Ɔtɛkɛta wa Jehowa wekɔ la lɔsɛnɔ
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Hangai la dia Zekariya
TEKƆ l’ɔnɔnyi 520 ntondo ka tena diaso nɛ, lâsɔ ko ambeta ɛnɔnyi dikumi l’esamalo tatɛ lam’akakalola ase Juda oma lo lɔhɔmbɔ la Babylɔna ndo lam’akawatatɛ mbika tɛmpɛlɔ ka Jehowa la Jerusalɛma. Koko, polo lâsɔ ko olimu wa wokelo watashile ndo olimu akɔ wa wokelo wakashimbama. Jehowa akasɔnɔla ɔprɔfɛta Hangai ndo ngɔndɔ hiende l’ɔkɔngɔ diko nde akayɔsɔnɔla nto ɔprɔfɛta Zɛkariya dia sambisha ɔtɛkɛta Ande.
Hangai nde la Zɛkariya waki l’oyango ɔtɔi: Keketsha wodja dia vɔ tatɛ nto l’olimu wa nyomohika tɛmpɛlɔ. Welo wakadje aprɔfɛta asɔ wakonge l’etombelo w’ɛlɔlɔ, ndo tɛmpɛlɔ kakayoshilaka ɛnɔnyi etanu l’ɔkɔngɔ diko. Kɛnɛ kakasambisha Hangai nde la Zɛkariya fundama lo Bible lo abuku wɔlame nkombo yawɔ. Dibuku dia Hangai diakashile fundama lo 520 ntondo ka tena diaso nɛ ndo dia Zekariya lo 518 ntondo ka tena diaso nɛ. L’ɛnyɛlɔ k’aprɔfɛta asɔ, sho lawɔ tekɔ l’olimu wakatosha Nzambi, wahomba shidiyama la ntondo k’ekomelo ka dikongɛ di’akambo nɛ. Olimu akɔ ko olimu w’esambishelo ka Diolelo ndo wa mbetɛ anto ambeki. Nyɛsɔ tende ekeketshelo kakokaso kondja oma lo dibuku dia Hangai la dia Zekariya.
“NYUKANI YIMBA DIA ETSHA ANYU”
L’edja ka nshi 112, Hangai akewoya nsango nyɛi y’ekeketshelo. Losango la ntondo mbutaka ɔnɛ: “Nyukani yimba dia etsha anyu. Nyumbeli ladiku di’ukungu, nyutokote etamba, nyuyuhiki luudu. Ku dimi layongenangena loko, layutumbwama, mbata [Jehowa].” (Hangai 1:7, 8) Wodja waketawɔ losango lɔsɔ. Losango la hende laki la daka nɛ: “Dimi [Jehowa] layuludia luudu lone la lutumbu.”—Hangai 2:7.
Lo ndjela losango la sato, woho wakawanya yimba l’olimu wa wokelo wa tɛmpɛlɔ akakonya dia ‘wodja ndo elimu w’anya awɔ tshɛ’ monga mindo la ntondo ka Jehowa. Koko, oma ko lushi lakawayotatɛ nɔngɔsɔla tɛmpɛlɔ, Jehowa ‘akâtshulwɛ ɛtshɔkɔ.’ Oko wakadiatama lo losango la nɛi, Jehowa akahombe “[ndanya] wulu a waulelu wa wedja” ndo kitsha nguvɛrnɛrɛ Zɛrubabɛlɛ oko “djimbitelu.”—Hangai 2:14, 19, 22, 23.
Ekadimwelo lo ambola w’oma l’Afundelo:
1:6—Naa kitshimudi ya etelo k’ɔnɛ: “Nyu nyatonokaka, keli hanyutunduyaka pusa”? Etelo kɛsɔ mɛnyaka tsho wola wa wanu. L’ɔtɛ waki Jehowa kombatshɔkɔlaka nto, wanu komongaka nto efula, mbuta ate anto komongaka la wanu efula wa nnɔ ko koma ndo lo mbidjɔ.
