Abarahama ekɔ ɛnyɛlɔ ka mbetawɔ
‘[Abarahama aki]she wanɛ tshɛ wele la mbetawɔ.’—ROMO 4:11.
1, 2. (a) Ngande wohɔma Abarahama le Akristo wa mɛtɛ ɛlɔ kɛnɛ? (b) Lande na kelamɛ Abarahama ‘she wanɛ tshɛ wele la mbetawɔ’?
NDE aki lɔtshɛtshɛ la wodja wa wolo, omvutshi, kɔmɛrsa, ndo owandji. Koko, l’atei w’Akristo ɛlɔ kɛnɛ, nde ndeka mbohɔma l’ɔtɛ wa dionga diande diakayokonya Jehowa Nzambi dia mbɔ̂sa oko ɔngɛnyi ande, dionga diakɔ ko mbetawɔ ka nge. (Isaya 41:8; Jakoba 2:23) Lokombo lande laki Abarahama ndo Bible mbowelɛka “lotshetshe l’akanga a mbetawo tshe.”—Romo 4:11.
2 Onde anto wakasɛnaka la ntondo k’Abarahama, ɛnyɛlɔ oko Abɛlɛ, Ɛnɔka, la Nɔa komonga la mbetawɔ oka? Vɔ waki latɔ, koko wedja tshɛ wa la nkɛtɛ wakahombe tshɔkwama paka oma lo sheke yakadje Nzambi nde l’Abarahama. (Etatelu 22:18) Ɔnkɔnɛ, le wanɛ tshɛ wonga la mbetawɔ le Lɔtɔngɔ lakalakema, nde komaka shɛwɔ ka didjidji. (Ngalatiya 3:8, 9) Lo yoho mɔtshi, sho koka mbɔsa Abarahama oko shɛso, nɛ dia mbetawɔ kande kekɔ ɛnyɛlɔ kahombaso ndjela. Nde akɛnya mbetawɔ lɔsɛnɔ lande l’otondo, kânga lam’akinde l’ehemba. Mɛtɛ, edja efula la ntondo ka nde ndjohomana la kɛnɛ kakokaso mbelɛ ɔnɛ nyango ohemba wa mbetawɔ, mbut’ate dui diakawotomɛ dia nambola ɔnande Isaka, ko Abarama akashila mɛnya mbetawɔ kande l’atei w’ehemba efula wa totshitshɛ wakokomɛ. (Etatelu 22:1, 2) Nyɛsɔ tɔsɛdingole ɛmɔtshi l’atei w’ehemba ɛsɔ kele tende wetshelo akɔna wakokaso kondja oma lɔkɔ ɛlɔ kɛnɛ.
Didjango dia monɔ oma la Ura
3. Bible atotɛtɔ lo kɛnɛ kendana la lɛnɛ akasɛnaka Abarama na?
3 Lo Etatelu 11:26 Bible tɛkɛtaka mbala ka ntondo dikambo di’Abarama (ɔnɛ lakayelamɛka l’ɔkɔngɔ ɔnɛ Abarahama). Divɛsa sɔ mbutaka ɔnɛ: “Lam’aki Tera la deku akumi esambeli, ndi akuti Abarama, Nahora, la Harana.” Abarama aki kanula yaki Shɛmɛ, onto lakokaka Nzambi wɔma. (Etatelu 11:10-24) Lo ndjela Etatelu 11:31, Abarama la nkumbo kande wakasɛnaka la “Ura ka la Kaladiya,” osomba w’ɔngɔnyi efula wakatanemaka lo lɛkɛ la ɛstɛ k’Ɔkɛdi wa Eyufarata.a Ɔnkɔnɛ, nde komonga oko yekekɔ mɔtshi yakatadjasɛka lo mvudu y’apɛma, koko akadjasɛka l’osomba waki l’ɔngɔnyu ndo lo dihole dia dimɛna efula. Nde akakokaka ndjasombɛ diangɔ di’amɛna efula diakatanemaka lo mingu ya weke ya la Ura diakawelaka oma lo wedja ekina. Mvudu ya weke y’etajɛ ya wɛma yaki la toshambɛrɛ 14 ndo yaki l’ɛlɔnda w’ashi l’etei yakalɔngama lo toshinga ta la Ura.
