Vɔ wakotɔ lo wodja wakasɔnama oma le Nzambi

“[Jehowa Nzambi k]anyu, akanyosonola dia nyu ndjala wudja andi hita.”​—EUHWELU K’ELEMBE 7:6.

1, 2. Awui akɔna wa weke wakasale Jehowa lo wahɔ w’ekambi ande, ndo diokanelo diakɔna diakatatɛ monga lam’asa ase Isariyɛlɛ vɔ la Nzambi?

LO ƆNƆNYI 1513 ntondo ka tena diaso nɛ, diɔtɔnganelo di’oyoyo diakonge lam’asa Jehowa la ekambi ande wa la nkɛtɛ. Lo ɔnɔnyi ɔsɔ, nde akasha wodja wakahemɛ andja w’otondo lo etena kɛsɔ sɔnyi ndo akatshungola ase Isariyɛlɛ oma lo lɔhɔmbɔ. Lo sala ngasɔ, nde akakome Oshimbedi awɔ ndo Kangawɔ. La ntondo ka nde ntsha ngasɔ, Nzambi akatɛ Mɔsɛ ate: “Ututeli asi Isariyele wati: Dimi keli [Jehowa], layunyutundja uma l’elimu w’asi Edjibitu; dimi layunyutshungula uma lu lohombo lawo; dimi layunyushimbela la lunya la wulu lusimbwi, ndu la dumbwelu dia waki. Dimi layunyosa dia nyu ndjala wudja ami. Dimi layuyala [Nzambi k]anyu.”​—Etumbelu 6:6, 7; 15:1-7, 11.

² Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ tomba oma l’Edjibito, ase Isariyɛlɛ wakadje sheke vɔ la Jehowa Nzambi kawɔ. Oma l’etena kɛsɔ, nde kokamba nto la anto amɔtshi, la nkumbo kana elui wa nkumbo, koko akahombe tatɛ kamba la wodja ɔmɔtshi wokongɛmi lanɛ la nkɛtɛ. (Etumbelu 19:5, 6; 24:7) Nde akasha wodja ande ɛlɛmbɛ wakahombaka mbalɔmbɔla lo nsɛnɔ yawɔ ya lushi la lushi djekoleko lo kɛnɛ kendana la ɔtɛmwɛlɔ awɔ. Mɔsɛ akawatɛ ate: “Wudja a wuki akona weli la etemolatemola lasuki uku eli [Jehowa Nzambi k]asu, lasuki la su tena tshe diatutuwetaka? Ndu wudja a wuki weli la elembe la adjangu w’usimbwi uku elembe ene tshe wamumukitsha la ntundu kanyu.”​—Euhwelu k’Elembe 4:7, 8.

Wakotɔ lo wodja wa Ɛmɛnyi

3, 4. Naa ɔkɔkɔ ɔmɔtshi w’ohomba wakakengama ase Isariyɛlɛ oko wodja?

³ Ntambe efula l’ɔkɔngɔ, Jehowa akohola ase Isariyɛlɛ lo tshimbo ya ɔprɔfɛta Isaya ɔkɔkɔ w’ohomba wa eotwelo kawɔ oko wodja. Isaya akate ate: “[Jehowa] lakakutungi, we Jakoba! Ee, lakakukingi uma lu ditshu, we Isariyele, kata ati: Tukaki woma, ne dia lakakushimbela. Dimi lakaketi lukumbu laye; lami keye. Dimi leli [Jehowa Nzambi k]aye, l’Ekila l’Isariyele, Ushimbedi aye. . . . Nyela an’ami w’apami uma l’etali, la an’ami w’amantu uma lu kuma ya kete. Nyela untu tshe latetamaka lu lukumbu lami, ndu lakamatungi ne dia lutumbu lami, lakamakingi, ee, lakamatshi. Emenyi ami mbenyu, mbata [Jehowa]. Nyu nyeli ekambi ami wakamasonola. . . . Ee, wudja wakamayatungela dia vo nyanganya lutumbu lami.”​—Isaya 43:1, 3, 6, 7, 10, 21.