2:6, 7, 21, 22—Onto akɔna ndo kakɔna kasotshasotsha, ndo etombelo akɔna wele la dui sɔ? Jehowa ekɔ lo ‘sotshasotsha wedja tshɛ’ lo tshimbo ya losango la Diolelo lasambishama lo andja w’otondo. Olimu w’esambishelo wekɔ lo kotola nto “diango di’ushinga a wulu dia wedja tshe” oya lo luudu la Jehowa, dia mbolilodia la lotombo. L’etena kakɔ kâmɛ, ‘Jehowa kanga lolembelembe’ pombaka sotshasotsha “ulungu la kete, ashi a waki la kete y’ufumbu,” dia ndanya dikongɛ di’otondo di’akambo dia kɔlɔ nɛ.—Heberu 12:26, 27.
2:9—Lo yoho yakɔna yakahombe ‘lotombo la luudu la l’ɔkɔngɔ ndeka la luudu la ntondo’? Kɛsɔ kakahombe monga lo toho tosato: lofulo l’ɛnɔnyi lakonge tɛmpɛlɔ, ɔnɛ laketsha lo tɛmpɛlɔ kakɔ ndo wanɛ wakɔtɔ lɔkɔ dia ndjɔtɛmɔla Jehowa. Kânga mbele lotombo la tɛmpɛlɔ ka Sɔlɔmɔna lakonge l’edja k’ɛnɔnyi 420, tatɛ lo 1027 ntondo ka tena diaso nɛ polo lo 607 ntondo ka tena diaso nɛ, ‘luudu la l’ɔkɔngɔ’ lakonge l’edja kolekanyi ɛnɔnyi 580, tatɛ lam’akalashile mpikama lo 515 ntondo ka tena diaso nɛ polo l’elanyelo kalɔ lo 70 tena diaso nɛ. Ndo nto, Mɛsiya, Yeso Kristo aketsha lo ‘luudu la l’ɔkɔngɔ,’ ndo anto efula wakɔtɔ lɔkɔ oleki wanɛ wakɔtɔ lo ‘luudu la ntondo’ dia ndjɔtɛmɔla Nzambi.—Etsha 2:1-11.
Wetshelo le so:
1:2-4. Ɔlɔshamelo wakoka pomana laso l’olimu aso w’esambishelo hahombe tokonya dia sho tshika dia ‘nyanga ntondo Diolelo’ ko mbetsha wahɔ aso hita lo dihole dia ntondo.—Mateu 6:33.
1:5, 7. Ekɔ dimɛna dia sho ‘kana yimba dia etsha aso’ ndo menda dia kana kɛnɛ kasalaso la lɔsɛnɔ laso kekɔ la shɛngiya lo diɔtɔnganelo diasaso la Nzambi.
1:6, 9-11; 2:14-17. Ase Juda wa lo nshi ya Hangai wakakambaka efula dia wahɔ awɔ vɔamɛ koko ndoko k’ɔlɔ kakawakondja oma l’olimu awɔ wa wolo. Vɔ wakanya tɛmpɛlɔ yimba, diakɔ diele Nzambi kombatshɔkɔla. Sho pombaka mbetsha eyango wa lo nyuma lo dihole dia ntondo ndo kambɛ Nzambi olimu l’anima aso tshɛ, lo mbohɔ dia oyadi tekɔ la diangɔ dia l’emunyi efula kana yema tshitshɛ, ‘ɔtshɔkɔ wa Jehowa mbatɔngɔnyaka.’—Tukedi 10:22.
2:15, 18. Jehowa akakeketsha ase Juda dia vɔ kana yimba di’etsha awɔ, tatɛ oma lo lushi lɔsɔ polo otsha la ntondo, aha lo woho wakawanya yimba lo nshi yakete, koko lo woho wakawahombe kamba olimu wa nyomohika. Woho akɔ wâmɛ mbele sho pombaka nyomoleka mbidja yimba lo woho watɛmɔlaso Nzambi tatɛ oma ko kakiye polo ndo nshi yayaye.
