Onde wɛ ekɔ la nyuma kahavu?
ƆPƆSTƆLƆ Paulo akafunde ate: “Efundelu tshe k’uma le [Nzambi] keko ololo mbetsha antu, la mbalaka, la mbaewula, la mbaekiya lu akambu w’ololo.” (2 Timote 3:16) Bible ekɔ mɛtɛ dibuku diele l’akambo wa mɛtɛ dioye oma le Jehowa, Nzambi ka mɛtɛ.—Osambu 83:18.
Lam’ele Jehowa mbele Otungi wa diangɔ tshɛ, ndo w’anto, nde mbeyaka shikaa kɛnɛ keta etena kavɔso. (Heberu 3:4; Enyelo 4:11) Lo Bible, Ɔtɛkɛta ande wakasambiyama, nde toshaka ekadimwelo lo wembola wendana la kɛnɛ keta l’ɔkɔngɔ wa nyɔi.
Nyuma kɛdikɛdi na?
Lo Bible, tɔtɛkɛta tokadimwami ɔnɛ “nyuma” nembetshiyaka ntondotondo “lumu.” Koko kɛsɔ halange nembetshiya tsho tshelo ya mpɛnga. Ɛnyɛlɔ, ofundji ɔmɔtshi wa Bible welɛwɔ Jakɔba akate ate: ‘Demba di’aha la lumu diatovɔkaka.’ (Jakoba 2:26) Lâsɔ, nyuma ekɔ ɛngɔ kasɛnya demba.
Wolo wa lɔsɛnɔ ɔsɔ hakoke monga tsho lumu, kana lɔpɛpɛ lahɛnga onto l’ekimanyelo ka asasa. Lande na na? Nɛ dia etena katshika onto mpɛnga, lɔsɛnɔ tetemalaka monga lo tɔtshɔngu ta demba polo lo tshanda mɔtshi, kana lo “minitɛ mɔtshi” lo ndjela kɛnɛ kata dibuku dimɔtshi (The World Book Encyclopedia). Diɔ diakɔ diele, naka vɔ mbutɛ onto lambotshika mpɛnga ashi la mbokokɛkokɛ, kete onto akɔ koka monga la lɔsɛnɔ nto. Koko, naka wolo wa lɔsɛnɔ wamboshila lo tɔtshɔngu ta demba, kete welo tshɛ wakoka salema dia kokɛkokɛ lɔsɛnɔ wekɔ anyanya. Loowe la lumu, kana lɔpɛpɛ la l’andja ɔnɛ tshɛ halokoke mbisha lɔsɛnɔ nto kânga lo tshɔngu ɔtɔi. Lâsɔ, nyuma kɛdikɛdi wolo wa lɔsɛnɔ wahɛnama, shase ya lɔsɛnɔ yakimanyiya dia tɔtshɔngu ndo onto monga la lɔsɛnɔ. Ɔhɛngɛlɔ mbasukɛ wolo ɔsɔ wa lɔsɛnɔ.—Jobo 34:14, 15.
Onde nyuma kɛsɔ kekɔ lo kamba olimu paka le anto ato? Bible tokimanyiyaka dia kadimola lo wombola ɔsɔ. Sɔlɔmɔna, nkumekanga ka lomba akɛnyi di’anto la waa nyama “weko la lumu wuhu otoi.” Ndo nde akambola ate: “Akona eya kana lumu l’untu latumbelaka utsha l’ulungu, kana lumu la nyama mbatuhuloka l’esi lu kete?” (Undaki 3:19-21) Ɔnkɔnɛ, waa nyama la anto wekɔ la lumu la woho wamɛ. Ngande wakoka dui sɔ monga ɔsɔku na?
Nyuma kana wolo wa lɔsɛnɔ koka mbɛdikama la kura kakɛndjakɛndja mashinyi kana ɛngɔ kɛmɔtshi kakɛndakɛnda lo wolo wa kura. Wolo wa kura ɔsɔ wahɛnama koka kamba elimu wotshikitanyi lo ndjela mashinyi wakɛndjakɛndjama lo wolo atɔ. Ɛnyɛlɔ, atshuka w’atɔtɔ koka tondja loowe la dja, ɔrdinatɛrɛ koka funda akambo, ndo televiziɔ koka mɛnya alɛdi kana tondja awui paka oma lo wolo wa kura. Koko, kura hakokaki fɔna pondjo la weho wa diangɔ dioshidiso sɔ. Tɔ kekɔ paka wolo wakɛndjakɛndja diangɔ sɔ. Woho akɔ wamɛ mbele, wolo wa lɔsɛnɔ hafɔnɛ kanga yema la diangɔ diashawɔ lɔsɛnɔ. Vɔ kema la dionga dimɔtshi diele oko onto kana l’akoka w’ekanelo ka yimba. Anto la waa nyama wekɔ la “wuhu wa lumu lame.” (Undaki 3:19) Diakɔ diele, lam’avɔ onto, lumu lande halotshu dia totetemala la sɛna lo dihole dikina oko etongami ka lo nyuma.
