Wokikelo w’ehemba tombolaka Jehowa
“Keli naka nyu nyayutsha ololo, la nyayetawo l’etetemalu lam’anyusuyawo, dikambu diako mbetawomaka lu ashu a [Nzambi].”—1 PETERO 2:20.
1. Lam’ele Akristo wa mɛtɛ salaka tshɛ dia sɛna lo yoho yɔtɔnɛ la ndjakimɔ kawɔ, wombola akɔna wahomba sɛdingɔma?
AKRISTO wekɔ anto wakayakimɔ le Jehowa ndo walanga sala lolango lande. Dia sɛna lo yoho yɔtɔnɛ la ndjakimɔ kawɔ, vɔ salaka la wolo tshɛ dia kɛndakɛnda lo wanya w’Ɛnyɛlɔ kawɔ, mbut’ate Yeso Kristo, ndo dia sambisha akambo wa mɛtɛ. (Mateu 16:24; Joani 18:37; 1 Petero 2:21) Koko, Yeso ndo anto akina wa kɔlamelo waketawɔ dia mvɔ ndo dia nambola nsɛnɔ yawɔ l’ɔtɛ wa mbetawɔ kawɔ. Onde kɛsɔ mɛnyaka di’Akristo tshɛ kokaka nongamɛ dia mvɔ l’ɔtɛ wa mbetawɔ kawɔ?
2. Ngande wɔsa Akristo ehemba ndo asui?
2 Oko weso Akristo, sho keketshamaka dia tshikala la kɔlamelo polo lo nyɔi, koko aha ɔnɛ sho pombaka mvɔ dikambo dia mbetawɔ kaso. (2 Timote 4:7; Enyelo 2:10) Kɛsɔ mɛnyaka dia kânga mbetawɔso dia sowa, ndo kânga mvɔ naka ekɔ ohomba l’ɔtɛ wa mbetawɔ kaso, sho hatokombola akambo asɔ. Sho hatɔngɛnangɛna asui ndo hatoke ɔlɔ etena kongaso la pâ kana kashamaso sɔnyi. Koko, lam’ele sho pombaka nongamɛ dia pomana l’ehemba ndo l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ lushi lɔmɔtshi, ekɔ ohomba sho mbidja yimba dimɛna lo kɛnɛ kakokaso sala lam’ayotohomana l’akambo asɔ.
Kɔlamelo l’atei w’ehemba
3. Bɛnyɛlɔ diakɔna di’oma lo Bible diɛnya woho wa sala la ntondo k’ehemba diakokayɛ shila? (Enda lo kiombo yata ɔnɛ, “Kɛnɛ Kakawasale la Ntondo k’Ɛhɛnyɔhɛnyɔ,” lo lɛkɛ layela.)
3 Lo Bible sho tanaka ɛkɔndɔ efula wɛnya kɛnɛ kakasale ekambi waki Nzambi wa lo nshi y’edjedja etena kakawahomana l’akambo wakadje nsɛnɔ yawɔ lo wâle. Toho totshikitanyi takawasale la ntondo k’ehemba mɛnyaka kɛnɛ kahomba Akristo sala ɛlɔ kɛnɛ etena kahomanawɔ l’ehemba ndo l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa woho akɔ. Sɛdingola ɛkɔndɔ wele lo kiombo yata ɔnɛ, “Kɛnɛ Kakawasale la Ntondo k’Ɛhɛnyɔhɛnyɔ,” kele enda wetshelo wakokayɛ kondja oma le wɔ.
4. Kakɔna kakokaso mbuta lo kɛnɛ kendana la yoho yakasale Yeso ndo ekambi ekina waki Nzambi wa kɔlamelo etena kakiwɔ la ntondo k’ehemba?
4 Kânga mbele kɛnɛ kakasale Yeso ndo ekambi ekina wa kɔlamelo waki Nzambi la ntondo k’ehemba akatshikitanaka lo ndjela kɛnɛ kakakomɛka onto l’onto, mɛnamaka hwe dia vɔ kombidja nsɛnɔ yawɔ lo wâle tshanana. Vɔ waki la dihonga ndo la yewo etena kakiwɔ la ntondo ka wâle. (Mateu 10:16, 23) Oyango awɔ aki wa tɔla olimu w’esambishelo otsha la ntondo ndo nama kɔlamelo yawɔ otsha le Jehowa. Kɛnɛ kakawasale la ntondo k’akambo wa weho la weho ekɔ bɛnyɛlɔ di’amɛna le Akristo wahomana l’ehemba ɛlɔ kɛnɛ.
