BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • w06 11/1 lk. 4-7
  • Alako w’eshika wendana la wodielo w’ana

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • Alako w’eshika wendana la wodielo w’ana
  • Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2006
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Awui wa woho akɔ
  • Nyetshake wenya kâmɛ la ananyu
  • Nyetshake ana awui w’ɔlɔlɔ
  • Nyonge la ekanelo k’ɔlɔlɔ
  • Wahɔ wele la alako w’eshika
  • Lakanya ɔnayɛ oma ko dikɛnda diande
    Sheke y’ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo nkumbo
  • Tohike nkumbo kele nge lo nyuma
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2001
  • Ambutshi, nyokimanyiya ananyu dia nanga Jehowa
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa (wekelo)—2022
  • Ngande wakoka nkumbo kayɛ monga l’ɔngɔnɔngɛnɔ?​—Etenyi 2
    Ngɛnangɛnaka la lɔsɛnɔ pondjo pondjo!—Kondja wahɔ oma lo wekelo wa Bible
Enda awui akina
Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2006
w06 11/1 lk. 4-7

Alako w’eshika wendana la wodielo w’ana

LO KƐNƐ kendana la diemi diande dia ntondo, Ruta akate ate: “Dimi laki l’ɛnɔnyi 19, lakasɛnaka etale mangana la ewotɔ ami ndo dimi kondjalɔngɔsɔla kânga yema.” Oko wakinde ndamɛmɛ eke ɔna, ndoko k’ɔlɔ kakandeyaka lo dikambo dia wodielo w’ɔna. Ko lende akandakoke tana alako w’eshika na?

Jan, lele ɛlɔ kɛnɛ l’ana ahende wambola mbohɔka lo wedi ande ate: “L’etatelo laki la eshikikelo k’efula ɔnɛ layodia anami dimɛna. Koko kombeta edja, lakayɛnaka dia dimi komonga la ewo k’oshika.” Oyadi l’etatelo kana l’ɔkɔngɔ mbahayeyaka ambutshi woho wahombawɔ mbodia ana, lende akokawɔ tana ekimanyielo dia mbodia anawɔ na?

Ɛlɔ kɛnɛ, ambutshi efula salaka eyangelo lo Ɛtɛrnɛtɛ. Koko wɛ koka ndjambola dia kana alako w’oma lo Ɛtɛrnɛtɛ asɔ kokaka monga alako w’eshika. Ɔsɔ ekɔ ɔkɔkɔ w’oshika wa ambutshi monga la shɛnɔdi y’efula. Onde nyu mbeyaka mɛtɛ wanɛ wanyosha alako lo Ɛtɛrnɛtɛ? Onde vɔ wambotondoyaka dia mbodia anawɔ? Lo mɛtɛ, nyu pombaka monga la shɛnɔdi lo awui wakoka monga la shɛngiya lo nkumbo yanyu. Tena dimɔtshi, oko wakatadiɛnyi lo sawo dietshi, kânga alako w’oma le tomanyi ndjokomaka alako wa kɔlɔ. Ko lâsɔ, lende akokanyu nyanga alako na?

Kiɔkɔ yoleki dimɛna y’alako wendana la wodielo w’ana ko: Jehowa Nzambi, Otungi wa nkumbo. (Efeso 3:15) Ndamɛ oto mbele manyi ya mɛtɛ. Lo Ɔtɛkɛta ande, Bible, nde mbishaka alako w’eshika ndo w’ohomba wele mɛtɛ l’etombelo w’ɛlɔlɔ. (Osambu 32:8; Isaya 48:17, 18) Lâsɔ sho mbahomba kamba la wɔ.

