Kɛnɛ kalembetshiya nanga wonyaso onto

“Ulangi unyaye uku ayalangaye.”​—MATEU 22:39.

1. Ngande wɛnyaso dia sho nangaka Nzambi?

KAKƆNA kalɔmba Jehowa wanɛ wɔtɛmɔla? L’ɛtɛkɛta engana eto ndo w’ohomba efula, Yeso akasha okadimwelo wa lo tshena pe lo dimbola sɔ. Nde akate dia ɔlɛmbɛ woleki woke ele wa nanga Jehowa l’otema aso tshɛ, l’anima aso tshɛ, la yimba yaso tshɛ ndo la wolo aso tshɛ. (Mateu 22:37; Mako 12:30) Oko wakatadiɛnyi lo sawo dia mbala ketshi, mboka Jehowa ngandji kɛdikɛdi kitanyiya ɛlɛmbɛ ande; ndo sho salaka dikambo sɔ lo menda ngandji kakandatoke. Le wanɛ woka Nzambi ngandji, sala lolango lande bu dikambo dia wotsho, koko diangɛnyangɛnya.​—Osambu 40:8; 1 Joani 5:2, 3.

2, 3. Bonde kahombaso mbidja yimba lo didjango dialɔmba dia nanga wonyaso onto, ndo ambola akɔna wonyiyama?

² Yeso akate dia ɔlɛmbɛ wa hende fɔnaka la wa ntondo, vɔ mbutaka ɔnɛ: “Ulangi unyaye uku ayalangaye.” (Mateu 22:39) Tayanga mbidja yimba lo didjango sɔ ndo tekɔ l’ɔkɔkɔ w’oshika wa sala dikambo sɔ. Tekɔ lo nsɛna lo etena kaya anto efula la lokaki ndo kɛnyawɔ ngandji lo yoho ya kɔlɔ. L’ɛtɛkɛta wakasambiyama wakakambe lande dia tɛkɛta dia “nshi y’ekumelu,” ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde dia anto hawotokana ngandji lam’asawɔ, koko wayoyalanga, wayolanga falanga ndo ɛngɛnɔngɛnɔ. Anto efula ‘hawokana ngandji ka mɛtɛ,’ kana oko wadita ekadimwelo kɛmɔtshi ka Bible, vɔ ‘hawotoka ase nkumbo kawɔ ngandji ka mɛtɛ.’ (2 Timote 3:1-4) Yeso Kristo akate ate: “Antu efula . . . wayufungana, wayuhetshanya. . . . Ngandji k’antu efula kayola.”​—Mateu 24:10, 12.

³ Koko, tolembete dia Yeso kombuta dia ngandji k’oseka onto tshɛ kayɔla. Anto wele la woho wa ngandji kalɔmba Jehowa ndo kahombande mbokama wokongaka ndo wayongaka nshi tshɛ. Wanɛ woka mɛtɛ Jehowa ngandji salaka la wolo dia mbɔsa anto akina woho wawaɔsa Jehowa. Ko akɔna ele wonyaso onto lahombaso nanga? Ngande wahombaso mɛnya ngandji otsha le wonyaso onto? Afundelo koka tokimanyiya dia kadimola lo ambola w’ohomba asɔ.

Ele wonyami onto?

4. Lo ndjela Akambu w’Asi Lewi tshapita 19, ase Juda waa na wakawahombaka mboka ngandji?

⁴ Etena kakandatɛ Ofarisɛ di’ɔlɛmbɛ wahende woleki woke aki wa nanga wonyaso onto woho wayalangaso, Yeso akatɛkɛtaka di’ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi wa shikaa wakawasha ase Isariyɛlɛ watanema lo Akambu w’Asi Lewi 19:18. Lo tshapita yakɔ yamɛ shɔ, wakatɛ ase Juda dia vɔ pombaka mbɔsa anto akina lâdiko dia ase Isariyɛlɛ oko wanyawɔ. Divɛsa 34 mbutaka ɔnɛ: “Ongendangenda ludjashi la nyu, kayali uku on’a luta l’atei anyu. Kanyuwukaki ngandji, uku atunyuyaukaka ngandji, ne dia ndu nyu mbaki angendangenda lu kete ya Edjibitu.” Ɔnkɔnɛ, kânga wanɛ waki komonga ase Juda, djekoleko ase wedja wakakomaka ambetawudi wakahombe mbokama ngandji.