5. Ɛhɛnyɔhɛnyɔ akɔna wakakomɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa wa la Malawi l’ɛnɔnyi wa 1960, ndo ngande wakawasale?
5 Ekambi waki Jehowa wa nshi nyɛ wekɔ lo pomana mbala la mbala l’ekakatanu ndo la pâ ya mamba l’ɔtɛ wa ata, oshimbelo w’ɔtɛmwɛlɔ awɔ, kana l’ɔtɛ w’ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa wolo. Ɛnyɛlɔ, l’ɛnɔnyi wa 1960, Ɛmɛnyi wa Jehowa wa lo wodja wa Malawi wakahɛnyahɛnyama wolo efula. Mbalasa yawɔ ya Diolelo, mvudu yawɔ, diangɔ diawɔ dia ndɛ, waa makashinyi awɔ, mbut’ate tshɛ kaki lawɔ kakalanyema. Vɔ wakakɔmama ndo wakasoyama lo toho tokina ta kɔlɔ efula. Ngande wakasale anangɛso na? Nunu dia l’atei awɔ wakalawɔ ngelo yawɔ. Efula wakalawɔ l’ekonda ndo akina wakalawɔ dia todjasɛ lo tshanda mɔtshi lo wodja wa Mozambique wele suke. Lam’ele anto waki la kɔlamelo efula wakavu, akina wakɔshi yɛdikɔ ya minya demba oma lo dihole diaki wâle, akɛnama dia ɔsɔ mbaki yɛdikɔ yakaleke dimɛna ya mbɔsa lo tena dia ngasɔ. Lo sala ngasɔ, anangɛso asɔ wakayele ɛnyɛlɔ kakatshike Yeso la Paulo.
6. Kânga mbakawahɛnyahɛnyamaka efula, kakɔna kaki Ɛmɛnyi wa Jehowa wa la Malawi kotshika dia sala?
6 Kânga mbakalawɔ anangɛso wa la Malawi kana kakawayashɛ l’atei w’okonda, vɔ wakayangaka ndo wakayelaka ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi ndo wakakambaka elimu awɔ w’Okristo lo woshɛshɛ lo yɛdikɔ yakoka. Etombelo wakonge ele lo 1967 ntondo k’ɔtɛmwɛlɔ aso shimbama lɛkɔ, wodja wa Malawi waki la lofulo l’apandjudi wa Diolelo 18519. Koko kângambakatetemalaoshimbelo ndo kânga mbakalawɔ anangɛso efula otsha la Mozambique, lo 1972, lofulo l’oyoyo l’apandjudi 23398 wakakimɔ alapɔlɔ w’olimu lo Malawi. Apandjudi wakasambishaka wenya ndekana 16 ngɔndɔ tshɛ. Aha la tâmu, kɛnɛ kakawasale kɛsɔ akatombola Jehowa, ndo Jehowa akasukɛ anangɛso wa kɔlamelo asɔ l’etena koleki wolo kɛsɔ.a
7, 8. L’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ akɔna wasɔna anto amɔtshi di’aha monɔ kânga mbadiɛnɛwɔ l’ɔlɔshamelo?
7 Lo wedi okina, lo wedja ɛmɔtshi wele anangɛso wekɔ lo diɛnɛ l’ɔlɔshamelo, amɔtshi l’atei awɔ mbɔsaka yɛdikɔ ya tshikala lo wodja awɔ kânga mbewɔ l’akoka wa monɔ. Monɔ oma lo wodja walɔshamawɔ mbeyaka shidiya ekakatanu ɛmɔtshi, koko ondo dikambo sɔ mbeyaka tondja ekakatanu ekina. Ɛnyɛlɔ, onde vɔ wayonga l’akoka wa sawolaka l’anangɛwɔ w’Akristo ndo hawotokakitɔna lawɔ lo nyuma? Onde vɔ wayonga l’akoka wa tetemala la salaka akambo wa lo nyuma wokowosalaka lushi la lushi etena kayangawɔ dia ndjashikikadiɛ oko wewɔ angɛndangɛnda lo wodja woleki wodja awɔ ɔngɔnyi kana lo wodja wolodi la waaso w’onto monga la lomombo la l’emunyi efula?—1 Timote 6:9.
