Tekɔ lo soyama l’ɔtɛ w’akambo w’ɔlɔlɔ

“Wane wambusuyama dia akambu w’ololo, weko la otshoko.”​—MATEU 5:10.

1. Lande na kaki Yeso la ntondo ka Pɔnsɔ Pilato, ndo kakɔna kakate Yeso?

“DIMI lakuto dia dikambu ne. Dia dikambu ne mbakamayi la kete, dia mvuta akambu wa mete.” (Joani 18:37) Lam’akate Yeso ɛtɛkɛta ɛsɔ, nde aki la ntondo ka Pɔnsɔ Pilato, nguvɛrnɛrɛ k’ose Rɔma ka la Judeya. Yeso aki lɛkɔ aha lo lolango lande ndo aha Pilato mbakawete. Koko, nde aki lɛkɔ nɛ di’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Juda wakohindɛ ɔnɛ nde ekɔ otshi w’akambo wa kɔlɔ lakasunganaka ndjakema.​—Joani 18:29-31.

2. Kakɔna kakasale Yeso, ndo dui sɔ diakokonya lo dikambo diakɔna?

² Yeso akeyaka dimɛna dia Pilato aki la wolo wa mbotshungola kana wa mbodiakisha. (Joani 19:10) Koko kɛsɔ komboshimba dia nde sambisha Pilato la dihonga tshɛ awui wendana la Diolelo. Kânga mbaki lɔsɛnɔ la Yeso lo wâle, nde akakambe la diaaso sɔ dia sambisha omboledi wa lâdiko wa wodja ɔsɔ. Koko kânga mbakandasambisha, Yeso akânyema ndo akadiakema, akavu nyɔi ka kɔlɔ efula l’otamba w’asui l’ɔtɛ wa mbetawɔ kande​—Mateu 27:24-26; Mako 15:15; Luka 23:24, 25; Joani 19:13-16.

Ɔmɛnyi kana omvwedi?

3. Tshɛkɛta “omvwedi” akayalembetshiyaka lo nshi yakafundamaka Bible, ndo kakɔna kalembetshiyayɔ ɛlɔ kɛnɛ?

³ Le anto efula ɛlɔ kɛnɛ, tshɛkɛta omvwedi mbɔsamaka lo yɛdikɔ mɔtshi oko onto lavɔ l’ɔtɛ wa dietawɔ dimɔtshi kana l’ɔtɛ wa wodja. Anto wetawɔ mvɔ l’ɔtɛ wa mbetawɔ kawɔ, djekoleko l’ɔtɛ wa dietawɔ dimɔtshi diendana l’ɔtɛmwɛlɔ, mbɔsamaka mbala efula oko wa terɔristɛ kana oko anto wele wâle lo tshunda di’anto. Koko, tshɛkɛta omvwedi ndja oma lo tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ (marʹtys) yakalembetshiyaka lo nshi yakafundamaka Bible ɔnɛ: “ɔmɛnyi,” onto lashikikɛ woho waki awui la ntondo ka tuminadi, kana lata mɛtɛ lo kɛnɛ ketawɔnde. Paka l’ɔkɔngɔ diko mbakayolembetshiyaka tshɛkɛta shɔ “onto lasha lɔsɛnɔ lande l’ɔtɛ wa sambisha,” kana sambisha lo mbetawɔ shisha lɔsɛnɔ lande.