5. Ngande wakokaka ase Juda ɔlɛmbɛ wa nanga wonyayawɔ onto?

⁵ Koko, aha kanyi shɔ mbaki l’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa lo nshi yaki Yeso lanɛ la nkɛtɛ. Ewandji ɛmɔtshi w’ase Juda waketshaka dia tshɛkɛta “ɔngɛnyi” ndo “wonyayɛ” yakendanaka paka l’ase Juda. Vɔ waketshaka anto dia mpetsha wanɛ waki komonga ase Juda. Embetsha ɛsɔ waketshaka dia wanɛ watɛmɔla Nzambi pombaka mpetsha wanɛ wahatɛmɔla Nzambi. Dibuku dimɔtshi mbutaka dia “lo ndjela akambo asɔ tshɛ, lohetsho lakahombe mɛtɛ monga efula.”

6. Naa akambo ahende wakate Yeso etena kakandatɛkɛtaka dikambo dia mboka wonyaso onto ngandji?

⁶ Lo Dako diande dia lo dikona, Yeso akatɛkɛta dikambo sɔ lo nembetshiya dimɛna akɔna ahomba nangema. Nde akate ate: “Nyu nyakuki diui diakawati vati: Ulangi unyaye, uhetsha utunyi aye. Keli dimi lambunyutela nti: Nyulangi atunyi anyu, nyolombele wane watunyusuyaka. Okone nyu nyayuyala ana wa Shenyu le l’ulungu, ne dia ndi atuhutuyaka unya le antu wa kolo ndu le antu w’ololo, ndu atutumaka mvula le antu w’ololo ndu le antu wa kolo.” (Mateu 5:43-45) Lanɛ Yeso akatɛkɛta akambo ahende. Ntondontondo, Jehowa ekɔ la lokaho ndo la ngandji le anto w’ɔlɔlɔ ndo anto wa kɔlɔ. Dikambo dia hende, sho pombaka ndjela ɛnyɛlɔ kande.

7. Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo wɛla w’ose Samariya l’ɔlɔlɔ?

⁷ Lo diaaso dikina, ose Juda ɔmɔtshi lakeyaka Ɛlɛmbɛ dimɛna akambola Yeso ɔnɛ: “Akona eli unyami?” Yeso akôkadimola lo mbɔkɔndɔlɛ ɔkɔndɔ w’ose Samariya lakatane lo mboka ose Juda ɔmɔtshi lakakɔmwama oma le ampɔtwanyi ko mbɔkɔsɔla tshɛ kaki lande. Kânga mbele lo tshɛ kawɔ ase Juda wakahetshaka ase Samariya, ose Samariya ɔsɔ akɔmbɛ mpota y’onto ɔsɔ ndo akawɛmbɛ otsha lo dihole diakandahombe tosakemɛ dimɛna. Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo dikambo sɔ? Ngandji ka wonyaso onto hahombe komɛ paka le anto wele laso lokoho la demba ɔtɔi, wodja ɔtɔi kana ɔtɛmwɛlɔ ɔtɔi.​—Luka 10:25, 29, 30, 33-37.

