Ɔtɛkɛta wa Jehowa wekɔ la lɔsɛnɔ
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku di’etatelu—I
“ETATELU” nembetshiyaka “ɔtɔngwɛlɔ” kana “eotwelo.” Ɔsɔ mbele lokombo lasungana la dibuku diakɔndɔla woho wakatongama andja, woho wakalɔngɔswama nkɛtɛ di’anto mbidjasɛ, ndo woho wakatatɛ onto mbidjasɛ lɔkɔ. Mɔsɛ akafunde dibuku sɔ l’oswe wa shɛnga wa Sinaï, ndo ondo nde akadishidiya lo 1513 N.T.D.
Dibuku di’Etatelu totɛka kɛnɛ kendana l’andja wa la ntondo ka Mvula k’Elola, kɛnɛ kakayosalemaka l’ɔkɔngɔ wa Mvula k’Elola, ndo nganɛ wakongaka Jehowa Nzambi nde la Abarahama, Isaka, Jakɔba, ndo Yɔsɛfu. Sawo nɛ diayɔsɛdingola akambo w’ohomba w’oma l’Etatelu 1:1–11:9, tatɛ oma l’etena kakatatɛ Jehowa monga nde l’Abarahama laki owandji wa nkumbo.
ANDJA WA LA NTONDO KA MVULA K’ELOLA
Ɛtɛkɛta wa mbɔtwɛlɔ wa lo dibuku di’Etatelu wata ɔnɛ: “Ntunduntundu,” mɛnyaka miliyara y’ɛnɔnyi yaheyama lofulo yakete. Akambo wa lo “nshi” shamalo y’etongelo shɔ, kana tena dia lânde di’elimu w’etongelo, nembetshiyamaka lo yoho yele oko onto akɛnaka awui akɔ lanɛ la nkɛtɛ. Oya l’ekomelo ka lushi la samalo, Nzambi akatonge onto. Kânga mbele kombeta edja oma lâsɔ Paradiso kakashishɔ l’ɔtɛ w’ohedia w’onto, Jehowa akasha elongamelo. Prɔfɛsiya ka ntondotondo ka lo Bible tɛkɛtaka dia ‘kanula’ yakahombe ndjonya etombelo w’oma lo pɛkato ndo nanya Satana.
Lo ntambe 16 yakayele oma lâsɔ, Satana akatondoya dia minganyiya anto suke la tshɛ oma lo mboka kaki Nzambi onyake paka anto yema tshitshɛ tsho oko, Abɛlɛ, Ɛnɔka, ndo Nɔa mbaki la kɔlamelo. Oko ɛnyɛlɔ, Kɛna akadiake kosɛnde Abɛlɛ laki onto l’ɔlɔlɔ. “Uma laso kakatatela antu ntemola lukumbu la [Jehowa],” ondo lo yoho yele bu la dilɛmiyɛlɔ. Dia mɛnya yimba ya ngala yaki lo nshi yande, Lamɛka akembe lembo lo kɛnɛ kendana la woho wakandadiake ɔlɔngɔ a pami ɔmɔtshi l’oyango wa nde ndjakokɛ. Awui wakayolekaka fukutana efula etena kakayotshukaka andjelo wakatɔmbɔkɔ ana a wamato w’anto ndo kakawayotaka la wɔ ana waki atɔmbɔki wakawelɛka ɔnɛ Akongote. Koko, Nɔa laki onto la kɔlamelo akasɛlɛ wato, nde akewoya anto la dihonga tshɛ dia Mvula k’Elola kaki suke la ndja, ndo akake oma l’elanyelo kɛsɔ nde la nkumbo kande.