4. Ntondotondo lo yoho yakɔna yaki Yeso omvwedi?

⁴ Yeso aki ntondotondo omvwedi lo ndjela kitshimudi ya ntondo ya tshɛkɛta shɔ mbut’ate onto lavɔ l’ɔtɛ wa mbetawɔ kande. Oko wakandatɛ Pilato, nde akaye dia “mvuta akambu wa mete.” Anto wakɔshi esambishelo kande lo toho totshikitanyi. Amɔtshi l’atei w’anto k’anto wakanandema efula oma lo kɛnɛ kakawoke ndo kakawɛnyi, vɔ wakonge la mbetawɔ le Yeso. (Joani 2:23; 8:30) Koko olui w’anto lo tshɛ kawɔ ndo emboledi w’ɛtɛmwɛlɔ lo yoho ya lânde kombetawɔ Yeso. Yeso akatɛ ewotɔ ande waki komonga ambetawudi ate: “Wa la kete haweyi nyuhetsha. Keli vo watumpetshaka, ne dia dimi latuwataka nti: Etsha anyu weko kolo.” (Joani 7:7) Ewandji wa wodja wakômalɛ Yeso efula l’ɔtɛ wakandasambishaka akambo wa mɛtɛ, ndo dikambo sɔ diakokonya lo nyɔi. Lo mɛtɛ, nde aki “omenyi wa kolamelu la mete,” mbut’ate (marʹtys).”​—Enyelo 3:14.

“Nyu nyayuhetshama”

5. Kakɔna kakate Yeso l’etatelo k’olimu ande lo dikambo di’asui?

⁵ Aha paka Yeso ndamɛ oto mbakasoyama efula koko nde akatewodi ambeki ande di’awui akɔ wâmɛ asɔ wayowakomɛ ndo vɔ lawɔ. L’etatelo k’olimu ande, Yeso akatɛ ampokami ande lo Dako diande dia lo Dikona ate: “Wane wambusuyama dia akambu w’ololo, weko la otshoko, ne dia diulelu dia l’ulungu dieli diawo. Lam’ayuwunyotenga, lam’ayuwunyusuya, lam’ayuwunyumamanyia wehu tshe w’akambu wa kolo dia dikambu diami, nyeko la otshoko. Nyongenengene nyutamanya ngenangena, ne dia difutu dianyu dieko efula l’ulungu.”​—Mateu 5:10-12.

6. Yeso akandewola apɔstɔlɔ ande 12 lam’akandâtome?

⁶ L’ɔkɔngɔ diko, lam’akandatome apɔstɔlɔ ande 12, Yeso akawatɛ ate: “Keli nyewo antu ne dia vo wayunyukimo lu dumbwelu, wayunyokomola lu temwelo diawo. Vo wayunyotola la ntundu ka embuledi la ka khumi ya dikanga dia dikambu diami, dia nyu ndjala emenyi la ntundu kawo ndu k’asi wedja.” Koko aha paka emboledi w’ɛtɛmwɛlɔ eto mbayosoya ambeki waki Yeso. Yeso akate nto ate: “Onangu ayukimo onangu dia ndi mvo, shi ayukimo on’andi. Ana wayotombokwela ambutshi awo, wayâtungela nyoi. Nyu nyayuhetshama le antu ne dia lukumbu lami. Keli one latetemala edja ndu l’ekumelu, ayushimbamela.” (Mateu 10:17, 18, 21, 22) Ɔkɔndɔ w’Akristo wa lo ntambe ka ntondo shikikɛka mɛtɛ k’ɛtɛkɛta ɛsɔ.

Ɔkɔndɔ w’anto wakakikɛ la kɔlamelo tshɛ

7. Kakɔna kakakonya Stɛfano omvwedi?

⁷ Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Yeso, Stɛfano aki Okristo wa ntondo wakavu l’ɔtɛ wakandasambisha akambo wa mɛtɛ. Nde “lakaluli la ngandji ka mamba la wulu, akatshaka akambu wa mamba a waki la tulimbitelu l’atei w’antu.” Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’atunyi ande “kumbeya mbuleka yimba; la nyuma mbakandateketaka.” (Etsha 6:8, 10) Kandjema k’efula kaki lawɔ akatshutshuya dia kotola Stɛfano la ntondo ka Sheke ya Tuminadi ta ladiko t’ase Juda, lɛnɛ akandatosamba la ntondo k’asɔngwɛdi ande wa kashi ndo lɛkɔ nde akasambisha la dihonga tshɛ. L’ekomelo, Stɛfano ɔmɛnyi ɔsɔ wa kɔlamelo akadiakema oma le atunyi ande.​—Etsha 7:59, 60.

