Jehowa kotshaka ehomba aso wa lushi la lushi
“Tanyuyakananyaki. Ne dia . . . Shenyu mbeyaka ati: Nyu nyatudihumbaka.”—LUKA 12:29, 30.
1. Ngande walesha Jehowa waa nyama?
ONDE wɛ amboshishimaka ɛsɔlɛ kana fudu kɛmɔtshi kasɛngɔla lo daala? Ondo wɛ akayambola ɛngɔ kakɔna ka ndɛ kakakoke fudu shɔ tana lo sɛngɔla lo nkɛtɛ. Lo Dako diande dia lo Dikona, Yeso akɛnya dia sho kokaka kondja wetshelo oma lo woho walesha Jehowa tufudu. Nde akate ate: “Nyendi okone weli fudu ya l’ulungu, yo hayutuneka, hayutunaka, hayutumbaka diango lu apenge, keli Shenyu leli l’ulungu atuyileshaka. Nyu hanyuyileki [nɛmɔ] uka?” (Mateu 6:26) Jehowa mbishaka ditongami diande tshɛ mbo ya ndɛ lo yoho ya diambo.—Esambu 104:14, 21; 147:9.
2, 3. Wetshelo akɔna wa lo nyuma wakokaso kondja lo yoho nyɛ yakatetsha Yeso dia nɔmbaka dia mbo ya ndɛ ya lushi la lushi?
2 Lâsɔ, bonde kakate Yeso lo dɔmbɛlɔ diande di’ɛnyɛlɔ ɔnɛ: ‘Otosha ɛlɔ mbo ya ndɛ ya lushi lɔnɛ’? (Mateu 6:11) Sho kokaka kondja wetshelo w’ohomba efula wa lo nyuma oma lo dɔmbɛlɔ sɔ. Wetshelo wa ntondo, diɔ toholaka dia Jehowa mbele Onkotshi a Woke w’ehomba aso. (Osambu 145:15, 16) Anto kokaka monɛ kana kamba, koko paka Nzambi ndamɛ mbatôdiaka diangɔ, oyadi dia lo nyuma kana dia lo demba. (1 Koreto 3:7) Kɛnɛ tshɛ kalɛso kana kanɔso kekɔ woshasha w’oma le Nzambi. (Etsha 14:17) Mbɔlɔmba dia nde tokotshɛ ehomba aso wa lushi la lushi mɛnyaka dia sho tekɔ la lowando lo diangɔ sɔ diatoshande. Koko lo mɛtɛ, dɔmbɛlɔ sɔ hatonyɛ okɛndɛ wele laso wa kamba naka tekɔ l’akoka wa sala dikambo sɔ.—Efeso 4:28; 2 Tesalonika 3:10.
3 Wetshelo wa hende, woho walɔmbaso dia kondja “mbu ya nde ya lushi la lushi” mɛnyaka dia sho hatohombe ndjakiyanyaka amboleka dikambo dia nshi yayaye. Yeso akakotsha nto ate: “Okone tanyuyakananyaki nyati: Ayutole na? kana, ayutono na? kana, ayutolota na? Ne dia asi wedja watuyangaka diango so tshe. Shenyu leli l’ulungu mbeyaka ati: Nyu dihumbaka dio tshe. Keli ntundu nyutayangi diulelu la ololo wa [Nzambi], ku diango so tshe diayuyala dianyu. Okone tanyuyakananyaki dia lui, ne dia [lushi la lushi lekɔ l’ekiyanu alɔ].” (Mateu 6:31-34) Dɔmbɛlɔ dia kondja “mbu ya nde ya lushi la lushi” mbishaka ɛnyɛlɔ ka sɛna lɔsɛnɔ l’ɔsɛlɛngɛ lo monga ‘l’omamemelo le Nzambi kâmɛ la ngɛnangɛna la kɛnɛ kele laso.’—1 Timote 6:6-8.