Wakambola atshukanyi efula dia mbuta wetshelo wakawakondja lo mbodia anawɔ dia ndjokoma epalanga wele la wɛdimo ndo woka Nzambi wɔma. Vɔ wakate dia kɛnɛ kakâkimanyiya dia tondoya, aki ntondotondo woho wakawakambe l’atɔndɔ wa lo Bible. Vɔ wakɛnyi dia alako wa lo Bible wekɔ ohomba ɛlɔ kɛnɛ oko wakiwɔ lo nshi yakawafundama ntondo.

Nyetshake wenya kâmɛ la ananyu

Etena kakawambola Catherine, laki la ana ahende dia mbuta dako diakaleke mbokimanyiya, nde akashile mbala kakɔ ɔtɔi Euhwelu k’Elembe 6:7. Divɛsa sɔ mbutaka ɔnɛ: “Kuwakokomiyaki an’aye, kuwatelakewo, lam’udjashiye lu luudu laye, ndu lam’atayakendakenda lu mbuka, lam’etamiye, ndu lam’etoye.” Catherine akɛnyi ɔnɛ dia ndjela dako sɔ, nde akahombaka mbetsha wenya kâmɛ la anande.

Wɛ mbeyaka fɔnya ɔnɛ: ‘Kɛɛna mbuta, sala mboleki wolo.’ Lam’ele lo nkumbo efula dia vɔ kondja kɛnɛ ka ndjasɛnya polo l’ekomelo ka ngɔndɔ paka omi akamba olimu wadi akamba olimu, lâsɔ ngande wakoka ambutshi asɔ mbetshaka wenya efula la anawɔ na? Torlief, lele ɔnande la pami ekɔ lo mbodia anande ndamɛ, mbutaka dia kɛnɛ koleki ohomba ele ndjela dako dia lo Euhwelu k’Elembe. Dihole tshɛ diatshɔyɛ, tshɔkaka la anayɛ ko wɛ ayotanaka waaso wa sawolaka la wɔ. Torlief kɔndɔlaka ate: “Dimi la ɔnami la pami takakambaka kâmɛ lo kɛnɛ kendana la awui wa lo nkumbo. Takɛngɔlaka kâmɛ nkumbo k’otondo. Ndo takalɛka kâmɛ.” Nde mbutaka dia etombelo wele la dui sɔ ele “ɔnaso hengengaka pondjo dia mbuta kɛnɛ kele l’otema ande.”

Ko kayotota naka sawo dia dimɛna bu kana sawo diotatshu otsha lo kɔlɔ? Mbala mɔtshi, dui sɔ tombaka etena kayole ana. Kɛnɛ kakoka kimanyiya lo dikambo sɔ ele mbetshaka wenya efula la ana. Ken, k’omi aki Catherine mbohɔka dia etena kakakome ɔnawɔ la womoto la ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi, ɔna ɔsɔ akayakiyanyaka lo woho wakimi kombidjaka yimba lo asawo ande. Ana waya la ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi ndjakiyanyaka mbala efula lo dikambo sɔ. Kakɔna kakakoke Ken sala na? Nde mbutaka ate: “Lakɔshi yɛdikɔ ya mbetshaka wenya efula kâmɛ la nde, dia mbeya tokanyi tande, woho wayaokande ndo nyangu yande. Dui sɔ diakakimanyiya efula mɛtɛ.” (Tukedi 20:5) Koko Ken suyaka dia naka dui sɔ diakôkimanyiya, kete nɛ dia waki la mbekelo ka sawolaka la ngelo. Nde mbutaka ate: “Dimi la ɔnami la womoto taki nshi tshɛ la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ, ɔnkɔnɛ, nde kokokaka mboka wolo mbutɛmi kɛnɛ kele l’otema ande.”