Kɛnɛ kalembetshiya nanga wonyaso onto

8. Kakɔna kata Akambu w’Asi Lewi tshapita 19 lo kɛnɛ kendana la woho wakahombe ngandji mɛnyama?

⁸ Oko wele ngandji ka Nzambi, ngandji ka wonyaso onto kema tsho nsaki kɛmɔtshi koka onto, koko tɔ pombaka mɛnama lo etsha. Ekɔ ohomba sɛdingola nto awui akina wendana la didjango diele lo Akambu w’Asi Lewi 19, didjango diakeketsha ekambi waki Nzambi dia nanga wanyawɔ onto woho wayalangawɔ. Lo etenyi kɛsɔ, sho mbadiaka dia wakadjangɛ ase Isariyɛlɛ dia tshika dia ase wola ndjona diangɔ diakawatatshikaka l’ekambɔ. Vɔ wakahombe mbewɔ wovi, lokeso ndo okadi. Ase Isariyɛlɛ takawahombe monga la shɔnɔdi lo kilombo. Kânga mbakawahombaka mbisha lohango l’etena kaki dikambo sɔ ohomba, wakawadjangɛ lo yoho ya lânde ɔnɛ: “Tuhetshaki onanyo l’utema aye.” Ɛlɛmbɛ ɛsɔ ndo ekina efula tshumanyema l’ɛtɛkɛta ɛnɛ: “Ulangaki unyaye uku ayalangaye.”​—Akambu w’Asi Lewi 19:9-11, 15, 17, 18.

9. Lande na kakadjangɛ Jehowa ase Isariyɛlɛ dia vɔ kakitɔna la wedja ekina?

⁹ Kânga mbakawahombaka mboka anto akina ngandji, ase Isariyɛlɛ wakahombe nto kakitɔna la wanɛ wakatɛmɔlaka tonzambizambi ta kashi. Jehowa akâhɛmɔla lo kɛnɛ kendana la wâle ndo etombelo wa kɔlɔ wele la lɔngɛnyi la kɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, lo kɛnɛ kendana la wedja wakawahombe mpɔtɔla nkɛtɛ yawɔ, wakadjangɛ ase Isariyɛlɛ ɔnɛ: “Tanyutshukanaki la wo, tanyutshukamiaki an’anyu w’amantu le an’awo w’apami, kana ntshukela an’anyu w’apami an’awo w’amantu. Vo watukukadimula an’anyu w’apami uma le mi diaha vo ndjelami, dia vo ntemola ditemolatemola. Ku kele ka [Jehowa] ndjufulanela le nyu.”​—Euhwelu k’Elembe 7:3, 4.

10. Anto akɔna wahatahombe mbɔtɔnɛ la wɔ?

¹⁰ Woho akɔ wâmɛ mbele Akristo ndjalamaka diaha mbɔtɔ lɔngɛnyi l’anto wakoka ndjɔtɛwɔla mbetawɔ kawɔ. (1 Koreto 15:33) Bible tolakaka ɔnɛ: “Tanyosohanake kame la wane wahetawo,” mbuta ate wanɛ wele bu lo etshumanelo k’Akristo. (2 Koreto 6:14) Ndo nto, Akristo keketshamaka dia tshukana ‘paka lo Nkumadiɔndjɔ.’ (1 Koreto 7:39) Koko, hatohombe pondjo mpetsha anto wele bu la mbetawɔ le Jehowa oko sho. Kristo akavu dikambo dia anto wa kɔlɔ, ndo efula k’anto wakasalaka akambo wa kɔlɔ wakasale etshikitanu ndo wakayokana nto la Nzambi.​—Romo 5:8; 1 Koreto 6:9-11.

11. Naa yoho yoleki dimɛna ya mboka wanɛ wahakambɛ Jehowa ngandji ndo lande na?

¹¹ Lo kɛnɛ kendana la mboka anto wele bu ekambi waki Nzambi ngandji, ɛnyɛlɔ koleki tshɛ ka mbokoya ele ɛnyɛlɔ ka Jehowa ndamɛ. Kânga mbahetshande akambo wa kɔlɔ, nde mɛnyaka anto tshɛ ngandji kande ka lɔsɛngɔ lo mbasha diaaso dia vɔ tshika kɔlɔ yawɔ ndo kondja lɔsɛnɔ la pondjo. (Ezekiyele 18:23) Jehowa ‘nangaka dia anto tshɛ kadimola etema.’ (2 Petero 3:9) Nde nangaka dia “antu tshe nshimbamela ndu nkuma lu ewu ka mete.” (1 Timote 2:4) Diakɔ diakadjangɛ Yeso ambeki ande dia vɔ sambisha, mbetsha ndo ‘mbetɛ anto wa lo wedja tshɛ ambeki.’ (Mateu 28:19, 20) Lo ndjasha l’olimu ɔsɔ, sho mɛnyaka ngandji kokaso Nzambi ndo wonyaso onto, eelo ngandji kokaso kânga atunyi aso!