8 Akina mbɔsaka yɛdikɔ yaha monɔ nɛ dia vɔ ndjakiyanyaka lo dikambo dia lonyuma l’anangɛwɔ. Vɔ sɔnaka dia tshikala ndo mbikikɛ ɔlɔshamelo dia vɔ tetemala la sambisha l’ɛtshi kawɔ ka nkɛtɛ ndo dia monga kiɔkɔ y’ekeketshelo le asekawɔ atɛmɔdi. (Filipi 1:14) Lo sala ngasɔ, amɔtshi wakayokomaka ndo lo kimanyiya dia lɛɛta mbetawɔ ɔtɛmwɛlɔ aso lo wedja ɛsɔ.b
9. Akambo akɔna wahomba onto mbidja yimba la ntondo ka nde mbɔsa yɛdikɔ ya tshikala kana ya monɔ etena kahomanande l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ?
9 Onto ndamɛ mbahomba mbɔsa yɛdikɔ ya tshikala kana ya monɔ. Tɛdikɔ ta ngasɔ pombaka mbɔsama mɛtɛ l’ɔkɔngɔ wa sho nyanga ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa lo dɔmbɛlɔ. Koko oyadi yɛdikɔ yakɔna yakokaso mbɔsa, sho pombaka mbohɔka ɛtɛkɛta ɛnɛ waki ɔpɔstɔlɔ Paulo wata ɔnɛ: ‘Sho tshɛ onto l’onto ayoyokoya la Nzambi.’ (Romo 14:12) Oko wakatadiɛnyi ntondo, kɛnɛ kalɔmba Jehowa ele di’okambi ande tshɛ tshikala la kɔlamelo oyadi la ntondo ka woho wa dikambo diakɔna tshɛ. Ekambi ande ɛmɔtshi wekɔ lo mpɛnyahɛnyama ɛlɔ kɛnɛ; akina wayoyohomana l’akambo asɔ l’ɔkɔngɔ. Sho tshɛ mbeyaka dia tayohomana l’ehemba lo toho totshikitanyi, ndoko onto lahahombe nongamɛ dikambo sɔ. (Joani 15:19, 20) Oko weso ekambi waki Jehowa wakayakimɔ le nde, hatokoke mbewɔ dikambo diendana l’andja w’otondo di’okidiamelo wa lokombo la Jehowa ndo di’oyindjamelo wa lowandji lande.—Ezekiyele 38:23; Mateu 6:9, 10.
“Tanyukaluyaki untu kolo lu kolo”
10. Ɛnyɛlɔ kakɔna k’ohomba kakatotshikɛ Yeso ndo apɔstɔlɔ lo kɛnɛ kendana la woho wahombaso sala la ntondo k’ekakatanu kana k’ɔlɔshamelo?
10 Wetshelo okina w’ohomba wakokaso kondja oma lo woho wakasale Yeso ndo apɔstɔlɔ etena kakawahɛnyahɛnyama ekɔ dia hatohombe pondjo kaloya kɔlɔ lo kɔlɔ otsha le anto watɔhɛnyahɛnya. Lo Bible k’otondo, ndoko dihole diatanaso di’ɔnɛ Yeso kana ambeki ande wakatɔmbɔkwɛ kana wakasale awui wa ngala otsha le anto wakâhɛnyahɛnyaka. Koko, ɔpɔstɔlɔ Paulo akalake Akristo ɔnɛ: ‘Tanyokaloyake kɔlɔ lo kɔlɔ. Anyaso wa ngandji, tanyɔsɔmbɔyake. Nyotshike kɛlɛ ka Nzambi dihole. Nɛ dia akafundama ɔnɛ sɔmbɔya ele dikambo diami; dimi layolemanya lawɔ, mbata Jehowa.’ Ndo nto: “Tolembiamaki l’akambu wa kolo, keli olembia akambu wa kolo l’akambu w’ololo.”—Romo 12:17-21; Osambu 37:1-4; Tukedi 20:22.
