‘Akɔna ele la lomba ndo la yimba l’atei anyu?’

‘Akɔna ele la lomba ndo la yimba l’atei anyu? Nde ɛnya etsha ande oma lo lɔkɛwɔ lande l’ɔlɔlɔ la memakana ka lomba.’​—JAK. 3:13.

1, 2. Kakɔna kakokaso mbuta lo dikambo dia anto efula wɔsama oko akanga a tomba?

AKƆNA afɔnyɔyɛ ele mɛtɛ la lomba? Onde ambutshi ayɛ, opalanga ɔmɔtshi, kana ombetsha ɔmɔtshi wa lo kalasa y’adidi? Kanyi yayɛ lo kɛnɛ kendana la onto lele la lomba mbeyaka sɛngiyama la yoho ya lɔsɛnɔ yele layɛ. Koko ekambi waki Nzambi ndjashaka ntondotondo lo kanyi yande.

² Aha anto tshɛ wɔsama oko akanga a tomba lo andja ɔnɛ mbele mɛtɛ akanga a tomba lo washo wa Nzambi. Ɛnyɛlɔ, Jɔbɔ akatɛkɛta dikambo dia anto wakayaɔsaka vɔamɛ oko akanga a tomba, koko nde akadihiya ate: “Dimi hatani kanga [lo]mba l’atei anyu.” (Jobo 17:10) Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde lo dikambo di’anto amɔtshi wakatone lomba laki Nzambi ate: “Vo wakayasemaka vati: Akanga a [to]mba mbesu, keli wakayala dinginya.” (Romo 1:22) Ndo oma lo tshimbo yaki ɔprɔfɛta Isaya, Jehowa ndamɛ akate la wolo tshɛ ate: “Mananu kayali le waku watuyaenaka akanga a tumba lu ashu awo.”​—Is. 5:21.

3, 4. Kakɔna kalɔmbama dia onto monga la lomba la mɛtɛ?

³ Mbokɛmaka hwe dia ekɔ ohomba dia sho mbeya kɛnɛ ketɛ onto kanga lomba ndo kôkonya dia nde mbetawɔma le Nzambi. Tukedi 9:10 tokiyaka ɔnɛ: ‘Wɔma wa Jehowa wele etatelo ka lomba ndo ewo ka Ɔnɛ loleki ekila mbele kɛnɛ kalembetshiya yimba.’ Kanga lomba pombaka mboka Nzambi wɔma ndo nɛmiya atɔndɔ ande. Koko awui efula nɔmbamaka, lo dihole dia mbetawɔ tsho ɔnɛ Nzambi ekɔ ndo ɔnɛ nde ekɔ la atɔndɔ. Ombeki Jakɔba ekɔ lo keketsha kanyi yaso lo dikambo sɔ. (Adia Jakoba 3:13.) Tolembete etelo kayela kɛnɛ: ‘Nde ɛnya etsha ande oma lo lɔkɛwɔ lande l’ɔlɔlɔ.’ Lomba la mɛtɛ pombaka mɛnama lo kɛnɛ kasalaso ndo kataso lushi tshɛ.

⁴ Monga la lomba la mɛtɛ nembetshiyaka monga la ekanelo k’ɔlɔlɔ ndo kamba la ewo ndo la yimba lo yoho ya dimɛna. Etsha akɔna wayɛnya dia sho tekɔ la lomba la ngasɔ na? Jakɔba shilaka akambo amɔtshi wayɛnama lo etsha wa wanɛ wele la lomba.a Kakɔna kakandate kakoka tokimanyiya dia sho monga la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ lam’asaso la anyaso ambetawudi, mbidja ndo wanɛ wele lo andja w’etshumanelo?

Etsha wɛnya dia onto ekɔ mɛtɛ la lomba

5. Lɔkɛwɔ la ngande layonga la onto lele lomba mɛtɛ?

⁵ Oko wakatashidi dita, Jakɔba akakatanya lomba la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ. Lam’ele wɔma waki Jehowa mbele etatelo ka lomba, kanga lomba la dia sala la wolo dia ndjaɔtɔnganyiya la mboka ndo la atɔndɔ waki Nzambi. Sho hatotɔ la lomba l’oma le Nzambi. Koko, sho kokaka likondja diɛsɛ oma lo wekelo wa Bible wa mbala la mbala ndo oma lo ekanelo ka yimba. Awui asɔ mbayotokimanyiya dia sho sala kɛnɛ katokeketsha Efeso 5:1 ɔnɛ: “Okone nyukuya [Nzambi].” Naka sho ndeka ndjaɔtɔnganyiya la lonto laki Jehowa, kete tayoleka kɛnɛmɔla lomba lo etsha wakiso. Mboka ya Jehowa ndeka y’ana w’anto la fwa. (Is. 55:8, 9) Ɔnkɔnɛ, naka sho mbokoya woho wasala Jehowa akambo, kete anto wa lo andja wayɛna dia tekɔ la ɛngɔ kɛmɔtshi katotshikitanya la wɔ.