Dui dia diambo ko wekelo ɔmɔtshi wosadimi nshi nyɛ, wakɛnya dia ana wele l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi mbaleka mbuta dia ambutshi hawoleke mbetsha wenya efula la anawɔ. Ko lande na kahayele ambutshi alako wa lo Bible asɔ na? Ambutshi, nyetshake wenya efula kâmɛ la ananyu, lo wenya wa diomuyelo, l’olimu, la ngelo ndo etena katanyɛngɔla, la pindju etena kemɔnyu ndo l’otsho la ntondo ka ndala. Naka kokaka, nyotshɔke la wɔ dihole tshɛ diatanyɛngɔla. Oko wadiɛnya Euhwelu k’Elembe 6:7, ndoko koleki mbetshaka wenya kâmɛ la ananyu.

Nyetshake ana awui w’ɔlɔlɔ

Mario, lele la ana ahende akate ate: “Nyoke ana ngandji k’efula ndo nyasalɛke wadielo w’awui amɔtshi.” Koko, tanyowaetshake paka l’oyango wa pamia akoka awɔ w’ekanelo ka yimba. Nyu pombaka mbaetsha woho wa vɔ sɛdingolaka kɛnɛ kele ɔlɔlɔ la kɛnɛ kele kɔlɔ. Mario kotshaka ate: “Nyekake la wɔ Bible.”

Lo dikambo sɔ, Bible ndakaka ambutshi ɔnɛ: “Tanyotshake ananyu kɛlɛ, kele nyowaodia la ngandji tshɛ la wetshelo ndo l’alako wa mɛtɛ w’Akristo.” (Efeso 6:4, Weymouth) Ɛlɔ kɛnɛ, lo nkumbo efula ambutshi hawoleke tɛtɛɛ lo wetshelo wendana la lɔkɛwɔ. Ambutshi amɔtshi fɔnyaka dia naka ana waya epalanga, kete vɔ wayonga l’akoka wa sɔna vɔamɛ ɛlɛmbɛ walangawɔ ndjela. Onde nyu mɛnaka dia dui sɔ diekɔ ɔlɔlɔ? Oko wele di’ana w’akɛnda monga la alemba wa wolo ndo w’amɛna paka vɔ ndeshama dimɛna, mbele ndo timba la etema awɔ l’ohomba wa wetshelo. Naka ananyu haweki awui wendana la lɔkɛwɔ oma le nyu la ngelo, kete vɔ wayoyela tokanyi taki embetsha awɔ, t’angɛnyi awɔ kana ta lo tita nsango.

Bible kokaka kimanyiya ambutshi dia mbetsha anawɔ woho wa tshikitanya ɔlɔlɔ la kɔlɔ. (2 Timote 3:16, 17) Jeff, ekumanyi kɛmɔtshi k’Okristo kambohokɔ akambo lakodia anande ahende nɔmbaka ambutshi akina dia kamba la Bible dia mbetsha ana awui w’ɔlɔlɔ. Nde mbutaka ate: “Okambelo wa la Bible kimanyiyaka ana dia mbeya kanyi yaki Otungi lo dikambo dimɔtshi, koko aha tsho kanyi ya papa kana ya mama. Sho tambɛna shɛngiya ya lânde yele la Bible lo yimba ndo lo wɔɔngɔ w’ɔna. Dia minya lɔkɛwɔ ndo tokanyi ta kɔlɔ tele la ɔna, sho mbɔsaka etena ka tana divɛsa di’ɔlɔlɔ diakoka mbokimanyiya. Oma lâsɔ, etena keso sho la nde ato, sho mbɔlɔmbaka dia mbadia divɛsa diakɔ. Mbala efula l’ɔkɔngɔ wa ɔna mbadia divɛsa dia ngasɔ, nde tondɔka la delo. Dui sɔ diakatambiya heyama. Bible kekɔ la shɛngiya y’efula, yoleki kɛnɛ tshɛ kakoka onto mbuta kana sala.”

