Tosambisha dia mbetɛ anto ambeki
‘Lam’akoke Piriskila nde la Akula awui wakataka Apolo, vɔ wakawɔshi ndo wakaleke mbôlembetshiya mboka ka Nzambi ɔlɔlɔ.’—ETSHA 18:26.
1. Kânga ‘mbakandahɛtahɛtaka la nyuma,’ kakɔna kaki Apolo l’ohomba?
PIRISKILA nde la Akula waki atshukanyi w’Akristo wa lo ntambe ka ntondo, wakendaka woho wakatɛkɛtaka Apolo lo shinangɔnga ka l’osomba w’Ɛfɛsɔ. Oma lo woho wakandɛsaka l’onyɔ, ndo nkudu ka yewo yande ya mbetawoya, Apolo akakotola yambalo y’ampokami ande. Nde ‘akahɛtahɛtaka la nyuma,’ ndo ‘aketshaka akambo wendana la Yeso dimɛna.’ Koko, akɛnamaka dia Apolo “akey[aka] paka batiza ka Joani” keto. Kɛnɛ kakasambishaka Apolo lo dikambo dia Kristo kaki mɛtɛ koko nde aki paka l’ewo ka yema tshitshɛ keto. Okakatanu waki lande ele nde kombeyaka awui efula lo dikambo sɔ. Lâsɔ, Apolo aki l’ohomba wa pamia ewo kande lo kɛnɛ kendana l’ɔkɛndɛ waki Yeso Kristo l’okotshamelo wa sangwelo diaki Jehowa.—Etsha 18:24-26.
2. Naa olimu wa wolo waketawɔ Piriskila nde la Akula?
2 Aha la mengenga, Piriskila nde la Akula wakayasha dia kimanyiya Apolo woho wa nde koma onto lakoka ndjela “akambu tshe” wakadjanga Kristo. (Mateu 28:19, 20) Ɔkɔndɔ ɔsɔ mbutaka dia vɔ ‘wakɔshi Apolo ndo wakaleke mbôlembetshiya mboka ka Nzambi ɔlɔlɔ.’ Koko Apolo aki l’akoka amɔtshi wakakoke konya Akristo amɔtshi lo mboka wɔma dia mbêtsha. Naa akoka akɔ na? Ndo wetshelo akɔna wakokaso kondja oma lo welo wakadje Piriskila nde la Akula dia mbetsha Apolo Afundelo? Ngande wakoka ovuswelo w’ɔkɔndɔ ɔsɔ tokimanyiya dia mbidja welo aso dia tatɛ mbeka l’anto Bible lawakawɔ na?
Todje yimba l’ehomba w’anto
3. Lande na kele diewo diaki l’Apolo koshimba Piriskila nde la Akula dia mbêtsha?
3 Oko wakandotɔ lo nkumbo k’ase Juda, ondo Apolo akole l’osomba w’Alɛxandɛriya. L’etena kɛsɔ, Alɛxandɛriya aki kapitalɛ k’Edjibito ndo dihole diaketshamaka mukanda efula ndo diaki la lokumu l’ɔtɛ wa bibliɔtɛkɛ ka woke kaki lɛkɔ. Osomba ɔsɔ waki l’ase Juda efula ndo l’ambewi wa mukanda. Diakɔ diele, ekadimwelo ka lo Grɛkɛ k’Afundelo wa lo Hɛbɛru kelɛwɔ la Septante kakasalema lɛkɔ. Lâsɔ kema dikambo dia diambo mboka dia Apolo “akeyaka afundelu ololo”! Akula la Piriskila waki ambiki wa mvudu y’apɛma. Onde woho wakɛsaka Apolo l’onyɔ akawaotsha wɔma polo lo vɔ ndjaɛna oko hawokoke mbôkimanyiya? Kema. La ngandji tshɛ, vɔ wakasɛdingola onto akɔ dia mbeya ehomba ande ndo woho wakawakoke mbôkimanyiya.
