Anaso wekɔ sango di’oshinga wolo
“Enda, ana weko ushasha uma le [Jehowa], ee, elua w’uma l’utema weko difutu di’uma le ndi.”—OSAMBU 127:3.
1. Ngande wakotɔ ɔna la ntondo?
TƆSƐDINGOLE akambo wa diambo wakasale Jehowa Nzambi oma lo woho wakandatonge pami la womoto la ntondo. Papa Adama nde la mama Eva, wakakimɔ onto l’onto yangɔ mɔtshi oma lo demba diawɔ. Tangangɔ tohende tɔsɔ takatondja tshɔngu yakayahamaka lo tapa diaki Eva, ko yɔ ndjokenga onto l’oyoyo, mbuta ate ɔna la ntondo. (Etatelu 4:1) Polo ndo nshi nyɛ, eotwelo ka ɔna ekɔ dikambo dia diambo le so ndo anto efula mbɔsaka dikambo sɔ oko dihindo.
2. Lande na kakokayɛ mbuta ɔnɛ kɛnɛ kasalema l’otema wa womoto lele la diemi ekɔ dihindo?
2 Lo nshi oko 270, tshɔngu ya ntondo yatongama l’etei ka tapa dia womoto oko etombelo w’oma lo dieyanelo diande la pami pamaka polo ndo lo yɔ ndjokoma ɔna ashashi lokengami la miliyara ya tɔtshɔngu. Tshɔngu ya ntondo shɔ yekɔ la awui tshɛ wahombama dia tondja weho wa tɔtshɔngu ndekana 200. Lo ndjela awui asɔ wa diambo wahakoke anto mana fundo, tɔtshɔngu tɔsɔ ta diambo pamaka lo yoho yaha l’ofukutanu ndo yaheyama nembetshiya dia tondja onto l’oyoyo lasɛna!
3. Lande na kele anto efula wakana yimba ɔlɔlɔ mbetawɔka ɔnɛ Nzambi mbele kiɔkɔ ya eotwelo ka ɔna la oyoyo lasɛna?
3 Wɛ koka ndjambola ɔnɛ ele mɛtɛ otungi wa ɔna ashashi? Ekɔ mɛtɛ Ɔnɛ lakatonge lɔsɛnɔ lɔamɛ. Omembi w’esambo akembe ate: “Nyeyi nyati: [Jehowa] keli [Nzambi]! Ndi kakatutungi, wandi mbesu.” (Osambu 100:3) Ambutshi, nyu mbeyaka dimɛna ɔnɛ aha oma l’akoka anyu wa lânde mbakanyote ɔna l’oyoyo ɔsɔ l’oshinga wolo. Paka Nzambi lele la lomba laheyama mbɛdika mbakoka monga kiɔkɔ ya dihindo dia etongelo k’ɔna l’oyoyo lasɛna. Lo edja k’ɛnɔnyi nunu, anto wakana yimba ɔlɔlɔ wakate dia Otungi wa Woke mbele kiɔkɔ y’etongelo ka ɔna lele l’etei ka tapa dia womoto. Onde ndo wɛ mbetawɔ dikambo sɔ?—Osambu 139:13-16.
4. Dindja diakɔna diele l’anto diahawakoke mbisha Jehowa pondjo?
4 Ko onde Jehowa ekɔ Otungi wahoke anto kandji lakakongɛ tsho woho wakoka apami la wamato mbotaka ana? Anto amɔtshi hawoke anto kandji, koko Jehowa bu ngasɔ. (Osambu 78:38-40) Bible mbutaka lo Osambu 127:3 ɔnɛ: “Enda, ana weko ushasha uma le [Jehowa], ee, elua w’uma l’utema weko difutu di’uma le ndi.” Tɔsɛdingole kakianɛ kɛnɛ kalembetshiya sango ndo kɛnɛ katɛnyadiɔ.