4. (a) Ekakatanu akɔna waki l’osomba wa Ura le atɛmɔdi wa Nzambi ka mɛtɛ? (b) Ngande wakayokoma Abarama dia monga la mbetawɔ le Jehowa?
4 Lâdiko dia lomombo tshɛ la l’emunyi laki la Ura, aki okakatanu ɔmɔtshi wa wolo waki l’onto tshɛ lakalangaka kambɛ Nzambi ka mɛtɛ l’osomba ɔsɔ. Ura aki osomba wakaleke anto ndjasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi ndo l’awui wa dikanyiyakanyiya. Lo mɛtɛ, kɛnɛ kakalekaka kotola yambalo y’anto l’osomba ɔsɔ ko tɛmpɛlɔ ka woke efula kelɛwɔ ziggourat kakawahikɛ jambizambi-ngɔndɔ yakawelɛka Nanna. Aha la tamu, Abarama akasɛngiyama efula dia nde lawɔ ndjasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa kɔlɔ ɔsɔ mbidja ondo ndo tɔsɛngiya t’oma le ewotɔ ande ɛmɔtshi. Lo ndjela ɛkɔndɔ w’ase Juda amɔtshi, Tɛra ka she Abarama aki ɔsɛdi wa dikishi. (Jashua 24:2, 14, 15) Lo weho akɔ tshɛ, Abarama, komonga ose ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Shɛmɛ, osombe wa tshɛnde aki la lɔsɛnɔ nshi shɔ, ndo aha la tamu, nde akawetsha awui wendana la Nzambi ka mɛtɛ. Kɛsɔ mbakakonya Abarama dia monga la mbetawɔ le Jehowa, koko aha le Nanna!—Ngalatiya 3:6.
Ohemba wa mbetawɔ
5. Didjango ndo daka diakɔna diakasha Nzambi Abarama lam’akinde la Ura na?
5 Mbetawɔ kaki Abarama kakahombe pembama. Nzambi akɛnɛ le nde ndo akawodjangɛ ate: “Unela uma lu kete yaye, la wudja aye, la uma lu luudu la sho; utshu lu kete yayumukenya. Ku dimi layutunga wudja a wuki uma le ye, layukotshokola, ndu layete lukumbu laye wuki. La we ayuyala eteko k’etshoko. Dimi layotshokola wane wayukotshokola, la layudja wane wayukudja mananu mananu. Wedja tshe wa la kete wayotshokwama uma lu dikambu diaye.”—Etatelu 12:1-3; Etsha 7:2, 3.
6. Lande na kele Abarama akahombe monga la mbetawɔ ka mɛtɛ dia nde mbetawɔ monɔ oma la Ura?
6 Abarama akatshunde osombe ndo takinde l’ɔna. Ngande wakandakoke koma “wudja a wuki”? Ndo lende aki mɛtɛ nkɛtɛ yakawawotɛ dia nde tshɔ na? L’etena kakandawodjangɛ dia monɔ Nzambi komboshikikɛ lɛnɛ aki nkɛtɛ yakɔ. Lâsɔ, Abarama akahombe monga la mbetawɔ ka mɛtɛ dia nde monɔ oma l’osomba wa Ura w’ɔngɔnyu ndo waki lɔsɛnɔ dimɛna efula. Dibuku La famille, l’amour et la Bible (angl.); mbutaka lo kɛnɛ kendana la nshi ya ntondo ɔnɛ: “Dilanya dioleki woke diakawakokaka mbisha ose nkumbo ɔmɔtshi lambosala dui dia kɔlɔ efula aki, mbotshanya oma lo nkumbo, ‘mbokakitola’ l’ase nkumbo kande. . . . Diakɔ diakokaso mbuta di’Abarahama akɛnya okitanyiya ndo mbetawɔ koleki tshɛ otsha le Nzambi etena kakandayele didjango diaki Nzambi diakɔlɔmbaka dia nde tshika aha tsho wodja ande koko ndo ewotɔ ande.”