Heberu 4:12 mbutaka ɔnɛ: ‘Ɔtɛkɛta wa Nzambi wekɔ la lɔsɛnɔ ndo la wolo woleki ndo vɔ kokaka sɛdingola tokanyi tele l’otema w’onto.’ Ɔnkɔnɛ, losango la lo Bible kema tokanyi kana awui w’anto wele Nzambi akakambe la wɔ oko waa sekeletɛlɛ yande. Koko lɔ lekɔ kanyi ya Nzambi lo awui wendana la lɔkɛwɔ. Dui sɔ mbatshikitanya alako wa lo Bible la alako akina. Lo kamba la Bible dia mbetsha ananyu, nyu mbakimanyiyaka dia mɛna akambo woho wawaɛna Nzambi. Wetshelo anyu wekɔ ohomba efula ndo nyekɔ la diɛsɛ dia woke dia minanda etema wa ananyu.

Catherine, lakatatɛkɛtshi dikambo diande l’etatelo suyaka dikambo sɔ. Nde mbutaka ate: “Naka dikambo diamboleka wolo, sho takalekaka nyanga ɛlɔmbwɛlɔ l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo dui sɔ diakatokimanyiya!” Onde nyu kokaka kamba efula la Bible dia mbetsha ananyu dia vɔ mbeya tshikitanya ɔlɔlɔ la kɔlɔ?

Nyonge la ekanelo k’ɔlɔlɔ

Ɔpɔstɔlɔ Paulo akɛnya tɔndɔ dikina dia dimɛna diele ohomba efula lo wodielo w’ana. Nde akakeketsha asekande ambetawudi ate: ‘Ekanelo kanyu k’ɔlɔlɔ keyami le anto tshɛ.’ (Filipi 4:5) Dui sɔ mɛnyaka dia anaso pombaka vɔ lawɔ mɛna ekanelo kaso k’ɔlɔlɔ. Ndo tohɔ dia onto lele la ekanelo k’ɔlɔlɔ mɛnyaka dia nde nɔmbwamaka la ‘lomba l’oma l’olongo.’​—Jakoba 3:17.

Ko ngande wɔtɔnɛ ekanelo k’ɔlɔlɔ la wetshelo wa anaso? Kânga mbawashaso ekimanyielo tshɛ keso l’akoka, sho hatɔlɔmbɔla oseka tshelo yawɔ tshɛ. Ɛnyɛlɔ, Mario lakatatɛkɛtshi dikambo diande la diko, ekɔ Ɔmɛnyi wa Jehowa ndo nde mbutaka ate: “Mbala tshɛ takakeketshaka ana dia batizama, dia kamba olimu wa lo tena tshɛ ndo ndjadjɛ eyango ekina wa lo nyuma. Koko takawaokiyaka hwe dia vɔamɛ mbahomba sɔna eyango ɛsɔ lo etena kele ɔlɔlɔ.” Etombelo akɔna wakonge na? Ɛlɔ kɛnɛ, anawɔ tshɛ wekɔ lo kamba olimu wa lo tena tshɛ.

Bible mbutɛka ambutshi w’apami lo Kolosai 3:21 ɔnɛ: “Tanyutshaki an’anyu kele, ne dia vo watukuheko.” Catherine ngɛnangɛnaka divɛsa sɔ woho w’anyanya. Naka ombutshi ɔmɔtshi aya bu la solo dia lotutsha di’efula, kete nde kokaka tatɛ monga ɛkɛlɛkɛlɛ ndo awui wolo. Ndo nde mbutaka ate: “Tanyɔlɔmbake ananyu dia sala awui wahawakoke sala.” Catherine ekɔ nde lawɔ Ɔmɛnyi ɔmɔtshi wa Jehowa ndo nde kotshaka ate: “Kambɛ Jehowa onge dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ le nyu.”

Jeff, lakatatɛkɛtshi dikambo diande la diko, mbutaka ate: “Etena kakayolaka anaso, ɔngɛnyi aso ɔmɔtshi w’ɔlɔlɔ akatotɛ dia nde akashihodia woho wakandatonaka mbala efula dia mbisha anande kɛnɛ kakawɔlɔmbaka. Dui sɔ diakashaka anande lonyangu mbala la mbala ndo wakakɔmɔka otema. Dia mbewɔ dui sɔ, nde akatolake dia sho menda toho takokaso mbashaka kɛnɛ katɔlɔmbawɔ.