⁴ Oko wakiwɔ wodja wakelamɛka lokombo la Jehowa, ase Isariyɛlɛ wakahombe sambisha wedja tshɛ awui wendana la lowandji lande. Vɔ wakahombe monga wodja wakatongama dia lotombo laki Jehowa. Vɔ wakahombe ‘mbewoya anto lotombo la Jehowa,’ lendana l’etsha ande wa diambo w’etshungwelo ndo tombola lokombo lande l’ekila. Lo tshena pe, vɔ wakahombe monga wodja w’Ɛmɛnyi le Jehowa.

5. Lo yoho yakɔna yakikɔ Isariyɛlɛ wodja wakayakimɔ?

⁵ Lo ntambe ka 11 ntondo ka tena diaso nɛ, nkumekanga Sɔlɔmɔna akɛnya dia Jehowa akakenge Isariyɛlɛ oko wodja wamboyakakitola. Nde akate lo dɔmbɛlɔ diakandalɔmbɛ Jehowa ate: “We akâtundja uma l’atei a wedja tshe wa la kete dia ndjala ukito aye.” (1 Khumi ya Dikanga 8:53) Ose Isariyɛlɛ tshɛ aki la diɔtɔnganelo dia lânde la Jehowa. Mɔsɛ akawatɛ l’etatelo ate: “Nyu nyeli ana wa [Jehowa Nzambi k]anyu. . . . Nyu nyeko wudja w’ekila wa [Jehowa].” (Euhwelu 14:1, 2) Ɔnkɔnɛ, ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wa l’Isariyɛlɛ takawahombe kimɔ nsɛnɔ yawɔ le Jehowa. Vɔ wakotɔ lo wodja wakayakimɔ le Nzambi. (Esambu 79:13; 95:7) Lɔlɔnga l’oyoyo tshɛ laketshamaka ɛlɛmbɛ wa Jehowa ndo wakahombaka kitanyiya ɛlɛmbɛ akɔ l’ɔtɛ wa sheke yakadje Isariyɛlɛ la Jehowa.​—Euhwelu 11:18, 19.

Ase Isariyɛlɛ wakikɔ la lotshungɔ la sala ɔsɔnwɛlɔ

6. Ɔsɔnwɛlɔ akɔna wakahombe sala ose Isariyɛlɛ tshɛ?

⁶ Kânga mbakotɔ ase Isariyɛlɛ lo wodja wakayakimɔ, onto l’onto akahombe mbɔsa yɛdikɔ ya kambɛ Nzambi. Mɔsɛ akawatɛ la ntondo ka vɔ mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya daka ate: “Dimi lambeta ulungu la kete emenyi lu dikambu dianyu elo nti: Dimi lambukitsha lumu la nyoi, otshoko la mananu la ntundu kanyu. Okone nyosonole lumu, dia nyu la an’anyu ndjala la lulumbi, lu mbuka [Jehowa Nzambi k]anyu, ngandji, lu nkitanyia diui diandi ndu lu mbumamema. Ne dia uma lu dikambu ne, mbayunyukundja lumu la lulumbi, mbayunyeya ntudjase lu kete yakatshibe [Jehowa] dia mbisha washenyu, Abarahama, Isaka la Jakoba.” (Euhwelu 30:19, 20) Omalɔkɔ, ose Isariyɛlɛ tshɛ akahombe sɔna dia mboka Jehowa ngandji, mpokamɛ dui diande ndo mbomamema. Lam’ele ase Isariyɛlɛ wakikɔ la lotshungɔ la sɔna, vɔ wakahombe mbetawɔ etombelo w’oma l’ɔsɔnwɛlɔ awɔ.​—Euhwelu k’Elembe 30:16-18.