7. Ngande wakoka Akristo pomana ɛlɔ kɛnɛ la woho w’ehemba wakahomana l’Abarama?
7 Ɛlɔ kɛnɛ Akristo mbeyaka pomana l’ehemba wa ngasɔ. L’ɛnyɛlɔ k’Abarama, sho mbeyaka sɛngiyama dia mbetsha eyango wa l’emunyi la ntondo k’eyango wendana l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. (1 Joani 2:16) Sho mbeyaka ndɔshama oma le ase nkumbo wele bu ambetawudi, kana ewotɔ aso ɛmɔtshi wambotshanyemaka oma l’etshumanelo, wanɛ wakoka tokotola dia sho sanga la wɔ lɔngɛnyi la kɔlɔ. (Mateu 10:34-36; 1 Koreto 5:11-13; 15:33) Abarama akatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula lo dikambo sɔ. Nde aketsha lɔngɛnyi la lam’asande la Jehowa la ntondo k’oseka ɛngɔ tshɛ, ndo la ntondo ka diwotɔ. Nde kombeya mɛtɛ ngande, etena kakɔna kana lɛnɛ ayokotshama alaka waki Nzambi. Koko, nde aketawɔ ndjaɛkɛ tshɛ l’alaka asɔ. Dikambo sɔ tokeketshaka mɛtɛ dia sho mbetsha Diolelo la ntondo lo nsɛnɔ yaso ɛlɔ kɛnɛ!—Mateu 6:33.
8. Shɛngiya yakɔna yakonge la mbetawɔ kaki Abarama le ewotɔ ande wa kasuke, ndo wetshelo akɔna wakoka Akristo kondja oma lo dikambo sɔ?
8 Ko kayotota dikambo di’ewotɔ waki Abarama wa kasuke na? Mɛnamaka dia mbetawɔ kaki l’Abarama kakonge la shɛngiya ya wolo le wɔ, nɛ dia oyadi Sarai ka wadɛnde, kana Lɔta l’ɔnaki diɛwɔ di’ɔnango wakatshutshuyama dia mbetawɔ leeta laki Nzambi ndo monɔ oma la Ura. Nahɔra k’ɔnango Abarama nde l’anande amɔtshi wakayonɔ l’ɔkɔngɔ oma la Ura ko todjasɛ la Harana lɛnɛ akawatɛmɔlaka Jehowa. (Etatelu 24:1-4, 10, 31; 27:43; 29:4, 5) Eelo, kânga Tɛra ka she Abarama aketawɔ dia monɔ kamɛ l’ɔnande! Bible mbutaka dia Tɛra aki owandji wa nkumbo lam’akawamɔ oma lo nkɛtɛ ya Ura ko ntshɔ otsha lo nkɛtɛ ya Kanana. (Etatelu 11:31) Sho lawɔ kokaka kondja etombelo w’ɔlɔlɔ naka tayosambisha ewotɔ aso la yewo kana la loshilambo tshɛ.
9. Ngande wakayalɔngɔsɔla Abarama dia minda lɔkɛndɔ lande, ndo lande na kele dia sala dikambo sɔ akahombe paka monga la yimba ya ndjahombia?
9 La ntondo ka nde minda lɔkɛndɔ lande, Abarama aki l’akambo efula wa sala. Nde akahombe sondja diangɔ diande ko somba apɛma, kamɛlɔ, diangɔ dia ndɛ, ndo diangɔ dikina diaki ohomba. Ondo Abarama akashisha falanga yande efula lo woho wakandahombe ndjalɔngɔsɔla esadi esadi dia minda lɔkɛndɔ lɔsɔ la shashimoya, koko nde akangɛnangɛna lo woho wakandakitanyiya didjango diaki Jehowa. Abarama akashidiya ndjalɔngɔsɔla ko nde akakimɛ lɔkɛndɔ la tshɛ kaki lande. Lushi lakandatombe l’andja wa pele di’osomba wa Ura akahombe monga lushi la woke efula lahandohɛki! Vɔ wakalambe la dikɔtɛ di’Ɔkɛdi wa Eyufarata, ko wakatshu otsha lo lɛkɛ la nɔrdɛ ɛstɛ. L’ɔkɔngɔ wa mingu efula ya lɔkɛndɔ, mbut’ate l’ɔkɔngɔ wa vɔ sala kilɔmɛtɛlɛ 1000, vɔ wakakome l’osomba wa la nɔrdɛ ka Mezɔpɔtamiya welɛwɔ Harana lɛnɛ aki mpango ka woke k’amindji wa lɔkɛndɔ.