Lâsɔ, ngande wonga wanɛ wavɔ? Ndo ngande wayala lomu l’onto lam’avɔnde?
“We ayukalula utsha lu ditshu”
Lam’akasekola Adama, pami ka ntondo didjango diaki Nzambi l’okonda, nde akawotɛ ate: “Uma l’ulimu wa tumba diangasa uma l’elundji kaye mbayuyukundjaka mbu ya nde, edja ndu we ambukalula lu kete, ne dia uma loko mbakayosama. We eko ditshu, okone we ayukalula utsha lu ditshu.” (Etatelu 3:19) Lende aki Adama la ntondo ka Jehowa mbotonga oma lo ditshu na? Ndoko dihole. Nde takikɔ la lɔsɛnɔ. Ɔnkɔnɛ, lam’akatɛ Jehowa Nzambi Adama dia nde ‘ayokalola lo ditshu,’ nde akalangaka mbuta dia nde ayovɔ ndo ayokoma efushi wa ditshu. Adama takandahombe tshɔ lo dihole dikina diahɛnama. Takandahombe monga la lɔsɛnɔ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kande. Dilanya diakandalongola aki nyɔi, mbut’ate shisha lɔsɛnɔ, koko aha tshɔ otsha lo dihole dikina.—Romo 6:23.
Kayotota dikambo di’anto akina wamboshilaka la mvɔ na? Undaki 9:5, 10, mɛnyaka hwe nganɛ wonga anto wambovɔ. Sho mbadiaka lawɔ ɔnɛ: “Keli wavo haweyi nduku dikambu. . . . Ne dia nduku ulimu kuyanga kanyi, ewu kuyanga yimba, yeli lu dihuli di’edu.” Lâsɔ, nyɔi ekɔ eongelo ka kɛnɛ kele bu la lɔsɛnɔ. Omembi w’esambo akafunde ate lam’avɔ onto, “lumu landi latutumbaka, ku ndi atukalulaka lu kete. Ku lushi lako, tukanyi tandi tayulanyema.”—Osambu 146:4.
Lâsɔ mbokɛmaka hwe dia wanɛ wambovɔ bu nto la lɔsɛnɔ. Vɔ hawokoke mbeya ndoko dikambo. Hawokoke mɛna, mboka, kana tɛkɛta la yɛ. Vɔ hawokoke kokimanyiya kana kosalɛ kɔlɔ. Wɛ ndoko kânga l’ɔkɔkɔ ɔtɔi wa mboka wanɛ wambovɔ wɔma. Ko lo yoho yakɔna ‘yatomba lomu’ l’onto lam’avɔnde?
Lomu ‘nkalolaka le Nzambi ka mɛtɛ’
Bible mbutaka dia lam’avɔ onto ‘lomu nkalolaka le Nzambi ka mɛtɛ lakawoshalɔ.’ (Undaki 12:7) Onde dikambo sɔ nembetshiyaka dia lomu l’onto tenyanyaka loowa lo mɛtɛ ko ntshɔ otsha le Nzambi? Kema! Yoho yakamba Bible la tshɛkɛta ‘nkalola’ halange nembetshiya ɔnɛ mimɔ oma lo dihole dimɔtshi otsha lo dihole dikina. Ɛnyɛlɔ, wakatɛ ase Isariyɛlɛ waki komonga la kɔlamelo ɔnɛ: “Nyukaluli uya le mi, ku dimi layukalula uya le nyu, mbata [Jehowa] Kanga lulimbilimbi.” (Malaki 3:7) ‘Okalwelo’ waki Isariyɛlɛ oya le Jehowa akalembetshiyaka vɔ tshika mboka yawɔ ya kɔlɔ ndo ndjela mboka ka losembwe kaki Jehowa nto. Ndo ‘okalwelo’ waki Jehowa otsha le Isariyɛlɛ akalembetshiyaka dia nde ayodja yambalo yande nto otsha le wodja ande. Lo wedi akɔ ehende, sho mbokaka dia ‘okalwelo’ nembetshiyaka dionga koko aha mimɔ oma lo dihole dimɔtshi otsha lo dikina.
Yoho yakɔ yamɛ mbele lam’ata Bible ɔnɛ lam’avɔ onto lomu lande ‘nkalolaka’ le Nzambi, hawote lanɛ dia ɔsɛkwɛlɔ wa tshika nkɛtɛ ko tshɔ otsha l’olongo. Etena kamɔ wolo wa lɔsɛnɔ oma le onto, paka Nzambi ndamɛ mbele la dikoka dia mbosha lomu nto. Ɔnkɔnɛ, lomu ‘nkalolaka le Nzambi ka mɛtɛ’ lo yoho nyɛ yele, le onto lambovɔ, elongamelo ka nde monga la lɔsɛnɔ nto nemanɛka tshɛ lo tshɛ la Nzambi.