Mbo ya ndɛ ya lo nyuma ya lushi la lushi
4. Awui akɔna wakakomɛ Yeso ndo ase Isariyɛlɛ lo nsɛnɔ yawɔ waka epole ɔsɛkɛ l’ohomba wa ndɛka mbo ya ndɛ ya lo nyuma?
4 Woho walɔmbaso mbo ya ndɛ ya l’emunyi ya lushi la lushi pombaka toholaka ohomba wele laso wa mbo ya ndɛ ya lo nyuma ya lushi la lushi. Kânga mbakinde la ndjala efula l’ɔkɔngɔ w’etena k’otale, Yeso akashike tanga l’ohemba waki Satana wa kadimola ave mapa, lo mbuta ate: “Untu hayala la lumu ne dia ma tu, Keli ayuyala la lo ne dia aui tshe watumba uma l’unyo wa [Nzambi].” (Mateu 4:4) Yeso akashile ɛtɛkɛta w’omvutshi Mɔsɛ, lakatɛ ase Isariyɛlɛ ate: “[Jehowa] akanyukitshakitsha, akanyuvusha ndjala, ku akayunyulesha mana yakinyu kunimbitela ndu yaki washenyu kumbeya, dia nyetsha ati: Untu hayala la lumu ne dia ma tu, keli ndi mbeyaka ndjala la lo, ne dia aui tshe watumba uma l’unyo a [Jehowa].” (Euhwelu k’Elembe 8:3) Woho wakasha Jehowa ase Isariyɛlɛ mana akawasha aha paka mbo ya ndɛ ya l’emunyi tsho koko ndo wetshelo efula wa lo nyuma. Wetshelo ɔmɔtshi wa lo nyuma wakawakondja ele vɔ wakahombaka ‘onto l’onto tɔngɔna paka yɛdikɔ ya nde ndɛ lushi ɔtɔi.’ Naka vɔ tɔngɔna yɛdikɔ yoleki nyɛ ya ndɛ lo lushi, kete mana yakɔ yakahɔndaka ndo yakɔtɔka kusu. (Etumbelu 16:4, 20) Koko, dikambo dia ngasɔ kosalemaka lushi la samalo lakawahombaka tɔngɔna yɛdikɔ yatowɔtɔngɔnaka lushi la lushi mbala hiende dia vɔ ndɛ lushi la Sabato. (Etumbelu 16:5, 23, 24) Ɔnkɔnɛ, mana yakâtshutshuyaka dia vɔ mbohɔka dia wakahombe monga la dilɛmiɛlɔ ndo mbeya ɔnɛ nsɛnɔ yawɔ konemanɛka tsho la mbo ya ndɛ koko l’“awui tshe watumba uma l’unyo a [Jehowa].”
5. Ngande watosha Jehowa mbo ya ndɛ ya lo nyuma lushi la lushi?
5 Woho akɔ wâmɛ, sho pombaka ndɛka lushi la lushi mbo ya ndɛ ya lo nyuma yatosha Jehowa lo tshimbo y’Ɔnande. Dia kotsha dikambo sɔ, Yeso akasɔnɛ ‘ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ’ dia mbishaka anto wele la mbetawɔ “mbu ya nde yawo lu tena diayo.” (Mateu 24:45) Olui ɔsɔ w’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo hasha tsho mbo ya ndɛ ya lo nyuma oko ekanda watokimanyiya dia mbeka Bible koko vɔ totshutshuyaka nto dia mbadiaka Bible lushi la lushi. (Jashua 1:8; Osambu 1:1-3) Oko Yeso, sho lawɔ kokaka kondja ekeketshelo ka lo nyuma lo mbidja welo dia mbeka Bible ndo dia sala lolango laki Jehowa.—Joani 4:34.
Edimanyielo ka pɛkato
6. Dia abasa akɔna walɔmbaso edimanyielo, ndo lo sala dikambo diakɔna diayetawɔ Jehowa todimanyiyɛwɔ?
6 Dikambo dikina diayela dia lo dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ mbutaka ɔnɛ: ‘Otokimwe abasa aso, oko wakimwɛso wanɛ wokoleso.’ (Mateu 6:12) Lanɛ Yeso kɔtɛkɛtaka dikambo di’abasa w’akuta. Nde akatɛkɛta dikambo di’edimanyielo ka pɛkato yaso. Lo mukanda wakafunde Luka, sho mbadiaka etenyi ka dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ kɛsɔ ɔnɛ: “Utudimanyia kolo yasu, ne dia ndu shu tatudimanyiaka untu tshe leli lasu dikambu.” (Luka 11:4) Ɔnkɔnɛ, lam’asalaso pɛkato ekɔ oko tambɔtɔ dibasa le Jehowa. Koko Nzambi kaso ka ngandji nangaka ‘nimanyiya’ kana mbohɛ dibasa sɔ, naka sho ndjatshumoya l’otema ɔtɔi, ‘kadimɔ oma lɔkɔ,’ ndo mbɔlɔmba edimanyielo lo monga la mbetawɔ l’olambo wa Kristo wa tshungo.—Etsha 3:19; 10:43; 1 Timote 2:5, 6.