Sango ndo difuto
5. Lande na kele ana wekɔ sango?
5 Sango diekɔ oko woshasha. Ambutshi kambaka la wolo efula dia tshikɛ anawɔ sango. Sango mbeyaka monga falanga, lomombo kana ondo diangɔ dimɔtshi dia nɛmɔ efula. Oyadi woho akɔna wediɔ, sango diekɔ djembetelo ya ngandji kele la ombutshi. Bible mbutaka dia Nzambi akasha ambutshi anawɔ oko sango. Ana wekɔ woshasha wa ngandji w’oma le nde. Naka wɛ ekɔ ombutshi, onde wɛ koka mbuta dia ditshelo diayɛ mɛnyaka ɔnɛ wɛ ekɔ lo mbɔsa anayɛ oko woshasha wakakosha Otungi wa diangɔ tshɛ?
6. Sangwelo diakɔna diaki la Nzambi lam’akandasha anto akoka wa mbota ana?
6 Sangwelo diaki Jehowa lam’akandakimɔ woshasha ɔsɔ akikɔ dia nkɛtɛ ndolanɛ la tokanula taki Adama la Eva. (Etatelu 1:27, 28; Isaya 45:18) Jehowa kotonga onto la onto lânde, oko wakandatonge miliyara ya andjelo. (Osambu 104:4; Enyelo 4:11) Koko, Nzambi akasɔnɛ dia tonga anto l’akoka wa mbota ana wakahombe fɔna la ambutshi awɔ lo toho efula. Ande diɛsɛ dia diambo diele la pami la womoto dia mbota ndo kokɛ onto l’oyoyo ɔsɔ lee! Oko wenyu ambutshi, onde nyu kaloyaka Jehowa losaka lo woho wakandasale dia nyu kondja sango sɔ dia oshinga wolo?
Tokondja wetshelo oma lo ɛnyɛlɔ ka Yeso
7. Otshikitanyi la kɛnɛ kasala ambutshi amɔtshi, ngande wakɛnya Yeso dia nde mbokaka anto kandji ndo ndjashaka efula lo dikambo dia ‘ana wa anto’?
7 Lonyangu ko, aha ambutshi tshɛ mbɔsa ana oko difuto. Ambutshi efula hawoleke mboka anawɔ kandji. Ambutshi wa ngasɔ hawɔkɛnɛmɔla dionga diele la Jehowa kana diele la Ɔnande. (Osambu 27:10; Isaya 49:15) Otshikitanyi la ambutshi asɔ, tende woho wakayashaka Yeso le ana wa akɛnda. Kânga la ntondo ka Yeso ndja la nkɛtɛ oko onto, mbuta ate lam’akinde etongami ka lo nyuma ka wolo efula l’olongo, Bible mbutaka ɔnɛ nde ‘akayashaka efula lo dikambo dia ana wa anto.’ (Tukedi 8:31) Ngandji k’efula kakandokaka anto kakotshutshuya dia kimɔ lɔsɛnɔ lande oko tshungo dia sho kondja lɔsɛnɔ la pondjo.—Mateu 20:28; Joani 10:18.
8. Ngande wakatshikɛ Yeso ambutshi ɛnyɛlɔ ka dimɛna?
8 Lam’akinde la nkɛtɛ, Yeso akatshikɛ ambutshi ɛnyɛlɔ ka dimɛna. Tɔsɛdingole kɛnɛ kakandasale. Nde aketshaka wenya kâmɛ la ana w’akɛnda, kânga etena kakinde l’olimu efula kana kakinde la ɔlɛmbɛlɔ. Nde akawaendaka etena kakawakɛnyaka lo lobingu ndo akakambe la awui efula wendana la wɔ lo wetshelo ande. (Mateu 11:16, 17) Lo lɔkɛndɔ lande l’ekomelo otsha la Jerusalɛma, Yeso akeyaka ɔnɛ nde akahombe tosoyama ndo todiakema. Ɔnkɔnɛ, etena kakaye anto la anawɔ dia vɔ ndjɛna Yeso, ambeki ande wakayange mbakaloya, ondo l’oyango wa vɔ kokɛ Yeso oma lo ekiyanu ekina. Koko, Yeso akahangwɛ ambeki ande. Dia mɛnya woho ‘wakandayashaka efula’ le ana w’akɛnda nde akate ate: “Nyete tokendakenda wayi le mi, tanyâsikeki.”—Mako 10:13, 14.