4. Lende ndo ngande wakakondja Apolo ekimanyielo kakinde l’ohomba?
4 Oyadi diɛsa dia l’onyɔ dia ngande diaki lande, Apolo aki l’ohomba wa wetshelo. Ekimanyielo kakinde l’ohomba kokoka tanema lo kalasa kɛmɔtshi k’adidi koko kakatanemaka l’atei w’asekande wa l’etshumanelo k’Akristo. Apolo aki suke la kondja wetshelo w’akambo amɔtshi wakahombe ndjôkonya lo nde nyomoleka shihodia kɛnɛ kakasale Nzambi dia mbisha anto panda. Diakɔ diele, Piriskila nde la Akula ‘wakawɔshi ndo wakaleke mbôlembetshiya mboka ka Nzambi ɔlɔlɔ.’
5. Kakɔna kakokayɛ mbuta lo dikambo dia lonyuma laki Piriskila nde la Akula?
5 Piriskila nde la Akula waki nge lo nyuma ndo la mbetawɔ k’oshika. Ondo mɛtɛ, vɔ waki ‘nshi tshɛ suke dia kaloya dui la ntondo k’onto tshɛ lakambolaka dikambo di’elongamelo kawɔ,’ oyadi kânga onto akɔ aki kanga ɔngɔnyi, wola, ombewi wa mukanda kana ɔhɔmbɔ. (1 Petero 3:15) Akula nde la wadɛnde waki l’akoka wa ‘nembetshiya ɔtɛkɛta w’akambo wa mɛtɛ dimɛna.’ (2 Timote 2:15) Mbokɛmaka dia vɔ waki ambeki w’eshika w’Afundelo. Apolo akanandema efula la wetshelo w’oma ‘l’ɔtɛkɛta wa Nzambi, wele la lomu ndo la nkudu,’ wakoka munanda otema.—Heberu 4:12.
6. Ngande weyaso ɔnɛ Apolo akangɛnangɛna ekimanyielo kakandalongola?
6 Apolo akangɛnangɛna ɛnyɛlɔ kaki embetsha ande ndo akaleke nyomonga la diewo dia mbetɛ anto ambeki. Nde akakambe l’ewo kande lo yoho ya dimɛna efula l’olimu w’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ, djekoleko l’atei w’ase Juda. Apolo akaleke kimanyiya dia mbetawoya ase Juda akambo wendana la Kristo. ‘Oko wakinde l’ewo k’efula k’Afundelo,’ nde akakoke mbaɛnya ɔnɛ amvutshi tshɛ wa lo nshi y’edjedja wakakongɛka oyelo wa Kristo. (Etsha 18:24, Kingdom Interlinear Translation) Ɔkɔndɔ mbutaka nto dia oma lâsɔ, Apolo akatshu otsha la Akaya, lɛnɛ “aka[nda]leki nkimanyia wane waketawo uma lu ngandji ka mamba, ne dia ndi akakaluya asi Juda aui la wulu lu seke, awaenya lu afundelu ati: Jesu keli Kristu.”—Etsha 18:27, 28.
Tokondja wetshelo oma l’ɛnyɛlɔ k’embetsha ekina
7. Ngande wakakome Akula nde la Piriskila embetsha wele la diewo?
7 Ngande wakakome Piriskila nde la Akula embetsha w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi wele la diewo efula na? Lâdiko wa vɔ ndjasha efula lo wekelo w’onto ndamɛ ndo lo wɔtwɛlɔ wa nsanganya, diokanelo di’efula diaki lam’asawɔ l’ɔpɔstɔlɔ Paulo diakahombe mbâkimanyiya heyama. Paulo akadjasɛ lo luudu laki Piriskila nde la Akula la Kɔrɛtɔ l’edja ka ngɔndɔ 18. Vɔ wakakambaka kâmɛ dia sala ndo nɔngɔsɔlaka mvudu y’apɛma. (Etsha 18:2, 3) Ohokanyiya asawo w’oma l’Afundelo ndo wa lomba wakawasawolaka. Lɔngɛnyi la lam’asawɔ la Paulo lɔsɔ akâkimanyiya mɛtɛ dia vɔ pama lo nyuma! Tukedi 13:20 mbutaka ɔnɛ: “One latengolaka kame la akanga a yimba, atuyalaka kanga yimba.” Lɔngɛnyi la dimɛna lɔsɔ laki la shɛngiya y’ɔlɔlɔ lo mbekelo yawɔ ya lo nyuma.—1 Koreto 15:33.