10, 11. (a) Lande na ondo kakadjasɛ Abarama tshanda mɔtshi la Harana? (b) Na ekeketshelo kakoka kondja Akristo wakokɛ ambutshi awɔ waya esombe?
10 Abarama akadjasɛ la Harana, ondo dia kanɛ Tɛra, laki osombe wa she. (Akambu w’Ase Lewi 19:32) Akristo efula ɛlɔ kɛnɛ, wekɔ l’ɔkɛndɛ wamɛ ɔsɔ wa kokɛ ambutshi awɔ waya esombe kana wele la hemɔ, amɔtshi salaka etshikitanu ɛmɔtshi l’oyango wa sala dikambo sɔ. Etena konga ohomba wa sala dikambo sɔ, Akristo asɔ kokaka ndjashikikɛ dia yimba ya ndjahombia yɛnyawɔ la ngandji tshɛ yekɔ “ololo lu ashu a [Nzambi].”—1 Timote 5:4.
11 Nshi yakete. “Nshi ya lumu tshe ya Tera yaki deku kama hyendi la tanu. Ku ndi akavu leko la Harana.” Abarama aki la lɔkɔnyɔ efula lam’akandavusha she, koko lam’akashile nshi yakawolele nde akande lɔkɛndɔ nto. “Abarama aki la deku akumi esambeli la tanu lam’akandunela uma la Harana. Ku Abarama akatshu, ndi la wadendi Sarai, la Lota on’a onangu, la diango tshe diaki lawo, ndu la ekambi wakawa[kondja] la Harana. Vo tshe wakatshu, wakatukuma lu kete ya Kanana.”—Etatelu 11:32; 12:4, 5.
12. Abarama akandasale lo nshi yakandadjasɛ la Harana?
12 Ekɔ dui di’ɔlɔlɔ efula mɛna dia lam’akiwɔ la Harana, Abarama akakondja ‘lomombo efula.’ Kanga mbakandayahondja diangɔ efula dia l’emunyi lam’akandonɔ oma la Ura, Abarama akonɔ oma la Harana l’ɔngɔnyu w’efula. Mɛnamaka hwe dia Nzambi akɔ̂tshɔkɔla. (Undaki 5:19) Kânga mbele ɛlɔ kɛnɛ Nzambi halake ekambi ande ɔngɔnyu, nde ekɔ la kɔlamelo lo daka diande dia kotsha ehomba wa wanɛ tshɛ ‘watshika mvudu, anangɛwɔ, akadiyɛwɔ’ dikambo dia wahɔ wa Diolelo. (Mako 10:29, 30) Abarahama akakondja nto ‘anima,’ mbut’ate ekambi efula. Dibuku di’ele l’elembetshiyelo di’elɛwɔ Targum de Jérusalem ndo Paraphrase chaldéenne mbutaka dia Abarama ‘akakonya anto ambetawudi.’ (Etatelu 18:19) Onde mbetawɔ kayɛ kotshutshuyaka dia wɛ sambisha asukanyi ayɛ, anto wakamba layɛ kana asekayɛ wa la kalasa? Abarama kɔkɔma anya kânga yema kana mbohɛ didjango diaki Nzambi, koko nde akakambe dimɛna la nshi yakandadjasɛ la Harana. Lam’akakoke nshi ya nde monɔ, “Abarama akunela uku akawutela [Jehowa].”—Etatelu 12:4.