‘AHA OMA LO WOLO, KOKO OMA LO NYUMA KAMI’
(Zekariya 1:1–14-21)
Zɛkariya akatatɛ olimu ande wa mbewoya prɔfɛsiya lo mbelɛ ase Juda dia vɔ ‘kalola le Jehowa.’ (Zekariya 1:3) Waɛnɛlɔ enanɛi wakayele oma lâsɔ wakashikikɛ dia Nzambi ayosukɛ olimu wa nyomohika tɛmpɛlɔ. (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Waɛnɛlɔ enanɛi wa didjidji waki Zɛkariya.”) Olimu wa wokelo wakahombe shidiyama “aha uma lu wulu wa ta, kana uma lu khudu, keli uma le nyuma ka [Jehowa].” (Zekariya 4:6) Pami kakawelɛka ɔnɛ: Lokonɔ “ayuhika etemwelo ka [Jehowa]” ndo nde ‘ayokoma ɔlɔmbɛdi lâdiko dia kiti kande ka diolelo.’—Zekariya 6:12, 13.
Bɛtɛlɛ akatome anto dia tombola ɛlɔmbɛdi dikambo dia ekilelo ka mbo ya ndɛ dia mbohɔ elanyelo ka Jerusalɛma. Jehowa akatɛ Zɛkariya dia alelo wakalele anto lo mbala nyɛi yakawakile mbo ya ndɛ dia mbohɔ asui wakakomɛ Jerusalɛma wayokadimɔ “etena k’ongenongeno, k’ongenongeno a wuki, ndu k’alambu w’ongenongeno.” (Zekariya 7:2; 8:19) Sango hiende yakayele oma lâsɔ, yakendanaka la elombwelo ka wedja ndo k’aprɔfɛta wa kashi, prɔfɛsiya yakendanaka la Mɛsiya, ndo losango l’okalwelo wa wodja waki Nzambi.—Zekariya 9:1; 12:1.
Ekadimwelo lo ambola w’oma l’Afundelo:
2:1—Lande na kaki pami kakɛdikaka Jerusalɛma la lɔkɔdi? Ondo tshelo shɔ yakɛnyaka woho wakahombe mbikama ehele kakahombe ninga osomba dia kokɛ osomba akɔ. Ondjelo akewoya pami kɛsɔ dia Jerusalɛma akahombe pama ndo Jehowa akahombe ndjikokɛ.—Zekariya 2:3-5.
6:11-13—Onde woho wakawahɛ Jashua Ɔlɔmbɛdi a lâdiko dɛmbɔ dia koso l’ɔtɛ akawetɛ ɔlɔmbɛdi wele ndo nkumekanga? Ndooko. Jashua komonga oma l’ɔlɔndji wa nkumekanga Davidi. Koko, woho wakawawahɛ dɛmbɔ dia koso l’ɔtɛ aki dia mɛnya dia nde aki didjidji dia Mɛsiya. (Heberu 6:20) Prɔfɛsiya kendana la “Lokono” kakakotshama le Ɔlɔmbɛdi wele ndo Nkumekanga ka l’olongo, Yeso Kristo. (Jeremiya 23:5) Oko wakakambe Jashua oko ɔlɔmbɛdi a lâdiko le ase Juda wakakalola oma lo lɔhɔmbɔ lo tɛmpɛlɔ kakahikama, mbele ndo Yeso Kristo Ɔlɔmbɛdi wa Lâdiko lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ lo tɛmpɛlɔ ka lo nyuma ka Jehowa.
8:1-23—Etena kakɔna kakakotshama awui dikumi wɔtɛkɛtami l’avɛsa anɛ? Dui tshɛ ndjelanaka la tshɛkɛta ‘Jehowa kanga lolembelembe kata ate,’ ndo dui la dui diekɔ daka diaki Nzambi dia mbela wodja ande wɔladi. Awui amɔtshi l’atei awɔ wakakotshama lo ntambe ka samalo ntondo ka tena diaso nɛ, koko awui akɔ tshɛ wakakotshama tatɛ lo 1919 tena diaso nɛ, kana wekɔ lo takotshama polo nshi nyɛ.a
8:3—Lande na kelamɛ Jerusalɛma ɔnɛ “usumba wa kolamelu”? La ntondo k’elanyelo kayɔ lo 607 ntondo ka tena diaso nɛ, Jerusalɛma aki “usumba watusuyanyaka,” wakalolanɛ la aprɔfɛta ndo ɛlɔmbɛdi wa kɔlɔ ndo l’anto waki komonga la kɔlamelo. (Zefaniya 3:1; Jeremiya 6:13; 7:29-34) Koko, etena kakayokamaka tɛmpɛlɔ nto ndo kakayodjaka wodja sheke dia tɛmɔlaka Jehowa, akambo wa mɛtɛ wendana l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi wakahombe tɛkɛtama lɛkɔ, ndo Jerusalɛma yakayelamɛka “usumba wa kolamelu.”