Ɛnyɛlɔ, tênde kɛnɛ kata Afundelo lo dikambo dia nyɔi kaki Yeso Kristo. Luka, ofundji ɔmɔtshi w’evanjiliɔ akafunde ate: “Jesu akawelela la diui dia wulu ati: Papa, lambukitsha lumu lami lu anya aye! Lam’akandati osoku, ndi akakitshiya.” (Luka 23:46) Lam’akatombe lomu lande, Yeso kotshɔ lo yoho ya mɛtɛ otsha l’olongo. Paka oma l’ɔkɔngɔ wa nshi shato mbakandolɔ oma l’edo, ndo nde akayodɛka otsha l’olongo l’ɔkɔngɔ wa nshi akumi anɛi. (Etsha 1:3, 9) Koko, etena kakandavu, Yeso akakitsha lomu lande l’anya wa She l’eshikikelo tshɛ ndo la mbetawɔ k’efula k’ɔnɛ She aki la dikoka dia mbosha lɔsɛnɔ nto.
Eelo, Nzambi koka mbisha onto lɔsɛnɔ nto. (Osambu 104:30) Dikambo sɔ mɛtɛ mbishaka elongamelo ka diambo efula!
Elongamelo ka shikaa
Bible mbutaka ɔnɛ: “Etena [kayokoka], kayuka wane weli lu waumbu tshe diui diandi, ku vo wayutumba.” (Joani 5:28, 29) Eelo, Yeso Kristo akalake dia wanɛ tshɛ wohɔma lo yimba ya Jehowa wayolɔ, mbut’ate wayonga la lɔsɛnɔ nto. L’atei awɔ mbayonga ndo ekambi waki Jehowa wakatshaka akambo w’ɔlɔlɔ. Ko kayotota dikambo dia miliyɔ y’anto akina wakavu aha la vɔ mɛnya dia kana wotoyela adjango waki Nzambi wosembwe, amɔtshi ondo kombeyaka adjango akɔ, ndo kana vɔ kokondja etena kahombama dia sala etshikitanu na? Weho w’anto wa ngasɔ nto wekɔ lo yimba yaki Nzambi ndo wayolɔ, nɛ dia Bible shikikɛka ɔnɛ: “Eulwelu k’antu w’ololo la antu wa kolo uma lu nyoi kayuyala.”—Etsha 24:15.
Ɛlɔ kɛnɛ, nkɛtɛ kambolola la lohetsho ndo la diatɔnelo, l’awui wa ngala ndo la diakatanelo, l’elanyelo ka nkɛtɛ ndo la waa hemɔ. Naka anto wayolɔ dia ndjɔsɛna lo woho w’andja wa ngasɔ, kete ɔngɛnɔngɛnɔ awɔ wayonga wa tshenyi ya wonya tsho. Diɔ diakɔ diakalake Otungi dia nde ayokumiya andja wa nshi nyɛ ɔnɛ walɔmbwama oma le Satana Diabolo. (Tukedi 2:21; Danyele 2:44; 1 Joani 5:19) Etena kɛsɔ mbayotonga la tshunda di’oyoyo di’anto wa losembwe, mbut’ate “kete y’uyuyu.”—2 Petero 3:13.
Lo lushi lɔsɔ, ‘ndoko onto layota ate: Dimi lekɔ la hemɔ.’ (Isaya 33:24) Ndo pâ kaya oma lo nyɔi kayonyɛma, nɛ dia Nzambi “ayukitula asoi tshe lu ashu awo; nyoi hayuyala ntu, delu hadiuyala ntu, kuyanga ndjawi, kuyanga kandji. Akambu wa ntundu wambushila.” (Enyelo 21:4) Ɔsɔ ekɔ mɛtɛ elongamelo ka diambo efula le wanɛ wele ‘lo waombo wohɔma’!
Etena kayonya Jehowa akambo wa kɔlɔ oma lanɛ la nkɛtɛ, nde hatodiaka anto w’ɔlɔlɔ koko anto wa kɔlɔ mbayodiakema. (Esambu 37:10, 11; 145:20) Lo wedi okina, ‘lemba la woke’ l’anto l’oma lo “wedja tshe, ndu uma lu wauhu tshe ndu uma lu weuhu w’antu tshe ndu w’eteketa tshe” wayoka lo “fonu ka wuki” kayolanya andja ɔnɛ waki Satana. (Enyelo 7:9-14) Ɔnkɔnɛ, lemba la woke l’anto wayonga lawɔ dia nongola anto wakavu.
Onde wɛ kombolaka dia ndjɛnana nto la wakiyɛ wa ngandji wakavu? Onde wɛ nangaka ndjɔsɛna pondjo pondjo lo Paradiso ka la nkɛtɛ? Naka eelo, kete wɛ pombaka kondja ewo k’oshika ka lolango laki Nzambi ndo k’asangwelo ande. (Joani 17:3) Jehowa nangaka dia “antu [wa weho tshɛ] nshimbamela ndu nkuma lu ewo ka mete.”—1 Timote 2:2, 3.
[Osato wa lo lɛkɛ 29]
“We eko ditshu, okone we ayukalula utsha lu ditshu.”
[Osato wa lo lɛkɛ 30]
Lomu koka mbɛdikama la kura
[Osato wa lo lɛkɛ 32]
Eolwelo kayela anto ɔngɛnɔngɛnɔ wa pondjo.