Ekadimwelo lo wembola w’oma l’afundelo:
1:16—Ngande wakakoke Nzambi tondja osase lushi la ntondo lam’ele diangɔ diatondja esase diakayotongamaka lushi la nɛi? Tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yata ɔnɛ ‘akasale’ lo Eta 1 divɛsa 16 bu woho akɔ wâmɛ la tshɛkɛta “akatungi” yɔtɛkɛtshiwɔ l’Etatelu 1:1, 21, 27 tshapita 1, divɛsa dia 1, 21, ndo 27. “Ulungu” wele la wonya la ngɔndɔ la tɔɔtɔ wakatongama edja efula la ntondo ka ndo “lushi la ntundu” tatɛ. Koko esase awɔ kokomaka lanɛ l’okama wa nkɛtɛ. Lo lushi la ntondo, “usasi akayala” nɛ dia vɔ wakatenyanya wange ko wakɛnama la nkɛtɛ. Ɔnkɔnɛ, otshimbelo wa nkɛtɛ wakatatɛ mbisha otshikitanu lam’asa yanyi la otsho. (Etatelu 1:1-3, 5) Polo ndo lâsɔ ko diangɔ diatondja esase sɔ hadiɛnama la nkɛtɛ. Koko l’etena ka nɛi k’etongelo, otshikitanu wa woke wakasalema. Wonya, ngɔndɔ, ndo tɔɔtɔ wakatatɛ la “nsenya kete.” (Etatelu 1:17) ‘Nzambi akasale’ woho wakawakoke mɛnama oma la nkɛtɛ.
3:8—Onde Jehowa ndamɛ mbakatɛkɛtaka la Adama? Bible mɛnyaka dia etena kakatɛkɛtaka Nzambi l’anto, mbala efula nde akasalaka dui sɔ oma lo tshimbo y’ondjelo ɔmɔtshi. (Etatelu 16:7-11; 18:1-3, 22-26; 19:1; Embadi 2:1-4; 6:11-16, 22; 13:15-22) Yɛmba awui yaki Nzambi yoleki tshɛ ko Ɔnande ɛtɔi lakandote, lelamɛ ɔnɛ: “Diui.” (Joani 1:1) Lâsɔ ondo Nzambi akatɛkɛtaka l’Adama nde l’Eva oma lo tshimbo ya “Diui.”—Etatelu 1:26-28; 2:16; 3:8-13.
3:17—Lo yoho yakɔna yakadjama nkɛtɛ mananu, ndo l’edja ka ngande? Mananu kakadjama nkɛtɛ akalembetshiya dia okambelo ayɔ akakome dui dia wolo efula. Etombelo w’oma lo mananu kakadjama nkɛtɛ, l’atɛndɛ ayɔ ndo ahangola kɔyi wakɛnama efula oma le ana waki Adama polo l’etena ka Lamɛka laki she Nɔa lakatɛkɛta di’‘asui w’anya aso w’oma lo nkɛtɛ nyɛ yakadje Jehowa mananu.’ (Etatelu 5:29) L’ɔkɔngɔ wa Mvula k’Elola, Jehowa akatshɔkɔla Nɔa nde l’anande, dia vɔ kotsha sangwelo Diande dia ndodja nkɛtɛ. (Etatelu 9:1) Mananu kakadje Nzambi nkɛtɛ kakayongaka oko kamboshila.—Etatelu 13:10.
4:15—Ngande wakadje Jehowa “Kena djimbitelu”? Bible hate di’ɔnɛ Kɛna akadjama djembetelo lo demba diande lo yoho mɔtshi. Ondo djembetelo shɔ akikɔ ɔlɛmbɛ wa wolo wakadjama wakeyama ndo wakayelaka anto akina wakashimbaka dia takawahombe mbodiaka dia sɔmbɔya dikila.
4:17—Oma lende akakondja Kɛna wadɛnde? Adama “akuti ana apami la ana amantu.” (Etatelu 5:4) Ɔnkɔnɛ, Kɛna akɔshi kadiyɛnde kɛmɔtshi kana ondo ɔna ɔnango ɔmɔtshi dia nde ndjala wadɛnde. L’ɔkɔngɔ diko, ɛlɛmbɛ wakayoshaka Nzambi ase Isariyɛlɛ akayoshimbaka tshukanelo dia lam’asa anto wotɔ.—Akambu w’Asi Lewi 18:9.