6. Lande na kele memakana nembetshiyaka monga ɔlɔlɔ ndo ngande wɛnya onto dia nde ekɔ la dionga sɔ?

⁶ Jakɔba mbutaka dia yoho mɔtshi yakokaso monga oko Jehowa ele monga la ‘memakana ka lomba.’ Kânga mbele memakana nembetshiyaka monga ɔlɔlɔ, lo etena kakɔ kâmɛ Okristo kokaka monga la dihonga diayowokimanyiya dia nde sala akambo la wɛdimo. Kânga mbende la wolo waha la elelo, Nzambi ekɔ la memakana ndo sho hatoke wɔma dia ndjasukanya la nde. Ɔnaki Nzambi akakɛnɛmɔla memakana dimɛna efula woho ɔnɛ wakandakoke mbuta ɔnɛ: “Nyuyi le mi, nyu tshe watukambaka ndu weli la wetshu wa wulu, ku dimi layunyusha mumuya. Nyembe lokoho lami, nyeki akambu uma le mi. Ne dia dimi la memakana la ndjakitshakitsha l’utema, ku nyu nyayutana mumuya l’etema anyu.”​—Mat. 11:28, 29; Fil. 2:5-8.

7. Bonde kakokaso mbɔsa Mɔsɛ oko ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka memakana?

⁷ Bible tɛkɛtaka dikambo dia anto akina wakɛnya memakana kana diki. Mɔsɛ aki ɔmɔtshi wa l’atei awɔ. Nde aki la ɛkɛndɛ wa weke, koko nde akɔsamaka oko “kanga memakana ka wulu, ndeka antu tshe wa la kete.” (Wal. 11:29; 12:3) Tohɔ nto wolo wakasha Jehowa Mɔsɛ dia nde kotsha lolango Lande. Jehowa akangɛnangɛnaka dia kamba la anto wele la memakana dia kotsha sangwelo diande.

8. Ngande wakoka anto wele kema kokele kɛnɛmɔla ‘memakana ka lomba’?

⁸ Mbokɛmaka hwe dia anto wele kema kokeke kokaka kɛnɛmɔla ‘mekamaka ka lomba.’ Kayotota dikambo diaso na? Ngande wakokaso ndeka kɛnɛmɔla dionga sɔ? Memakana kekɔ olowa ɔmɔtshi wa nyuma k’ekila ka Jehowa. (Ngal. 5:22, 23) Sho kokaka nɔmba dia nde tosha nyuma kande ndo sala la wolo dia kɛnɛmɔla elowa atɔ, tele la eshikikelo ɔnɛ Nzambi ayotokimanyiya dia sho nyomoleka kɛnɛmɔla memakana. Ɛtɛkɛta w’eshikikelo waki omembi w’esambo wayela ɛnɛ toshaka ɔkɔkɔ w’oshika wa sala dikambo sɔ: “[Nzambi] atulimbitshiyaka akanga a ndjakitshakitsha mbuka kandi.”​—Osam. 25:9.

9, 10. Welo akɔna wahombaso mbidja dia kɛnɛmɔla memakana k’oma le Nzambi ndo lande na?

⁹ Koko mbeyaka monga ohomba mbidja welo efula dia ndjâlowanya lo dikambo sɔ. L’ɔtɛ wa woho wakatodiama, anto amɔtshi l’atei aso mbeyaka monga la okakatanu dia kɛnɛmɔla memakana. Ndo nto, anto wotodingi mbeyaka tokeketsha dia sho monga la kanyi yotshikitanyi lo mbuta ɔnɛ osekɛ kɔtɛta evudu ko wɛ mbɔtɛta lokaa. Ko onde ɔsɔ ekɔ mɛtɛ dikambo dia lomba? Naka yema ya dja yambomɛ tshumba luudu layɛ, onde wɛ ayoyidima la esɔ ko kana la ashi wa tshitshi? Naka sho mbidja esɔ lo dja, kete dja yayoleka nombalomba, koko naka sho mboyidima la ashi wa tshitshi, kete ondo yɔ yayodimala. Woho akɔ wâmɛ mbele Bible tolakaka ɔnɛ: “Nkaluya diui la memakana atutshutshaka kele. Keli diui dia wulu diatufudiaka kele.” (Tuk. 15:1, 18) Mbala kayowototsha kɛlɛ, oyadi l’etei kana l’andja wa etshumanelo, onde tambɛna woho wakokaso kɛnɛmɔla lomba la mɛtɛ lo sala akambo la memakana?​—2 Tim. 2:24.