8. Wetshelo akɔna wakakondja Piriskila nde la Akula lo sɛdingola woho wakakambaka Paulo olimu ande?
8 Etena kakendaka Piriskila nde la Akula Paulo lam’akandakambaka olimu ande w’opandjudi wa Diolelo, vɔ wakɛnyi ɛnyɛlɔ k’oshika k’ombetsha wa dimɛna. Ɔkɔndɔ wa l’Etsha mbutaka dia Paulo “akateketa lu etemwelo [ka la Kɔrɛtɔ] nshi y’ekila tshe, akayangi mbetawuya asi Juda la asi Ngirika.” Oma lâsɔ, etena kakoyele Silasi nde la Timɔtɛ, Paulo “akayakimo tshe l’ulimu wa nsambisha, etsha asi Juda ati: Jesu keli Kristu.” Etena kaki ase shinangɔnga kɔmɛnya nsaki k’efula, Piriskila nde la Akula wakɛnyi nganɛ wakatshu Paulo dia totatɛ sambisha lo dihole di’oyoyo, mbut’ate lo luudu lɔmɔtshi lakasukana la shinangɔnga. Lɛkɔ mbakatokoma Paulo lo kimanyiya Kirispɔ laki “uwandji w’etemwelo,” dia nde koma ombeki. Ondo mɛtɛ, Piriskila nde la Akula wakɛnyi dia woho wakakome onto ɔsɔ la woke ombeki aki la shɛngiya ya wolo ndo ya dimɛna efula l’ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ. Ɔkɔndɔ akɔ mbutaka ɔnɛ: “Kirispo . . . aketawo Khumadiondjo, ndu wa lu luudu landi tshe. Lam’akuki asi Koreto efula awui wa Paulu, vo waketawo, [ndo] wakabatizama.”—Etsha 18:4-8.
9. Ngande wakasale Piriskila nde la Akula lo mɛna ɛnyɛkɔ kaki Paulo?
9 Apandjudi akina wa Diolelo oko Piriskila nde la Akula wakokoya ɛnyɛlɔ kaki Paulo l’olimu w’esambishelo. Ɔpɔstɔlɔ ɔsɔ akalɔmbɛ Akristo akina ate: “Nyumbukuyaki, uku wukuyami Kristu.” (1 Koreto 11:1) Lo ndjela ɛnyɛlɔ kaki Paulo, Piriskila nde la Akula wakakimanyiya Apolo dia nde ndeka shihodia wetshelo w’Akristo dimɛna. Nde lawɔ akayotetemala la kimanyiya anto akina. Aha la tâmu Piriskila nde la Akula wakasha ekimanyielo lo mbetɛ anto ambeki la Rɔma, la Kɔrɛtɔ ndo l’Ɛfɛsɔ.—Etsha 18:1, 2, 18, 19; Romo 16:3-5.
10. Wetshelo akɔna wamboyokondja oma l’Etsha tshapita 18 wayokokimanyiya l’olimu wa mbetɛ anto ambeki?
10 Wetshelo akɔna wakokaso kondja oma l’ɔsɛdingwelo w’Etsha tshapita 18? Oko wakakoke Akula nde la Piriskila kondja wetshelo oma le Paulo, sho lawɔ koka ndowanya dikoka diaso dia mbetɛ anto ambeki lo ndjela ɛnyɛlɔ k’embetsha w’eshika w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Sho koka monga angɛnyi w’anto ‘wayakimɔ tshɛ l’ɔtɛkɛta’ ndo “wasambisha [anto akina] dimɛna.” (Etsha 18:5, Kingdom Interlinear Translation) Sho koka sɛdingola woho wanandawɔ etema w’anto lo kamba la diewo dia mbetawoya anto wetshelo awɔ. Diewo sɔ koka tokimanyiya dia mbetɛ anto ambeki. Etena kekaso l’onto Bible, sho koka mbɔlɔmba dia nde mbeta ase nkumbo kande akina kana asukanyi ande dia vɔ lawɔ ndjoyela wekelo. Kana sho koka mbɔlɔmba dia nde tewoya nkombo y’anto akina wakokaso mbeka la wɔ Bible.—Etsha 18:6-8.