7. Bonde kahombaso nɔmbaka di’edimanyielo ka pɛkato yaso lushi la lushi?
7 Lo wedi okina, sho salaka pɛkato lam’ahatakitanyiya ɛlɛmbɛ wa Nzambi wa losembwe. L’ɔtɛ wa pɛkato kakatahowɔ, sho tshɛ takanaka l’ɛtɛkɛta, l’etsha, ndo lo tokanyi kana hatosale kɛnɛ kahombaso sala. (Undaki 7:20; Romo 3:23; Jakoba 3:2; 4:17) Ɔnkɔnɛ, oyadi sho mbohɔka dia takasadi pɛkato kɛmɔtshi lo lushi kana bu, sho pombaka nɔmbaka di’edimanyielo ka pɛkato yaso l’alɔmbɛlɔ aso wa lushi la lushi.—Esambu 19:12; 40:12.
8. Dɔmbɛlɔ di’edimanyielo ka pɛkato totshutshuyaka dia sala dikambo diakɔna, ndo dikambo sɔ koka monga l’etombelo akɔna w’ɛlɔlɔ?
8 Alɔmbɛlɔ w’edimanyielo ka pɛkato pombaka ndjelana la ndjasɛdingola k’oma k’ɛse otema, ndjatshumoya, ndo mbishola pɛkato, lo monga la mbetawɔ lo dikila dia Yeso diakatshulwama dia totshungola. (1 Joani 1:7-9) Dia mɛnya mɛtɛ k’alɔmbɛlɔ aso, sho pombaka mbɔtɔnganyiya alɔmbɛlɔ aso w’edimanyielo ka pɛkato la ‘etsha wɛnya ndjatshumoya.’ (Etsha 26:20) Oma lâsɔ sho kokaka monga la mbetawɔ lo yoho yalanga Jehowa dia todimanyiya pɛkato yaso. (Esambu 86:5; 103:8-14) Etombelo wakondjaso ele ki ka lo yimba kaheyama mbɛdika, “ki ka [Nzambi], kuleki yimba tshe,” kele l’ɔkɔngɔ diko “ayulama etema [asu] la tukanyi [tasu] le Kristu Jesu.” (Filipi 4:7) Koko dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ dia Yeso tetshaka awui efula lo kɛnɛ kahombaso sala dia kondja edimanyielo ka pɛkato yaso.
Dia dimanyiyama sho pombaka dimanyiya
9, 10. (a) Olembetshiyelo akɔna wakakotsha Yeso lo dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ, ndo kɛsɔ mbikaka epole ɔsɛkɛ lo dikambo diakɔna? (b) Oma l’ɛnyɛlɔ kakɔna nto kakɛnya Yeso ohomba wele laso wa dimanyiyana?
9 Etenyi ka dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ kata ɔnɛ ‘otokimwe abasa aso, oko wakimwɛso wanɛ wokoleso,’ ekɔ etenyi kakɔ ɔtɔi ka lo dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ kakasha Yeso olembetshiyelo ɔmɔtshi lɔkɔ. L’ɔkɔngɔ wa nde komiya dɔmbɛlɔ, nde akakotsha ate: “Ne dia naka nyu nyambudimanyia antu kolo yawo, ndu Shenyu leli l’ulungu ayunyudimanyia. Keli naka nyu hanyudimanyia antu kolo yawo, keti ndu Shenyu leli l’ulungu hunyudimanyia kolo yanyu.” (Mateu 6:14, 15) Ɔnkɔnɛ, Yeso akɛnya hwe dia edimanyielo kaso oma le Jehowa nemanɛka la woho walangaso nimanyiya anto akina.—Mako 11:25.