¹⁰ Oko wɛnyamidiɔ la diko, anto efula wasɛngiyama la yimba ya lo andja ɔnɛ kema suke dia kɛnɛmɔla dionga dia ɔlɔlɔ ndo dia ki. Lo wedi okina, sho pomanaka la anto efula wa ngala ndo wele la otako. Jakɔba akeyaka dikambo sɔ ndo nde akasha ɛhɛmwɛlɔ woho w’anto wa lo etshumanelo mbeya mbewɔ yimba ya kɔlɔ shɔ. Naa wetshelo okina wakokaso kondja oma lo dako diakandasha?

Waonga w’onto lele bu la lomba

11. Waonga akɔna wahɔtɔnɛ la lomba l’oma le Nzambi?

¹¹ La dihonga tshɛ, Jakɔba akafunde dikambo dia waonga wahɔtɔnɛ kânga yema tshitshɛ la lomba l’oma le Nzambi. (Adia Jakoba 3:14.) Kandjema la ewanu wekɔ waonga wa lo demba, koko aha wa lo nyuma. Tɔsɛdingole kɛnɛ katotombaka etena kadja waonga wa lo demba otshumba. Elui esamalo w’Akristo wa lâdiko di’ɛlɔmɔ wekɔ lo nɔmbɔla taato tɔmɔtshi t’Ɔtɛmwɛlɔ wa Saint-Sépulcre wa la Jerusalɛma, wele fɔnyamaka dia wakahikama lɛnɛ akadiakema ndo akakundɛma Yeso. Ewanu tombaka mbala la mbala lam’asa elui ɛsɔ. Lo 2006, jurnalɛ Time yakatɛkɛta dia dikambo dimɔtshi diakete etena “kakalɔshana [andjashi nzambi] lo edja ka wenya efula wakɔmana dikitshelo di’etale di’atala.” Lo woho wewɔ bu kânga la yema ya wɛkamu tshitshɛ lam’asawɔ mbakawakome lo mbisha Mizilima ɔmɔtshi sapi y’ɔtɛmwɛlɔ.

12. Kakɔna kakoka tomba naka hatosadi akambo la lomba?

¹² Ewanu wa kɔlɔ efula wa ngasɔ hawohombe tomba l’atei wa etshumanelo k’Akristo wa mɛtɛ. Koko tena dimɔtshi, eongelo kele kema kokele kakatahowɔ konyaka anto amɔtshi dia vɔ tshininala lo tokanyi tawɔ hita. Kɛsɔ kokaka konya dia anto monga la ewanu lo yɛdikɔ mɔtshi lam’asawɔ. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akɛnyi dikambo dia woho ɔsɔ lo etshumanelo ka la Kɔrɛtɔ, ko nde akafunde ate: “Ne dia kandjema la tamu weki l’atei anyu, nyu kema wa lu alimba, hanyuyeli ditshelu di’antu uka?” (1 Kor. 3:3) Akambo wa lonyangu asɔ wakatombe mɛtɛ lo etshumanelo ka lo ntambe ka ntondo kɛsɔ lo edja ka tshanda mɔtshi. Diɔ diakɔ diahombaso sɛnaka la wolo diaha yimba ya ngasɔ mbɔtɔ lo etshumanelo kɛmɔtshi ɛlɔ kɛnɛ.

13, 14. Sha bɛnyɛlɔ diɛnya woho wakoka onto kɛnɛmɔla yimba ya lo demba.

¹³ Ngande wakoka yimba ya ngasɔ tatɛ monga la shɛngiya lo etshumanelo yema yema? Yɔ kokaka tatɛ oma lo tokambakambo ta totshitshɛ. Ɛnyɛlɔ, etena kahikama Mbalasa ka Diolelo kɛmɔtshi, anto mbeyaka monga la tokanyi totshikitanyi lo kɛnɛ kendana la woho wayotokama. Ɔnangɛso ɔmɔtshi mbeyaka mama la wanyande naka kanyi yande hayetawɔmi, ondo lo mɔnyɔla tɛdikɔ tɔsami. Nde mbeyaka ndo tona dia sala kânga djimulimu tshɛ yendana la wokelo ɔsɔ. Onto latsha ngasɔ mbeyaka mbohɛ dia kamba olimu wendana la etshumanelo nemanɛka mbala efula la ki ka lo etshumanelo koko aha la toho ta wokelo ta shikaa ta kamba la tɔ. Dionga dia memakana mbayetawɔ Jehowa, koko aha ewanu.​—1 Tim. 6:4, 5.