9. Lande na kele kɛnɛ kasalaso mbeyaka ndeka kɛnɛ kataso ohomba efula?
9 Sho koka kondja wetshelo oma lo ɛnyɛlɔ ka Yeso. Etena kaya ana w’akɛnda le so, ngande watotosalaka oyadi etena keso l’awui efula wa sala? Onde woho wakasale Yeso? Kɛnɛ kele la ana ohomba, djekoleko oma le ambutshi awɔ, ekɔ kɛnɛ kakakombolaka Yeso mbasha, mbuta ate wenya ndo yambalo yande. Lo mɛtɛ, tɔtɛkɛta tele oko, “dimi kolangaka” tekɔ ohomba. Koko, ditshelo ndeka ɛtɛkɛta ohomba. Ngandji kayɛ mɛnamaka aha paka oma lo kɛnɛ katayɛ koko djekoleko oma lo ditshelo diayɛ. Ngandji kɛsɔ mɛnamaka oma lo wenya, yambalo ndo ekokelo kashayɛ anayɛ w’akɛnda. Koko ambutshi mbeyaka sala akambo asɔ tshɛ, aha la vɔ kondja esadi eto etombelo wakombolawɔ. Etena kɛsɔ, vɔ pombaka monga la lotutsha. Sho koka monga la lotutsha naka sho mbokoya woho wakongaka Yeso la ambeki ande.
Lotutsha ndo ngandji kaki la Yeso
10. Ngande waketsha Yeso ambeki ande okitshakitsha, ndo etombelo akɔna wakayala ntondo?
10 Yeso akeyaka woho wakasusanaka ambeki ande dihole dia lâdiko. Lushi lɔmɔtshi lam’akandakome la Kapɛrɛnauma nde la ambeki ande, nde akawambola ate: “Kakanyayamaka lu mbuka? Vo wakatshikala ki; ne dia vo wakayamanyaka vati: Akona uleki wuki l’atei asu?” Lo dihole dia nde mbahangwɛ la wolo tshɛ, la lotutsha tshɛ Yeso akawasha wetshelo w’ohomba efula la oyango wa mbaetsha okitshakitsha. (Mako 9:33-37) Onde wetshelo ɔsɔ akonge la etombelo w’ɛlɔlɔ? Aha ko wonya akɔ wâmɛ. Ngɔndɔ shamalo l’ɔkɔngɔ diko, Jakɔba nde la Joani wakatshutshuya nyangɛwɔ dia nde tâlɔmbɛ ahole wa lâdiko lo Diolelo le Yeso. Mbala kɛsɔ nto, Yeso akalɔngɔsɔla ekanelo kawɔ ka yimba.—Mateu 20:20-28.
11. a) Olimu akɔna waki anto la mbekelo ka sala wakatone ambeki wa Yeso sala etena kakawakome lo luudu la lâdiko vɔ la nde? b) Kakɔna kakasale Yeso, ko onde welo ande waki l’etombelo w’ɔlɔlɔ etena kɛsɔ?
11 Kombeta edja, etena ka sala Pasaka ka lo 33 T.D., kakakoke, ndo Yeso akasangana nde la apɔstɔlɔ ande lo dihole dia woshamu dia sala dambo sɔ. Etena kakawakome lo luudu la lâdiko, ndoko ɔmɔtshi l’atei wa ɔpɔstɔlɔ ande 12 lakɔsɛ yɛdikɔ ya sola akina ekolo awɔ w’otoko, olimu ɔnɛ wakasalaka ose olimu la pami kana la womoto la lo nkumbo kɛmɔtshi. (1 Samuele 25:41; 1 Timote 5:10) Ande lonyangu laki la Yeso dia mɛna woho wakatetemalaka ambeki ande nyanga dihole dia lâdiko lee! Ɔnkɔnɛ, Yeso akɔtsha ekolo w’ambeki ande tshɛ ko oma lâsɔ nde akâsɛngasɛnga la otema ɔtɔi dia vɔ ndjela ɛnyɛlɔ kande ka kambɛ anto akina olimu. (Joani 13:4-17) Onde vɔ waketawɔ ndjela ɛnyɛlɔ kaki Yeso? Bible mbutaka dia la dikɔlɔ sɔ l’ɔkɔngɔ diko “tamu takatumbi l’atei awo vati: Akona uleki wuki l’atei asu?”—Luka 22:24.