Toke anangɛso w’Akristo ngandji

12. Kakɔna kakafunde ɔpɔstɔlɔ Joani lo dikambo dia nanga anangɛso?

¹² Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Tutshelaki antu tshe ololo, ndjekaleka le embetawudi.” (Ngalatiya 6:10) Oko weso Akristo, sho pombaka mboka wanɛ wosangi laso mbetawɔ ngandji, mbuta ate anangɛso la akadiyɛso w’Akristo. Ohomba akɔna wele la ngandji kɛsɔ naa? Lo kɛnɛ kendana la dikambo di’ohomba sɔ, ɔpɔstɔlɔ Joani akafunde ate: “Untu tshe latuhetshaka unyandi, eko undjakanyi . . . Naka untu ayuta ati: Dimi latulangaka [Nzambi], ku ndi mpetshaka unyandi, keti kanga kashi kendi. Ne dia untu lahalangi unyandi lenandi, ndi heyi nanga [Nzambi] lahandenyi.” (1 Joani 3:15; 4:20) Ɔsɔ ekɔ mɛtɛ ɛtɛkɛta w’ohomba efula. Yeso akakambe la tshɛkɛta “undjakanyi” ndo “kanga kashi” dia tɛkɛta dikambo dia Satana Diabolo. (Joani 8:44) Hatetawɔki pondjo dia vɔ kamba la tɔtɛkɛta tɔsɔ dikambo diaso!

13. Lo toho takɔna takokaso mɛnya ngandji kokaso wanyaso ambetawudi?

¹³ Akristo wa mɛtɛ ‘mbetshamaka oma le Nzambi dia mbokana ngandji lam’asawɔ.’ (1 Tesalonika 4:9) Bible tolakaka ɔnɛ: “Tatukanaki ngandji lu aui atu la lu nimi, keli tukani ngandji lu ditshelu la lu akambu wa mete.” (1 Joani 3:18) Sho pombaka mbokana ‘ngandji ka mɛtɛ.’ (Romo 12:9) Ngandji totshutshuyaka dia monga la lɔsɛngɔ, mbokana kɛtshi, dimanyiyana ndo monga la solo dia lotutsha, koko aha monga la kandjema, lotamanya, otako kana monga la lokaki. (1 Koreto 13:4, 5; Efeso 4:32) Tɔ totshutshuyaka ‘dia kambanela.’ (Ngalatiya 5:13) Yeso akatɛ ambeki ande dia mbokana ngandji woho wakandawaoke. (Joani 13:34) Ɔnkɔnɛ, Okristo pombaka monga suke dia mvwela asekande ambetawudi naka ekɔ ohomba.

14. Ngande wakokaso mbokana ngandji lo nkumbo?

¹⁴ Ngandji pombaka mɛnyama lo yoho ya lânde lo nkumbo k’Akristo, djekoleko lam’asa wadi la omi. Wolo wele la dimama dia diwala akakonya Paulo dia mbuta ate: “Dieli la waumi mbuka wadiewo ngandji uku wukawo alimba awo.” Nde akakotsha ate: “Untu luka wadendi ngandji, ambuyauka ndame.” (Efeso 5:28) Paulo akayosha nto dako sɔ lo Efeso 5:33. Omi lalanga wadɛnde hatokoya ase Isariyɛlɛ wa lo nshi ya Malaki wakakesaka wadiɛwɔ. (Malaki 2:14) Nde pombaka mbɔsa wadɛnde la nɛmɔ. Nde pombaka mbolanga woho wakalange Kristo etshumanelo. Woho akɔ wâmɛ, ngandji ayotshutshuya wadi dia nɛmiya omɛnde.​—Efeso 5:25, 29-33.