11:7-14—Kakɔna kalembetshiya alanga wakelɛ Zɛkariya ɔnɛ: “Ngandji ka mamba” ndo dikina ɔnɛ: “Kame”? Zɛkariya akɛnyama oko onto lakatomama dia “[ndjo]lesha limba l’ekoko wakasonwama dia ndjakema,” mbuta ate anto wele oko ɛkɔkɔ wakasoyamaka oma le ewandji awɔ. Lo ɔkɛndɛ ande wele oko olami, Zɛkariya aki didjidji dia Yeso Kristo, lakatomama le wodja wakadje la Nzambi sheke, koko wakɔ̂sɛkɛ. Oshilelo wa “Ngandji ka mamba” aki didjidji dia woho wakahombe Nzambi komiya sheke y’Ɛlɛmbɛ yakandadje la ase Juda ndo tshika dia mbaoka ngandji. Wonyelo wa “Kame” nembetshiyaka olanyelo wa dimama dia nkumbo k’onto l’ɔnango diaki lam’asa ase Juda la ase Isariyɛlɛ.
12:11—Ele “utanda wa Hadadarimona l’ukidi wa Mengido”? Farawɔ Neko ka l’Edjibito akadiake Jɔsiya nkumekanga ka Juda lo ta diakawalɔ “l’ukidi wa Mengido,” ndo nde akalelama ‘la nkembo y’otanda’ l’edja k’ɛnɔnyi efula. (2 Ekondo 35:25) Ɔnkɔnɛ, “utanda wa Hadadarimona” mbeyaka mendana la delo diakawalele Jɔsiya.
Wetshelo le so:
1:2-6; 7:11-14. Jehowa ngɛnangɛnaka wanɛ wetawɔ engwelo kande la ndjatshumoya tshɛ ndo wakalola le nde lo mbɔtɛmɔla l’anima awɔ tshɛ. Lo wedi okina, nde hetawɔ alɔmbɛlɔ wa wanɛ wɔlɔmba ekimanyielo ‘watetemala tona dia mpokamɛ, watetemala keketsha etema, ndo wadiha atui awɔ’ lo losango lande.
4:6, 7. Ndoko wekamu ɔtɔi waki nyuma kaki Jehowa kombekola dia olimu wa wokelo wa tɛmpɛlɔ shidiyama lo yoho ya dimɛna. Okakatanu tshɛ wakoka pomana laso l’olimu wakambɛso Nzambi kokaka kandɔma naka sho monga la mbetawɔ le Jehowa.—Mateu 17:20.
4:10. Lam’ele Jehowa akawaendaka, Zɛrubabɛlɛ nde la wodja ande wakashidiya mbika tɛmpɛlɔ lo ndjela ɛlɛmbɛ waki Nzambi wa lâdiko. Nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ la kɛnɛ kalɔmba Jehowa kema dikambo diamboleka wolo le anto wele bu kokele.
7:8-10; 8:16, 17. Dia mbetawɔma le Jehowa, sho pombaka monga la losembwe, monga la ngandji ka lɔsɛngɔ, mbokana kɛtshi ndo mbutanɛka mɛtɛ.
8:9-13. Jehowa tɔtshɔkɔlaka etena ‘kele anya aso wolo’ lo kamba olimu wakandatosha. L’atei w’ɛtshɔkɔ ɛsɔ mbele ndo wɔladi, lotui tshitshi, ndo ohamelo wa lo nyuma.
12:6. Wanɛ wele l’ɔkɛndɛ wa nama ekambi waki Jehowa pombaka monga oko “uwa mbaheta,” mbuta ate monga l’ohetoheto w’efula.