12. Ngande wakoka ambutshi mbokoya Yeso lo welo wadjawɔ dia mbodia anawɔ?
12 Naka ananyu wambotona dia kitanyiya alako anyu, onde nyu ambutshi shihodiaka kɛnɛ kotohomba Yeso sala? Nyohɔ dia Yeso kompekɔ ambeki ande, kânga mbakiwɔ kotshika munga yawɔ esadi. Lotutsha lande lakayongaka la etombelo w’ɔlɔlɔ. (1 Joani 3:14, 18) Ambutshi, nyu pombaka kɛnɛmɔla ngandji ndo lotutsha laki la Yeso, diaha nyu mpekɔ lo welo wadjanyu dia mbodia ananyu.
13. Lande na kahahombe ombutshi mbitshanya ɔna etena kalangande mbôka ambola amɔtshi?
13 Ana pombaka mbeya ɔnɛ ambutshi awɔ mbaokaka ngandji ndo ndjashaka le wɔ. Yeso akalangaka mbeya kɛnɛ kakakanyiyaka ambeki ande, diɔ diakɔ diakandâhokamɛka etena kakawawôkaka ambola. Nde akawambolaka kanyi yawɔ lo akambo amɔtshi. (Mateu 17:25-27) Eelo, wetshelo w’ɔlɔlɔ nɔmbaka dia mpokamɛ onto la yambalo tshɛ ndo ndjasha l’otema ɔtɔi le onto akɔ. Ombutshi pombaka mbewɔ mbekelo ka mbitshanya ɔnande lo mbohangwɛ ɔnɛ: “Mɔ oma lango! Onde wɛ hɛnyi dia lekɔ l’olimu efula?” Naka mɛtɛ ombutshi ekɔ l’olimu efula, kete nde pombaka mbutɛ ɔna dia wayoyosawola dikambo sɔ l’ɔkɔngɔ. Ambutshi pombaka ndjashikikɛ dia wakasawola la wɔ dikambo diakɔ. Ngasɔ mbayɛna ɔna dia ombutshi mɛtɛ ndjashaka le nde ndo nde hatowoshɛka ndoko dikambo.
14. Wetshelo akɔna wakoka ambutshi kondja oma le Yeso lo kɛnɛ kendana la monga la lolango otsha le anawɔ?
14 Onde ambutshi koka mɛnya anawɔ ngandji kawaokawɔ lo mbakumbatɛka ndo lo mbaɛmbaka? Lo dikambo sɔ nto, ambutshi kokaka mbeka oma lo ɛnyɛlɔ ka Yeso. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ndi akâlele l’anya andi, akâtshokola, akawahe anya.” (Mako 10:16) Oko le yɛ, ngande wakayaoke anasɔ wa akɛnda? Lo mɛtɛ etema awɔ wakasalangana ndo vɔ wakakotwama oya le Yeso! Naka lolango ndo ngandji k’oshika kekɔ lam’asa ambutshi la anawɔ, kete welo wadjanyu dia mbangola ndo mbaetsha hawotɔtɔ l’ashi.
Wenya engana wahombayɛ mbetshaka la anayɛ?
15, 16. Lokanyi lakɔna lambodiangana lo kɛnɛ kendana la diodielo dia ana, ndo kakɔna ondo kamboyotondja kanyi shɔ?
15 Amɔtshi wakayambola dia kana mɛtɛ ana wekɔ l’ohomba wa ambutshi awɔ mbetsha wenya efula la wɔ ndo ndjasha la ngandji le wɔ. Kanyi mɔtshi yambohama efula lo kɛnɛ kendana la diodielo dia ana mbelamɛka ɔnɛ etena k’oshika. Wanɛ wasukɛ kanyi shɔ mbutaka dia ana bu l’ohomba wa wenya efula oma le ambutshi awɔ edja tshɛ kele yema ya wenya yetsha ambutshi kâmɛ la wɔ yekɔ ɔlɔlɔ, yakalɔngɔswama ndo yakakongɛma la ntondo. Onde kanyi shɔ yekɔ dimɛna ndo yakatondjama lo wahɔ wa ana?