Lo wedi okina w’ɔkɛdi w’Eyufarata
13. Datɛ diakɔna diakatehɔ Abarama Ɔkɛdi wa Eyufarata, ndo tshelo shɔ akayɛnyaka na?
13 Abarama akadje nto ekolo lo mboka. L’ɔkɔngɔ wa vɔ sala kilɔmɛtɛlɛ 90 oma la Harana otsha lo lɛkɛ la owɛstɛ, ondo Abarama akemala yema l’omamu w’Eyufarata lo wɛlɛlɔ wa Karakɛmishɛ, dibongo dia woke di’edjedja di’amundji w’okanda. Ɔsɔ mbaki dihole dimɔtshi dia woke diakatenyanyaka anto ɔkɛdi ɔsɔ.b Ko lo datɛ diakɔna diakatenyanya Abarama la diangɔ diande tshɛ na? Bible mɛnyaka dia vɔ wakatenyanya ɛnɔnyi 430 la ntondo k’ase Juda ntomba oma l’Edjibito, otombelo wakasalema lo Ngɔndɔ ka Nisana 14, 1513 N.T.D. Etumbelu 12:41 mbutaka ɔnɛ: “Lushi lakakuki deku kama nyei la akumi asatu, [“lo lushi lɔsɔ,” NW] mbakatumbi elui tshe wa wudja wa [Jehowa] uma lu kete ya Edjibitu.” Mbokɛmaka dia lo Ngɔndɔ ka Nisana 14, 1943 N.T.D., mbakakambe sheke yakadje Jehowa nde l’Abarahama olimu, mbut’ate lam’aketawɔ Abarama ntehɔ Eyufarata.
14. (a) Kakɔna kakɛnyi Abarama la washo ande wa mbetawɔ? (b) Lo yoho yakɔna yele ekambi waki Nzambi wambɔtshɔkwama ɛlɔ kɛnɛ ndeka Abarama?
14 Abarama akatshike osomba wele l’ɔngɔnyu efula. Koko, nde akakoke kakianɛ mbidja washo lo “usumba weli la tshina dia wulu,” mbut’ate lowandji losembwe layolɛ anto. (Heberu 11:10) Eelo, oma lo yema y’awui tshitshɛ yakawawotɛ, Abarama akatatɛ shihodia ekongelo kendana la sangwelo diaki Nzambi dia tshungola anto tshɛ oma lo nyɔi. Ɛlɔ kɛnɛ, sho tekɔ la diɛsɛ dia monga la eokelo k’efula ka asangwelo waki Nzambi oleki eokelo kaki l’Abarama. (Tukedi 4:18) “Usumba,” kana lowandji, lakalongamɛka Abarama laya ɛlɔ kɛnɛ dikambo dia mɛtɛ, mbut’ate lowandji lɔsɔ lakashile shikikɛma l’olongo tatɛ l’ɔnɔnyi wa 1914. Onde lâsɔ hatohombe tshutshuyama dia tsha akambo wɛnya dia tekɔ la mbetawɔ ndo tekɔ lo ndjaɛkɛ le Jehowa?
Edjaselo ka lo Nkɛtɛ ya Daka kambotatɛ
15, 16. (a) Lande na kele Abarama akahombe monga la dihonga dia mbikɛ Jehowa elambwelo? (b) Ngande wakoka Akristo ɛlɔ kɛnɛ monga la dihonga oko Abarama?
15 Etatelu 12:5, 6 totɛka ɔnɛ: “Vo tshe wakatshu, wakatukuma lu kete ya Kanana. Abarama akakindula lu kete yako edja ndu la Shekeme, lene aki etamba w’elungu wa la More.” Shɛkɛmɛ aki lo kilɔmɛtɛlɛ 50 lo nɔrdɛ ka Jerusalɛma, l’okidi w’ɛtɛtɔ efula wakawetaka ɔnɛ “paradiso ka kete y’ekila.” Kânga mbakidiɔ ngasɔ, ‘ase Kanana wakikɔ paka lo nkɛtɛ yakɔ.’ Lam’ele ase Kanana waki la lɔkɛwɔ la kɔlɔ, Abarama akahombe sala la wolo dia kokɛ nkumbo kande oma lo tɔsɛngiya ta kɔlɔ.—Etumbelu 34:11-16.