8. Kakɔna kakasale ambeki wa la Jerusalɛma la ntondo k’ɛhɛnyɔhɛnyɔ wakâkomɛ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Stɛfano?

⁸ L’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Stɛfano, “wakatatela nsuya ekelizia wa la Jerusalema wulu. Vo wakahandjwama lu beke tshe dia Judiya la Samariya, tshikima atumami mbakatshikala.” (Etsha 8:1) Onde asui wakemadja esambishelo k’Akristo? Ɔkɔndɔ mɛnyaka dia “Wane wakadiangana, wakakindula lu dihuli la dihuli, watasambisha diui dia lukumu l’ololo.” (Etsha 8:4) Vɔ wakayaoke oko ɔpɔstɔlɔ Petero lam’akandate la ntondo ate: “Dieli la su dia nkitanyia aui wa [Nzambi], aha aui w’antu atu.” (Etsha 5:29) Kânga l’atei w’asui, ambeki asɔ wa kɔlamelo waki la dihonga ndo wakatetemala sambisha akambo wa mɛtɛ, koyanga mbakaweyaka ɔnɛ dikambo sɔ ayowaela ekakatanu efula.​—Etsha 11:19-21.

9. Asui akɔna wakatetemala komɛ ambeki waki Yeso?

⁹ Mbokɛmaka hwe di’asui wa wolo asɔ kokitshakitsha olimu awɔ. Ntondotondo, sho mbekaka dia Saulo onto ɔnɛ lakɛnyi woho wakawokaka Stɛfano ave ndo lakangɛnangɛna dikambo sɔ “akanela ambeki wa Khumadiondjo dia mbadiaka. Ndi akatshu le olombedi a ladiku; akolombe mikanda wa ntsho lu temwelo dia la Damaseke, dia ndi mbela wayundutana wa lu Mbuka keso, kana apami kana amantu lu ekodi, uya la Jerusalema.” (Etsha 9:1, 2) Lâsɔ, l’ɔnɔnyi wa 44 T.D., “khum’ekanga Herode akandi asi Ekelizia amotshi dia mbasuya. Ndi akadiaki Jakoba, onangu Joani, la yombo.”​—Etsha 12:1, 2.

10. Ɔkɔndɔ akɔna wendana l’asui watanaso lo dibuku di’Etsha ndo di’Enyelo?

¹⁰ Totshapita tokina ta lo dibuku di’Etsha tekɔ l’ɛkɔndɔ wendana l’ehemba, kanu ndo asui wakakikɛ Akristo wa kɔlamelo oko Paulo, osoyanyi a woke lakayokomaka ɔpɔstɔlɔ, lakadiakema l’ɔtɛ wa mbetawɔ kande l’anya waki Nɛrɔ nkumekanga k’ase Rɔma l’ɔnɔnyi wa 65 T.D. (2 Koreto 11:23-27; 2 Timote 4:6-8) L’ekomelo, lo dibuku di’Enyelo diakafundama oya l’ekomelo ka ntambe ka ntondo, sho tanaka di’ɔpɔstɔlɔ Joani aki lo lokanu lo nshi yande y’osombe lo disɛnga dia Patmɔsɛ “ne dia diui dia [Nzambi] la diui dia Jesu.” Dibuku di’Enyelo tɛkɛtaka dikambo di’“Atipa omenyi ami, kanga kolamelu, lakadiakema” la Pɛrɛngamo.​—Enyelo 1:9; 2:13.

11. Lo yoho yakɔna yele lɔsɛnɔ l’Akristo wa lo ntambe ka ntondo mɛnyaka mɛtɛ k’ɛtɛkɛta waki Yeso wendana l’asui?

¹¹ Akambo asɔ tshɛ shikikɛka mɛtɛ k’ɛtɛkɛta waki Yeso wakandatɛ ambeki ande ɔnɛ: “Naka vo wakansuya, wayunyusuya ndu nyu.” (Joani 15:20) Akristo wa lo ntambe ka ntondo wakayalɔngɔsɔla dia tokomɛ ohemba woleki tshɛ, mbut’ate nyɔi, oyadi nyɔi ka kɔlɔ kana ka mbokama l’afuku wa nyama ya pango kana lo toho tokina dia kotsha ɔkɛndɛ wakawasha Nkumadiɔndjɔ Yeso Kristo wata ɔnɛ: “Nyu nyayuyala emenyi ami lu Jerusalema, lu Judiya tshe la Samariya edja ndu l’ekumelu ka kete.”​—Etsha 1:8.

12. Lande na kele ɛhɛnyɔhɛnyɔ w’Akristo hendana tsho paka la nshi yakete?

¹² Naka onto fɔnya di’asui wa kɔlɔ wakakomɛ ambeki waki Yeso aki paka lo nshi yakete, kete nde ekɔ lo ndjakesa efula. Paulo lakakikɛ ndo nde lawɔ asui akɔ wâmɛ oko wakatadiɛnyi, akafunde ate: “Wane tshe walanga ndjala la lumu l’ololo le Kristu Jesu, wayusuwa.” (2 Timote 3:12) Lo kɛnɛ kendana l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ, Petero akate ate: “Nyu nyaketama dia dikambu diako, ne dia Kristu akanyusuwela, akanyutshikela djimbitelu, dia nyu mbuyela lu wanya andi.” (1 Petero 2:21) Polo ndo lo “nshi y’ekumelu” ya dikongɛ di’akambo nɛ, ekambi waki Jehowa wekɔ lo tetemala petshama ndo ndɔshama. (2 Timote 3:1) Lo nkɛtɛ k’otondo, l’ɛlɔmbwɛlɔ ka mandji ya hiadi ndo lo wedja ɛmɔtshi wele la demɔkrasi, Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo soyama mbala la mbala, lo tshɛ kawɔ ndo l’onto ndo l’onto.

Lande na kahetshamaso ndo kasoyamaso?

13. Kakɔna kahomba ekambi waki Jehowa wa nshi nyɛ nama lo yimba lo kɛnɛ kendana l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ?

¹³ Kânga mbele ɛlɔ kɛnɛ efula l’atei aso wekɔ la lotshungɔ ndo la wɔladi wa lo yɛdikɔ mɔtshi dia sambisha ndo dia nsangana kâmɛ, sho pombaka nama lo yimba dako dia lo Bible diata ɔnɛ: ‘Awui wa l’andja ɔnɛ wekɔ lo tatshikitana.’ (1 Koreto 7:31) Awui kokaka tshikitana lo tshenyi ya wonya woho ɔnɛ wele naka hatoyalɔngɔsɔdi dimɛna lo yimba ndo lo nyuma, kete sho koka nkɔ esadi eto. Ko lâsɔ, kakɔna kahombaso sala dia ndjakokɛ sho shoamɛ? Yoho ya dimɛna ya ndjakokɛ ele nama lo yimba lande na kele Akristo walanga sɛna lo wɔladi ndo walɛnya ɛlɛmbɛ wekɔ lo petshama ndo wekɔ lo soyama.

14. Lo ndjela kɛnɛ kakate Petero, l’ɔkɔkɔ akɔna wakasoyama Akristo?

¹⁴ Ɔpɔstɔlɔ Petero akatɛkɛta dikambo di’asui lo mukanda ande wa ntondo wakandafunde oya l’ɔnɔnyi 62-64 T.D., etena kaki Akristo wa lo Diolelo di’otondo dia Rɔma l’atei w’ehemba ndo w’ɛhɛnyɔhɛnyɔ. Nde akate ate: “Elangemi ami, tanyambaki dia akambu wa wulu weli l’atei anyu, wambuyala le nyu dia nyuhimba, nyati: Dikambu di’uyuyu diambuya le su.” Dia nembetshiya kɛnɛ kaki lo yimba yande, Petero akatetemala mbuta ate: “Keli omotshi l’atei anyu tasuyamaki uku tomboki, kuyanga uku uvi, kuyanga uku utshi a kolo, kuyanga uku kanga esaku lu akambu wa kana. Keli naka untu omotshi ambusuyama uku usika Kristu, ndi tukaki sonyi, keli ndi atumbuli [Nzambi] lu lukumbu lone.” Petero akɛnya dia vɔ wakasoyamaka aha nɛ dia vɔ wakasale awui wa kɔlɔ, koko nɛ dia vɔ waki Akristo. Otondongaka vɔ wakayakimɔ “lu akambu wa kolo” oko anto wakâdinge, tshike vɔ wotetawɔma le wɔ. Koko, vɔ wakasoyama nɛ dia vɔ wakasalaka la wolo dia kotsha ɔkɛndɛ awɔ w’ambeki waki Yeso. Dui sɔ diekɔ woho ɔtɔi le Akristo wa mɛtɛ ɛlɔ kɛnɛ.​—1 Petero 4:4, 12, 15, 16.

15. Kakɔna kasalɛwɔ Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛlɔ kɛnɛ kânga mbewɔ la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ?

¹⁵ L’ahole efula wa l’andja ɔnɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo mandɔma l’ɔtɛ wewɔ kâmɛ ndo lo diokanelo diɛnyawɔ lo nsanganya yawɔ ya weke ndo l’ekongelo ka wokelo wa mbalasa yawɔ ya Diolelo. Vɔ mandɔmaka nto l’ɔtɛ wa losembwe lawɔ, etete kawɔ, lɔkɛwɔ lawɔ l’ɔlɔlɔ, yoho yawɔ ya lɔsɛnɔ la nkumbo, ɛnamelo kawɔ ndo etsha awɔ w’ɔlɔlɔ.a Lo wedi okina, etena kakalɔngɔswamaka sawo nɛ olimu awɔ shimbama lo wedja ndekana 28, ndo Ɛmɛnyi wa Jehowa efula wakasoyama ndo wakashisha lomombo lawɔ l’ɔtɛ wa mbetawɔ kawɔ. Lande na kele Ɛmɛnyi wa Jehowa weyama dimɛna l’ɔtɛ wa lɔkɛwɔ lawɔ l’ɔlɔlɔ wekɔ lo shimbama di’aha sala olimu awɔ ndo wekɔ lo soyama na? Ndo lande na ketawɔ Nzambi dikambo sɔ?

16. Ɔkɔkɔ akɔna wa ntondo wetawɔ Nzambi di’ekambi ande soyama?

¹⁶ Ntondotondo, sho pombaka nama lo yimba ɛtɛkɛta wa lo Tukedi 27:11 wata ɔnɛ: “On’ami, uyali kanga yimba, ongenyangenya utema ami. Ku dimi layeya nkaluya diui le one latomonyolaka.” Eelo, ekɔ ngasɔ nɛ dia ɔsɔ ekɔ dikambo di’omaka mɔmbɔkɔmbɔla diendana la lowandji laki Nzambi la l’andja w’otondo. Kânga mbele lo nkama y’ɛnɔnyi yambeta anto efula wekɔ lo mɛnya kɔlamelo yawɔ le Jehowa, Satana hatshike mɔnyɔla Jehowa oko wakandasale lo nshi ya Jɔbɔ kanga losembwe. (Jobo 1:9-11; 2:4, 5) Aha la tâmu, l’etena kɛnɛ kele Diolelo diaki Nzambi diamboshikimala dimɛna ndo kayadiɔ l’anto wa kɔlamelo wayɔsɛna l’ɛse k’ɛlɔmbwɛlɔ kakɔ ndo l’enyimpala adiɔ lo nkɛtɛ k’otondo, Satana amboleka monga la kɛlɛ efula lo welo w’ekomelo wadjande dia mɛnya kɛnɛ kasɛmande. Onde anto asɔ wayotetemala monga la kɔlamelo le Nzambi oyadi kânga la ntondo k’ɔlɔshamelo kana k’ekakatanu wa wolo wakoka mbakomɛ? Ɔsɔ ekɔ dimbola diahomba kadimola okambi waki Jehowa tshɛ l’onto ndo l’onto.​—Enyelo 12:12, 17.

