Tokimanyiya anto akina dia kitanyiya kɛnɛ ketsha Bible
“Wuhu wa lu kete y’ololo, eli wane weli la etema wa mete ndu w’ololo. Lam’ukawo diui, vo watudikimelaka wulu, watotokaka elua la [ekikelo].”—LUKA 8:15.
1, 2. a) L’oyango akɔna wakatondjama dibuku Bible etshatɔ mɛtɛ? b) Lo ɛnɔnyi wetshi ɛnɛ, ngande wakatshɔkɔla Jehowa welo wakadje ekambi ande dia mbetɛ anto ambeki?
“ƆNƐ ekɔ dibuku dia dimɛna efula. Ambeki ami dilangaka woho w’anyanya. Dimi dilangaka. Dibuku nɛ kimanyiyaka dia tatɛ la anto wekelo wa Bible wa lo tshena pe.” Kɛsɔ mbakate ombatshi mboka ɔmɔtshi wa pondjo lo dikambo dia dibuku Bible etshatɔ mɛtɛ?a Lo dikambo dia dibuku sɔ, opandjudi ɔmɔtshi wa Diolelo waya osombe akate ate: “Lakonge la diɛsɛ dia kimanyiya anto dia mbeya Jehowa lo ɛnɔnyi 50 wakimi la ohetoheto lo esambishelo. Koko lambonyotɛ dia dibuku dia wekelo nɛ diekɔ mɛtɛ diambo efula. Ɛtɛkɛta ndo esato wakeketsha wele lɔkɔ wekɔ mɛtɛ amɛna efula.” Onde kɛsɔ mbakokɛ mbuta lo dikambo dia dibuku Bible etshatɔ mɛtɛ? Ehomɔ ka mbeka la anto Bible kɛnɛ kekɔ la oyango wa kokimanyiya dia kitanyiya didjango diaki Yeso diata ɔnɛ: ‘Nyotshu, nyetɛ anto wa lo wedja tshɛ ambeki ndo nyowaetshake dia ntsha akambo tshɛ wakamanyodjangɛ.’—Mateu 28:19, 20.
2 Lo mɛtɛ, Jehowa ngɛnangɛnaka etena kɛnande yɛdikɔ y’anto miliyɔ 6,6 y’Ɛmɛnyi ande wakitanyiya la lolango lawɔ didjango diaki Yeso dia mbetɛ anto ambeki. (Tukedi 27:11) Jehowa ekɔ lo tshɔkɔla welo awɔ lo yoho yɛnama. Ɛnyɛlɔ, lo ɔnɔnyi w’olimu 2005, lokumu l’ɔlɔlɔ lakasambishama lo wedja 235 ndo lo yɛdikɔ ya l’atei atei, Ɛmɛnyi wa Jehowa wakeke Bible la anto ndekana 6 061 500. Etombelo wakonge la dui sɔ ele anto efula ‘wakoke ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo wakawetawɔ, aha oko ɔtɛkɛta w’anto koko wa Nzambi.’ (1 Tesalonika 2:13) Lo ɛnɔnyi ehende wetshi ɛnɛ, ndekana nunu nkama tshanu y’ambeki w’eyoyo wakɔtɔnganyiya nsɛnɔ yawɔ la ɛlɛmbɛ wa Jehowa ndo wakayakimɔ le Nzambi.
3. Ambola akɔna wendana la okambelo wa la dibuku Bible etshatɔ wayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?
3 Onde wɛ mala kondja ɔngɛnɔngɛnɔ waya lo mbeka Bible la onto ɔmɔtshi? Lo andja w’otondo, anto wele la “etema wa mete ndo w’ololo” wekekɔ, wanɛ wele l’ɔkɔngɔ wa vɔ mboka ɔtɛkɛta wa Nzambi “watu[wo]kimelaka wulu, watotokaka elua la [ekikelo].” (Luka 8:11-15) Tɔsɛdingole nganɛ wakokayɛ kamba la dibuku Bible etshatɔ l’olimu wa mbetɛ anto ambeki. Lo ɔkɛtshanyelo aso, tayɔsɛdingola ambola asato anɛ: 1) Ngande wakokayɛ tatɛ wekelo wa Bible? 2) Naa toho ta wetshelo toleki amɛna? 3) Ngande wakokayɛ kimanyiya onto dia koma aha tsho ombeki wa Bible, koko ndo ombetsha w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi wakafundama, mbuta ate Bible?
Woho wakokayɛ tatɛ wekelo wa Bible
4. Lande na kakoka anto amɔtshi tona dia mbeka Bible ndo ngande wakokayɛ mbâkimanyiya dia vɔ minya wɔma awɔ?
4 Naka wambokɔlɔmba dia tenyanya ndjale ka woke lo fumbɔ naa ɔtɔi, kete wɛ mbeyaka tona dia sala dikambo sɔ. Ko naka vɔ kɔlɔngɛ ave wahanganyi etale lam’asawɔ, kete wɛ koka mbetawɔ dia tenyanya ndjale kɛsɔ. Woho akɔ wâmɛ mbele onto lele l’awui efula wa sala mbeyaka tona mbeka Bible. Nde mbeyaka fɔnya dia mbeka Bible ayowɔlɔmba wenya ndo welo efula. Ngande wakokaso kimanyiya onto ɔsɔ diaha nde mboka dui sɔ wɔma na? Dia nɔmbɔla wekelo wa dimɛna ndo wa lo tshena pe, wɛ koka kamba la dibuku Bible etshatɔ dia konya onto lo nyu mbekaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbala la mbala. Naka wɛ ndjalɔngɔsɔlaka dimɛna, kete wendelo w’oyoyo tshɛ wayoyosalaka ayonga nna di’oyoyo lo lɔngɛnyi latandasɔngɛ lam’asande la Jehowa.
5. Lande na kahombayɛ mbadia dibuku Bible etshatɔ?
5 Koko la ntondo ka wɛ kimanyiya onto okina dia kondja wahɔ oma lo dibuku Bible etshatɔ, wɛ pombaka tadimanyimanyisha ntondo. Onde wɛ ambadiaka dibuku nɛ oma l’etatelo polo l’ekomelo? Lam’akatshu atshukanyi amɔtshi lo vakashi, vɔ wakatshu la dibuku nɛ ndo wakatatɛ diada etena kakawɔsaka yema ya lɔpɛpɛ l’omamu wa ndjale kɛmɔtshi. Mama kɛmɔtshi ka lo ngelo kɛsɔ latosondjaka amɛngɔdi diangɔ, akasukana oya le wɔ ndo akɛnyi ɔtɛ a dui wa dibuku sɔ wata ɔnɛ: Bible etshatɔ mɛtɛ? Nde akatɛ atshukanyi asɔ dia atete wenya efula wɔlɔmbinde Nzambi lo kɛnɛ kendana la dikambo sɔ dia kondja okadimwelo. L’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ, atshukanyi asɔ wakasha mama kakɔ dibuku dimɔtshi. Onde wɛ ‘amboyatshungwɛka etena’ ka mbadia okanda ɔnɛ, etena kakongayɛ onto ɔmɔtshi lakashanyi la yɛ randevu kana etena komuyayɛ yema lo dihole di’olimu kana la kalasa lo wonya wa diomuyelo? (Efeso 5:15, 16) Naka wɛ sala ngasɔ, kete wɛ ayomanyamanya ehomɔ ka mbeka l’anto Bible kɛsɔ ndo ayoyanga waaso wa sawola l’anto akina awui wa lɔkɔ.
6, 7. Ngande wakokɛ kamba la dibuku Bible etshatɔ dia tatɛ wekelo wa Bible?
6 Etena kashayɛ anto dibuku sɔ l’olimu w’esambishelo, kamba dimɛna la esato, la avɛsa ndo la ambola wa lo lɛkɛ 4, 5 ndo 6. Ɛnyɛlɔ, wɛ koka tatɛ sawo lo mbuta ɔnɛ: “Lo menda ekakatanu tshɛ wele l’anto ɛlɔ kɛnɛ, afɔnyayɛ ele kiɔkɔ ya ɛlɔmbwɛlɔ k’oshika?” L’ɔkɔngɔ wa wɛ mpokamɛ okadimwelo waki onto la yambalo tshɛ, adia 2 Timote 3:16, 17 ndo lembetshiyande dia Bible mbishaka okandwelo w’oshika lo ekakatanu wele l’anto. Oma lâsɔ, kotola yambalo y’ompokami lo lɛkɛ 4 ndo 5, ko wɛ mombola wate: “Lo awui wɛnayɛ lo ndjɛkɛ nyɛ, dui diakɔna dialeka kokiyanya?” Naka nde ambokɛnya dui dialeka mbôkiyanya, ko wɛ mbɔlɔmba dia kimɛ dibuku etena kadiayɛ divɛsa diendana la dui diotshinde oma lo Bible kayɛ. Oma lâsɔ adia awui wa lo lɛkɛ 6 ndo mbola ompokami ayɛ wate: “Lo ambola asamalo wofundami lanɛ l’ɛse, diakɔna dialangayɛ kondja okadimwelo?” Naka nde ambɔsɔna dimɔtshi, ko wɛ mbɛ̂nya tshapita yakadimola dimbola sɔ, ko wɛ mbotshikɛ dibuku ndo nyu mbokana lushi lahombayɛ ndjowenda nto dia nyu ndjɔkɛtshanya dimbola diakɔ.
7 Mbɔtwɛlɔ kɛnyishaso kengo koka mbɔsa minitɛ tshanu tsho. Koko lo minitɛ ngana shɔ, wɛ ayeya kɛnɛ kakiyanya ompokami ayɛ, ayowadiɛ avɛsa ahende ndo mbolembetshiyawɔ ndo mbotshika la dui diayokokimanyiya dia ndjosala wendelo w’oyoyo. Sawo dianyu dia lo tshena pe mbeyaka mbokeketsha ndo mbosamba efula. Ɔnkɔnɛ, kânga onto lele la wesanu efula koka ndjokombola dia nyu mbɔsa yema ya minitɛ efula etena kokimanyiyayɛ dia nde takola nna dikina dia mbɔtɔ lo ‘mboka katɔla otsha lo lɔsɛnɔ.’ (Mateu 7:14) L’edjedja ka wonya, lam’ayahame nsaki k’ompokami ayɛ, wekelo anyu koka ndjɔsa wenya efula. Dui sɔ koka salema lo mbɔlɔmba dia nyu mbidjasɛ ko nyu mbeka l’etena ka yema otale ndo lo wonya shikaa.
Toho ta wetshelo toleki amɛna
8, 9. a) Ngande wakokɛ nɔngɔsɔla ombeki ayɛ wa Bible dia nde ndjotondoya wekamu ndo ehemba wayokoka pomana lande? b) Lende akoka tanema diangɔ diahalongola la dja dia kamba ladiɔ dia keketsha mbetawɔ?
8 Etena katatɛ onto kitanyiya kɛnɛ ketsha Bible, nde kokaka pomana la wekamu wakoka mboshimba dia nde pama. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akate ate: “Wane tshe walanga ndjala la lumu l’ololo le Kristu Jesu, wayusuwa.” (2 Timote 3:12) Paulo akɛdika ehemba ɛsɔ la dja yakoka nongoya diangɔ dialongola diakawɔ ladiɔ luudu, koko yahakoke nongoya fɛsa, paonyi ndo mbɔkɔ nkina y’oshinga wolo yahalongola. (1 Koreto 3:10-13; 1 Petero 1:6, 7) Dia kimanyiya ombeki ayɛ wa Bible dia monga la waonga wahombama dia shika ekolo la ntondo k’ehemba wayohomana lande, wɛ la dia mbokimanyiya lo mbika la diangɔ diahalongola la dja.
9 Omembi w’esambo akɛdika ‘awui wa Jehowa’ la “fesa kakawalelola tena esambeli lu khuka ka dja dia kiete pudipudi.” (Osambu 12:6) Lo mɛtɛ, Bible kekɔ la diangɔ tshɛ di’oshinga wolo diakoka onto kamba ladiɔ dia monga la mbetawɔ ka wolo. (Osambu 19:7-11; Tukedi 2:1-6) Ndo dibuku Bible etshatɔ kɛ̂nyaka woho wa kamba dimɛna l’Afundelo.
10. Ngande wakokɛ ndeka kotola yambalo y’ombeki oya lo Bible?
10 Wonya wa wekelo, kolekake kotola yambalo y’ombeki oya l’avɛsa wele lo tshapita yekanyu. Kamba la ambola dia kimanyiya ombeki dia shihodia avɛsa woleki ohomba ndo woho wakokande ndamɛ kamba la wɔ. Paka mbewɔ dia mbɔsɛ ombeki yɛdikɔ lo kɛnɛ kendana la etshikitanu wahombande sala. Lo dihole dia wɛ sala ngasɔ, okoya ɛnyɛlɔ kaki Yeso. Etena kakawoke ombewi ɔmɔtshi w’Ɛlɛmbɛ dimbola, Yeso akakadimola ate: “Kufundami l’elembe na? Ukundi atulayaka na?” Pami kɛsɔ akakadimola lo ndjela kɛnɛ kofundami l’Afundelo ndo Yeso akokimanyiya dia shihodia woho wakokande kamba la tɔndɔ sɔ ndamɛ. Lo kamba la ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi, Yeso akakimanyiya pami kɛsɔ nto dia mɛna shɛngiya yahomba monga la wetshelo ɔsɔ le nde. (Luka 10:25-37) Dibuku Bible etshatɔ ndola la bɛnyɛlɔ dia wɔdu diakoka kamba layɛ dia kimanyiya ombeki dia kamba l’atɔndɔ wa lo Bible.
11. Edingɔ engana wahombama mbeka lo wekelo tshɛ?
11 Dibuku Bible etshatɔ kambaka la tɔtɛkɛta ta wɔdu ndo tasembɔ tɔɔ lo dikambo dia nembetshiya Ɔtɛkɛta wa Nzambi, oko wakalembetshiyaka Yeso tokanyi ta wolo lo kamba la tɔtɛkɛta ta wɔdu. (Mateu 7:28, 29) Yela ɛnyɛlɔ kande. Lembetshiya awui lo yoho ya wɔdu, yokɛma hwe ndo ya shikaa. Aha wɛ nembetshiya awui lowango lowango. Koko awui ndo akoka wele la ombeki ayɛ mbahomba shikikɛ lofulo l’edingɔ wahombanyu mbekaka lo wekelo tshɛ. Yeso akeyaka elelo waki la ambeki ande ndo nde akawaetshaka paka awui wakiwɔ l’ohomba l’etena kengo.—Joani 16:12.
12. Ngande wahombama kamba la okotsha?
12 Dibuku Bible etshatɔ diekɔ la okotsha wele la ɛtɛ w’awui 14. Lo ndjela ehomba w’ombeki, wɛ ombetsha mbahomba shikikɛ yoho yoleki dimɛna ya kamba la awui asɔ. Ɛnyɛlɔ, naka ombeki hashihodia dui dimɔtshi dimɛna kana ekɔ la ambola lo awui amɔtshi wa shikaa l’ɔtɛ w’awui wakandetawɔka ntondo, kete mbeyaka monga tsho ohomba kotola yambalo yande lo etenyi k’okotsha kendana la dui sɔ ndo mbotshika dia ndamɛ sɛdingola dui diakɔ. Lo wedi okina, ehomba w’ombeki mbeyaka kɔlɔmba dia nyu sɛdingola awui asɔ wɛ la nde. Okotsha wekɔ l’ɛtɛ w’awui w’ohomba w’oma l’Afundelo, ɛnyɛlɔ: “Tɔtɛkɛta ‘anima’ la ‘nyuma’ alembetshiyatɔ mɛtɛ?” la “Woho wa mbeya ‘Babilona ka Wuki.’” Wɛ mbeyaka mɛna ohomba wa kɛtshanya ɛtɛ w’awui asɔ kâmɛ la ombeki ayɛ. Lam’ele ndoko okadimwelo woshami lo ɛtɛ w’awui wa lo okotsha, wɛ pombaka manyamanya awui asɔ dia wɛ kongɛ ambola w’eshika.
13. Ohomba akɔna wele la dɔmbɛlɔ lo kɛnɛ kendana la keketsha mbetawɔ?
13 Osambu 127:1 mbutaka ɔnɛ: “Naka [Jehowa] hahiki luudu, wane waluhika, watukambaka ukambakamba.” Ɔnkɔnɛ, etena kayalɔngɔsɔlayɛ dia tɔlɔmbɔla wekelo wa Bible, lɔmba ekimanyielo ka Jehowa. Alɔmbɛlɔ wasalayɛ l’etatelo ndo l’ekomelo ka wekelo tshɛ wɛnya dia wɛ ekɔ la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ la Jehowa. Keketsha ombeki dia nɔmbaka Jehowa dia kondja lomba ndo shihodia Ɔtɛkɛta Ande ndo wolo wa kamba la alako wa lɔkɔ. (Jakoba 1:5) Naka ombeki sala ngasɔ, kete nde ayokeketshama dia mbikikɛ ehemba ndo ayotetemala keketsha mbetawɔ.
Tokimanyiya ambeki wa Bible dia vɔ koma embetsha
14. Ohamelo akɔna wahomba ombeki wa Bible sala?
14 Di’ambeki aso kitanyiya ‘awui tshɛ’ wakadjangɛ Yeso ambeki ande, vɔ pombaka pama polo ndo lo koma embetsha w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi lo dihole dia tshikalaka paka ambeki ato. (Mateu 28:19, 20; Etsha 1:6-8) Akokayɛ sala dia kimanyiya ombeki dia sala woho w’ohamelo wa lo nyuma ɔsɔ?
15. Lande na kahombayɛ keketsha ombeki ayɛ wa Bible dia mbɔtɔka lo nsanganya y’Akristo?
15 Oma ko wekelo wa ntondo, lɔmba ombeki dia ndjâka lo nsanganya ya l’etshumanelo. Lembetshiyande dia lo nsanganya mbalongolayɛ wetshelo wa koma ombetsha w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. L’edja ka mingu mɔtshi, ɔsaka minitɛ ngana l’ekomelo ka wekelo wa Bible tshɛ dia mbolembetshiya ekongelo ka wetshelo wa lo nyuma walongolaso lo nsanganya ya totshitshɛ ndo ya weke. Tɛkɛta la wangasanu tshɛ di’ɛlɔlɔ wakondjaso oma lo nsanganya shɔ. (Heberu 10:24, 25) Naka ombeki ambotatɛ ndjâka lo nsanganya mbala la mbala, kete nde ayokoka mɛtɛ koma ombetsha w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi.
16, 17. Naa eyango ɛmɔtshi wakoka ndjadjɛ ombeki wa Bible ndo mbakotsha?
16 Kimanyiya ombeki wa Bible dia ndjadjɛ eyango wakokande kotsha. Ɛnyɛlɔ, keketshande dia mbutɛ ɔngɛnyi kana owotɔ ande ɔmɔtshi awui wekande. Ndo nto, tɛnde dia ndjadjɛ oyango wa mbadia Bible k’otondo. Naka wɛ mbokimanyiya dia nde monga l’ekongelo ka mbadiaka Bible mbala la mbala ndo kilɛnya, kete mbekelo kɛsɔ kayoyokimanyiya kânga l’ɔkɔngɔ wa nde batizama. Ndo nto, lɔmbande dia ndjadjɛ oyango wa mbohɔka kânga divɛsa ɔtɔi dia kadimola lo dimbola dimɔtshi di’ohomba di’oma lo dibuku Bible etshatɔ. Lo sala ngasɔ, nde ayokoma ‘ose olimu laha la dikambo dia mbotshama sɔnyi ndo lalembetshiya ɔtɛkɛta w’akambo wa mɛtɛ dimɛna.’—2 Timote 2:15.
17 Lo dihole dia mbetsha ombeki dia shilaka avɛsa oma l’ɔtɛ kana mbutaka awui wa lɔkɔ, keketshande dia nembetshiya woho wɔtɔnɛ avɛsa amɔtshi w’ohomba la awui wele lo mbekama dia nde mbeyaka kadimola ɔnɛ lawombola dia mbetawɔ kande. Naka nyu tahembi lo tshena pe lo wɛ mbɔsa dihole di’owotɔ kana di’ose olimu lɔ̂lɔmbi dia nembetshiya dietawɔ diande, kete dui sɔ koka mbokimanyiya. Etena kakadimola ombeki, ɛnyande woho wa kadimola la ‘memakana ndo la dilɛmiɛlɔ di’efula.’—1 Petero 3:15.
18. Naka ombeki ambokotsha kɛnɛ kalɔmbama dia koma opandjudi wahatabatizama, ekimanyielo kakɔna kakokayɛ mbosha nto?
18 L’edjedja ka wonya, ombeki mbeyaka ndjokotsha kɛnɛ kalɔmbama dia tatɛ sambisha. Shikikɛnde dimɛna dimɛna dia ekɔ diɛsɛ dia woke dia mbetawɔma dia mbisha lonya l’olimu ɔsɔ. (2 Koreto 4:1, 7) Naka dikumanyi wambɛna dia ombeki ambokoka koma opandjudi wahatabatizama, kete kimanyiyande dia nɔngɔsɔla mbɔtwɛlɔ kɛmɔtshi ka wɔdu, ko oma lâsɔ wɛ tomba la nde l’esambishelo. Tetemala kamba kâmɛ la nde lo toho totshikitanyi tendana l’olimu w’esambishelo ndo etshande woho wa ndjalɔngɔsɔla dia sala wendelo w’eyoyo w’eshika. Ɛnyɛlɔ kayɛ k’ɔlɔlɔ kayonga la shɛngiya ya dimɛna le nde.—Luka 6:40.
“Ayuyashimbela, ndu we ndu wane wuka aui aye”
19, 20. Oyango akɔna wahomba monga layɛ ndo lande na?
19 Aha la tâmu, kimanyiya onto dia nde kondja ‘ewo k’oshika k’akambo wa mɛtɛ,’ kema dui dia tshitshɛ. (1 Timote 2:4) Koko ndoko ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo lɔsɛnɔ wakoka mbɛdikama la wɔnɛ wa kimanyiya onto dia kitanyiya kɛnɛ ketsha Bible. (1 Tesalonika 2:19, 20) Eelo, ekɔ mɛtɛ diɛsɛ dia woke dia monga “ekambi kame la [Nzambi]” l’olimu wa wetshelo wakambema l’andja w’otondo!—1 Koreto 3:9.
20 Oma lo tshimbo ya Yeso ndo y’andjelo wa nkudu, Jehowa ayanga mbikoya la anto tshɛ “waheyi [Nzambi], la wahakitanyia lukumu l’ololo la Khumesu Jesu.” (2 Tesalonika 1:6-8) Nsɛnɔ y’anto yekɔ lo wâle. Onde wɛ koka ndjadjɛ oyango wa mbeka kânga la onto ɔtɔi Bible l’ekimanyielo ka dibuku Bible etshatɔ mɛtɛ? Naka wɛ ndjasha l’olimu ɔnɛ, kete wɛ “ayuyashimbela, ndu we ndu wane wuka aui aye.” (1 Timote 4:16) Nshi nyɛ mamboleka ohomba wa sho kimanyiya anto akina dia kitanyiya kɛnɛ ketsha Bible.
[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]
a Diakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.
Kakɔna kakayeki?
• Dibuku Bible etshatɔ diekɔ l’oyango akɔna?
• Ngande wakokayɛ tatɛ wekelo wa Bible lo kamba la dibuku Bible etshatɔ?
• Naa toho ta wetshelo toleki amɛna?
• Ngande wakokɛ kimanyiya ombeki wa Bible dia koma ombetsha w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi?
[Osato wa lo lɛkɛ 11]
Onde wɛ ekɔ lo kamba dimɛna la dibuku nɛ?