5:24—Lo yoho yakɔna ‘yakɔshi Nzambi Ɛnɔka’? Akɛnamaka dia Ɛnɔka akikɔ lo wâle wa nyɔi, koko Nzambi konanga dia nde ndjakema l’anya w’atunyi ande. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: ‘Ɛnɔka akasɛkwama diaha nde mɛna nyɔi.’ (Heberu 11:5) Dui sɔ halembetshiya ɔnɛ Nzambi akawɔsɛ l’olongo dia nde totetemala monga la lɔsɛnɔ. Yeso mbaki onto la ntondo lakadɛ otsha l’olongo. (Joani 3:13; Heberu 6:19, 20) Woho ‘wakasɛkwama Ɛnɔka diaha nde mɛna nyɔi,’ nangaka nembetshiya dia Nzambi akɔ̂sɛkɔla lo yoho ya didjidji ndo akakumiya lɔsɛnɔ lande kânga mbele nde aki l’akoka wa nyomɔsɛna nto. Lo tsha ngasɔ, Ɛnɔka kosoyama, kana ‘ndjakema,’ oma l’anya w’atunyi ande.
6:6—Lo yoho yakɔna yakoka mbutama ɔnɛ: Jehowa “akayatshumuya” l’ɔtɛ wakandatonge onto? Lanɛ tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yokadimwami ɔnɛ “akayatshumuya” nembetshiyaka otshikitanyelo wa dionga kana wa tokanyi. Jehowa ekɔ kokele ndo nde kotsha dindja dimɔtshi lam’akandatonge onto. Koko, nde akatshikitanya tokanyi tande otsha le l’ɔlɔnga l’anto wa kɔlɔ wakasɛnaka la ntondo ka Mvula k’Elola. Nzambi akatshikitanya tokanyi tande ta woho wakinde Otungi w’anto ko koma onanyishi awɔ l’ɔtɛ w’awui wa kɔlɔ wakawasalaka. Woho ɔnɛ wakandakokɛ anto amɔtshi akɛnya dia lonyangu lande akendanaka paka l’anto anɛ wakayokomaka atshi wa kɔlɔ.—2 Petero 2:5, 9
7:2—Kakɔna kakakimanyiyaka dia sala otshikitanu wakikɔ lam’asa nyama ya pudipudi la nyama ya mindo? Otshikitanu ɔsɔ akikɔ mbala efula lo kɛnɛ kendana l’elambo wakawahombaka nambola l’atei w’ɔtɛmwɛlɔ, koko aha lo kɛnɛ kakawakokaka ndɛ kana aha ndɛ. Nyama komonga mbo ya ndɛ yaki anto la ntondo ka Mvula k’Elola. Otshikitanu wa nyama ya “pudipudi” la ya “mindo” wakayoyalaka paka l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, ndo wakayoshilaka nɛmɔ lam’akayokomɛka ɛlɛmbɛ akɔ. (Etsha 10:9-16; Efeso 2:15) Ondo Nɔa akeyaka kɛnɛ kakahombamaka dia kimɔ olambo l’atei w’ɔtɛmwɛlɔ waki Jehowa. Diakɔ diele, kam’akandatombe oma lo waato, nde “akatshela [Jehowa] ediakelu. Ku ndi akose nyama motshi uma l’atei a nyama tshe yeli ololo nde, ndu fudu motshi l’atei a fudu tshe yeli ololo nde, akayilambula l’ediakelu.”—Etatelu 8:20.
7:11—Oma lende akaye ashi wa Mvula k’Elola wakalodia nkɛtɛ k’otondo? L’etena ka hende k’etongelo, mbut’ate ‘lushi la hende,’ etena kakatongama dongolongo, aki ashi “wa la tshina” ndo “ashi wa ladiku.” (Etatelu 1:6, 7) Ashi “wa la tshina” aki wanɛ wakongaka nshi tshɛ la nkɛtɛ. Ashi wa “ladiku” waki ekama w’ashi wa weke waki “ladiku dia kete.” Ashi asɔ mbakakɔ oya la nkɛtɛ lo nshi ya Nɔa.
Wetshelo le So:
1:26. Oko wakandatongama l’efanelo ka Nzambi, onto ekɔ l’akoka wa kɛnɛmɔla waonga wa Nzambi. Lo mɛtɛ sho pombaka ndjatshutshuya dia kɛnɛmɔla waonga wele oko: ngandji, kɛtshi, ɔlɔlɔ, ndjakimɛ, dia sho mbokoya Ɔnɛ lakatotonge.
2:22-24. Diwala ekɔ ɔlɔngɔswamelo w’oma le Nzambi. Diwala ekɔ dimama dia pondjo ndo di’ekila, omi mbele ɔtɛ wa nkumbo.