16 Mbala ka hende, “[Jehowa] akene le Abarama ko akawutela ati: Dimi layusha tukanula taye kete nye.” Ɔsɔ mɛtɛ aki daka di’ɔlɔ efula! Lo mɛtɛ Abarama akahombe monga la mbetawɔ dia nde ngɛnangɛna lo ɛngɔ kele paka tokanula tande mbayoyokikondja. Kânga mbakidiɔ ɔsɔku, Abarama “akatshela [Jehowa] ediakelu lu dihuli diakandene le ndi.” (Etatelu 12:7) Nomb’ewo kɛmɔtshi l’akambo wa lo Bible akate ate: “Wokelo wa elambwelo lo wodja ɔsɔ aki mɛtɛ yoho ya shikaa ya mɛnya dia nde ambɔsa nkɛtɛ yakɔ lo yoho ya dimɛna diɛsɛ oma lo mbetawɔ kakandɛnya.” Akahombe nto monga la dihonga dia mbika elambwelo ka ngasɔ. Aha la tamu, yoho y’elambwelo kɛsɔ aki yoho ya kɛnɛ kakayolembetshiyamaka l’ɔkɔngɔ lo sheke y’Ɛlɛmbɛ, mbut’ate elambwelo kakahikamaka l’ave wele (aha) wa lɔsɛla. (Etumbelu 20:24, 25) Tɔ kakahombe tshikitana efula la dilambwelo diakahikaka ase Kanana. Ɔnkɔnɛ, Abarama akɛnya la dihonga tshɛ lo sɛkɛ dia nde ekɔ ɔtɛmɔdi wa Jehowa, Nzambi ka mɛtɛ, kânga mbele lo sala dikambo sɔ nde akayadje lo wâle ndo anto wakakoke mombɛ nkɛlɛ. Ko kayotota dikambo diaso ɛlɔ kɛnɛ na? Onde amɔtshi l’atei aso, djekoleko akɛnda koka la mboka wɔma mbewoya asekaso kana anyaso wa la kalasa dia sho tekɔ atɛmɔdi wa Jehowa? Ɔnkɔnɛ, ɛnyɛlɔ ka dihonga kaki Abarama katokeketsha sho tshɛ dia ngɛnangɛna diɛsɛ diele laso dia monga ekambi waki Jehowa!
17. Ngande wakɛnya Abarama dia nde aki osambisha wa lokombo laki Nzambi, ndo dikambo sɔ oholadiɔ Akristo ɛlɔ kɛnɛ na?
17 Lɛkɛ tshɛ lakatatshɔka Abarama, ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa mbakandetshaka nshi tshɛ lo dihole dia ntondo. “Ndi akaseko uma leko utsha l’ukungu, lu leke la [ɛstɛ] ka Betele, akatuhika mvudu y’apema. Betele aki lu leke l’[owɛstɛ], la Ai aki lu leke la [ɛstɛ]. Ndi akatuhikela [Jehowa] ediakelu leko. Ndi akat[ɛndɛka] lukumbu la [Jehowa].” (Etatelu 12:8) Etelo ka lo Hɛbɛru k’ɔnɛ “akat[ɛndɛka] lukumbu” nembetshiyaka nto “mbewoya kana (sambisha) lokombo la Nzambi.” Aha la tamu, la dihonga tshɛ Abarama akasambishaka asukanyi ande w’ase Kanana lokombo la Jehowa. (Etatelu 14:22-24) Kɛsɔ ntoholaka ɔkɛndɛ wele laso wa ndeka ndjasha efula lo ‘mbewoya lokombo lande lo sɛkɛ’ ɛlɔ kɛnɛ.—Hɛbɛru 13:15; Romo 10:10.
18. Diokanelo dia ngande diaki lam’asa Abarama nde l’ase Kanana?
18 Abarama kombidjasɛka l’ahole asɔ tshɛ edja. ‘Oma lâsɔ Abarama akônɛ, akasɛkɔsɛkɔ la pango kande otsha la Nɛngɛbɛ’—lo nkɛtɛ yaki komonga l’ɛtɛtɔ efula ya lo lɛkɛ la sidɛ k’akona wa la Juda. (Etatelo 12:9) Lo tasɛkɔsɛkɔka ndo lo tayaeyanyaka oko ɔtɛmɔdi wa Jehowa lo dihole tshɛ di’oyoyo diakandakomaka, Abarama nde la wa lo luudu lande “waketawo vate: antu wa kana la angendangenda mbesu la kete nye.” (Heberu 11:13) Mbala tshɛ, vɔ wakewɔka dia monga la lɔngɛnyi l’efula l’asukanyi awɔ w’apanganu. Polo nd’ɛlɔ kɛnɛ Akristo hawohombe monga ‘wa la nkɛtɛ nyɛ.’ (Joani 17:16) Kânga mbɛnyaso ɔlɔlɔ ndo loshilambo laso otsha le anyaso anto, ndo asekaso wa l’olimu, sho ndjalamaka dia monga la lɔkɛwɔ lakɛnɛmɔla yimba y’andja ɔnɛ wanganyi la Nzambi.—Efeso 2:2, 3.
19. (a) Bonde kele lɔsɛnɔ la tasɛkɔsɛkɔka la ngelo lakasha Abarama nde la Sarai ekakatanu w’efula na? (b) Naa ekakatanu ekina wakakongɛka Abarama na?
19 Tatohɛke dia tasɛkɔsɛkɔka la ngelo komonga dikambo dia tshitshɛ oyadi le Abarama kana le Sarai. Vɔ wakatalɛka diangɔ di’oma lo dongalonga diawɔ lo dihole dia diangɔ di’amɛna diaki lo mingu ya weke yaki la Ura; vɔ wakadjasɛka lo mvudu y’apɛma lo dihole dia mvudu y’amɛna. (Heberu 11:9) Abarama aki l’elimu efula wa sala lo lɔsɛnɔ lande l’otondo. Nde aki l’akambo efula wa sala dia mbeya nɔmbɔla dongalonga diande l’ekambi ande. Aha la tamu, Sarai akayashaka efula lo ntumu yakasalaka wamato wa lo ngelo shɔ: ntɔ shima, katɛ mma, tɛla wa tapi, kana ntɛla ahɔndɔ. (Etatelu 18:6, 7; 2 Khumi ya Dikanga 23:7; Tukedi 31:19; Ezekiyele 13:18) Koko ehemba ekina wakakongɛka. Abarama la nkumbo kande waki suke la pomana la dikambo dimɔtshi diakahombe mbidja nsɛnɔ yawɔ lo wâle! Onde mbetawɔ kaki Abarama kayonga la wolo wakoka dia tondoya ohemba ɔsɔ?
[Nɔtɛ ya l’ɛse ka dikatshi]
a Kânga mbele ɛlɔ kɛnɛ Eyufarata ɔkɛla lo yɛdikɔ ya kilɔmɛtɛlɛ dikumi la shamalo lo ɛstɛ ka dihole diaki Ura, tolembetelo mɛnyaka dia lo nshi ya ntondo ɔkɛdi ɔsɔ wakakɛlaka l’owɛstɛ w’osomba. Diakɔ diakawayokokaka ndjota l’ɔkɔngɔ ɔnɛ Abarama akaye oma “la wedi wa ndjali [k’Eyufarata].”—Joshua 24:3.
b L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi nkama, Nkumekanga k’Asuriya, Ashurnasirpal II akatenyanya Eyufarata lo bakɛ suke la dibongo dia Karakɛmishɛ. Koko Bible hatotɛ woho ɔnɛ wakatenyanya Abarama nde la tshɛ kaki lande.
Onde wɛ akalembete?
• Lande na kelamɛ Abarama ‘she wanɛ tshɛ wele la mbetawɔ’?
• Bonde kakahombe Abarama monga la mbetawɔ dia nde mbetawɔ tshika Ura ka la Kaladiya?
• Ngande wakɛnya Abarama dia nde aketshaka ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa lo dihole dia ntondo?
[Kartɛ ka lo lɛkɛ 8]
(Dia mbeya awui tshɛ enda l’okanda)
LƆKƐNDƆ LAKI ABARAMA
Ura
Harana
karakɛmishɛ
KANANA
Ndjale ka Woke
[Efundelo wɛnya kanga]
Lo ndjela kartɛ ka Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. la Survey of Israel
[Osato wa lo lɛkɛ 7]
Abarama akahombe ndjala la mbetawɔ dia nde mbetawɔ tshika lɔsɛnɔ la dimɛna la la Ura
[Osato wa lo lɛkɛ 10]
Lo sɛnaka lo mvudu y’apɛma, Abarama nde la wa lo luudu lande “wakenya dia antu wa kana la angendangenda mbewo la kete nye”