17. Akalange Yeso mbuta oma l’ɛtɛkɛta ɛnɛ: “Etena keso, kayuyala etena ka nyu ndjala emenyi ami le antu?”

¹⁷ Lam’akandatɛka ambeki ande awui wayoyala ‘l’ekomelo ka dikongɛ di’akambo nɛ,’ Yeso akɛnya ɔkɔkɔ okina wetawɔ Jehowa di’ekambi ande soyama. Nde akawatɛ ate: “Vo wayunyela la ntundu ka khumi ya dikanga la embuledi ne dia lukumbu lami. Etena keso, kayuyala etena ka nyu ndjala emenyi ami le antu.” (Mateu 24:3, 9; Luka 21:12, 13) Yeso ndamɛ akasambisha la ntondo ka Hɛrɔdɛ la Pɔnsɔ Pilato. Ɔpɔstɔlɔ Paulo nde lawɔ “[wakɔtɔlɛ] la ntundu ka khumi ya dikanga la embuledi.” Oko wakandalɔmbwama oma le Nkumadiɔndjɔ Yeso Kristo, Paulo akayange dia sambisha omboledi wa lâdiko lushi lakandate ate: “Dimi lambukungela Kayisa!” (Etsha 23:11; 25:8-12) Popo ndo ɛlɔ kɛnɛ, akambo wa wolo wahomana l’Ɛmɛnyi wa Jehowa mbashaka diaaso mbala efula dia sambisha ewandji wa lɛɛta kana anto akina.b

18, 19. (a) Lande na kele sho kondjaka wahɔ lo ndɔshana l’ehemba? (b) Wembola akɔna wayotɔsɛdingola lo sawo diayela?

¹⁸ L’ekomelo, ndɔshana l’ehemba ndo l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ kokaka monga la wahɔ le so l’onto ndo l’onto. Lo yoho yakɔna? Ombeki Jakɔba akohola asekande Akristo ate: “Anyami ny[oyale l’]ongenongeno tshe lam’ayunyutana wehu efula w’ehimba. Nyeyi nyati: Ehimbelu ka mbetawo kanyu katutungaka etetemalu.” Eelo, ɛhɛnyɔhɛnyɔ kokaka ndowanya mbetawɔ kaso ndo keketsha ekikelo kaso. Lâsɔ, aha sho mboka wɔma efula dia pomana l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ, kana sho nyanga yoho mɔtshi yahɔtɔnɛ l’Afundelo dia mbetawɔ kana komiya asui akɔ. Koko, sho mbɔsaka la nɛmɔ dako diaki Jakɔba diata ɔnɛ: “Etetemalu kalowanya ulimu ato, dia nyu nduwana la nkukiama, uku wane wahahumbi engo.”​—Jakoba 1:2-4.

¹⁹ Kânga mbatokimanyiya Ɔtɛkɛta waki Nzambi dia mboka lande na kasoyama ekambi wa Nzambi wa kɔlamelo ndo lande na ketawɔ Jehowa di’akambo asɔ mbakomɛ, kɛsɔ hetɛ asui wɔdu ndɔshana lawɔ. Kakɔna kakoka tokeketsha dia ndjaketembola dia ndɔshana l’asui na? Kakɔna kahombaso sala wonya weso lo soyama? Tayɔsɛdingola akambo asɔ tshɛ w’ohomba lo sawo diayela.

[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]

Onde wɛ kokaka nembetshiya?

• Ntondotondo lo yoho yakɔna yaki Yeso omvwedi?

• Asui waki l’etombelo akɔna le Akristo wa lo ntambe ka ntondo?

• Oko wakalembetshiya Petero, lande na kakasoyama Akristo wa mɛtɛ wa lo ntambe ka ntondo?

• L’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ akɔna wetawɔ Jehowa di’ekambi ande soyama?

[Esato wa lo lɛkɛ 24]

Akristo wa lo ntambe ka ntondo wakasoyamaka aha nɛ dia wakasalaka kɔlɔ, koko nɛ dia waki Akristo

PAULO

JAKƆBA

JOANI

ANTIPA

STƐFANO