Toyange waaso wa mbetɛ anto ambeki
11. Lende akokayɛ tana ambeki w’eyoyo na?
11 Paulo nde l’asekande Akristo wakone dia mbetɛ anto ambeki lo sambisha lo luudu la luudu, lo lobingu ndo l’etena kakiwɔ lo nkɛndɔ, mbut’ate mɛtɛ l’ahole tshɛ. Oko weyɛ okambi wa Diolelo w’ohetoheto wayanga dia mbetɛ anto ambeki, onde wɛ hakoke pamia olimu ayɛ w’esambishelo? Onde hakoke wɛ kamba dimɛna la waaso wakondjayɛ dia nyanga anto wakoka ndo mbâsambisha? Naa toho tɔmɔtshi takatane asekaso apandjudi wa lokumu l’ɔlɔlɔ anto wa vɔ mbetɛ ambeki na? Ntondotondo, totokenda dikambo di’esambishelo ka lo telefɔnɛ.
12-14. Dia mɛnya wahɔ w’esambishelo ka lo telefɔnɛ, kɔndɔla ɔkɔndɔ ayɛ hita kana ɔmɔtshi watanema l’edingɔ ɛnɛ.
12 Etena kakandatasambishaka lo luudu la luudu lo wodja wa Brésil, Okristo ɔmɔtshi wetawɔ Maria akasha womoto ɔmɔtshi traktɛ. Womoto akɔ akadjasɛka lo luudu lɔmɔtshi la woke. Lo kamba l’ɔtɛ a dui wa traktɛ oko mbɔtwɛlɔ, Maria akawombola ate: “Onde Wɛ Nangaka Nyomeya Akambo Efula wa lo Bible?” Womoto ɔsɔ akakadimola ate: “Dimi nangaka. Koko, okakatanu wele lami ele lekɔ ombetsha, lâsɔ wetshelo washami ambeki mbɔsɛkami wenya ami tshɛ.” Maria akolembetshiya dia vɔ koka sɛdingola awui amɔtshi wa lo Bible lo telefɔnɛ. Womoto ɔsɔ akasha Maria numɛlɔ kande ka telefɔnɛ ndo la dikɔlɔ diakɔ diamɛ, kadiyɛso akatatɛ mbeka la womoto ɔsɔ lo telefɔnɛ lo kamba la biukubuku Kakɔna Katɔlɔmba Nzambi?a
13 Etena kakandasambishaka lo telefɔnɛ, okambi ɔmɔtshi wa womoto wa lo tena tshɛ wa lo wodja w’Etiyɔpiya akanyange lam’akandoke londjo laki lo luudu la pami kɛmɔtshi etena kakandatɛkɛtaka la nde lo telefɔnɛ. Pami kɛsɔ akatɛ kadiyɛso dia nde mbeta nto wonya okina. Etena kakandayeta nto, pami kɛsɔ akalɔmbɛ edimanyielo ndo akate dia l’etena kaketshi kadiyɛso ntondo, nde la wadɛnde waki l’atei w’owanu wa wolo. Kadiyɛso akakambe la dikambo sɔ oko diaaso dia kotola yambalo yande oya l’ɛlɔmbwɛlɔ ka lomba kasha Bible dia kandola ekakatanu wa lo nkumbo. Nde akatɛ pami kakɔ ate nkumbo efula yambokimanyiyama oma lo dibuku Sheke y’Ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo Nkumbo, diakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa. Nshi ngana l’ɔkɔngɔ wa nde mbosha dibuku sɔ, kadiyɛso akatelefɔnɛ pami kɛsɔ nto. Pami kakɔ akate la dui dia wolo ate: “Dibuku nɛ diambotsha nkumbo kami!” Nde akatshumanya ase nkumbo kande dia vɔ tshɛ sɛdingola awui w’amɛna wakandadia lo dibuku diakɔ. Wekelo wa Bible wakatatɛ ndo kombeta edja pami kɛsɔ akatatɛ mbɔtɔ lo nsanganya y’Akristo mbala la mbala.