7. Kakɔna kakayotombaka l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka lɔlɔnga la Jashua?

⁷ Nshi ya Embadi toshaka ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka etombelo waya oma lo kɔlamelo ndo oma lo ɔtɔmbɔkwɛlɔ. La ntondo ka etena kɛsɔ, ase Isariyɛlɛ wakayele ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka Jashua ndo wakatshɔkwama. “Asi Isariyele wakatemolaka [Jehowa] nshi ya lumu tshe ya Jashua, ndu nshi ya lumu tshe ya dihangamendi diakatshikala l’okongo wa Jashua ndu diakeye akambu tshe wakatshi [Jehowa] dikambu dia Isariyele.” Koko, yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Jashua, “lolonga lukina laki kumbeya [Jehowa], kuyanga akambu wakandatshela Isariyele lakuli, lakâkite. Asi Isariyele wakatshi kolo lu ashu wa [Jehowa].” (Embadi 2:7, 10, 11) Mɛnamaka dia lɔlɔnga lakayele, lakikɔ watashihodia awui kɔmbɔsa la nɛmɔ diɛsɛ diaki la wɔ dia monga anto wa lo wodja wamboyakimɔ, wele Jehowa Nzambi akâsalɛ akambo wa weke lo nshi yakete.​—Osambu 78:3-7, 10, 11.

Vɔ wakahombe nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ la ndjakimɔ kawɔ

8, 9. a) Yɛdikɔ yakɔna yakakimanyiyaka ase Isariyɛlɛ dia vɔ mɛnya ndjakimɔ kawɔ le Jehowa? b) Kakɔna kakakondjaka wanɛ wakakimɔka weshasha wa la lolango?

⁸ Jehowa akasha wodja ande waaso wa vɔ nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ la ndjakimɔ kawɔ. Ɛnyɛlɔ, ɛlɛmbɛ ande waki la yɛdikɔ ya nambolaka elambo kana kimɔka weshasha, ɛmɔtshi wakikɔ wa lohika, ndo ekina wakikɔ wa la lolango. (Heberu 8:3) L’atei w’elambo ɛsɔ mbaki ndo elambo wa lotshumba, elambo wa shima ndo elambo wa diokanelo, mbuta ate weshasha wakawashaka Jehowa dia mbetawɔma le nde ndo dia mbôka losaka.​—Akambu w’Asi Lewi 7:11-13.

⁹ Elambo wa la lolango ɛsɔ wakangɛnyangɛnyaka Jehowa. Bible mbutaka dia elambo wa lotshumba la elambo wa shima dia wakikɔ la “diowo dia ngenyangenya [Jehowa].” (Akambu w’Asi Lewi 1:9; 2:2) Lo olambo wa diokanelo, dikila la wata wa nyama akalambɔmaka le Jehowa, kânga mbele tenyi dikina dia nyama ɛlɔmbɛdi la ɔnɛ lakakimɔka mbakalɛka. Ɔsɔ aki dambo dia didjidji diakalembetshiyaka diokanelo dia wɔladi diaki lam’asa onto la Jehowa. Ɔlɛmbɛ akataka ɔnɛ: “Lam’ayunyulambula [Jehowa] elambu wa [diokanelo], kanyulambuli wuhu wayundetawo.” (Akambu w’Asi Lewi 19:5) Kânga mbakayakimɔ ase Isariyɛlɛ tshɛ le Jehowa oma ko mbotwelo kawɔ, wanɛ wakasɔnaka Jehowa l’otema ɔtɔi oko Nzambi kawɔ lo kimɔ weshasha wa la lolango ‘waketawɔmaka le nde’ ndo wakatshɔkwamaka efula.​—Malaki 3:10.

10. Ngande wakakɛnɛmɔla Jehowa woho wakinde kɔngɛnangɛnaka ase Isariyɛlɛ wa lo nshi ya Isaya ndo ya Malaki?

¹⁰ Koko, mbala la mbala wodja w’Isariyɛlɛ wakayakimɔ komonga la kɔlamelo le Jehowa. Jehowa akawatɛ lo tshimbo ya ɔprɔfɛta Isaya ate: “We kumbelami elambu wa lutshumba uma lu dungalunga diaye. We konemiami la elambu aye. Dimi kukohenyahenya dikambu dia elambu wa lutshumba.” (Isaya 43:23) Lâdiko dia lâsɔ, elambo waki kokimɔmaka la lolango ndo la ngandji komongaka la nɛmɔ lo washo wa Jehowa. Ɛnyɛlɔ, ntambe shato l’ɔkɔngɔ wa Isaya, lo nshi ya ɔprɔfɛta Malaki, ase Isariyɛlɛ wakalambolaka nyama yele la dikɔmɔ. Ɔnkɔnɛ, Malaki akawatɛ ate: “Dimi hanyongenangena, ndu halulungula elambu uma lu anya anyu, mbata [Jehowa] Kanga lulimbilimbi. . . . Nyu nyatumbelaka nyama ka lohotola, k’etshumbi, kuyanga keli la kandji; wuhu w’ulambu oso mbatunyumbelaka. Undi, dimi mbeyaka mbulungula uma l’anya anyu? mbambula [Jehowa].”​—Malaki 1:10, 13; Amose 5:22.

Isariyɛlɛ kɔmbɔsama nto oko wodja wakayakimɔ

11. Diaaso diakɔna diakawasha ase Isariyɛlɛ?

¹¹ L’etena kakakome ase Isariyɛlɛ wodja wakayakimɔ le Jehowa, nde akâlake ate: “Kakiane, naka nyayulunga diui diami, ndu nyayulama daka diami, nyu nyayuyala wudja ami l’atei a wedja tshe, ne dia kete tshe yeli yami. Nyu nyayuyala diulelu di’elombedi ndu wudja w’ekila le mi.” (Etumbelu 19:5, 6) Mɛsiya wakalakema akahombe tomba oma l’atei awɔ ndo mbasha diaaso dia ntondo dia monga anto wa lo Diolelo diaki Nzambi. (Etatelu 22:17, 18; 49:10; 2 Samuele 7:12, 16; Luka 1:31-33; Romo 9:4, 5) Koko ase Isariyɛlɛ efula kosalaka akambo lo yoho yɔtɔnɛ la ndjakimɔ kawɔ. (Mateu 22:14) Vɔ wakasɛkɛ Mɛsiya ndo l’ɔkɔngɔ diko wakodiake.​—Etsha 7:51-53.

12. Ɛtɛkɛta akɔna waki Yeso wɛnya woho wakatone Jehowa wodja wa Isariyɛlɛ wakayakimɔ le nde?

¹² Nshi ngana la ntondo ka nyɔi kande, Yeso akatɛ ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Juda ate: “Nyu kumbala lu afundelu ati: Dive diakatuni ambiki a luudu, mbakayala ote wa tshuku. Dikambu so diakayala uma le Khumadiondjo, ndu dio dieko dikambu dia mamba lu ashu asu? Okone dimi lambunyutela nti: Wayunyokosola diulelu dia [Nzambi], ku wayudisha wudja watotokaka elua adio.” (Mateu 21:42, 43) Dia mɛnya woho wakâtone Jehowa oko wodja wakayakimɔ le Nde, Yeso akate ate: “Yee, Jerusalema, Jerusalema, latudiakaka amvutshi, latukaka wane watuwukutumelaka ave! Ndi tena efula diakamalangi nsanganya an’aye, uku atusanganyaka wali a koko ana ato la tshina dia ahafu ato, keli nyu kunanga li! Enda, wambunyutshikela khumbu kanyu anyanya.”​—Mateu 23:37, 38.

Wodja w’oyoyo wakayakimɔ

13. Ɛtɛkɛta akɔna wa prɔfɛsiya wakate Jehowa lo nshi ya Jeremiya?

¹³ Lo nshi ya ɔprɔfɛta Jeremiya, Jehowa akate dikambo dimɔtshi di’oyoyo lo kɛnɛ kendana la wodja ande. Sho mbadiaka ɔnɛ: “[Jehowa] kata ati: Nshi yayuyala, yayumudja la khumbu ka Isariyele ndu la khumbu ka Juda sheki y’uyuyu. Aha uku sheki yakamadji la washewo lu lushi lakamâkimela l’anya dia mbatundja uma lu kete ya Edjibitu. Vo wakalanya sheki yami ku, kuyanga dimi laki uku umewo, mbata [Jehowa]. Keli on’eli sheki yayumudja la khumbu ka Isariyele, l’okongo wa nshi yako. Dimi layudja elembe ami lu nyumu yawo, layêfunda lu etema awo. Dimi layuyala [Nzambi k]awo, ku vo wayuyala wudja ami, mbata [Jehowa].”​—Jeremiya 31:31-33.