Jeff mbutaka ate: “Sho takɛnyi dia ɔsɔ aki dako di’oshika. Oma ko etena kɛsɔ, sho takayangaka waaso wa anaso sala akambo kâmɛ la ana akina, naka aha awui wa kɔlɔ mbewɔ. Sho takawaetaka ndo takawatɛka ɔnɛ: ‘Onde nyu mbeyaka dia shishadjɛndɛ ekɔ lo sala dui kapanda? Onde hanyokoke nyu lawɔ ntshɔ tosala la nde?’ Kana naka tambɔlɛmba, ko ana wambotɔlɔmba dia ntshɔ la wɔ dihole dimɔtshi, sho salaka la wolo dia ntshɔ la wɔ. Sho salaka dui sɔ dia mbewɔ dia mbuta ɔnɛ hatolange.” Dionga sɔ mɛnyaka dia onto ekɔ la ekanelo k’ɔlɔlɔ, mbuta ate nde bu la shɔnɔdi, nde kanɛka anto akina ndo ndjelaka kanyi y’anto akina aha la mɔnyɔla atɔndɔ wa lo Bible.

Wahɔ wele la alako w’eshika

Efula k’atshukanyi asɔ waya ɛlɔ kɛnɛ la ekana. Vɔ wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛna woho wambokimanyiya atɔndɔ wa lo Bible asɔ anawɔ dia mbeya mbodia anawɔ. Shi nyu kokaka kondja wahɔ oma l’alako w’eshika wa lo Bible?

Etena kakote Ruta lakatatɛkɛtshi dikambo diande la diko, nde la omɛnde wakayaokaka oko anto waha la ɛlɔmbwɛlɔ. Ko tete le vɔ waki la ɛlɔmbwɛlɔ. Vɔ waki l’alako woleki tshɛ amɛna w’oma lo Bible, Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Ɛmɛnyi wa Jehowa wambotondja abuku efula wakimanyiya dia mbeka l’anto Bible ndo abuku asɔ kokaka kimanyiya ambutshi. L’atei w’abuku asɔ, sho kokaka shila Etshama oma le Ombetsha a woke, Buku di’ɛkɔndɔ wa lo Bible, Les jeunes s’interrogent ​— Réponses pratiques ndo Onto loleki woke lo tena tshɛ. Torlief k’omi aki Ruta mbutaka ate: “Ɛlɔ kɛnɛ, ambutshi nongolaka alako efula wotumbi oma lo Bible. Naka vɔ kamba la wɔ, kete dui sɔ diayowakimanyiya lo awui tshɛ wendana la wodielo w’ana.”

[Kiombo/​Osato wa lo lɛkɛ 5]

Kɛnɛ kata TOMANYI . . . Ndo kɛnɛ kata BIBLE

Lo wɛnyanyelo wa ngandji:

Lo jurunalɛ mɔtshi (The Psychological Care of Infant and Child, 1928), Dr. John Broadus Watson akatɛtɛ ambutshi ate: “Tanyokumbatɛke pondjo” ananyu. “Tanyetawɔke pondjo dia mbaɛmba.” Koko atete edja, Dr. Vera Lane la Dr. Dorothy Molyneaux wakafunde lo jurunalɛ yawɔ yelɛwɔ ɔnɛ Anaso, ya lo Angɛlɛ yakatombe (Ngɔndɔ ka sato 1999) ɔnɛ: “Eyangelo wambosalema mɛnyaka dia mbala efula ana wele ambutshi kombaɛmbaka kana kombaɛnyaka ngandji hawohame dimɛna.”