16 Ofundji ɔmɔtshi wakasawola la ana efula akate dia kɛnɛ “kalekawɔ nongamɛ oma le ambutshi awɔ ele wenya efula,” kâmɛ ndo “yambalo tshɛ.” Diakɔ diakate ombetsha ɔmɔtshi wa lo Kɔlɛjɛ kɛmɔtshi ate: “Tshɛkɛta [etena k’oshika] yambohama diaha ambutshi monga l’onongo. Anto woyashaka lotshungɔ dia mbetshaka paka yema ya wenya tshitshɛ kâmɛ la anawɔ.” Wenya engana wahomba ambutshi mbetshaka kâmɛ la anawɔ?
17. Ana wekɔ l’ohomba w’ɛngɔ kakɔna oma le ambutshi awɔ?
17 Bible hatɛkɛta dikambo dia lokanyi lɔsɔ. Koko, ambutshi w’ase Isariyɛlɛ wakakeketshamaka dia tɛkɛtaka la anawɔ etena kewɔ lo mvudu yawɔ, etena katawakɛndakɛnda lo mboka, etena ketamawɔ ndo ketɔwɔ. (Euhwelu k’Elembe 6:7) Kɛsɔ mbokiyaka hwe ɔnɛ ambutshi pombaka sawolaka la anawɔ ndo tetemalaka mbaetsha lushi tshɛ.
18. Ngande wakakambaka Yeso dimɛna la waaso wakandakondjaka dia mbetsha ambeki ande, ndo wetshelo akɔna wakoka ambutshi kondja oma lo dikambo sɔ?
18 Yeso akatondoya dia mbetsha ambeki ande etena kakandalɛka kâmɛ la wɔ, kakandɛngɔlaka la wɔ ndo kânga etena kakawakɔkɔlaka alemba. Ɔnkɔnɛ, nde akakambaka la diaaso tshɛ dia mbaetsha. (Mako 6:31, 32; Luka 8:1; 22:14) Woho akɔ wâmɛ mbele, ambutshi w’Akristo pombaka mbidja yimba dia kamba la diaaso tshɛ dia sawolaka dimɛna la anawɔ ndo mbaetshaka mboka ya Jehowa.
Kɛnɛ ka mbetsha ndo woho wa kietsha
19. a) Kakɔna kele nto ohomba lâdiko dia mbetshaka wenya kâmɛ la ana? b) Kakɔna kahomba ambutshi mbetsha ana wa akɛnda ntondo?
19 Dia mbodia ana dimɛna, halɔmbama tsho dia mbetsha wenya kâmɛ la wɔ kana mbaetsha. Dui dikina di’ohomba ele kɛnɛ ketshama. Tolembete nganɛ waka Bible epole ɔsɛkɛ lo kɛnɛ kahombama mbidjama lo wetshelo. Tɔ mbutaka ɔnɛ: “Aui ane wamumukudjangela elo, wayali l’utema aye. Kuwakokomiyaki an’aye.” Naa “aui ane” wahombama ana mbetshama? Ɔsɔ ekɔ awui womaso la tɛkɛta wata ɔnɛ: “Ulangi [Jehowa Nzambi k]aye, l’utema aye tshe, la lumu laye tshe, ndu la wulu aye tshe.” (Euhwelu k’Elembe 6:5-7) Yeso akate dia ɔsɔ mbele didjango dioleki woke l’atei a wadjango tshɛ waki Nzambi. (Mako 12:28-30) Ambutshi pombaka mbetsha anawɔ ntondo kɛnɛ kendana la Jehowa, mbâlembetshiya lande na kele ndamɛ oto mbahombaso mboka ngandji ndo ndjakimɔ le nde la anima aso tshɛ.