14. Etena kakɔna ndo yoho yakɔna yakotɔ wodja w’oyoyo wakayakimɔ le Jehowa, ndo ele wodja w’oyoyo ɔsɔ?

¹⁴ Sheke y’oyoyo shɔ yakashikikɛma etena kakavu Yeso ndo kakandatokimɔka nɛmɔ dia dikila diande diakatshulwama le She lo ɔnɔnyi 33 tena diaso nɛ. (Luka 22:20; Heberu 9:15, 24-26) Ɔnkɔnɛ, sheke shɔ y’oyoyo yakatatɛ kamba olimu l’etena kakatshulwɛ Nzambi anto nyuma k’ekila lo Pɛntɛkɔsta ka lo 33 lo tena diaso nɛ, ndo kakotɔ wodja w’oyoyo, mbuta ate “Isariyele wa [Nzambi].” (Ngalatiya 6:16; Romo 2:28, 29; 9:6; 11:25, 26) Lam’akandafundɛ Akristo w’akitami, ɔpɔstɔlɔ Petero akate ate: “Keli nyu nyeko wudja wakawasonola, nyeko elombedi wa lu diuhu dia khum’ekanga, la wudja w’ekila, antu wa [Nzambi] ndame, dia nyu menya akina ololo wa one lakanyeti uma lu udjima utsha lu yanyi yandi ya mamba. Takinyu antu andi ntundu, keli kakiane nyambuyala antu wa [Nzambi].” (1 Petero 2:9, 10) Diɔtɔnganelo dia lânde diaki lam’asa Jehowa nde la Isariyɛlɛ wa lo demba diakakomɛ. Lo 33 tena diaso nɛ, ɛtshɔkɔ wa Jehowa wakamɔ oma le Isariyɛlɛ wa lo demba ko wakonge le Isariyɛlɛ wa lo nyuma, etshumanelo ka Akristo, ‘wodja watɔtɔkaka elowa’ wa Diolelo dia Mɛsiya.​—Mateu 21:43.

Ndjakimɔ k’onto l’onto

15. Lo lushi la Pɛntɛkɔsta ka lo 33 tena diaso nɛ, Petero akakeketsha ampokami ande dia nongola batismu kakɔna?

¹⁵ L’ɔkɔngɔ wa Pɛntɛkɔsta 33 tena diaso nɛ, onto tshɛ, oyadi ose Juda kana ose Wodja, akahombaka ndjakimɔ le Nzambi ndo batizama “lu lukumbu la Papa ndu l’Ona ndu la nyuma k’[ekila].”a (Mateu 28:19) Lo Pɛntɛkɔsta, ɔpɔstɔlɔ Petero akatɛ ase Juda ndo ambetawudi w’ase wedja ate: “Nyukadimuli etema, nyubatizami nyu tshe untu l’untu lu lukumbu la Jesu Kristu, ne dia edimanyelu ka kolo yanyu, ku nyu nyayulungula ushasha wa nyuma k’[ekila].” (Etsha 2:38) Ase Juda la ambetawudi w’ase wedja asɔ wakahombe mɛnya oma lo batismu kawɔ dia wambokimɔ nsɛnɔ yawɔ le Jehowa ndo ɔnɛ wambetawɔ Yeso oko ehomɔ kakakambe la Jehowa dia mbadimanyiya pɛkato yawɔ. Vɔ wakahombe mbowetawɔ oko Ɔlɔmbɛdi a Lâdiko waki Jehowa ndo Ɔnɔmbɔdi awɔ, mbuta ate Ɔtɛ w’etshumanelo k’Akristo.​—Kolosai 1:13, 14, 18.

