Ɔtɛkɛta wa Jehowa wekɔ la lɔsɛnɔ
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Walelu
OMA l’ɔkɔngɔ w’Otombelo awɔ oma l’Edjibito, ase Isariyɛlɛ wakayalɔngɔsɔla oko wodja. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ, vɔ wakakoke mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka, koko dikambo sɔ kosalema ngasɔ. Vɔ wakahombe mbekekɔ suke l’ɛnɔnyi akumi anɛi ‘l’oswe wa shɛnga wa woke ndo wa wɔma.’ (Euhwelu k’Elembe 8:15) Lande na? Ɔkɔndɔ wa lo Bible wele lo dibuku dia Walelu totɛka kɛnɛ kakatombe. Dui sɔ diayohomba tɛnya ohomba wa kitanyiya Jehowa Nzambi ndo monga la dilɛmiɛlɔ le enyimpala ande.
Dibuku sɔ diakafundama oma le Mɔsɛ l’oswe wa shɛnga ndo l’Oswe wa Mɔaba, dibuku dia Walelu diakafundama lo yɛdikɔ y’ɛnɔnyi 38 ndo ngɔndɔ 9, mbut’ate tatɛ oma l’ɔnɔnyi 1512 N.T.D., polo 1473 N.T.D. (Walelu 1:1; Euhwelu k’Elembe 1:3) Lokombo ladiɔ mbɔsama oma lo walelo kana rɛsasɛma ehende w’Isariyɛlɛ, ndo wakɔsɛ ɛnɔnyi 38 wotshikitanyi. (Tshapita 1-4, 26) Ɔkɔndɔ ɔsɔ kahanyema lo tenyi sato. Etenyi ka ntondo kɔndɔlaka awui wakete lo Okongo wa Sinai. Etenyi ka hende mendanaka l’akambo wakatombe lam’akatekekɔka ase Isariyɛlɛ l’oswe wa shɛnga. Ndo etenyi ka komelo sɛdingolaka awui wakete l’Oswe wa Mɔaba. Oko watayadia ɔkɔndɔ ɔnɛ, wɛ koka ndjambola ɔnɛ: ‘Kakɔna kambombetsha akambo anɛ? Onde atɔndɔ amɔtshi wekɔ lo dibuku nɛ wakoka monga la wahɔ le mi ɛlɔ kɛnɛ?’
LO OKONGO WA SINAI
Walelo kana rɛsasɛma wa ntondo wɔkɔndwami lo dibuku dia Walelu wakasalema lam’aki ase Isariyɛlɛ l’okongo wa Sinai. Apami waki l’ɛnɔnyi 20 ndo ndekana, minya ase Lɛwi waki tshɛtshɛ 603 550. Rɛsasɛma ɔsɔ wakasalema l’eyango w’asɔlayi. Pango k’otondo, mbidja ndo wamato la ana ndo ase Lɛwi wakakokaka ndekana anto miliyɔ shato.
L’ɔkɔngɔ wa rɛsasɛma, ase Isariyɛlɛ wakalongola wetshelo lo kɛnɛ kendana la lɔkɛndɔ lawɔ, ɛkɛndɛ waki ase Lɛwi, olimu wa tabɛrnakɛlɛ, wadjango wendana l’otondjelo w’onto oma lo pango, ɛlɛmbɛ wendana la kandjema ndo wetshelo wendana l’alɔkɔlɔkɔ wakatshikaka Akidiami. Tshapita 7 yekɔ l’awui wendana la weshasha wakakimɔka ewandji wa waoho lo kɛnɛ kendana l’osapwelo wa dihole di’ediakelo ndo tshapita 9 tɛkɛtaka dikambo di’osalelo wa Pasaka. Wakasha nto olui w’anto ɔsɔ wetshelo lo kɛnɛ kendana l’ahole wakawahombe tahangaka ndo etena kakawahombaka monɔ lo dihole sɔ.
Ekadimwelo lo wembola w’oma l’afundelo:
2:1, 2—L’oswe wa shɛnga naa “tulimbitelu” takɛnyaka ɔnɛ olui wa nkumbo shato wayotatshɔka dihole kapanda? Bible hasha elembetshiyelo lo kɛnɛ kendana la kitshimudi ya tolembetelo tɔsɔ. Koko, tolembetelo tɔsɔ kɔmbɔsamaka oko didjidji dia diangɔ dimɔtshi di’ekila kana vɔ disha kitshimudi mɔtshi yendana l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ. Wakakambaka la tolembetelo tɔsɔ l’oyango ɔmɔtshi wa lânde, mbut’ate dia kimanyiya onto dia nde tana dihole dia dimɛna lo pango.
5:27—Kakɔna kakalembetshiyaka ‘ɔhɔndɛlɔ w’ɛhɛlɔhɛlɔ’ ka womoto laki l’onongo wa loseka? Mɛnamaka dia wakakambe la tshɛkɛta ‘ɛhɛlɔhɛlɔ’ lo kɛnɛ kendana la tenyi dia demba dia diwutshi. (Etatelu 46:26) ‘Ɔhɔndɛlɔ’ mɛnyaka dia tenyi dia demba sɔ diambosusumɛ ndo aya wolo di’onto kamba ladiɔ dia mbota.
Wetshelo le so:
6:1-7. Akidiami wakahombe tona ɔnwɛlɔ wa vinyɔ ndo wa wanu wa wolo ndo dikambo sɔ akalɔmbaka di’onto sɛna lɔsɛnɔ la ndjasɛka. Vɔ wakahombe tshika divo diawɔ etale, ɔsɔ aki djembetelo y’okitanyiya awɔ otsha le Jehowa, oko wakahombaka wamato monga l’okitanyiya otsha le waomɛwɔ kana washɛwɔ. Akidiami wakahombaka tshikala pudipudi lo ndjanganya la odo tshɛ, kânga odo waki owotɔ ɔmɔtshi wa suke. Ekambi wa lo tena tshɛ wa nshi nyɛ mɛnyaka yimba ya ndjahombia etena kalɔmbamawɔ dia ndjasɛka ndo dia monga l’okitanyiya otsha le Jehowa ndo lo tɛdikɔ tande. Ɛkɛndɛ ɛmɔtshi nɔmbaka dia onto ntshɔ lo wodja ɔmɔtshi w’etale, ndo lâsɔ di’onto ndjokawola ko ndjokundɛ owotɔ ande ɔmɔtshi wa suke mongaka dikambo dia wolo kana diahandakoke ntsha.
8:25, 26. Dia vɔ kotsha olimu w’ase Lɛwi dimɛna dimɛna ndo lo mbasha nɛmɔ lo menda ɛnɔnyi wele lawɔ, wakadjangɛ dikumanyi di’apami di’aha vɔ kamba elimu wa welo. Koko, la lolango lawɔ vɔ wakakokaka kimanyiya ase Lɛwi akina. Kânga mbele ɛlɔ kɛnɛ hatɔsɛ pasiɔ l’olimu w’opandjudi wa Diolelo, tɔndɔ dia l’ɔlɛmbɛ ɔsɔ toshaka wetshelo ɔmɔtshi w’ohomba efula. Naka l’ɔtɛ w’ɛnɔnyi efula waya lande, Okristo ɔmɔtshi bu l’akoka wa kotsha ɛkɛndɛ ɛmɔtshi, nde mbeyaka kamba yoho mɔtshi y’olimu yɛdimi l’akoka ande.
WOHO WAKAWATASƐKƆSƐKƆKA L’OSWE WA SHƐNGA
Etena kakatombe dinge lâdiko dia tabɛrnakɛlɛ, ase Isariyɛlɛ wakatatɛ lɔkɛndɔ lawɔ lakahombe mbakonya l’oswe wa Mɔaba l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi 38 la ngɔndɔ ɔtɔi kana ngɔndɔ hiende l’ɔkɔngɔ. Wɛ mbeyaka mɛna ɔlɔlɔ ndjela mboka kawɔ kɛsɔ lo menda kartɛ ka lo lɛkɛ 9 la biukubuku ‘ Voyez le bon pays ‘, diakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.
Lo mboka k’otsha la Kadɛshɛ, l’Oswe wa Shɛnga wa Parana, aki l’anto wakangunanguna oko l’awui asato. Ongunungunu wa ntondo aki lam’akatome Jehowa dja oma l’olongo dia ndjaka anto amɔtshi l’atei a wodja. Ongunungunu wa hende, aki lam’akalɔmbɛ ase Isariyɛlɛ nyama, ndo Jehowa akawasha toloho. Ongunungunu wa sato, Miriyama nde l’Arɔna wakangunanguna dikambo diaki Mɔsɛ, ndo etombelo wakonge la dikambo sɔ ele Miriyama akandama lo tshanda mɔtshi la hemɔ ka sudi.
Lam’akawahange la Kadɛshɛ, Mɔsɛ akatome apami 12 dia ntshɔ tokemba Nkɛtɛ ya Daka. Vɔ wakakalola l’ɔkɔngɔ wa nshi 40. Lo mbetawɔ alapɔlɔ wa kɔlɔ waki atɔpi dikumi, anto wakalange mboka Mɔsɛ nde l’Arɔna kâmɛ l’atɔpi wa kɔlamelo Jashua nde la Kalɛbɛ ave. Jehowa akɛnya dia nde nangaka mbâdiaka la sui dia wolo, koko Mɔsɛ akâlɔmbɛ ndo Nzambi akate dia vɔ wayohomba mbekekɔ l’oswe wa shɛnga yɛdikɔ y’ɛnɔnyi 40 polo ndo lɔlɔnga lakadiema lo rɛsasɛma wambovɔ tshɛ.
Jehowa akasha wadjango akina nto. Kɔra nde l’anto akina wakatɔmbɔkwɛ Mɔsɛ nde l’Arɔna, koko atɔmbɔki asɔ wakadiakema la dja kana wakamɛnama la nkɛtɛ. Lushi lakayele olui tshɛ wakangunanguna dikambo diaki Mɔsɛ nde l’Arɔna. Oko etombelo, anto 14700 wakavu la sui di’oma le Jehowa. Dia nde mɛnya anto dia Arɔna mbambondɔsɔna ɔlɔmbɛdi wa lâdiko, Nzambi akasale dia danga diaki Arɔna tondja alɛmbɔlɛmbɔ. L’ɔkɔngɔ diko, Jehowa akasha ɛlɛmbɛ ekina wendana l’elimu w’ase Lɛwi ndo la pudipudi ka wodja. Okambelo wa l’oduwo w’ɔsɔngɔ a ngɔmbɛ aki didjidji dia ɛdiamelo k’oma l’olambo waki Yeso.—Heberu 9:13, 14.
Ana w’ase Isariyɛlɛ wakakalola la Kadɛshɛ, lɛnɛ akatovɔka Miriyama. Olui w’anto wakangunanguna nto dikambo diaki Mɔsɛ nde l’Arɔna. Naa ɔkɔkɔ w’ongunungunu awɔ? Aki nɛ dia wakahombe ashi wa nnɔ. Lam’ele Mɔsɛ nde l’Arɔna kokidia lokombo laki Jehowa lam’akandasha olui w’anto ashi lo yoho ya dihindo, vɔ wakashisha diaaso diaki lawɔ dia mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka. Isariyɛlɛ akamɔ oma la Kadɛshɛ, ndo Arɔna akatovɔka lo Okongo wa Hɔra. Lam’akiwɔ suke la Edɔmɛ, ase Isariyɛlɛ wakalɛmbɛ heyama ndo wakatɛkɛta kɔlɔ lo dikambo diaki Nzambi ndo diaki Mɔsɛ. Jehowa akatome elui wa nɛngɔ dia mbasha dilanya. Mbala kɛnɛ nto Mɔsɛ akâlɔmbɛ, ndo Nzambi akawotɛ dia nde sala olui wa nkonga ndo mbohanɛ l’otamba kele naka onto ambolumatama olui ko nde menda olui wa nkonga dia nde nkɔnɔ. Olui ɔsɔ akɛnyaka woho wakawahanɛ Yeso Kristo l’otamba dikambo dia wahɔ aso wa pondjo. (Joani 3:14, 15) Isariyɛlɛ akalɛndja Sihɔna la Ɔnga Nkumi ya Dikanga y’ase Amɔna ndo wakɔsɛ wedja awɔ.
Ekadimwelo lo wembola w’oma l’afundelo:
12:1—Lande na kakangunanguna Miriyama nde l’Arɔna dikambo diaki Mɔsɛ? Ɔkɔkɔ wa shikaa w’engunungunu ɛsɔ aki ondo l’ɔtɛ wa nsaki k’efula ka lowandji kaki Miriyama. Lam’akaye Zipɔra ka wadi aki Mɔsɛ l’oswe wa shɛnga, Miriyama akoke wɔma dia lo pango k’otondo takandahombe nto mbɔsama la nɛmɔ oko nkumekanga ka womoto.—Etumbelu 18:1-5.
12:9-11—Lande na kaki paka Miriyama oto mbakandama la hemɔ ka sudi? Ondo, nde mbaki ɔpɔhɔdi w’ongunungunu ɔsɔ ndo mbala mɔtshi nde aketawoya Arɔna dia monga lo wedi ande. Arɔna akɛnya dionga di’ɔlɔlɔ lam’akandashola munga kande.