14 Opandjudi ɔmɔtshi wa Diolelo wa womoto wa lo wodja wa Danemark wakatatɛ wekelo wa Bible l’anto diɛsɛ oma l’esambishelo ka lo telefɔnɛ mbutaka ate: “Omendji w’olimu akakeketsha dia dimi ndjasha l’esambishelo ka lo telefɔnɛ. L’etatelo dimi lakengenga lo mbuta nte: ‘Ɔsɔ kema dikambo dia wɔdu le mi.’ Koko, lushi lɔmɔtshi lakakeketsha otema ndo lakatatɛ mbeta onto la ntondo lo telefɔnɛ. Sonja akakadimola ndo l’ɔkɔngɔ wa dimi sawola la nde lo tshena pe, nde aketawɔ dia nongola ekanda walembetshiya awui wa lo Bible. Dikɔlɔ dimɔtshi, takasawola dikambo di’etongelo ndo nde akalange mbadia dibuku La vie: comment est-elle apparue? Évolution ou création?b Lakawotɛ nte ayoleka dimɛna sho mɛnana elungi l’elungi dia sawola dikambo diakɔ. Nde aketawɔ. Sonja aki suke dia mbeka Bible etena kakamatshu le nde ndo tatɛ oma l’etena kɛsɔ tekɔ lo mbeka lomingu tshɛ.” Kadiyɛso k’Okristo kɛsɔ komiyaka ate: “L’edja k’ɛnɔnyi efula, lakalɔmbaka Nzambi dia kondja ombeki wa Bible, koko dimi konongamɛka dia kondja ombeki wa Bible oma l’esambishelo ka lo telefɔnɛ.”
15, 16. Naa akambo wakete wakokayɛ kɔndɔla dia mɛnya wahɔ wa mbeya toho totshikitanyi ta tatɛ mbeka l’anto Bible?
15 Efula wekɔ lo kondja etombelo w’ɛlɔlɔ lo ndjela alako wata dia sambisha anto l’ahole tshɛ watanemawɔ. Okristo ɔmɔtshi wa womoto wa lo wodja w’États-Unis akemɛ mutuka ande lo parkingɛ suke la mutuka ɔmɔtshi wɛmba diangɔ dia sondja kana anto. Etena kakawɛnyi womoto laki lo mutuka ɔsɔ, kadiyɛso akatatɛ mbolembetshiya woho wakambema olimu aso wa mbeka l’anto Bible. Womoto ɔsɔ akahokamɛ ndo akatombe oma lo mutuka wakinde ko nde memala suke la mutuka waki kadiyɛso. Nde akate ate: “Lambɔngɛnangɛna woho wakayeme mutuka ayɛ dia tɛkɛta la mi. Aya edja kemi ndoko kânga l’okanda anyu ɔtɔi. Ndo dimi nangaka mbeka Bible nto. Onde wɛ ayeka la mi?” Mbokɛmaka dia kadiyɛso akone diaaso dia dimɛna dia sambisha lokumu l’ɔlɔlɔ.
16 Kadiyɛso kɛmɔtshi ka lo wodja w’États-Unis akɛnyi dikambo nɛ lam’akandembola mvudu yakokɛwɔ enunu w’anto: Nde akatɛkɛta l’okambi wakendanaka l’elimu ɛmɔtshi wa lo luudu lɔsɔ ndo akawotɛ dia nde nangaka ndjakimɔ la lolango dia kimanyiya anto wa lo luudu lakɔ woho wa vɔ kotsha ehomba awɔ wa lo nyuma. Kadiyɛso akate nto ate nde ayɔngɛnangɛnaka nɔmbɔlaka wekelo wa Bible lomingu tshɛ nde l’anto tshɛ walanga aha la nɔmba falanga. Onto ɔsɔ akawosha dikimɔ dia membola anto wa lo toshambrɛ totshikitanyi ta lo luudu lakɔ. Kombeta edja, nde akakome lo mbeka Bible l’anto 26 wakadjasɛka lo luudu lɔsɔ ndo ɔmɔtshi la l’atei awɔ aki la dikoka dia mbɔtɔka lo nsanganya yaso mbala la mbala.