Lo yoho yotshikitanyi, Isaya 66:12 tɛkɛtaka dia woho woka Nzambi ekambi ande ngandji lo kamba la ɛtɛkɛta wakɛnɛmɔla ngandji kele l’ombutshi le anande. Woho akɔ wâmɛ mbele, etena kakayange ambeki wa Yeso shimba anto diaha vɔ mbela ana wa totshitshɛ le Yeso, nde akawatɛ ate: “Nyete tokendakenda wayi le mi, tanyâsikeki.” Oma lâsɔ, “ndi akâlele l’anya andi, akâtshokola.”​—Mako 10:14, 16.

Lo mbaetsha awui w’amɛna:

Lo sawo dimɔtshi diakatombe lo 1969 lo jurunalɛ New York Times, Dr. Bruno Bettelheim akatɛtɛ dia ɔna ekɔ la “lotshungɔ la monga la kanyi yande hita aha la sɛngiyama la lowandji kana [esambishelo] ka ambutshi ande, koko paka la kɛnɛ keyande ndamɛ lo lɔsɛnɔ.” Koko ɛnɔnyi suke la 30 l’ɔkɔngɔ, Dr. Robert Coles, ofundji wa dibuku diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ Eongelo ka yimba y’ana diakatombe lo Angɛlɛ lo (1997), akayosuyaka ate: “Ana wekɔ l’ohomba w’efula wa ɛlɔmbwɛlɔ lo lɔsɛnɔ, mbuta ate wekɔ l’ohomba wa ɛlɛmbɛ” wetawɔma oma le ambutshi awɔ kana epalanga ekina.

Lo kɛnɛ kendana la wongwelo, Bible mbutaka ɔnɛ: “Ekiya ona lu mbuka k’ololo kahumbandi ntsho. Ku lam’ayunduyala ekumanyi, ndi hangana uma loko.” (Tukedi 22:6) Tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yokadimɔmi ɔnɛ “ekiya” nembetshiya “tatshiya” ndo lanɛ yɔ mendanaka la wetshelo wa ntondo walongola ɔna. Ɔnkɔnɛ, ambutshi keketshamaka dia tatɛ mbetsha anawɔ awui w’ɔlɔlɔ oma ko tɔkɛndakɛnda tawɔ. (2 Timote 3:14, 15) Ana hawoleke mbohɛ awui wekawɔ lo ɛnɔnyi ɛsɔ.

Lo wongwelo:

Dr. James Dobson akafunde lo okanda ande ɔmɔtshi (The Strong-Willed Child, 1978) ate: “Dilanya dia lo demba di’oma le ombutshi wa ngandji kimanyiyaka dia minya dionga dia kɔlɔ diele la ɔna.” Koko, lo sawo diakandayotshikitanyaka yema lo otombelo w’esambele wa dibuku diakalangaka anto efula diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ Wodielo w’ana (1998), diakatombe lo Angɛlɛ, Dr. Benjamin Spock akate ate: “Kɔmɔla ɔna hiɛhɛla l’asɔkɔ mbetshaka ana dia epalanga w’anto waleki wolo wekɔ la lotshungɔ la mbasalɛ kɛnɛ tshɛ kalangawɔ, oyadi ɔna ekɔ la shadiya kana kema.”

Lo kɛnɛ kendana la wongwelo, Bible mbutaka ɔnɛ: “Ohehela la luhangu watushaka untu [lomba].” (Tukedi 29:15) Koko aha ana tshɛ mbele l’ohomba wa dilanya dia lo demba. Tukedi 17:10 totɛka ɔnɛ: “Luhangu etena otoi le kanga yimba, atûluwanyaka ndeka dikomoki tena lukama le kanga enginya.”

[Osato]

Nyokambe la Bible dia minanda otema

[Osato wa lo lɛkɛ 7]

Ambutshi wa tomba nɔngɔsɔlaka yema ya tɔkɛnyɔ dikambo di’anawɔ

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto