‘Ɔtɛkɛta wa Jehowa wakatetemala pama’
“Ndi atutumaka [ɔtɛkɛta] andi la kete. [Ɔtɛkɛta ande] [w]atulawoka esadi.”—OSAMBU 147:15.
1, 2. Olimu akɔna wakasha Yeso ambeki ande, ndo kakɔna kakalɔmbaka olimu ɔsɔ?
L’ATEI wa prɔfɛsiya ya lo Bible yoleki tshɛ diambo, kɛmɔtshi tanemaka lo dibuku di’Etsha 1:8. Yema tshitshɛ la ntondo ka nde mbudɛ otsha l’olongo, Yeso akatɛ ambeki ande wa kɔlamelo ate: “Keli nyu nyayulungula wulu lam’ayuya nyuma k’[ekila] le nyu. Nyu nyayuyala emenyi ami . . . [polo] ndu l’ekumelu ka kete.” Ɔsɔ akahombe monga mɛtɛ olimu wa woke efula!
2 Sambisha ɔtɛkɛta waki Nzambi lo nkɛtɛ k’otondo, akahombe mɛnama oko olimu wa wolo efula le djui ya tshitshɛ y’ambeki yakalongola ɔkɛndɛ ɔsɔ. Tende kɛnɛ kakawahombe sala. Vɔ wakahombe kimanyiya anto dia shihodia lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo diaki Nzambi. (Mateu 24:14) Sambisha akambo wendana la Yeso akalɔmbaka nto dia kahana wetshelo wakinde l’anto akina ndo mbâlembetshiya ɔkɛndɛ wele lande lo sangwelo diaki Nzambi. Lâdiko dia lâsɔ, olimu ɔsɔ akalɔmbaka dia mbetɛ anto ambeki ko l’ɔkɔngɔ diko mbâbatiza. Olimu ɔsɔ wakahombe kambema l’andja w’otondo.—Mateu 28:19, 20.
3. Dikambo diakɔna diakashikikɛ Yeso ambeki ande, ndo ngande wakawakotsha olimu wakawawasha?
3 Koko, Yeso akashikikɛ ambeki ande ɔnɛ nyuma k’ekila ayowakimanyiya dia vɔ tetemala kamba olimu wakandawasha. Ɔnkɔnɛ, kânga mbaki olimu akɔ woke efula mbidja ndo wendjodi la welo wakadjaka atunyi dia mbâshimba, ambeki wa ntondo waki Yeso wakakotsha kɛnɛ kakandawadjangɛ lo yoho ya dimɛna efula. Ɔsɔ ekɔ dikambo diakatshama diele ndoko lakoka mbidja tamu kânga yema.
4. Ngande wakɛnama ngandji kaki Nzambi l’olimu wa sambisha ndo wa mbetsha anto akina?
4 Olimu wa l’andja w’otondo wa sambisha ndo mbetsha anto aki djembetelo ya ngandji ka Nzambi le wanɛ waki kombêyaka. Olimu ɔsɔ akawasha diaaso dia vɔ ndjasukanya la Jehowa ndo kondja edimanyielo ka pɛkato yawɔ. (Etsha 26:18) Ɔkɛndɛ wa sambisha ndo wa mbetsha anto wakɛnyaka nto ngandji kele la Nzambi otsha le wanɛ wɛmba losango lɔsɔ, nɛ dia olimu akɔ mbashaka diaaso dia vɔ mɛnya woho wambowoyakimɔ le nde ndo mɛnya ngandji kele lawɔ otsha le anyawɔ anto. (Mateu 22:37-39) Ɔpɔstɔlɔ Paulo akɔsaka olimu w’Akristo la nɛmɔ di’efula, diɔ diakɔ diakandate ɔnɛ vɔ wekɔ oko ‘ɛngɔ k’oshinga wolo.’—2 Koreto 4:7.
5. (a) Lende atanaso ɔkɔndɔ waleka shikikɛ kɛnɛ kakasale Akristo wa lo ntambe ka ntondo, ndo ohamelo akɔna wakɔndɔlawɔ lɔkɔ? (b) Bonde kele dibuku di’Etsha diekɔ ohomba efula l’ekambi waki Nzambi ɛlɔ kɛnɛ?
5 Ɔkɔndɔ waleka toshikikɛ awui wendana l’olimu w’esambishelo wakakambe Akristo wa lo ntambe ka ntondo tanemaka lo dibuku di’Etsha, diakafundama oma le ombeki Luka lo wolo wa nyuma. Ɔsɔ ekɔ ɔkɔndɔ wɛnya ohamelo wa diambo efula ndo w’esadi esadi. Ohamelo ɔsɔ wa ewo k’Ɔtɛkɛta waki Nzambi toholaka Osambu 147:15, wata ɔnɛ: “[Jehowa] atutumaka [ɔtɛkɛta] andi la kete. [Ɔtɛkɛta ande] [w]atulawoka esadi.” Ɔkɔndɔ w’Akristo wa lo ntambe ka ntondo, wanɛ wakakondja wolo oma l’ekimanyielo ka nyuma k’ekila, ekɔ ɔkɔndɔ washa ekeketshelo ndo wele ohomba efula le so ɛlɔ kɛnɛ. Ɛmɛnyi wa Jehowa wamboyasha l’olimu akɔ wamɛ w’esambishelo ndo wa mbetɛ anto ambeki, lo yoho yamboleka tshɛ. Tekɔ lo pomana sho lawɔ l’ekakatanu akɔ wamɛ wakahomana l’Akristo wa lo ntambe ka ntondo. Etena kasɛdingolaso woho wakatshɔkɔla Jehowa Akristo wa ntondo ndo wakandawasha wolo, mbetawɔ kele laso l’ekimanyielo kande oya le so keketshamaka.
Ohamelo Wendana la Lofulo l’Ambeki
6. Etelo kakɔna kendana l’ohamelo katanema mbala shato y’etondo lo dibuku di’Etsha, ndo awui akɔ mendanaka la dikambo diakɔna?
6 Yoho mɔtshi ya sɛdingola ekotshamelo k’ɛtɛkɛta wele lo Etsha 1:8 (NW) ele sɛdingola etelo kɛnɛ k’ɔnɛ “ɔtɛkɛta waki Jehowa wakatatetemalaka la pama,” watanaso lo toho totshikitanyi yema, mbala shato tsho lo Bible ndo mbala yakɔ shato shɔ tanemaka lo dibuku di’Etsha. (Etsha 6:7; 12:24; 19:20) Lo avɛsa ango “ɔtɛkɛta waki Jehowa,” kana “ɔtɛkɛta waki Nzambi,” mendanaka la lokumu l’ɔlɔlɔ, mbut’ate losango l’ɔngɛnɔngɛnɔ lendana l’akambo wa mɛtɛ waki Nzambi, losango lele la lɔsɛnɔ ndo latshikitanya nsɛnɔ ya wanɛ walietawɔ oma lo nkudu kele lalɔ.—Heberu 4:12.
7. Ohamelo w’ɔtɛkɛta waki Nzambi kakatanyema la dikambo diakɔna lo Etsha 6:7, ndo kakɔna kakatombe lushi la Pɛntɛkɔsta ka l’ɔnɔnyi wa 33 T.D.?
7 L’Etsha 6:7 (NW) mbatanaso mbala ka ntondo etelo kendana l’ohamelo w’ɔtɛkɛta waki Nzambi. Lo divɛsa sɔ, sho mbadiaka ɔnɛ: “Ɔtɛkɛta waki Nzambi wakatahamaka, ndo lofulo l’ambeki lakatadɛka esadi esadi la Jerusalɛma; ndo lemba la woke l’ɛlɔmbɛdi wakonge la mbetawɔ.” Lanɛ, ohamelo kakatanyema l’ofulelo wa lofulo l’ambeki. L’etatelo, mbut’ate lo lushi la Pɛntɛkɔsta ka l’ɔnɔnyi wa 33 T.D., ambeki oko 120 wakatshumana lo luudu la ladiko wakalongola nyuma k’ekila kaki Nzambi. Oma lâsɔ k’ɔpɔstɔlɔ Petero ndjosha dako diakananda etema w’anto, ndo l’atei wa wanɛ wakadihokamɛ, anto 3 000 wakakome ambetawudi lushi lɔsɔ. Osukusuku wakahombe mɛtɛ monga lam’akahongumɔka nunu di’anto oya l’ɔkɛdi kana oya l’ɛkɛdi w’ashi wakadinge Jerusalɛma dia vɔ ndjobatizama lo lokombo la Yeso, onto lele êke oko nshi 50 tsho mambeta lam’akawohanɛ oko ondjakanyi l’otamba!—Etsha 2:41.
8. Ngande wakahame lofulo l’ambeki l’ɛnɔnyi wakayelana la Pɛntɛkɔsta ka l’ɔnɔnyi wa 33 T.D.?
8 Ɔsɔ mɛtɛ aki tsho etatelo. Welo wakadjaka ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Juda dia memadja olimu w’esambishelo ɔsɔ waki tshɛ anyanya. “[Jehowa] akasanganyaka wane wakashimbamelaka kame [l’ambeki],” dui sɔ kɔngɛnyangɛnya ewandji ɛsɔ w’ɛtɛmwɛlɔ. (Etsha 2:47) Kombet’edja, “apami wak[akome] uku nunu tanu.” Oma lâsɔ, “[a]mbetawudi, elui w’apami la w’amantu, wakatafulanelaka le Khumadiondjo.” (Etsha 4:4; 5:14) L’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, sho mbadiaka ɔnɛ: “Okone ekelizia wa la Judiya tshe la wa la Ngalili ndu wa la Samariya waki ki, wakuli; wakakendakendaka la woma a Khumadiondjo la lu ekikitshelu la Nyuma [k’ekila], wakafuli.” (Etsha 9:31) L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ɛmɔtshi, ondo oya l’ɔnɔnyi wa 58 T.D., wakɛnya dia “nunu efula waketawo.” (Etsha 21:20) Oma l’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, ndo ase Wedja efula wakayokomaka ambetawudi.
9. Akokayɛ mbuta dikambo di’Akristo wa lo ntambe ka ntondo?
9 Ohamelo ɔsɔ wendana la lofulo l’ambeki wakaleke ndja oma lo woho wakakadimolaka anto efula etema. Ɔtɛmwɛlɔ waki oyoyo, koko waki la nkudu k’efula. Aha la vɔ kɔma anya, ambeki wakayasha tshɛ le Jehowa ndo l’Ɔtɛkɛta ande, lo mbeka mbala mɔtshi akambo wa mɛtɛ oma le wanɛ wakahɛnyahɛnyama woho w’anyanya. (Etsha 16:23, 26-33) Wanɛ waketawɔ Lokristo la mɛtɛ wakatshe ngasɔ oma lo yɛdikɔ yakawɔshi l’ekanelo k’ɔlɔlɔ ka yimba ndo l’otema ɔtɔi. (Romo 12:1) Vɔ waketshama lo mboka ya Nzambi; akambo wa mɛtɛ waki lo timba ndo l’etema awɔ. (Heberu 8:10, 11) Vɔ kombokaka wɔma wa ndjakema l’ɔtɛ w’awui wakawetawɔka.—Etsha 7:51-60.
10. Ɔkɛndɛ akɔna waketawɔ Akristo wa lo ntambe ka ntondo, ndo ɔkɛndɛ akɔna wafɔna lawɔ ɛlɔ kɛnɛ?
10 Wanɛ waketawɔ wetshelo w’Akristo wakɛnyi dia vɔ wekɔ l’ɔkɛndɛ wa sambisha anto akina akambo wa mɛtɛ. Dikambo sɔ diakakimanyiya efula dia lofulo l’ambeki mbudɛ. Ombewi ɔmɔtshi wa Bible akate ate: “Esambishelo kɔmbɔsamaka oko dikambo di’anto amɔtshi ato, mbut’ate dikambo di’esambisha waki l’ohetoheto w’efula kana wakasɔnama. Esambishelo aki diɛsɛ ndo ɔkɛndɛ waki ose Ɛkɛlɛsiya tshɛ. . . . Ohetoheto w’efula waki la tshunda di’otondo di’Akristo oma k’etatelo kadiɔ mbakadikeketsha efula.” Nde akafunde nto ate: “Le Akristo wa lo ntambe ka ntondo, esambishelo aki tshondo ya wolo washa lɔsɛnɔ.” Ɔsɔku mbediɔ ndo le Akristo wa mɛtɛ wa nshi nyɛ.
Ohamelo wendana la lofulo la bɛtshi dia nkɛtɛ
11. Naa woho w’ohamelo watɛkɛtawɔ lo Etsha 12:24, ndo ngande wakonge ohamelo akɔ?
11 Dihole dia hende diatɛkɛtawɔ di’ohamelo w’ɔtɛkɛta waki Nzambi ele l’Etsha 12:24 (NW), lɛnɛ adiaso ɔnɛ: “Ɔtɛkɛta wa Jehowa wakatetemala la pama ndo la diangana.” Lanɛ, etelo kɛnɛ mendanaka l’ohamelo wa lofulo la bɛtshi dia nkɛtɛ. Kânga mbakalɔshama olimu ɔsɔ oma le mandji ya l’andja ɔnɛ, vɔ wakatetemala la pama. Nyuma k’ekila kakatshulwama ntondo la Jerusalɛma, ndo oma lɛsɔ mbakadiangana ɔtɛkɛta esadi esadi. Ɛhɛnyɔhɛnyɔ wakonge la Jerusalɛma wakahandjola ambeki lo Judeya ndo la Samariya k’otondo. Etombelo akɔna wakonge na? “Wane wakadiangana, wakakindula lu dihuli la dihuli, watasambisha diui dia lukumu l’ololo.” (Etsha 8:1, 4) Filipɛ akalɔmbwama dia tosambisha pami kɛmɔtshi kele, oma l’ɔkɔngɔ wa nde batizama, akɛmbɛ losango otsha l’Etiyɔpiya. (Etsha 8:26-28, 38, 39) Esadi eto, akambo wa mɛtɛ wakakome la Luda, la Sharɔna, ndo la Jɔpa. (Etsha 9:35, 42) L’ɔkɔngɔ diko, ɔpɔstɔlɔ Paulo akande lɔkɛndɔ la nunu dia kilɔmɛtɛlɛ l’ashi ndo l’okongo atâte tshumanelo lo wedja efula wa lo Mediteraneya w’otondo. Ɔpɔstɔlɔ Petero akatshu otsha la Babilɔna. (1 Petero 5:13) Ɛnɔnyi 30 l’ɔkɔngɔ w’ambeki nongola nyuma k’ekila lo Pɛntɛkɔsta, Paulo akafunde ate lokumu l’ɔlɔlɔ “lakasambishama l’etungelu tshe la tshina di’ulungu,” ondo lo bɛtshi dia nkɛtɛ diakeyamaka l’etena kɛsɔ.—Kolosai 1:23.
12. Ngande waketawɔ atunyi wa Lokristo ohamelo wa bɛtshi dia nkɛtɛ diakanandema l’ɔtɛkɛta waki Nzambi?
12 Kânga atunyi wa Lokristo la mɛtɛ waketawɔ dia ɔtɛkɛta waki Nzambi wakadiangana lo Diolelo dia Rɔma di’otondo. Ɛnyɛlɔ, Etsha 17:6 mbutaka dia la Tɛsalɔnika, lo nɔrdɛ ka Grèce, atunyi wakate vate: “Antu ane wambungayula wa la kete tshe wambukuma ndu lindu!” Ndo nto, l’etatelo ka ntambe ka hende, Pline ka Dikɛnda akafundɛ Trajan Nkumekanga ka Rɔma mukanda oma la Bitiniya lo dikambo dia Lokristo la mɛtɛ. Nde akanyange ate: “[Lɔ] halokome paka l’esomba eto, koko lambodiangana ndo lo ngelo la lo wodja wosukanyi laso.”
13. Lo woho akɔna wele ohamelo wendana l’ofulelo wa bɛtshi dia nkɛtɛ diakanandema l’ɔtɛkɛta wa Nzambi mɛnyaka ngandji kande le anto?
13 Ohamelo ɔsɔ wendana la lofulo la bɛtshi dia nkɛtɛ akɛnyaka ngandji k’efula kaki Jehowa otsha le anto wakandatshungola. Lam’akɛnyi Petero woho wakakambe nyuma k’ekila olimu le Kɔnɛliyo ɔnɛ laki ose Wodja, nde akate ate: “Mete, dimi lambeya nti: [Nzambi] kema la shonodi y’antu. Keli ndi mbetawoka wa lu wedja tshe, wane wawuka woma la watsha akambu w’ololo.” (Etsha 10:34, 35) Eelo, lokumu l’ɔlɔlɔ laki ndo lekɔ losango lendana l’anto tshɛ, ndo woho wakadiangana ɔtɛkɛta waki Nzambi lo bɛtshi dia nkɛtɛ efula akasha anto wa l’ahole tshɛ diaaso dia vɔ mɛnya woho wɔsawɔ ngandji kaki Nzambi. Lo ntambe ka 21 kɛnɛ, ɔtɛkɛta waki Nzambi wambodiangana lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ l’ahole tshɛ wa la nkɛtɛ.
Woho w’ohamelo wamboyala la wolo woleki
14. Woho akɔna w’ohamelo watɛkɛtawɔ lo Etsha 19:20, ndo ɔtɛkɛta waki Nzambi wakaleke akambo akɔna wolo?
14 Dihole dia sato diatɛkɛtawɔ di’ohamelo w’ɔtɛkɛta waki Nzambi tanemaka lo Etsha 19:20 (NW), lɛnɛ adiaso ɔnɛ: “La nkudu tshɛ, ɔtɛkɛta wa Jehowa wakatetemala pama ndo la ndjala la wolo woleki.” Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimwami ɔnɛ “wolo woleki” ekɔ la kanyi ya “wolo w’efula.” Avɛsa w’oma la ntondo mɛnyaka di’anto efula wakakome ambetawudi l’Ɛfɛsɔ, ndo efula ka wanɛ wakasalaka awui wa maji wakatshumbe abuku awɔ la ntondo k’anto tshɛ. Ɔnkɔnɛ, ɔtɛkɛta waki Nzambi wakaleke wetshelo wa l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wolo. Lokumu l’ɔlɔlɔ lakadje nto otshumba lâdiko dia wekamu ekina, ɛnyɛlɔ oko ɛhɛnyɔhɛnyɔ. Ndoko ɛngɔ ɔtɔi kakakoke liemɛ. Lo dikambo sɔ nto, sho tanaka ɔfɔnɛlɔ w’efula lam’asa Lokristo la mɛtɛ la lo nshi shɔ la lɔnɛ la lo nshi yaso nyɛ.
15. (a) Kakɔna kakafunde ombewi ɔmɔtshi w’ɛkɔndɔ wa lo Bible lo dikambo di’Akristo wa lo ntambe ka ntondo? (b) Onto akɔna akakimanyiya ambeki dia vɔ tondoya?
15 Apɔstɔlɔ ndo Akristo akina wa lo ntambe ka ntondo wakasambisha ɔtɛkɛta waki Nzambi l’ohetoheto. Lo dikambo diawɔ, ombewi ɔmɔtshi w’ɛkɔndɔ wa lo Bible akate ate: “Etena kakawalangaka tɛkɛta dia Nkumɛwɔ, vɔ waki la toho efula ta sala dikambo sɔ. Lo mɛtɛ, kɛnɛ kaleka tambiya ele nsaki kaki l’anto asɔ koko aha toho takakambaka lawɔ dia sambisha.” Ɔnkɔnɛ, Akristo asɔ wa lo ntambe ka ntondo wakeyaka dia vɔ kotondoya olimu awɔ oma lo welo awɔ hita. Vɔ wakalongola ɔkɛndɛ oma le Nzambi dia tetemala l’olimu awɔ, ndo nde akâkimanyiyaka dia kotsha olimu akɔ. Ohamelo wa lo nyuma ndjaka oma le Nzambi. Ɔpɔstɔlɔ Paulo aketawɔ dikambo sɔ lo mukanda wakandatomɛ etshumanelo ka la Kɔrɛtɔ. Nde akafunde ate: “Dimi lakune, Apolo akatela ashi, keli [Nzambi] akatosha diango.”—1 Koreto 3:6, 9.
Nyuma k’Ekila kekɔ lo kamba olimu
16. Kakɔna kɛnya dia nyuma k’ekila kakasha ambeki wolo wa vɔ tɛkɛta la dihonga?
16 Tohɔ dia Yeso akashikikɛ ambeki ande ate nyuma k’ekila ayokamba olimu dia kimanyiya ohamelo w’ɔtɛkɛta waki Nzambi ndo ɔnɛ nyuma kakɔ kayosha ambeki wolo l’olimu awɔ w’esambishelo. (Etsha 1:8) Ngande wakasalema dikambo sɔ na? Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ w’ambeki nongola nyuma k’ekila lo Pɛntɛkɔsta, Petero la Joani waketama dia tosamba la ntondo k’ase Luudu la Sheke l’ase Juda, wanɛ waki tushushi ta lâdiko wa wodja, ndo waki l’onongo wa nyɔi ka Yeso Kristo. Onde apɔstɔlɔ wakahombe saka lokomba la wɔma la ntondo ka lemba l’anto la woke ndo lakâhetshaka lɔsɔ? Kema! Nyuma k’ekila akasha Petero la Joani wolo wa tɛkɛta la dihonga woho ɔnɛ wele ndo atunyi awɔ wakâmbe, ndo “wakaw[a]eyi vati: Waki la Jesu.” (Etsha 4:8, 13) Nyuma k’ekila kakasha nto Stɛfano dihonga dia nde sambisha ase Luudu la Sheke. (Etsha 6:12; 7:55, 56) L’etatelo, nyuma k’ekila akatshutshuya ambeki dia vɔ sambisha la dihonga. Luka ekɔ lo mbuta ate: “Lam’akawalombe, dihuli diakawasangana diakasutshasutshama. Vo tshe wakaludiama la nyuma k’[ekila], wakati diui dia [Nzambi] la dihunga.”—Etsha 4:31.
17. Naa toho tokina takakimanyiyama ambeki l’olimu awɔ oma le nyuma k’ekila?
17 Oma l’ekimanyielo ka nyuma kande k’ekila koludi la nkudu, Jehowa la Yeso, ɔnɛ lakolwama wekɔ lo nɔmbɔla olimu w’esambishelo. (Joani 14:28; 15:26) Lam’akalongola Kɔnɛliyo nde l’ewotɔ ande, ndo angɛnyi ande nyuma k’ekila, ɔpɔstɔlɔ Petero aketawɔ ɔnɛ ase Wedja vɔ lawɔ kokaka batizama lo lokombo la Yeso Kristo. (Etsha 10:24, 44-48) L’ɔkɔngɔ diko, nyuma k’ekila kakayokamba olimu w’ohomba efula lo sɔna Baranaba la Saulo (ɔpɔstɔlɔ Paulo) l’olimu wa misiɔnɛrɛ ndo lo mbalɔmbɔla lɛnɛ akawahombaka tshɔ la lɛnɛ akiwɔ kopombaka tshɔ. (Etsha 13:2, 4; 16:6, 7) Tɔ kakalɔmbɔlaka apɔstɔlɔ la dikumanyi dia la Jerusalɛma dia vɔ mbɔsa tɛdikɔ. (Etsha 15:23, 28, 29) Nyuma k’ekila akalɔmbɔlaka nto ɔsɔnwɛlɔ w’emendji l’atei w’etshumanelo k’Akristo.—Etsha 20:28.