13:3. Kɔlamelo yaso otsha le Nzambi ka mɛtɛ ndo otsha l’okongamelo ande pombaka ndeka kɔlamelo yele laso otsha le woho w’onto tshɛ, oyadi tekɔ la lɔngɛnyi la wolo la onto akɔ.
13:8, 9. Waa apɔsta wele Jehowa akawaoke ɔkɔngɔ waki olui a woke, tenyi pende di’anto wa lo wodja. Paka etenyi ɔtɔi ka sato mbakɛdiama lo dja. Lo nshi yaso nyɛ, Lokristokristo lokengami l’anto efula wayasɛma ɔnɛ Akristo mbewɔ, hawetawɔma oma le Jehowa. Paka djui ya tshitshɛ, mbuta ate Akristo w’akitami, ‘mbâkatɛndɛ lokombo la Jehowa’ ndo mbetawɔ dia mbɛdiama. Vɔ l’asekawɔ ambetawudi mɛnyaka dia vɔ kema Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’onyɔ.
Sho pombaka monga la mposa ka kamba olimu l’ohetoheto
Shɛngiya yakɔna yele la losango lakewoya Hangai nde la Zɛkariya le so ɛlɔ kɛnɛ? Etena kakanyiyaso woho wakatshutshuya losango lawɔ ase Juda dia vɔ mbidja yimba l’olimu wa nyomohika tɛmpɛlɔ, shi sho lawɔ tshutshuyamaka dia monga l’ohetoheto l’olimu w’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo ndo wa mbetɛ anto ambeki?
Zɛkariya akewoya dia Mɛsiya ayoya “ayahemi ladiku dia punda,” ndo ɔnɛ nde ayofungama l’ɔtɛ wa “toshekele ta fesa akumi asatu,” ndo ɔnɛ nde ayodiakema, ndo ɔnɛ “ekoko [wayoh]andjwama.” (Zekariya 9:9; 11:12; 13:7) Ande shɛngiya ya wolo yahomba monga l’ekotshamelo ka prɔfɛsiya shɔ yendana la Mɛsiya yakewoya Zɛkariya lo mbetawɔ kaso lee! (Mateu 21:1-9; 26:31, 56; 27:3-10) Wɛkamu wele laso l’Ɔtɛkɛta wa Jehowa ndo lo tɛdikɔ takandɔshi dikambo dia panda kaso tokeketshaka.—Heberu 4:12.
[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]
[Kiombo ya lo lɛkɛ 11]
WAƐNƐLƆ ENANƐI WA DIDJIDJI WAKI ZƐKARIYA
1:8-17: Shikikɛka dia olimu wa wokelo wa tɛmpɛlɔ wayoshidiyama ndo mɛnyaka dia Jerusalɛma l’esomba wosukanyi layɔ wayɔtshɔkwama.
1:18-21: Ndakaka ekomelo ka ‘seke nyɛi yakahandjola Juda,’ mbuta ate mandji tshɛ yakalɔshanaka la ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa.
2:1-13: Mɛnyaka dia Jerusalɛma yayohama ndo ɔnɛ Jehowa ayonga “eheli ka dja l’utshimba awo tshe,” mbuta ate ayoyikokɛ.
3:1-10: Mɛnyaka dia Satana akahombe mbidja wekamu l’olimu wa wokelo wa tɛmpɛlɔ ndo ɔnɛ Ɔlɔmbɛdi a Lâdiko Jashua ayotshungwama ndo ayɛdiama oma lo pɛkato yande.
4:1-14: Mbishaka eshikikelo dia wekamu wele oko akona wayonyɛma ndo nguvɛrnɛrɛ Zɔrɔbabɛlɛ ayoshidiya olimu wa wokelo wa tɛmpɛlɔ.
5:1-4: Mbewoyaka mananu le atshi wa kɔlɔ wele watakondjaka dilanya.
5:5-11: Mbewoyaka ekomelo k’awui wa kɔlɔ.
6:1-8: Ndakaka elamelo ndo ekokelo ka andjelo.
[Osato wa lo lɛkɛ 16]
Losango laki Hangai nde la Zɛkariya laki l’oyango akɔna?
[Osato wa lo lɛkɛ 18]
Ngande wele alami wekɔ oko “uwa mbaheta”?