3:1-5, 16-23. Ɔngɛnɔngɛnɔ nemanɛka la woho wetawɔso lowandji laki Jehowa lo lɔsɛnɔ laso.
3:18, 19; 5:5; 6:7; 7:23. Ɔtɛkɛta waki Jehowa kotshamaka nshi tshɛ.
4:3-7. Jehowa akangɛnangɛna olambo waki Abɛlɛ nɛ dia nde aki onto l’ɔlɔlɔ laki la mbetawɔ. (Heberu 11:4) Koko, oko wakɛnyaka etsha ande, Kɛna komonga la mbetawɔ. Ditshelo diande diaki kɔlɔ, diakalole la kandjema, la lohetsho, ndo nde aki ondjakanyi. (1 Joani 3:12) Lâdiko dia lâsɔ, ondo nde kombidja yimba efula l’olambo wakandakimɔka, ndo akasale dia mɛnya tsho ɔnɛ nde ambokimɔ olambo. Shi sho pombaka sala la wolo di’elambo aso wa lotombo walambolaso Jehowa kimɔma l’otema ɔtɔi ndo dia sho monga la dionga dia dimɛna?
6:22. Kânga mbele Nɔa akasɛlɛ waato l’edja k’ɛnɔnyi efula, nde akatshe kɛnɛ tshɛ kakawodjangɛ Nzambi. Ɔnkɔnɛ, Nɔa nde la nkumbo kande wakashimbamɛ oma lo Mvula k’Elola. Jehowa ekɔ lo tɛkɛta la so oma lo tshimbo y’Ɔtɛkɛta ande wakafundama ndo ekɔ lo tosha ɛlɔmbwɛlɔ oma lo tshimbo y’ɔlɔngɔswamelo ande. Ekɔ wahɔ le so dia sho mpokamɛ ndo kitanyiya.
7:21-24. Jehowa halanya anto w’ɔlɔlɔ kâmɛ l’anto wa kɔlɔ.
ANTO WAMBƆTƆ L’ETENA K’OYOYO
L’ɔkɔngɔ w’anto waki la ntondo ka Mvula k’Elola ndjakema, anto wakɔtɔ l’etena k’oyoyo. Wakasha anto lotshungɔ la ndɛ onatshi koko wakahombe ntona dikila. Jehowa aketawɔ dia vɔ ndjaka ondjakanyi ndo akadje sheke ya ngolo lo mbisha daka di’ɔnɛ nde halanyaki anto nto la Mvula k’Elola. Weho tshɛ w’anto wa la nkɛtɛ wakaye oma le Nɔa nde l’anande asato, koko Nimirɔdɛ k’okana ande akayoyalaka ‘otunyi wa wolo waki Jehowa.’ Lo dihole dia vɔ diangana lo nkɛtɛ k’otondo, anto wakatatɛ mbika luudu l’etangelo lakawelɛka Babɛlɛ ndo wakayayangɛ lokumu. Tokanyi tawɔ takalanyema etena kakayofukutanya Jehowa ɔtɛkɛta awɔ ndo kakawadiangana lo nkɛtɛ k’otondo.
Ekadimwelo lo wembola w’oma l’afundelo:
8:11—Naka esongo wakalanyema la Mvula k’Elola, oma lende akatokondja enga dikatshi di’otamba wa mbele? Ekɔ awui ahende. Lam’ele otamba wa mbele ekɔ osongo wa wolo efula, ondo vɔ wakatshikala la lɔsɛnɔ l’edja ka ngɔndɔ mɔtshi l’etena ka Mvula k’Elola. Lam’akatakitakitaka ashi wa Mvula k’Elola, otamba wa mbele wakadinde wakakoke ndjɛnama nto lo nkɛtɛ ya womu ko ndjɔmɔnga akatshi. Dikatshi di’otamba wa mbele diakakondja Nɔa oma le enga, akakoke nto mbɔsama oma l’otamba wa mbele wa tshitshɛ wakakoke ndjotomba l’ɔkɔngɔ w’ashi wa Mvula k’Elola moma.