11. Kakɔna kakate ombewi w’ɛkɔndɔ ɔmɔtshi lo kɛnɛ kendana la dionga diaki l’Akristo wa ntondo otsha le Lɛɛta?
11 Akristo wa ntondo wakayele dako sɔ. Lo dibuku diande dimɔtshi (The Early Church and the World), ombewi w’ɛkɔndɔ Cecil John Cadoux akɛnya dionga diaki l’Akristo wa ntondo otsha le Lɛɛta oma l’ɛnɔnyi 30 polo l’ɛnɔnyi 70 T.D. Nde akafunde ate: “Sho ndoko la djembetelo ya shikaa yɛnya di’Akristo wa l’etena kɛsɔ wakatɔmbɔkwɛka anto wakâhɛnyahɛnyaka. Koko, vɔ wakatshindjaka ewandji wa Lɛɛta wɔɔngɔ oma l’ɛtɛkɛta awɔ wakɛnyaka dia vɔ hawokokaki tshika pondjo dia sambisha kana lo woho wakawalawɔka. La ntondo k’ɛhɛnyɔhɛnyɔ, Akristo wa mɛtɛ kɔtɔmbɔkɔka, koko wakatshikalaka nge lo yɛdikɔ yakawɔshi dia tona akambo tshɛ wakâlɔmbaka ewandji wa Lɛɛta waki kɔmbɔtɔnɛka la kɛnɛ kakâlɔmbaka Kristo.”
12. Lande na kele ekɔ dikambo dia dimɛna efula mbikikɛ ɛhɛnyɔhɛnyɔ lo dihole dia kaloya kɔlɔ lo kɔlɔ?
12 Onde woho wakiwɔ kɔtɔmbɔkɔka ɔsɔ aki mɛtɛ dionga dia dimɛna? Onde onto tshɛ lakasalaka ngasɔ kondjadjaka ndamɛ l’anya w’anto wakasalaka la wolo tshɛ dia mbashila oshiki? Onde takinde dikambo dia lomba di’onto ndɔshana l’anto wakâhɛnyahɛnyaka dia nde ndjakokɛ? Ngasɔ mbakokadiɔ monga naka sho mbɔsa akambo lo ndjela tokanyi t’anto. Koko oko weso ekambi waki Jehowa, sho tekɔ l’eshikikelo ɔnɛ ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa l’akambo tshɛ ekɔ dikambo dioleki dimɛna. Sho mbohɔka ɛtɛkɛta waki Petero wata ɔnɛ: “Keli naka nyu nyayutsha ololo, la nyayetawo l’etetemalu lam’anyusuyawo, dikambu diako mbetawomaka lu ashu a [Nzambi].” (1 Petero 2:20) Tekɔ l’eshikikelo dia Jehowa mbeyaka dimɛna kɛnɛ tshɛ katokomɛ ndo nde hatetawɔ di’akambo akɔ tshikala pondjo pondjo. Ngande wakokaso shikikɛ dikambo sɔ? Jehowa akewoya ekambi ande waki lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna ate: ‘Onto lanyonanda, ambonanda ɔna sso diami.’ (Zekariya 2:8) Edja ka ngande kakoka onto mbetawɔ di’onto okina mbodja lohita lo sso na? Jehowa ayoshidiya ɛhɛnyɔhɛnyɔ l’etena kakoka. Tekɔ mɛtɛ l’eshikikelo dia ndoko onyake, dikambo sɔ diayosalema.—2 Tesalonika 1:5-8.