20. Nzambi akandadjangɛ ambutshi wa lo nshi y’edjedja dia mbetshaka anawɔ?
20 Koko, “aui ane” wambokeketshama ambutshi dia mbetsha anawɔ hendana paka la mboka Nzambi ngandji la etondo aso tshɛ. Lo tshapita ya la ntondo ya Euhwelu k’Elembe, wɛ ayolembetɛ dia Mɔsɛ akavusola nto ɛlɛmbɛ wakafunde Nzambi lo pase dia ave, mbuta ate: Ɛlɛmbɛ Dikumi. L’atei wa ɛlɛmbɛ ɛsɔ mbele ndo wadjango wata ɔnɛ: Totake kashi, tovake, todiakake ndo tosalake loseka. (Euhwelu k’Elembe 5:11-22) Ɔnkɔnɛ, wakɛnya ambutshi wa lo nshi y’edjedja ohomba wa kɔkɔmiya anawɔ ɛlɛmbɛ wendana la lɔkɛwɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, ambutshi w’Akristo pombaka mbisha anawɔ wetshelo akɔ wâmɛ ɔsɔ naka vɔ nangaka mbakimanyiya dia vɔ monga la nshi yayaye ya shikaa ndo y’ɔngɛnɔngɛnɔ.
21. Kakɔna kakalembetshiyaka didjango dia ‘kɔkɔmiya’ ana w’akɛnda ɔtɛkɛta wa Nzambi?
21 Tolembete dia wakatɛka ambutshi woho wakawahombaka mbetsha anawɔ wa totshitshɛ ‘awui akɔ’ kana wadjango akɔ ɔnɛ: “Kuwakokomiyaki an’aye.” Tshɛkɛta ‘kɔkɔmiya’ nembetshiyaka “mbetsha ndo kakatshiya lo wɔɔngɔ oma lo wohwelo ndo alako wa mbala la mbala, mbuta ate, keketsha kana shikikɛ lo yimba.” Ɔnkɔnɛ, Nzambi ekɔ lo mbutɛ ambutshi dia vɔ sala ekongelo ka shika ka wekelo wa Bible la oyango wa kakatshiya akambo wa lo nyuma lo timba ta anawɔ.
22. Kakɔna kakawatɛ ambutshi w’ase Isariyɛlɛ dia vɔ sala dia mbetshaka anawɔ, ndo dikambo sɔ akadialembetshiyaka?
22 Ambutshi pombaka mbidja welo dia monga la ekongelo ka ngasɔ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Kêkeleki lu anya aye djimbitelu. Vo kawuyali l’asa ashu aye uku tohondo tatuwolotaka lu fumu. Kuwefundi lu dikoho dia la suku dia luudu laye, ndu lu kuki yaye ya waki.” (Euhwelu k’Elembe 6:8, 9) Dikambo sɔ hadiolembetshiya ɔnɛ ambutshi wakahombaka funda ɛlɛmbɛ lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ lo dikɔhɔ dia la soko kana mbalɔta, mbakeleka lo anya wa anawɔ ndo mbakitsha lam’asa washo awɔ. Koko, dui dioleki ohomba lanɛ ele ambutshi wakahombaka mboholaka anawɔ wetshelo waki Nzambi mbala la mbala. Ambutshi wakahombaka mbetshaka anawɔ mbala la mbala ndo la etete woho wa wetshelo waki Nzambi mongaka wonya tshɛ la ntondo ka ana.
23. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo wekelo wa lomingu layaye?
23 Naa awui amɔtshi w’ohomba efula wahomba ambutshi mbetshaka anawɔ? Lande na kele ekɔ ohomba efula ɛlɔ kɛnɛ dia ana mbetshama woho wa vɔ mbeya ndjakokɛ vɔamɛ na? Kakɔna kakimanyiya ambutshi nshi nyɛ dia vɔ mbetsha anawɔ dimɛna? Ambola asɔ ndo akina wendana la ambutshi efula wayɔsɛdingɔma lo sawo diayela.
Ngande wayoyokadimola?
• Lande na kahomba ambutshi mbɔsa anawɔ la nɛmɔ?
• Kakɔna kakoka ambutshi ndo anto akina mbeka oma le Yeso?
• Wenya engana wahomba ambutshi mbetshaka la anawɔ?
• Kakɔna kahomba ana mbetshama, ndo ngande wahomba wetshelo mbishama?
[Osato wa lo lɛkɛ 20]
Kakɔna kakoka ambutshi mbeka oma lo woho waketshaka Yeso?
[Esato wa lo lɛkɛ 21]
Etena kakɔna ndo ngande waketshaka ambutshi w’ase Isariyɛlɛ anawɔ?
[Osato wa lo lɛkɛ 22]
Ambutshi pombaka kitsha wetshelo waki Nzambi la ntondo ka anawɔ