‘Ɔngɛnɔngɛnɔ le wanɛ weya ehomba awɔ wa lo nyuma’
ETENA k’emɔ tofudu la pindju, mbala la mbala tɔ membaka yema ko l’ɔkɔngɔ diko tɔ fumbɔka dia toyanga mbo ya ndɛ. La dikɔlɔ, tɔ kalolaka lo tokefu tawɔ ko memba nto yema ko l’ɔkɔngɔ diko tɔ ntshɔ tolala. Lo tena dimɔtshi, tɔ tshukanaka, mumbaka ekele ndo mbodiaka anatɔ. Ndo nyama nkina salaka yoho yakɔ yâmɛ.
Sho anto tshikitana la tofudu kana la nyama. Lo mɛtɛ, sho ndɛka, ndalaka ndo mbotaka ana, koko efula l’atei aso hawɔngɛnangɛna la awui asɔ. Sho kombolaka mbeya lande na keso la lɔsɛnɔ. Sho nyangaka dia mbeya kitshimudi ya lɔsɛnɔ laso. Sho nangaka nto monga la elongamelo kendana la nshi yayaye. Ehomba ɛsɔ mɛnyaka dionga diele paka anto mbele la diɔ, mbuta ate lonyuma kana ehomba ndo akoka wa ndjasha l’awui wa lo nyuma.
Onto akatongama lo efanelo ka Nzambi
Bible mɛnyaka ɔkɔkɔ akɔna wotɔ onto la ehomba wa lo nyuma, lo mbuta ɔnɛ: “[Nzambi] akatungi untu lu efanelu kandi. Lu efanelu kandi kakandûtungi. Pami la umuntu mbakandâtungi.” (Etatelu 1:27) Woho wakatatongama ‘lo efanelo ka Nzambi’ mɛnyaka dia kânga mbambotolanyema la pɛkato ndo la eongelo ka bu kokele, sho kokaka kɛnɛmɔla waonga amɔtshi waki Nzambi. (Romo 5:12) Ɛnyɛlɔ, sho kokaka sala ɛngɔ kɛmɔtshi. Tekɔ la yɛdikɔ mɔtshi ya lomba, ya losembwe ndo la dikoka dia mɛnyana ngandji ka ndjahombia. Ndo nto sho kokaka mbohɔ awui wakete ndo kongɛ nshi yayaye.—Tukedi 4:7; Undaki 3:1, 11; Mika 6:8; Joani 13:34; 1 Joani 4:8.
Akoka aso wa lo nyuma ndekaka mɛnyama oma lo nsaki kotɔ laso ka tɛmɔla Nzambi. Naka hatokotshisha ohomba wendana la monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Otungi aso, kete hatokokaki kondja ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ ndo wa pondjo. Yeso akate ate: ‘Ɔngɛnɔngɛnɔ le wanɛ weya ehomba awɔ wa lo nyuma.’ (Mateu 5:3) Koko sho pombaka mbidja yimba dia kotsha ohomba ɔsɔ l’ekimanyielo ka akambo wa mɛtɛ wa lo nyuma, mbuta ate awui wendana la Nzambi, la ɛlɛmbɛ ande ndo la sangwelo diande diendana l’anto. Lende akokaso tana akambo wa mɛtɛ wa lo nyuma na? Lo Bible.
‘Ɔtɛkɛta ayɛ wekɔ mɛtɛ’
Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Afundelo tshɛ wakasambiyama oma le Nzambi, wekɔ ohomba mbetsha anto, dia mangola ndo dia mbidja akambo l’ɔnɔngɔ.” (2 Timote 3:16, NW) Ɛtɛkɛta waki Paulo ɛsɔ mbɔtɔnɛka la wɛnɛ waki Yeso, wakandate lo dɔmbɛlɔ otsha le Nzambi ate: ‘Ɔtɛkɛta ayɛ wekɔ mɛtɛ.’ Ɛlɔ kɛnɛ, sho mbeyaka dia Ɔtɛkɛta ɔsɔ ekɔ Bible k’Ekila ndo ayonga dui dia lomba sho sɛdingola dia mbeya kana dietawɔ diaso ndo ɛlɛmbɛ wayelaso mbɔtɔnɛka la ɔtɛkɛta akɔ.—Joani 17:17.
Etena kɛdikaso dietawɔ diaso la Ɔtɛkɛta wa Nzambi, sho mbokoyaka anto wakasɛnaka la Bɛrɔya k’edjedja wakayangaka dia shikikɛ kana awui waketshaka Paulo wakɔtɔnɛka la Afundelo. Lo dihole dia nde mɔnyɔla ase Bɛrɔya, Luka akawawandola l’ɔtɛ wa dionga diawɔ. Nde akafunde ate: “vo waketawo diui l’uhetu: wakayangiayangia la lushi la lushi lu afundelu, kana akambu ane mete kewo.” (Etsha 17:11) Ekɔ ohomba sho mbokoya ɛnyɛlɔ kaki ase Bɛrɔya waki la eyango w’ɛlɔlɔ, lo menda woho wahɔtɔnɛ wetshelo w’ɛtɛmwɛlɔ la wendana la lɔkɛwɔ ɛlɔ kɛnɛ.
Yoho kina ya mbeya akambo wa mɛtɛ wa lo nyuma ele lo menda shɛngiya yele la akambo akɔ lo nsɛnɔ y’anto. (Mateu 7:17) Ɛnyɛlɔ, nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ la akambo wa mɛtɛ wa lo Bible pombaka mbetɛ onto omi l’ɔlɔlɔ, papa k’ɔlɔlɔ, wadi l’ɔlɔlɔ, kana mama k’ɔlɔlɔ. Ndo dui sɔ fudiaka ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo nkumbo ndo kimanyiyaka onto dia kondja ɔngɛnɔngɛnɔ. Yeso akate ate: “Mete wane watuhukamaka diui dia [Nzambi], la watundikitanyiaka, mbeli la [ɔngɛnɔngɛnɔ].”—Luka 11:28.
Ɛtɛkɛta waki Yeso toholaka wɛnɛ waki She lele l’olongo, lakatɛ ase Isariyɛlɛ w’edjedja ɔnɛ: “Dimi leli [Jehowa, Nzambi k]aye, Latuketshaka dia we nduwana. Ndu latukolombolaka lu mbuka kahumbaye ntsho. Utunduyala we akalungi elembe ami, tshiki ki kaye kutuyala utamanya, la [“losembwe layɛ lotonga oko asuku wa ndjale,” NW].” (Isaya 48:17, 18) Anto tshɛ walanga ɔlɔlɔ ndo losembwe wotohomba mɛtɛ munandema la dako dia dimɛna sɔ!
Anto amɔtshi nangaka ‘mpokamɛ paka awui wangɛnyangɛnya atui’ awɔ
Nzambi akasha ase Isariyɛlɛ wakanganyiyama la awui wa kashi w’ɔtɛmwɛlɔ dako di’oma k’ɛse otema sɔ. (Osambu 106:35-40) Sho lawɔ pombaka ndjalama oma lo awui wa kashi. Lo dikambo diendana la wanɛ wakayataka ɔnɛ Akristo mbewɔ, Paulo akafunde ate: “Etena kayukuka lam’ahulanga antu ntetemala lu dietshelu di’ololo, keli ne dia atui awo weko hwe, ku vo wayuyamotshiya embetsha uku saki yawo. Vo wayunya atui uma lu mete.”—2 Timote 4:3, 4.
Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ ngɛnyangɛnyaka atui w’anto lo mbetawɔ ditshelo dia kɔlɔ diangɛnyangɛnya nsaki ya kɔlɔ, ɛnyɛlɔ oko dieyanelo dia lo andja wa diwala, dieyanelo dia lam’asa apami la apami ndo wodjwelo a wanu. Bible mɛnyaka hwe dia wanɛ wetawɔ akambo asɔ ndo wanɛ wâsala “hawukiti diulelu dia [Nzambi].”—1 Koreto 6:9, 10; Romo 1:24-32.
Aha la tâmu, pombaka monga la dihonga dia nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ la ɛlɛmbɛ wa lo Bible, djekoleko etena katɔnyɔlawɔ; koko dui sɔ koka salema. L’atei wa Ɛmɛnyi wa Jehowa, efula waki ntondo anɔshi wa dinɔnɔ dia wolo, ambidjɔki a wanu, akanga a nseka, andɔshi wa ata, wevi ndo akanga a kashi. Koko, vɔ wakadje Ɔtɛkɛta a Nzambi l’etema awɔ ndo oma lo ekimanyielo ka nyuma k’ekila vɔ wambosala etshikitanu lo nsɛnɔ yawɔ dia vɔ “nkendakenda ololo uku alanga Khumadiondjo.” (Kolosai 1:9, 10; 1 Koreto 6:11) Oko wambowodja wɔladi lam’asawɔ la Nzambi, vɔ wambokondja nto wɔladi wa l’etei k’otema ndo oko wayangaso mɛna, vɔ waya la elongamelo ka mɛtɛ kendana la nshi yayaye.
Elongamelo ka Diolelo
Elongamelo ka lo Bible ka ɔnɛ anto wele la okitanyiya wayokondja wɔladi wa pondjo kayokotshama lo Diolelo diaki Nzambi. Yeso akate lo dɔmbɛlɔ diande dia ɛnyɛlɔ ɔnɛ: “Diulelu diaye diayi. Lulangu laye latshami la kete uku atshamalo l’ulungu.” (Mateu 6:10) Eelo, paka Diolelo diaki Nzambi mbakoka kimanyiya dia lolango laki Nzambi salema la nkɛtɛ. Lande na? Nɛ dia Diolelo sɔ dia l’olongo, mbuta ate lowandji lele l’anya waki Yeso Kristo mbele ehomɔ kayokamba la Nzambi dia mɛnya lotshungɔ lele Lande la mbolɛ lâdiko dia nkɛtɛ.—Osambu 2:7-12; Danyele 7:13, 14.
Oko wende Nkumekanga ka Diolelo dia l’olongo sɔ, Yeso Kristo ayotshungola anto wele la okitanyiya oma lo weho tshɛ wa lɔhɔmbɔ, mbidja ndo lɔhɔmbɔ la pɛkato ka Adama ndo hemɔ la nyɔi k’oma lo pɛkato kɛsɔ. Enyelo 21:3, 4 mbutaka ɔnɛ: “Enda, edjaselu ka [Nzambi] keko l’atei w’antu . . . Ndi [Jehowa Nzambi] ayukitula asoi tshe lu ashu awo; nyoi hayuyala ntu, delu hadiuyala ntu, kuyanga ndjawi, kuyanga kandji. Akambu wa ntundu wambushila.”
Wɔladi wa pondjo wayoyala lo nkɛtɛ k’otondo. Lande na kakokaso ndjashikikɛ dia dikambo sɔ diayosalema? Ɔkɔkɔ ɔsɔ mɛnyama lo Isaya 11:9, divɛsa diata ɔnɛ: “Vo [ambolami wa Diolelo] hawuhumuya kuyanga nanya ukungu ami w’ekila tshe, ne dia kete ayulula la ewu ka [Jehowa], uku atululaka ashi a waki.” Eelo, onto tshɛ layonga la nkɛtɛ ayonga la ewo k’oshika ka Nzambi ndo ayowokitanyiyaka. Onde elongamelo kɛsɔ salanganyaka otema ayɛ? Naka ɔsɔku mbediɔ, kete ɔnɛ ekɔ etena ka tatɛ kondja ‘ewo k’oshika ka Jehowa.’
Onde wɛ ayohokamɛ losango la Diolelo?
Nzambi ayokamba la Diolelo dia ndanya elimu tshɛ waki Satana ndo mbetsha anto mboka Yande yosembwe. Diɔ diakɔ diele wetshelo waki Yeso wakalekaka mendana la Diolelo. Nde akate ate: “Dieli la mi dia nsambisha lukumu l’ololo la diulelu dia [Nzambi] . . . ne dia dimi lakatumama dia dikambu diako.” (Luka 4:43) Kristo akadjangɛ ambeki ande dia vɔ sambisha anto akina losango lakɔ lâmɛ. (Mateu 28:19, 20) Nde akatatshi ate: “Lukumu l’ololo lone la diulelu layusambishama lu kete tshe, uku omenyi le wedja tshe. L’okongo diku, ekumelu kayuya.” (Mateu 24:14) Ekomelo kɛsɔ kekɔ lo ndjasukana esadi eto. Ekɔ mɛtɛ ohomba dia anto wele la etema w’ɛlɔlɔ mpokamɛ lokumu l’ɔlɔlɔ lashimbɛ nsɛnɔ!