15. Kakɔna kakakome lo mbuta anto amɔtshi wakɛnyi woho wakɛnɛmɔma ngandji k’onto l’ɔnango l’etsha?

¹⁵ Mbokɛmaka hwe dia woho wa ngandji ka ngasɔ mbele djembetelo yeyama Akristo wa mɛtɛ. Yeso akate ate: “Uma lu dikambu ne, antu tshe wayeya vati: Ambeki ami mbenyu, naka nyu nyayukana ngandji.” (Joani 13:35) Ngandji kokanaso lam’asaso kotolaka anto oya le Nzambi kalangaso ndo keso enyimpala ande. Ɛnyɛlɔ, alapɔlɔ wayela ɔnɛ w’oma lo wodja wa Mozambique wendana la nkumbo kɛmɔtshi k’Ɛmɛnyi wa Jehowa shikikɛka dikambo sɔ. Nkumbo kɛsɔ mbutaka ɔnɛ: “Tatɛnaka dikambo dia woho ɔsɔ. La dikɔlɔ dimɔtshi, lɔpɛpɛ la wolo lakatatɛ pɛpa ndo kombeta edja shaka ya mvula ka mbɔkɔ kakalɔ. Lɔpɛpɛ la wolo lɔsɔ lakanyukola luudu laso ndo lakɛmbɛ nsambe kalɔ. Etena kakaye anangɛso wa lo tshumanelo diaki suke la so dia nyomoyotokɛ luudu laso, asukanyi wakate la diambo ɔnɛ: ‘Ɔtɛmwɛlɔ anyu wekɔ dimɛna efula. Ndoko lushi lakatakimanyiyama woho ɔnɛ oma le as’ɔtɛmwɛlɔ aso.’ Takafola Bible ndo takawaɛnya Joani 13:34, 35. Efula k’asukanyi aso wekɔ lo mbeka kakianɛ Bible.”

Toke anto ngandji l’ɔmɔmɔ

16. Otshikitanu akɔna wele lam’asa nanga olui w’anto la nanga anto l’ɔmɔmɔ?

¹⁶ Bu wolo mboka wanyaso anto ngandji lo tshɛ kawɔ, mbuta ate oko olui. Koko mbaoka ngandji l’ɔmɔmɔ kokaka monga dikambo dia wolo. Ɛnyɛlɔ, ngandji kɛnya anto amɔtshi otsha le wanyawɔ anto komɛka tsho lo weshasaha wakimɔwɔ lo atshunda amɔtshi washa anto diangɔ la kɛtshi. Lo mɛtɛ, ekɔ wɔdu efula mbuta ɔnɛ sho nangaka wonyaso oleki nanga osekaso la l’olimu lahatodje yimba, osukanyi wa kɔlɔ kana onto lasala awui wahatangɛnangɛna.

17, 18. Ngande wakoke Yeso anto ngandji l’ɔmɔmɔ, ndo l’oyango akɔna wakandasale dikambo sɔ?

¹⁷ Lo kɛnɛ kendana la mboka anto ngandji lo ɔmɔmɔ, sho kondjaka wetshelo oma le Yeso, ɔnɛ lakakɛnɛmɔla waonga waki Nzambi lo yoho ya kokele. Kânga mbakandaye la nkɛtɛ dia ndjonya pɛkato l’andja, nde akoke anto ngandji l’ɔmɔmɔ, ɛnyɛlɔ womoto laki la hemɔ, onto laki la hemɔ ka sudi, ndo ɔna ɔmɔtshi. (Mateu 9:20-22; Mako 1:40-42; 7:26, 29, 30; Joani 1:29) Woho akɔ wamɛ mbele, sho kɛnɛmɔlaka ngandji ka wonyaso onto lo woho wasɛnaso l’anto wahomana la so lushi la lushi.

¹⁸ Koko, hatohombe pondjo mbohɛ dia ngandji ka wonyaso onto kekɔ etombelo w’oma lo ngandji kokaso Nzambi. Kânga mbakakimanyiya Yeso ase wola, mbakandakɔnɔla ase hemɔ, mbakandalesha wanɛ waki la ndjala, oyango waki lande lo sala akambo asɔ tshɛ kâmɛ ndo lo mbetsha elui w’anto aki dia mbakimanyiya dia vɔ mbokana nto la Jehowa. (2 Koreto 5:19) Yeso akasale akambo tshɛ dia lotombo la Nzambi aha la mbohɛ kânga yema dia nde aki onyimpala ndo didjidji dia Nzambi kakandalangaka. (1 Koreto 10:31) Lo ndjela ɛnyɛlɔ kaki Yeso, sho lawɔ koka mboka asekaso anto ngandji ka mɛtɛ, ndo mbewɔ ndjatambiya l’andja w’anto wa kɔlɔ.

Ngande walangaso wonyaso onto oko wayalangaso?

19, 20. Kakɔna kalembetshiya nanga wonyaso onto oko wayalangaso?

¹⁹ Yeso akate ate: “Ulangi unyaye uku ayalangaye.” Bu kɔlɔ ndjakiyanya dikambo diaso ndo ndjalɛnya lo yoho ya dimɛna. Naka hatosadi ngasɔ, kete didjango sɔ hadiotonga la kitshimudi y’ohomba. Yoho ya dimɛna ya ndjaoka ngandji shɔ tshikitana la ngandji ka lokaki kakatɛkɛta ɔpɔstɔlɔ Paulo lo 2 Timote 3:2. Koko, yɔ yekɔ yoho ya la wɛdimo ya ndjasha nɛmɔ. Nomb’ewo kɛmɔtshi k’awui wa lo Bible akete ngandji kɛsɔ ɔnɛ “ngandji kele la wɛdimo kayaoka onto, koko aha k’onto layalanga lo yoho ya tshambandeko kana layakitshakitsha amboleka.”

²⁰ Nanga anto akina woho wayalangaso nembetshiyaka mbɔsa anto akina woho walangaso vɔ tɔsa ndo salɛ anto akina akambo woho walangaso vɔ tosalɛ. Yeso akate ate: “Nyutsheli antu akambu tshe uku alanganyu vo nyutshela.” (Mateu 7:12) Tolembete dia Yeso kombuta dia sho mbohɔka kɛnɛ kakatosalɛ anto ko sho lawɔ ndjasalɛ yoho yakɔ yâmɛ. Koko, sho pombaka kanyiya woho walangaso dia anto akina tosalɛ akambo, oma lâsɔ ko sho lawɔ mbasalɛ woho akɔ. Tolembete nto dia Yeso kɔmɛnya dia angɛnyi kana anto weyaso ato mbahombaso salɛ ɔlɔlɔ. Nde akakambe la tshɛkɛta “antu,” ondo dia mɛnya dia sho pombaka salɛ onto tshɛ lahomana laso akambo la ngandji.

21. Kakɔna kɛnyaso lo mboka anto akina ngandji?

²¹ Mboka wonyaso onto ngandji ayotokokɛ diaha sho sala akambo wa kɔlɔ. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Ne dia elembe ene: Tunanaki, Tudiakaki, Tuvaki, Tokomiyaki, ndu usik’olombe tshe wambusanganyema lu diui ne ati: Ulangi unyaye uku ayalangaye. Ngandji hatshela unyandi kolo.” (Romo 13:9, 10) Ngandji ayototshutshuya dia nyanga waaso wa salɛ anto akina kɛnɛ kele ɔlɔlɔ. Lo mboka asekaso anto ngandji, sho mɛnyaka dia sho nangaka nto ɔnɛ lakatonge onto l’efanelo kande, Jehowa Nzambi.​—Etatelu 1:26.

Ngande wayoyokadimola?

• Waa na wahombaso mboka ngandji ndo lande na?

• Ngande wakokaso mboka anto wahatɛmɔla Jehowa ngandji?

• Ngande wakɔndɔla Bible woho wa ngandji kahombaso mboka anangɛso?

• Kakɔna kalembetshiya nanga wonyaso onto woho wayalangaso?

[Osato wa lo lɛkɛ 24]

“Akona eli unyami?”

[Osato wa lo lɛkɛ 27]

Yeso akokaka anto ngandji l’ɔmɔmɔ