10 Lo diaaso dikina, Yeso akasha ɛnyɛlɔ kɛnya ohomba wa sho dimanyiyanaka naka sho nangaka dia Jehowa todimanyiya. Nde akakɔndɔla ɔkɔndɔ w’owandji ɔmɔtshi wakakimwɛ la lolango tshɛ os’olimu ande ɔmɔtshi lakakama dibasa dia woke. L’ɔkɔngɔ diko owandji ɔsɔ akayoshaka pami kɛsɔ dilanya dia woke lam’akandatone nimanyiya osekande laki la dibasa diande dia tshitshɛ. Yeso akakomiya ɛnyɛlɔ kande lo mbuta ate: “Osoku mbanyutshela ndu Papa leli l’ulungu, naka nyu hanyudimanyiya anyanyu kolo uma l’etema anyu.” (Mateu 18:23-35) Wetshelo wa hwe wakasha Yeso vɔ ɔnɛ: Pɛkato yambokimwɛ Jehowa ɔmɔmɔ la l’atei aso ndeka la fwa kɔlɔ tshɛ yakoka tosalɛ onto ɔmɔtshi. Ndo nto, Jehowa todimanyiyaka lushi la lushi. Lo mɛtɛ, sho kokaka dimanyiya kɔlɔ yatosalɛ anto lo tena dimɔtshi.
11. Dako diakɔna diakatosha ɔpɔstɔlɔ Paulo diayotoyela naka sho nangaka dia Jehowa todimanyiya, ndo dikambo sɔ ayonga l’etombelo akɔna w’ɔlɔlɔ?
11 Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Nyukani ketshi, nyuyali la memakana, nyudimanyanyiani uku akanyudimanyiya [Nzambi] dikambu dia Kristu.” (Efeso 4:32) Dimanyianaka kɔlɔ lam’asaso mbidjaka wɔladi l’atei w’Akristo. Paulo akatokeketsha nto ate: “Ne dia nyu nyeko esonami wa [Nzambi], la ekilami wa ngandji, osoku nyolote etema wa ketshi, la wa memakana, la wa ndjakitshakitsha, la wa kenemo, la wa kolamelu. Nyukikaneli kolo. Nyudima[nyiane] kolo yanyu, naka untu eko la ukina dikambu. Uku akanyudimanyia [Jehowa] kolo, dieli la nyu, ndu nyu dia nyimanyiana kolo. Ladiku di’akambu ane tshe, nyolote ngandji; to keli dimama dia uluwanyi.” (Kolosai 3:12-14) Akambo asɔ tshɛ wekɔ lo dɔmbɛlɔ diakatetsha Yeso ɔnɛ: “Utudimanyia kolo yasu, uku adimanyiyasu wane watutshela kolo.”
Ekokelo wonya w’ehemba
12, 13. (a) Kakɔna kahalange nembetshiya ɛtɛkɛta wayela wa lo dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ? (b) Ele Ohembanyi wa woke, ndo kakɔna kalembetshiya dɔmbɛlɔ diaso di’aha sho pembama?
12 Ɛtɛkɛta wayela wa lo dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ dia Yeso mbutaka ɔnɛ: “Tutukumiaki lu ehemba.” (Mateu 6:13) Onde Yeso akalange mbuta dia sho pombaka nɔmba Jehowa di’aha nde tohemba? Ndoko, nɛ dia ombeki Jakɔba akatshutshuyama dia funda ate: “Untu tataki lam’ayunduhimbama ati: Dimi lambuhimbama le [Nzambi], ne dia [Nzambi] hahimbama la akambu wa kolo, ku ndi hahimbi untu.” (Jakoba 1:13) Ndo nto, omembi w’esambu akafunde ate: “[Jehowa], utunduyala we ali efula ka kolo, we Khumadiondjo, akona ututshikala?” (Osambu 130:3) Jehowa hadje yambalo l’oseka kɔlɔ tshɛ kalaso, ndo nde hatohembe mɛtɛ dia sho sala munga. Lasɔ, etenyi kɛsɔ ka dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ alangatɔ nembetshiya?
13 Satana Diabolo mbahemba dia totakanya, tɔkɔsha oma lo ditshelo dia mayɛlɛ, ndo dia tolanya. (Efeso 6:11) Nde ekɔ Ohembanyi wa woke. (1 Tesalonika 3:5) Lo nɔmba di’aha sho pembama, tekɔ lo nɔmba Jehowa di’aha nde mbetawɔ sho kɔ wonya wahembamaso. Sho tekɔ lo mbɔlɔmba dia nde tokimanyia di’aha “Satana [toleka] wulu,” di’aha sho kɔ l’ehemba. (2 Koreto 2:11) Sho nɔmbaka dia tshikalaka “lu ekumbelu ka Khum’Ulungu,” dia nongolaka ekokelo ka lo nyuma kashama le wanɛ wetawɔ lowandji laki Jehowa lo kɛnɛ tshɛ kasalawɔ.—Osambu 91:1-3.