17. Naa dikambo diele mbala efula tondjaka etombelo w’ɔlɔlɔ dia tatɛ mbeka l’anto Bible?
17 Le apandjudi amɔtshi wa Diolelo, woho walɔmbawɔ anto mbala kakɔ ɔtɔi dia tatɛ mbeka la wɔ Bible tondjaka etombelo w’ɔlɔlɔ. Lushi lɔmɔtshi la pindju, etshumanelo kɛmɔtshi kaki l’apandjudi 105 wakadje welo wa lânde wa nɔmba onto tshɛ layohomana lawɔ dia tatɛ mbeka Bible. Apandjudi akumi enanɛi l’asamalo wakasambisha lushi lakɔ ndo l’ɔkɔngɔ wa sambisha wenya ehende wa tango, wakɛnyi dia wakatatɛ mbeka Bible l’anto oko 15.
Tetemala la nyanga anto wakoka
18, 19. Naa dikambo di’ohomba diakatotɛ Yeso diahatahombe mbohɛ ndo dia kotsha dikambo sɔ ahombaso ndjashikikɛ dia sala?
18 Oko weyɛ opandjudi wa Diolelo, ondo wɛ mbeyaka kombola pemba kamba l’alako woshami lo sawo nɛ. Koko, ayonga ɔlɔlɔ naka wɛ mbidja yimba lo mbekelo ya lo ngelo kodjashiyɛ etena kasɔnayɛ yoho y’esambishelo mɔtshi. Ndo kɛnɛ koleki tshɛ ele tatohɛke ɛtɛkɛta wakatotɛ Yeso dia nyanga anto wakoka ko mbâkimanyiya dia vɔ koma ambeki.—Mateu 10:11; 28:19.
19 Dia sala dikambo sɔ, toyange woho wa ‘nembetshiyaka ɔtɛkɛta w’akambo wa mɛtɛ dimɛna.’ Sho koka sala dikambo sɔ lo kamba la yewo ya mbetawoya yotombi paka oma l’Afundelo. Kɛsɔ ayotokimanyiya dia munanda etema w’anto wetawɔ ndo mbâtshutshuya dia mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi. Naka sho ndjaɛkɛ le Jehowa lo dɔmbɛlɔ, kete sho koka kimanyiya anto amɔtshi dia vɔ koma ambeki waki Yeso Kristo. Olimu ɔsɔ wekɔ la difuto mɛtɛ! Lâsɔ, ‘tosale la wolo dia ndjakimɔ le Nzambi oko anto wambolowana,’ lo mbishaka Jehowa kɛnɛmɔ nshi tshɛ oko apandjudi wa Diolelo w’ohetoheto wasambisha l’oyango wa mbetɛ anto ambeki.—2 Timote 2:15.
[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]
a Yakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.
b Diakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.
Onde wɛ akohɔ?
• Lande na kaki Apolo l’ohomba wa nyomoleka kondja olembetshiyelo lo kɛnɛ kendana la mboka ka Nzambi?
• Lo toho takɔna takakondja Piriskila nde la Akula wetshelo oma le Paulo?
• Wetshelo akɔna wamboyokondja oma l’Etsha tshapita 18 lo kɛnɛ kendana l’olimu wa mbetɛ anto ambeki?
• Ngande wakokayɛ nyanga waaso wa mbetɛ anto ambeki?
[Osato wa lo lɛkɛ 18]
Piriskila nde la Akula ‘wakaleke nembetshiya [Apolo] mboka ka Nzambi ɔlɔlɔ’
[Osato wa lo lɛkɛ 20]
Apolo akayongaka la diewo efula l’olimu wa mbetɛ anto ambeki
[Osato wa lo lɛkɛ 21]
Paulo akasambishaka l’ahole tshɛ wakandatshɔ̂ka