21:14, 15—Dibuku diakɔna diatɛkɛtawɔ lanɛ? Lanɛ Afundelo tɛkɛtaka dia abuku wotshikitanyi wakakambe l’afundji wa Bible dia mbɔsa awui wakawafunde. (Jashua 10:12, 13; 1 Khumi ya Dikanga 11:41; 14:19, 29) Ɛnyɛlɔ “dibuku di’Ata waki Jehowa” ekɔ ɔmɔtshi l’atei w’abuku asɔ. Dibuku sɔ diekɔ l’ɔkɔndɔ w’ata waki ekambi wa Jehowa.
Wetshelo le so:
11:27-29. Mɔsɛ akatotshikɛ ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana la kɛnɛ kahombaso sala etena kalongola anto akina waɛsɛ l’olimu waki Jehowa. Lo dihole dia nde nyanga lotombo la wolo, Mɔsɛ akangɛnangɛna lam’akatatɛ Ɛlɛdadɛ la Mɛdadɛ ndjaetɛ amvutshi.
12:2, 9, 10; 16:1-3, 12-14, 31-35, 41, 46-50. Jehowa nongamɛka di’ekambi ande nɛnya anto wakalongola lowandji oma le Nzambi.
14:24. Kɛnɛ kayotokimanyiya dia shika tanga la ntondo ka tɔsɛngiya ta l’andja ɔnɛ ta sala kɔlɔ, ele kɛnɛmɔla ‘yimba ya woho okina,’ kana dionga diotshikitanyi. Diɔ pombaka tshikitana la nɛ di’ase andja ɔnɛ.
15:37-41. Ehembo w’ahɔndɔ wakalɔtaka ase Isariyɛlɛ waki l’oyango wa mbaohola dia vɔ waki wodja wakakitshama lânde dia tɛmɔla Nzambi ndo kitanyiya wadjango ande. Shi sho lawɔ pombaka sɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’atɔndɔ waki Nzambi ndo ndjatshikitanya l’andja ɔnɛ?
LO OKONGO WA MƆABA
Lam’akahange ase Isariyɛlɛ l’eswe w’ase Mɔaba, ase Mɔaba wakoke ase Isariyɛlɛ wɔma wa mamba. Ɔnkɔnɛ, Nkumekanga Balaka ka la Mɔaba akɔshi Balama dia nde ndjodja ase Isariyɛlɛ mananu. Koko Jehowa akatshutshuya Balama dia nde mbatshɔkɔla. Oma lâsɔ, vɔ wakakambe nto la wamato w’ase Mɔaba ndo w’ase Midiyana dia mɔnga apami w’ase Isariyɛlɛ dia vɔ sala awui wa mindo ndo ndjakimɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi. L’ɔtɛ wa dikambo sɔ, Jehowa akadiake atshi wa kɔlɔ 24 000. Sui sɔ diakakomɛ lam’akɛnya Finɛhasi dia nde hetawɔ pondjo di’onto sɛmanela la Jehowa.
Rɛsasɛma wa hende wakɛnya dia ndoko pami ɔtɔi lakâdiema lo walelo kana rɛsasɛma wa ntondo laki la lɔsɛnɔ etena kɛsɔ, onyake Kalɛbɛ nde la Jashua. Jashua akasɔnama dia pɛna Mɔsɛ. Ase Isariyɛlɛ wakalongola wetshelo efula lo kɛnɛ kendana l’elambo wotshikitanyi wakawahombaka nambola ndo lo kɛnɛ kendana l’otshikelo w’alɔkɔlɔkɔ. Nto ase Isariyɛlɛ wakalɔ l’ase Midiyana. Dioho dia Rubɛna, dia Ngada ndo etenyi ka dioho dia Manase wakadjasɛ lo ɛstɛ k’Ɔkɛdi wa Jɔrɔdana. Ase Isariyɛlɛ wakalongola wetshelo wa woho wakawahombe tenyanya Jɔrɔdana dia vɔ mbɔsa nkɛtɛ yakawalake. Awui wendana l’elelo wa nkɛtɛ shɔ wakashikikɛma. Paka oma lo eokelo k’owale mbakahombaka dioho la dioho nongola etenyi kadiɔ k’okitɔ kana ka sango. Wakasha ase Lɛwi esomba 48 ndo esomba 6 l’atei w’esomba akɔ akahombe kambema oko esomba wa eshamelo.