16. Lo nshi ya Paulo, ngande wakakome ase Juda ndo ase Wedja waketawɔ anto wa l’Isariyɛlɛ wa lo nyuma?

¹⁶ Ɛnɔnyi efula l’ɔkɔngɔ, ɔpɔstɔlɔ Paulo akate ate: “Ntundu, dimi lakatela wa la Damaseke, ndu wa la Jerusalema, ndu wa lu leke la Judiya tshe, ndu asi wedja nti: Nyukadimuli etema le [Nzambi]. Nyutshaki akambu uku ukadimudinyu etema.” (Etsha 26:20) L’ɔkɔngɔ wa nde mbetawoya anto, mbuta ate ase Juda la ase Wedja dia Yeso mbele Kristo, Mɛsiya, Paulo akâkimanyiya dia vɔ ndjakimɔ ndo batizama. (Etsha 16:14, 15, 31-33; 17:3, 4; 18:8) Lo kadimɔ le Nzambi, ambeki w’eyoyo asɔ wakakome anto wa l’Isariyɛlɛ wa lo nyuma.

17. Olimu akɔna wa wodjelo wa djembetelo wele suke la komiyama, ndo olimu akɔna watatetemala?

¹⁷ Ɛlɔ kɛnɛ, wodjelo w’ekomelo wa djembetelo le Isariyɛlɛ wa lo nyuma aya suke. Lam’ayoshidiyama wodjelo ɔsɔ wa djembetelo, “andjelu anei” wokime mpɛpɛ y’elanyelo ya “fono ka wuki” wayokondja lotshungɔ la kimɔ mpɛpɛ yakɔ. Etena kahatasalema dikambo sɔ, otshumanyelo wa “ului a wuki,” wele l’elongamelo ka nsɛna pondjo pondjo la nkɛtɛ, wekɔ lo tatetemala esadi esadi. “Ekoko ekina” ɛsɔ wakasɔnɛ la lolango lawɔ dia monga la mbetawɔ lo “dikila dia On’okoko” ndo batizama oko djembetelo ya ndjakimɔ kawɔ le Jehowa. (Enyelo 7:1-4, 9-15; 22:17; Joani 10:16; Mateu 28:19, 20) L’atei awɔ mbele ndo ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka efula wakodiama oma le ambutshi wele Akristo. Naka wɛ ekɔ ɔtɔi ɔmɔtshi a l’atei awɔ, kete wɛ ayɔngɛnangɛna dia mbadia sawo diayela.

[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]

Ovuswelo

• Lande na kele ɛlɔngɔlɔngɔ ndo esekaseka w’ase Isariyɛlɛ komonga l’ohomba wa ndjakimɔ le Jehowa?

• Ngande wakakoke ase Isariyɛlɛ mɛnya ɔnɛ vɔ wakasɛnaka lo yoho yɔtɔnɛ la ndjakimɔ kawɔ?

• Lande na kakayotonaka Jehowa Isariyɛlɛ wa l’emunyi oko wodja wakayakimɔ le nde, ndo vɔ wakahɛnama oma le waa na?

• Tatɛ oma lo Pɛntɛkɔsta 33 lo tena diaso nɛ, kakɔna kakahombe ase Juda ndo ase Wedja sala dia vɔ koma anto wa l’Isariyɛlɛ wa lo nyuma?

[Osato wa lo lɛkɛ 23]

Ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka w’ase Isariyɛlɛ wakotɔ lo wodja wakayakimɔ le Nzambi

[Osato wa lo lɛkɛ 25]

Ose Isariyɛlɛ tshɛ akahombaka mbɔsa yɛdikɔ ya kambɛ Nzambi

[Osato wa lo lɛkɛ 25]

Weshasha wa la lolango wakashaka ase Isariyɛlɛ diaaso dia vɔ mɛnya ngandji kakawokaka Jehowa

[Osato wa lo lɛkɛ 27]

L’ɔkɔngɔ wa Pɛntɛkɔsta 33 lo tena diaso nɛ, ambeki waki Kristo wakayakimɔ le Nzambi ndo wakɛnya dui sɔ lo batizama