18. Ngande wakɛnya Akristo wa lo ntambe ka ntondo ngandji kawɔ?
18 Ndo nto, nyuma k’ekila kakakambe olimu l’etema w’Akristo, lo mbasha waonga w’ɛlɔlɔ, oko ngandji. (Ngalatiya 5:22, 23) Ngandji kakatshutshuyaka ambeki dia kahanaka kɛnɛ kaki lawɔ, mbut’ate kimanyiyana. Ɛnyɛlɔ, l’ɔkɔngɔ w’ɔnɔnyi 33 T.D., Akristo wakombaka falanga yawɔ lo dihole dimɔtshi dikambo di’ehomba wa l’emunyi w’ambeki wa la Jerusalɛma. Bible mbutaka ɔnɛ: “Nduku untu l’atei awo akahumbi engo. Ne dia wane waki la kambo kana mvudu, wakasundja, wakela diango diakawalungula. Vo wakadikitsha la ntundu ka atumami. Vo wakadikah[e] le untu l’untu, uku aki ehumba awo.” (Etsha 4:34, 35) Aha le ambetawudi wa anyawɔ ato mbakawɛnyaka ngandji kɛsɔ koko ndo le anto akina, lo mbasambisha lokumu l’ɔlɔlɔ ndo lo mbatshɛ akambo amɔtshi w’ɔlɔlɔ. (Etsha 28:8, 9) Yeso akate ate oma lo ngandji ka mbetawɔ ndjahombia mbayeyama ambeki ande. (Joani 13:34, 35) Lo mɛtɛ, dionga di’ohomba sɔ dielɛwɔ ngandji diakakotola anto oya le Nzambi ndo diɔ diakakimanyiya di’ohamelo monga oyadi lo ntambe ka ntondo kana lo nshi yaso nyɛ.—Mateu 5:14, 16.
19. (a) Lo toho takɔna tosato takahame ɔtɛkɛta waki Nzambi lo ntambe ka ntondo? (b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?
19 Lo tshɛ, etelo ka “nyuma k’ekila” tanemaka mbala 41 lo dibuku di’Etsha. Mbokɛmaka hwe di’ohamelo wakonge l’Akristo wa mɛtɛ lo ntambe ka ntondo wakakakatanyema la nkudu ndo l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma k’ekila. Lofulo l’ambeki lakafule, ɔtɛkɛta waki Nzambi wakadiangana l’ahole efula, ndo wakaleke wetshelo w’ɛtɛmwɛlɔ ndo filozofi ya l’ahole asɔ tshɛ wolo. Ohamelo ɔsɔ wa lo ntambe ka ntondo fɔnaka la wɔnɛ wamonga l’Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛlɔ kɛnɛ l’olimu awɔ. Lo sawo diayela, tayɔsɛdingola woho wambohama ɔtɛkɛta waki Nzambi lo yoho ya diambo lo nshi yaso nyɛ.
Onde wɛ akohɔ?
• Woho akɔna wakahame lofulo l’ambeki wa lo ntambe ka ntondo?
• Lo woho akɔna wakadiangana ɔtɛkɛta waki Nzambi lo bɛtshi efula dia nkɛtɛ?
• Ngande wakaleke ɔtɛkɛta waki Nzambi wolo lo ntambe ka ntondo?
• Olimu akɔna wakakambe nyuma k’ekila lo kɛnɛ kendana l’ohamelo w’ɔtɛkɛta waki Nzambi?
[Osato wa lo lɛkɛ 22]
Filipɛ akasambisha os’Etiyɔpiya, lo dianganya lokumu l’ɔlɔlɔ l’ahole akina
[Osato wa lo lɛkɛ 23]
Nyuma k’ekila kakalɔmbɔla apɔstɔlɔ ndo dikumanyi dia la Jerusalɛma
[Efundelo wɛnya kanga osato wa lo lɛkɛ 20]
La diko dia tshuku dia lonya l’omi: Wekɔ lo tɛnya Osomba wa Jerusalɛma l’etena ka Tɛmpɛlɔ ka Hende katanema lo lokombo l’ɔtɛlɛ welɛwɔ Holyland, la Jerusalɛma