13. Lande na kaketawɔ Yeso ndamɛ di’atunyi mbonda?
13 Sho koka mbɔsa Yeso oko ɛnyɛlɔ kaso lo dikambo sɔ. Aha nɛ dia nde takinde l’akoka wa ndɔ lawɔ dia ndjakokɛ mbakandetawɔ di’atunyi ande mbonda l’ekambɔ ka Ngɛtɛsɛmanɛ. Diakɔ diakandatɛ ambeki ande ate: “We nkanaka wati: Dimi haleyi nomba Papa, ku ndi ntumelami andjelo wuleki elui dikumi l’ehendi kakiane uka? Ukundi ukuki afundelu nshidiyama ati: Dieli la dikambu ne ndjala?” (Mateu 26:53, 54) Okotshamelo wa lolango laki Jehowa aki dikambo diakaleke tshɛ ohomba le Yeso, kânga l’etena kaki dikambo sɔ akalɔmbaka dia paka nde sowa. Nde aki l’eshikikelo k’efula l’ɛtɛkɛta wa prɔfɛsiya wa l’osambo waki Davidi wata ɔnɛ: “We hutshika [anima] ami lu dihuli di’edu, kuyanga mbetawo ulangimi aye mena diumbu.” (Osambu 16:10) Ɛnɔnyi efula l’ɔkɔngɔ, ɔpɔstɔlɔ Paulo akayota lo dikambo diaki Yeso ate: “[Nde] akashikikala l’asui wa utamba [w’asui] ne dia ongenongeno wakakitshama la ntundu kandi. Ndi akonyola sonyi kawo, akatudjase lu lunya la pami la kiti ka diulelu ka [Nzambi].”—Heberu 12:2.
Ɔngɛnɔngɛnɔ wa kidia lokombo la Jehowa
14. Ɔngɛnɔngɛnɔ akɔna wakasukɛ Yeso l’ehemba tshɛ wakandahomana lawɔ?
14 Ɔngɛnɔngɛnɔ akɔna wakasukɛ Yeso l’etena kakandahomana l’ehemba woleki tshɛ wolo? L’atei w’ekambi waki Jehowa tshɛ, Satana akaleke mɛtɛ sɔma Yeso Kristo, Ɔna Nzambi la ngandji. Ɔnkɔnɛ, woho wakalame Yeso kɔlamelo yande la ntondo k’ehemba mbaki okadimwelo woleki tshɛ lo tɔfwɛfwɛ tadja Satana Jehowa. (Tukedi 27:11) Onde wɛ koka fɔnya ɔngɛnɔngɛnɔ ndo ɔlɔ wakahombe Yeso mboka lam’akandolɔ? Nde akahombe mɛtɛ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo mbeya dia nde akakotsha kɛnɛ kakandahombe sala oko onto la kokele lo dikambo di’oyindjamelo wa lowandji laki Jehowa ndo l’okidiamelo wa lokombo Lande! Ndo nto, mbidjasɛ lo ‘lonya la pami la kiti ka diolelo kaki Nzambi’ ekɔ mɛtɛ nɛmɔ di’efula ndo kiɔkɔ ya woke y’ɔngɛnɔngɛnɔ le Yeso.—Osambu 110:1, 2; 1 Timote 6:15, 16.
15, 16. Ehemba akɔna wa wolo efula wakakikɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa lo pango ka lokanu ka Sachsenhausen, ndo kakɔna kakawasha wolo wa sala dikambo sɔ?
15 Ekɔ dikambo di’ɔngɛnɔngɛnɔ le Akristo vɔ la wɔ etena kashawɔ lonya l’okidiamelo wa lokombo la Jehowa lo woho wakikɛwɔ ehemba l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ, lo ndjela ɛnyɛlɔ kaki Yeso. Ɛnyɛlɔ ka dimɛna lo dikambo sɔ ko kɛnɛ kakakomɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa wakadiɛnɛ heyama l’asui lo pango ka lokanu ka Sachsenhausen ndo wakatshikala la lɔsɛnɔ lo lɔkɛndɔ la pâ lakavu anto efula l’ekomelo ka Ta dia Hende di’Andja w’Otondo. Lo lɔkɛndɔ lɔsɔ, nunu efula di’ase lokanu wakavu la tshitshi, la hemɔ, la ndjala kana wakadiakema l’esehe tshɛ l’omamu wa mboka ka kawolo oma le asɔlayi w’ase Nazi wakâlamaka. Ɛmɛnyi wa Jehowa tshɛ 230 wakake lo woho wakiwɔ kâmɛ ndo lo woho wakawakimanyiyanaka lam’asawɔ kânga mbele wanɛ wakakimanyiyaka asekawɔ wakadjaka nsɛnɔ yawɔ hita lo wâle.