Ekadimwelo lo wembola w’oma l’afundelo:
22:20-22—Lande na kakomalɛ Jehowa Balama? Jehowa akatɛ omvutshi Balama dia nde hahombe mbidja ase Isariyɛlɛ mananu. (Walelu 22:12) Koko, omvutshi ɔsɔ akatshu l’anto waki Balaka la kanyi ya nde todja ase Isariyɛlɛ mananu. Balama akalange ngɛnyangɛnya nkumekanga ka Mɔaba ndo nongola difuto oma le nde. (2 Petero 2:15, 16; Jude 11) Kânga lam’akatshutshuyama Balama dia nde tshɔkɔla ase Isariyɛlɛ lo dihole dia nde mbadja mananu, nde akayange dia mbetawɔma oma le nkumekanga lo mbotɛ dia nde kamba la wamato w’atɛmɔdi wa Baala dia kɔsha apami w’ase Isariyɛlɛ. (Walelu 31:15, 16) Ɔnkɔnɛ, Nzambi akoke Balama kɛlɛ l’ɔtɛ wa lokaki laki lande.
30:6-8—Onde Okristo wa pami kokaka tona dɔkɔlɔkɔ diakadje wadɛnde? Lo kɛnɛ kendana la alɔkɔlɔkɔ, Jehowa ambosembɔnɛ kakianɛ l’atɛmɔdi ande l’onto ndo l’onto. Ɛnyɛlɔ, ndjakimɔ le Jehowa ekɔ dɔkɔlɔkɔ di’onto ndamɛ. (Ngalatiya 6:5) Omi bu la lowandji la tona dɔkɔlɔkɔ dia woho ɔsɔ. Womoto hahombe mbidja dɔkɔlɔkɔ diahɔtɔnɛ l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi kana diahomba mboshimba di’aha nde kotsha dimɛna ɛkɛndɛ ande otsha le omɛnde.
Wetshelo le so:
25:11. Ande ɛnyɛlɔ ka dimɛna kakatotshikɛ Finɛhasi lo kɛnɛ kendana la monga l’ohetoheto l’ɔtɛmwɛlɔ waki Jehowa lee! Shi nsaki ka tetemala nama etshumanelo pudipudi la dia totshutshuya dia mbutɛ dikumanyi di’Akristo dui tshɛ dia mindo diambosalema?
35:9-29. Woho wakalawɔka onto lakadiakaka onto aha l’okonda otsha l’osomba w’eshamelo tetshaka dia lɔsɛnɔ lekɔ ekila ndo sho pombaka lilɛmiya.
35:33. Nkɛtɛ yambolana l’akila w’anto waha l’onongo koka mbɛdiama paka oma l’akila wa wanɛ wakakɛdia akila akɔ. Sunganaka mɛtɛ dia Jehowa ndanya anto wa kɔlɔ la ntondo ka nkɛtɛ koma paradiso!—Tukedi 2:21, 22; Danyele 2:44.
Ɔtɛkɛta waki Nzambi wekɔ la nkudu koleki
Sho pombaka monga la dilɛmiɛlɔ otsha le Jehowa ndo otsha le wanɛ woshande ɛkɛndɛ l’atei w’ekambi ande. Dibuku dia Walelu mbikaka epole ɔsɛkɛ lo dikambo sɔ. Ɔsɔ ekɔ mɛtɛ wetshelo wa dimɛna dia nama wɔladi ndo ki l’etshumanelo ɛlɔ kɛnɛ!
Awui wɔkɔndwami lo dibuku dia Walelu mɛnyaka woho wakoka anto wanya yimba lo lonyuma lawɔ nkɔ esadi eto l’akambo wa kɔlɔ, ɛnyɛlɔ oko lo engunungunu, l’awui wa mindo ndo l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi. Sho kokaka kamba la bɛnyɛlɔ ndo wetshelo ɛmɔtshi w’oma lo dibuku nɛ dia Bible lo tenyi diendana l’ehomba w’etshumanelo lo Losanganya l’Olimu la l’etshumanelo k’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Lo mɛtɛ, ‘ɔtɛkɛta wa Nzambi wekɔ la lɔsɛnɔ ndo la nkudu koleki’ lo lɔsɛnɔ laso.—Heberu 4:12.
[Osato wa lo lɛkɛ 31]
Oma l’ekimanyielo ka dinge diakatombaka lâdiko dia tabɛrnakɛlɛ lo dihindo, Jehowa akɛnyaka etena kakɔna kakahombaka ase Isariyɛlɛ panga kana monɛ dia minda lɔkɛndɔ
[Esato wa lo lɛkɛ 32]
Jehowa mbasungana sho mbokitanyiya ndo nde nongamɛka dia sho nɛmiya enyimpala ande