14. Ngande watoshikikɛ ɔpɔstɔlɔ Paulo dia Jehowa hatokalɛki naka sho mendɛ le Nde etena keso l’ehemba?
14 Sho kokaka monga l’eshikikelo dia naka kɛnɛ kalɔmbaso kɛnɛmɔlaka nsaki ka mɛtɛ kele laso ndo etsha wakiso kete Jehowa hatokalɛki pondjo. Ɔpɔstɔlɔ Paulo toshikikɛka ate: “Nduku uhimba waya lenyu, waheyi antu memba. Keli [Nzambi] eko la kolamelu; Ndi hetawo dia nyu mpimbama uleki wulu anyu. Keli lam’ayuya ehimba ndi ayunyutshela mbuka ka nyu mpanda dia nyu ndjala la wulu wa nshikikala.”—1 Koreto 10:13.
‘Otoshimbele oma le kanga kɔlɔ’
15. Lande na kele kakianɛ ekɔ ohomba efula oleki tena dikina tshɛ nɔmba dia tshungɔ oma le kanga kɔlɔ?
15 Lo ndjela wɛɔmbɔ w’Afundelo wa l’anya w’eshika wa lo Grɛkɛ, dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ dia Yeso komɛka l’ɛtɛkɛta wata ɔnɛ: ‘Otoshimbele oma le kanga kɔlɔ.’a (Mateu 6:13) Ekokelo oma le Diabolo ekɔ ohomba efula l’etena kɛnɛ k’ekomelo. Satana nde l’ɛdiɛngɛ ande wekɔ lo ndɔsha atshikadi w’akitami w’esɔ, “watukitanyiaka elembe wa [Nzambi], watulamaka dui dia Jesu,” ndo asekawɔ wa l’“ului a wuki.” (Enyelo 7:9; 12:9, 17) Ɔpɔstɔlɔ Petero akalake Akristo ate: “Nyuyali ki, nyendaki. Utunyi anyu uhimbanyi atokendakendaka uku tambwe kadikita kayanga walendi. Nyutetemali mbutuna lu mbetawo kanyu.” (1 Petero 5:8, 9) Satana nangaka komiya olimu aso w’esambishelo, ndo nde kambaka l’anto ande wa la nkɛtɛ oyadi w’ase ɛtɛmwɛlɔ, amundji w’ekanda, kana w’ase pɔlitikɛ, nde nyangaka dia tokiya wɔma. Koko, naka sho shika tanga kete Jehowa ayototshungola. Ombeki Jakoba akafunde ate: “Nyukitanyiaki aui wa [Nzambi]. Nyosemaneli l[a] Uhimbanyi, ku ndi ayunyulawo.”—Jakoba 4:7.
16. Dihomɔ diakɔna diakamba la Jehowa dia kimanyiya ekambi ande wele l’ehemba?
16 Jehowa aketawɔ di’Ɔnande pembama. Koko l’ɔkɔngɔ wa Yeso shika tanga la ntondo ka Diabolo, lo kamba l’Ɔtɛkɛta waki Nzambi oko ekokelo, Jehowa akatome andjelo dia ndjôkeketsha. (Mateu 4:1-11) Woho akɔ wâmɛ, Jehowa kambaka l’andjelo ande dia tokimanyiya naka sho nɔmba la mbetawɔ ndo mbêtɛ eshamelo kaso. (Esambu 34:7; 91:9-11) Ɔpɔstɔlɔ Petero akafunde ate: ‘Jehowa mbeyaka woho wa tshungola anto w’omamema oma l’ehemba, ko nama anto wa kɔlɔ polo ndo lo lushi l’elombwelo, dia vɔ ndjodiakema.’—2 Petero 2:9.