16 Kakɔna kakasha Ɛmɛnyi ɛsɔ wolo wa mbikikɛ ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa wolo ɛsɔ? Kam’akawakome dimɛna lo dihole diakawatatshɔka, vɔ wakɛnya ɔngɛnɔngɛnɔ ndo lowando laki lawɔ otsha le Jehowa lo mukanda waki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ, “Yɛdikɔ yakɔshi Ɛmɛnyi wa Jehowa 230 w’oma lo wedja esamalo wakasangana l’okonda ɔmɔtshi waki suke l’osomba wa Schwerin la Mecklembourg.” Lo mukanda ɔsɔ, vɔ wakafunde vate: “Tambolekana etena k’otale k’ehemba wa wolo, ndo wanɛ wambolamema l’atei w’ehemba, wekɔ oko anto waki oma lo kuka ka dja ya wolo aha monga kânga la nsolo ka dja l’alemba awɔ. (Enda Danyele 3:27.) Koko, vɔ wambolodiama la wolo ndo la nkudu k’oma le Jehowa ndo wekɔ lo konga l’asolo walomɔlomɔ wadjango w’eyoyo oma le Nkumekanga dia tɔla wahɔ wa Teokrasi otsha la ntondo.”c
17. Weho akɔna w’ehemba wahomana l’ekambi waki Nzambi nshi nyɛ?
17 Oko Ɛmɛnyi wa Jehowa 230 waki la kɔlamelo ɛsɔ, mbetawɔ kaso lawɔ mbeyaka mbɔtɔ l’ehemba, kânga mbele sho ‘tatakikɛka polo ndo lo dikila.’ (Heberu 12:4) Koko ehemba koka monga weho efula. Ohemba mbeyaka monga tɔɔla t’oma le asekaso wa la kalasa, kana woho watotshutshuya anto dia sala akambo wa mindo kana akambo akina wa kɔlɔ. Ndo nto, ndjashikikɛ di’aha mbetawɔ dikila, dia tshuka kana tshukama paka lo Nkumadiɔndjɔ, kana dia mbodia ana lo mbetawɔ lo nkumbo kele bu kâmɛ lo mbetawɔ mbeyaka mbala mɔtshi mbela ekakatanu ndo ehemba wa wolo.—Etsha 15:29; 1 Koreto 7:39; Efeso 6:4; 1 Petero 3:1, 2.
18. Eshikikelo kakɔna kele laso di’ɔnɛ sho koka mbikikɛ kânga ehemba woleki tshɛ wolo?
18 Koko oyadi woho w’ohemba tshɛ wakoka tokomɛ, sho mbeyaka dia tekɔ lo sowa nɛ dia tekɔ lo mbetsha Jehowa ndo Diolelo diande lo dihole dia ntondo, ndo sho mbɔsaka dikambo sɔ oko dikambo dia nɛmɔ efula ndo di’ɔngɛnɔngɛnɔ sala. Sho kondjaka ekeketshelo oma l’ɛtɛkɛta w’eshikikelo waki Petero wata ɔnɛ: “Naka nyu nyambotengama dia lukumbu la Kristu, nyu nyeko la otshoko, ne dia nyuma ka lutumbu, ndu ka [Nzambi], keko la nyu.” (1 Petero 4:14) Nyuma kaki Jehowa toshaka wolo wa mbikikɛ kânga ehemba woleki tshɛ wolo, dia nɛmɔ ndo lotombo lande.—2 Koreto 4:7; Efeso 3:16; Filipi 4:13.
[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]
a Akambo wa l’ɛnɔnyi wa 1960 aki tsho etatelo k’ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa kɔlɔ efula ndo wa nyɔi wakakikɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa wa la Malawi l’edja ka suke l’ɛnɔnyi akumi asato. Dia mbeya ɔkɔndɔ w’otondo wendana l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ ɛsɔ, enda l’Annuaire des Témoins de Jéhovah 1999, lɛkɛ 171-212.
b Enda sawo diata ɔnɛ: “Au pays d’Ararat, la Cour suprême soutient le vrai culte,” lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka Nɛi 1, 2003, lɛkɛ 11-14.
c Dia mbadia awui tshɛ wakafundama lo yɛdikɔ shɔ, enda l’Annuaire des Témoins de Jéhovah 1974, lɛkɛ 208-209. Ɔkɔndɔ wa ntondo w’onto ɔmɔtshi lakahandɔ lo lɔkɛndɔ lɔsɔ tanemaka lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka Ntondo 1, 1998, lɛkɛ 25-29.
Onde wɛ koka nembetshiya?
• Ngande wɔsa Akristo asui l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ?