Albert, lakatatɛkɛta dikambo diande lo sawo dietshi, akahokamɛ losango la Diolelo etena kakatatɛ wadɛnde la ɔnande mbeka Bible la Ɛmɛnyi wa Jehowa. Lo etatelo, Albert aki la tâmu. Nde akalɔmbɛ ndo owandji ɔmɔtshi w’ɔtɛmwɛlɔ wa lo ngelo kande dia nde ntshɔ tenda wadɛnde ndo ɔnande dia tondja sɛkɛ awui wa kashi wa Ɛmɛnyi wa Jehowa. Koko, owandji w’ɔtɛmwɛlɔ ɔsɔ konanga ndjadja lo awui asɔ. Ɔnkɔnɛ, Albert akayashikikɛ dia nde mpokamɛ sawo dia lo Bible dia nde tondja sɛkɛ oseka dui tshɛ dia kashi dietsha Ɛmɛnyi wa Jehowa. L’ɔkɔngɔ wa wekelo ɔtɔi, nde akayosanganaka lo wekelo la waasaso tshɛ dia nyomoleka mbeka. Nde akayolembetshiyaka lande na kakandatshikitanya dionga diande. Nde akate ate: “Ɔnɛ ekɔ kɛnɛ kakimi lo nyanga mbala tshɛ.”
Lo ekomelo, Albert akatatɛ kotsha ehomba ande wa lo nyuma ndo nde hanyange kânga yema woho wamondoyeya akambo wa mɛtɛ. Akambo wa mɛtɛ wele lo Bible akawosha kɛnɛ kakandayangaka lɔsɛnɔ lande l’otondo, mbuta ate okandwelo wendana la awui waha la losembwe ndo wa kɔlɔ wambolola lo tshunda di’anto ndo elongamelo ka nshi yayaye. Akambo wa mɛtɛ wa lo Bible akawosha wɔladi wa l’etei k’otema. Onde ehomba ayɛ wa lo nyuma wekɔ lo kotshama? Lande na kahayatshungola yema y’etena dia mbadia ambola wele lo kiombo yele lo lɛkɛ 6? Naka wɛ nangaka mbeya awui akina, kete Ɛmɛnyi wa Jehowa wayɔngɛnangɛna kokimanyiya.
[Kiombo/Esato wa lo lɛkɛ 6]
ONDE EHOMBA AYƐ WA LO NYUMA WEKƆ LO KOTSHAMA?
Onde wɛ ngɛnangɛnaka mbo ya ndɛ ya lo nyuma yalongolayɛ? Sho kɔlɔmbaka dia wɛ mbadia ambola wayela anɛ ko wɛ menda wɛnɛ wakokayɛ kadimola dimɛna.
□ Ele Nzambi, ndo naa lokombo lande?
□ Ele Yeso Kristo? Lande na kakandavu? Ngande wakokayɛ kondja wahɔ oma lo nyɔi kande?
□ Onde Diabolo ekɔ? Naka eelo, oma lende akandaye?
□ Kakɔna katokomɛ lam’avɔso?
□ Naa lolango laki Nzambi lo dikambo dia nkɛtɛ ndo dia anto?
□ Elɛwɔ Diolelo diaki Nzambi?
□ Naa ɛlɛmbɛ waki Nzambi wendana la lɔkɛwɔ?
□ Lo nkumbo, naa ɛkɛndɛ wakasha Nzambi omi ndo wadi? Naa atɔndɔ amɔtshi wa lo Bible wakimanyiya dia fudia ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo nkumbo?
Naka wɛ mengengaka ekadimwelo wa ambola anɛ tshɛ, kete wɛ mbeyaka nɔmba kɔpi kɛmɔtshi ka biukubuku Kakɔna katɔlɔmba Nzambi? Yɔ yakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa lo ɛtɛkɛta suke la 300, yɔ yekɔ la wekelo 16 wa asawo w’oma lo Bible ndo yɔ mbishaka ekadimwelo w’oma lo Afundelo wa ambola tshɛ wele la diko ango.
[Esato wa lo lɛkɛ 4]
Otshikitanyi la nyama, anto wekɔ la ehomba wa lo nyuma
[Osato wa lo lɛkɛ 5]
“Vo wayuyamotshiya embetsha uku saki yawo.”—2 Timote 4:3
[Osato wa lo lɛkɛ 7]
Diolelo diaki Nzambi diayela wɔladi wa pondjo