Etshungwelo ka pondjo kaya suke
17. Lo tosha dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ, ngande wakadje Yeso awui l’ɛnɔngɔ?
17 Lo dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ, Yeso akadje awui l’ɛnɔngɔ. Oyango aso wa ntondo pombaka monga ekidiamelo ka lokombo la woke ndo l’ekila laki Jehowa. Lam’ele ehomɔ kayokotsha dikambo sɔ ekɔ Diolelo dia Mɛsiya, sho nɔmbaka dia Diolelo sɔ ndja dia ndjolanya mandji y’ana w’anto ya kɔlɔ tshɛ ndo dia shikikɛ dia lolango laki Nzambi lambosalema la nkɛtɛ oko wasalemalɔ l’olongo. Elongamelo kaso ka lɔsɛnɔ la pondjo lo paradiso ka la nkɛtɛ nemanɛka l’okidiamelo wa lokombo laki Jehowa ndo dia lowandji lande la losembwe mbeyama l’andja w’otondo. L’ɔkɔngɔ wa nɔmba dia diangɔ sɔ tshɛ di’ohomba efula, sho kokaka nɔmba di’ehomba aso wa lushi la lushi, di’edimanyielo ka pɛkato yaso, ndo di’etshungwelo oma l’ehemba ndo lo lokeso la kanga kɔlɔ, mbut’ate, Satana Diabolo.
18, 19. Ngande watokimanyiya dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ diaki Yeso dia sho tetemala sɛna wolo ndo kukutɛ elongamelo kaso “wulu edja ndu l’ekumelu”?
18 Etshungwelo kaso ka pondjo oma le kanga kɔlɔ ndo oma lo dikongɛ diande di’akambo dia kɔlɔ kaya suke. Satana mbeyaka dimɛna dia nde ambotshikala paka ‘l’etena ka tshitshɛ keto’ dia nde tshulola ‘kɛlɛ kande k’efula’ la nkɛtɛ, djekoleko otsha le ekambi wa Jehowa wa kɔlamelo. (Enyelo 12:12, 17) Lo djembetelo ya tenyi tenyi yakandasha ‘y’ekomelo ka dikongɛ nɛ di’akambo,’ Yeso akatɛkɛta di’akambo wa diambo, wele amɔtshi l’atei awɔ tayowaɛna lo nshi yele la ntondo. (Mateu 24:3, 29-31) Lam’ayotɛna akambo asɔ, elongamelo kaso k’etshungwelo kayoleka mɛnama hwe. Yeso akate ate: “Lam’ayutatela akambu aso ndja, kanyuwaleli; kanyedia ete anyu; ne dia etshungwelu kanyu kaya suki.”—Luka 21:25-28.
19 Dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ diakasha Yeso ambeki ande ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula le so dia mbeya kakɔna kahombaso nɔmbaka l’alɔmbɛlɔ aso lam’ayasukana ekomelo. Nyɛsɔ tonge l’eshikikelo dia polo ndo l’ekomelo, Jehowa ayotetemalaka kotsha ehomba aso wa lushi la lushi, lo toshaka diangɔ dia lo nyuma ndo dia l’emunyi. Woho wayotɔsɛna wolo lo tetemala la nɔmba ayotokimanyiya dia “[tetemala] nkimela elungamelu kasu wulu edja ndu l’ekumelu.”—Heberu 3:14; 1 Petero 4:7.
[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]
a Bible mɔtshi y’edjedja ɛnyɛlɔ oko Dyookaneelo Dy’oyooyo komiyaka dɔmbɛlɔ dia Nkumadiɔndjɔ la (tɔtɛkɛta ta tombola Nzambi) tɔnɛ: “Dikambo wɛɛ kele nkanga dyoolela, nkudu la lokumu lo deko cɛɛ. Ayali ɔsɔku.” Ekadimwelo ka Bible kelɛwɔ ɔnɛ The Jerome Biblical Commentary mbutaka ɔnɛ: “Tɔtɛkɛta ta lotombo tɔsɔ . . . hatotanema lo [wɛɔmbɔ w’Afundelo wakafundama l’anya] w’eshika.”
Wembola w’ovuswelo
• Dɔmbɛlɔ di’ɔnɛ “utusha mbu ya nde ya lushi la lushi” mendanaka l’akambo akɔna?
• Lembetshiya dɔmbɛlɔ diata ɔnɛ ‘Otokimwe abasa aso, oko wakimwɛso wanɛ wokoleso.’
• Alangaso mbuta lam’alɔmbaso Jehowa di’aha nde tokonya l’ohemba?
• Landena kele ekɔ ohomba sho nɔmbaka Jehowa dia nde ‘toshimbela oma le kanga kɔlɔ.’?
[Esato wa lo lɛkɛ 25]
Sho pombaka nimanyiya anto akina naka sho nangaka vɔ todimanyiya
[Efundelo wɛnya kanga osato wa lo lɛkɛ 23]
Lydekker