• Wetshelo akɔna wakondjaso lo kɛnɛ kakasale Yeso ndo ekambi waki Nzambi ekina wa kɔlamelo la ntondo k’ehemba?
• Bonde kele bu dikambo dia lomba dia kawoya kɔlɔ lo kɔlɔ etena kahɛnyahɛnyamaso?
• Ɔngɛnɔngɛnɔ akɔna wakasukɛ Yeso etena kakandahomana l’ehemba, ndo wetshelo akɔna wakondjaso lo dikambo sɔ?
[Kiombo/Esato wa lo lɛkɛ 27]
Kɛnɛ kakawasale la ntondo k’ɛhɛnyɔhɛnyɔ
• La ntondo k’asɔlayi waki Hɛrɔdɛ koma la Bɛtɛlɛhɛma dia ndjodiaka ana tshɛ w’apami waki tatɛ l’ɛnɔnyi ehende kana l’ɛse ka lasɔ, Yɔsɛfu nde la Mariya wakalawɔ la Yeso otsha l’Edjibito lo ndjela ɛlɔmbwɛlɔ k’ondjelo.—Mateu 2:13-16.
• Mbala la mbala lam’akakambaka Yeso olimu ande lanɛ la nkɛtɛ, atunyi ande wakayangaka dia mbodiaka l’ɔtɛ w’esambishelo kaki la shɛngiya ya wolo kakandasambishaka. Mbala tshɛ, Yeso akalawɔka.—Mateu 21:45, 46; Luka 4:28-30; Joani 8:57-59.
• Lam’akaye asɔlayi l’ewandji awɔ l’ekambɔ ka Ngɛtɛsɛmanɛ dia ndjonda Yeso, nde akayashola le wɔ mbala hiende y’etondo ate: “Dim’one.” Nde akashimbe ambeki ande di’aha vɔ ndɔshana l’anto asɔ ndo aketawɔ dia vɔ mbonda.—Joani 18:3-12.
• La Jerusalɛma, wakande Petero nde l’ambeki akina, wakâkɔmɔla eshingɔ, ndo wakâshimbe dia tɛkɛta akambo wendana la Yeso. Koko, lam’akawâkimɔ, vɔ “wakamo . . . , lushi la lushi lu etemwelo ndu la wakawo, vo kumpeko mbetsha antu la nsambisha lukumu l’ololo vati: Jesu keli Kristu.”—Etsha 5:40-42.
• Etena kakeye Saulo lakayokomaka l’ɔkɔngɔ ɔpɔstɔlɔ Paulo dia ase Juda wa la Damasɛkɛ wakawɔtwɛ sheke dia mbodiaka, anangɛso wakawodje lo kisaka l’otsho ko wakawɔmɔsɔya lo wosho wakawatondola l’ehele k’osomba, ko nde akake oma l’anya w’ase Juda.—Etsha 9:22-25.
• Ɛnɔnyi efula l’ɔkɔngɔ, Paulo akasɔnɛ dia tosamba la ntondo ka Kayisa, kânga mbele Nguvɛrnɛrɛ Festus ndo Nkumekanga Agripa kombotana ‘kânga la dikambo diakoka nde mvɔ kana mundama lo lokanu.’—Etsha 25:10-12, 24-27; 26:30-32.
[Esato wa lo lɛkɛ 28]
Kânga mbakawahombe ndawɔ l’ɔtɛ w’ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa wolo wakawahomana lawɔ, nunu di’Ɛmɛnyi wa Jehowa waki la kɔlamelo la Malawi wakatetemala la kamba olimu wa Diolelo l’ɔngɛnɔngɛnɔ
[Esato wa lo lɛkɛ 29]
Ɔngɛnɔngɛnɔ wa kidia lokombo la Jehowa akasukɛ Ɛmɛnyi wa kɔlamelo ɛnɛ lo lɔkɛndɔ la pâ lakâkɛndjakɛndja ase Nazi ndo lo pango ya lokanu
[Efundelo wɛnya kanga]
Lɔkɛndɔ la pâ: KZ-Gedenkstätte Dachau, la lotshungɔ laki USHMM Photo Archives
[Esato wa lo lɛkɛ 31]
Ehemba l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ mbeyaka monga weho efula wotshikitanyi