9:20-25—Bonde kakadje Nɔa Kanana mananu? Ondo Kanana akasalɛ Nɔa ka tshɛnde awui amɔtshi wofukutanu kana wa kɔlɔ. Kânga mbakɛnyi Hama ka she Kanana dui sɔ, nde kosala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ koko akatatɛ sanya kɛnɛ kakandɛnyi. Koko, ana akina ahende waki Nɔa, Shɛma nde la Jafɛta, wakatokomba shɛwɔ dihɔndɔ. Vɔ wakatshɔkwama l’ɔtɛ wa dui sɔ, koko Kanana akadjama mananu, ndo Hama akasowe l’ɔtɛ wa kɔlɔ kakakomɛ ana ande.
10:25—Ngande “[wa]kakahanyema” nkɛtɛ lo nshi ya Pɛlɛngɛ? Pɛlɛngɛ akasɛnɛ tatɛ l’ɔnɔnyi 2269 polo 2030 N.T.D. Lo “nshi yandi” mbakafukutanya Jehowa ɔtɛkɛta wakatɛkɛtaka ambiki wa Babɛlɛ ko mbâdianganya lo nkɛtɛ k’otondo. (Etatelu 11:9) Ɔsɔku mbaki “kete (kana anto waki lo nkɛtɛ) [wa]kakahanyema” lo nshi ya Pɛlɛngɛ.
Wetshelo le so:
9:1; 11:9. Ndoko onto ɔtɔi lakoka sala la wolo ande dia fukutanya sangwelo diaki Jehowa.
10:1-32. Ɛkɔndɔ ehende w’ɔlɔndji wɔtɛkɛtami la ntondo ndo l’ɔkɔngɔ wa Mvula k’Elola watanema lo tshapita 5 ndo ya 10 mɛnyaka dia nkoho tshɛ y’anto yakaye oma le pami ka ntondo, Adama, ndo oma lo tshimbo y’ana asato wa Nɔa. Ase Asuriya, ase Kaladiya, ase Hɛbɛru, ase Suriya, ndo waoho amɔtshi w’ase Arabiya, wakaye oma le Shɛma. Ase Etiyɔpiya, ase Edjibito, ase Kanana, ndo waoho amɔtshi w’ase Afrika ndo w’ase Arabiya wakaye oma le Hama. Ase Erɔpɛ ndo ase Inde wakaye oma le Jafɛta. Anto tshɛ tomba oma le onto ɔtɔi, ndo vɔ tshɛ mbotɔka woho akɔ wâmɛ la ntondo ka Nzambi. (Etsha 17:26) Akambo wa mɛtɛ anɛ la dia monga la shɛngiya lo woho wɔsaso anto akina.
Ɔtɛkɛta wa Nzambi koka monga la wolo
Etenyi ka ntondo ka dibuku di’Etatelu kekɔ paka l’ɔkɔndɔ ɔtɔi wa mɛtɛ wɛnya etatelo k’ɔkɔndɔ w’anto. L’etenyi kɛnɛ, sho kondjaka ewo kendana la sangwelo diaki Nzambi lo woho wakandatonge onto lanɛ la nkɛtɛ. Ande ekeketshelo dia mɛna ɔnɛ ndoko welo wakoka mbidja anto, oyadi wa woho wakasale Nimirɔdɛ, wakoka shimba okotshamelo wa sangwelo diande!
Etena kasalayɛ wadielo ayɛ wa Bible wa lomingu la lomingu dia nɔngɔsɔla Kalasa k’Olimu wa Teokrasi, ɔsɛdingwelo wa kɛnɛ katama l’etenyi kata ɔnɛ: “Ekadimwelo lo Wembola w’oma l’Afundelo,” ayokokimanyiya dia wɛ shihodia avɛsa amɔtshi w’oma l’Afundelo wahayamane fundo. Kɔmatɛrɛ yele l’etenyi kata ɔnɛ: “Wetshelo le So” yayokɛnya woho wakokayɛ kondja wahɔ oma lo wadielo ayɛ wa Bible wa lomingu lakɔ. Naka kokaka, kete vɔ wayoshamaka nto l’etenyi kasalema ehomba wa l’etshumanelo ka lo Losanganya l’Olimu. Ɔtɛkɛta wa Jehowa wekɔ mɛtɛ la lɔsɛnɔ ndo vɔ koka monga la wolo efula lo nsɛnɔ yaso.—Heberu 4:12.