¹⁴ Ɛnyɛlɔ kekina ele, mbeyaka monga ko dikumanyi dia lo etshumanelo kɛmɔtshi diambɛna dia onyawɔ ɔmɔtshi lele kânga mambondokamba edja oko ekumanyi, ambɛnama hwe dia nde hayokotsha akambo walɔmbama lo Afundelo dia mɛmba ɔkɛndɛ ɔsɔ. Naka omendji w’otshimbedi ambɛna dia ekumanyi kakɔ akalongola alako wa shikaa koko nde kondjalowanya, kete nde mbeyaka mbetawɔ kâmɛ la dikumanyi dikina dia sala olowelo wendana la wonyamelo ande oma l’ɔnɔngɔ wa dikumanyi. Ngande wayɔsa ekumanyi kakɔ dikambo sɔ? Onde nde ayetawɔ yɛdikɔ yɔshi dikumanyi tshɛ ndo alako w’oma lo Afundelo la ndjakitshakitsha ndo la memakana tshɛ ndo ndjashikikɛ dia kotsha kɛnɛ kalɔmba Afundelo dia nde monga la akoka wa kamba nto oko ekumanyi? Kana onde nde ayolamɛ dikumanyi dikina kumbɛkumbɛ ndo ayonga la kandjema l’ɔtɛ wahandayokamba nto oko ekumanyi? Onde ekɔ dimɛna dia ɔnangɛso ɔmɔtshi tetemala kamba oko ekumanyi kele la akoka, etena kele nde aya bu la akoka akɔ? Ayonga dikambo dia lomba efula naka nde monga la ndjakitshakitsha ndo la yimba!

15. Lande na kataso dia alako wakasambiyama wa lo Jakoba 3:15, 16 wekɔ ohomba efula?

¹⁵ Kânga mbediɔ ɔsɔku, ekɔ nto toho tokina takoka onto kɛnɛmɔla dionga diakɔ diamɛ. Koko oyadi okakatanu akɔna wambotomba, sho pombaka sala la wolo tshɛ dia mbewɔ waonga wa ngasɔ. (Adia Jakoba 3:15, 16.) Ombeki Jakɔba akate dia waonga wa ngasɔ wekɔ wa la “kete” nɛ dia vɔ wekɔ waonga wa lo demba, mbuta ate, wele kema la lonyuma. Vɔ wekɔ wa lo “dimba” lo woho ɔnɛ wele vɔ fɔnaka la waonga wa nyama yele bu la yimba. Waonga asɔ wekɔ wa “uhimbanyi,’ nɛ dia vɔ kɛnɛmɔlaka waonga w’atunyi wa lo nyuma waki Nzambi. Ande woho wende kɔlɔ dia Okristo kɛnɛmɔla waonga asɔ lee!

16. Etshikitanu akɔna wahombaso ntsha ndo ngande wakokaso tondoya dikambo sɔ?

¹⁶ Ose etshumanelo tshɛ la dia ndjâsɛdingola woho wa minya waonga asɔ. Oko wewɔ embetsha lo etshumanelo, emendji la dia mɛna ohomba wa minya waonga wa kɔlɔ oma lo lonto lawɔ. Kema wɔdu dia tondoya dikambo sɔ l’ɔtɛ wa eongelo kele kema kokele kakatahowɔ ndo l’ɔtɛ wa shɛngiya y’oma lo andja ɔnɛ. Dui sɔ kokaka mbɛdikama la onto layanga dia mandɛ l’okongo wa lɔtɛkɛ ndo w’ɔsɛlɔ. Naka nde hongi la ɛngɔ ka kimɛ, kete nde kokaka sɛlɛmɔ ɛkɔngɔkɔngɔ. Ɔnkɔnɛ, naka sho mbetawɔ alako wa lo Bible ndo ekimanyielo katosha etshumanelo ka Nzambi ka lo andja w’otondo, kete tayokoka ntshɔ otsha la ntondo.​—Osam. 73:23, 24.

Waonga wakombola akanga a tomba dia kɛnɛmɔla

17. Kakɔna kasala akanga a tomba mbala efula etena kahembamawɔ la akambo wa kɔlɔ?

¹⁷ Adia Jakoba 3:17. Sho kokaka kondja wahɔ lo sɛdingola waonga amɔtshi waya lo monga la ‘lomba l’oma l’olongo.’ Monga pudipudi nembetshiyaka aha mbisana lo etsha ndo lo tokanyi taso. Sho pombaka pembola losambi la akambo wa kɔlɔ esadi eto. Sho pombaka sala dikambo sɔ aha la mengenga kânga yema. Onde onto ɔmɔtshi amboyangaka kodja lohita lo sso lushi lɔmɔtshi? Naka eelo, kete wɛ akanya elungi mbala kakɔ ɔtɔi kana akakimɛ onto akɔ lo anya. Wɛ akasale dikambo sɔ mbala kakɔ ɔtɔi, aha la ɔnɛ tokokana yimba. Ngasɔ mbahombaso sala etena kahembamaso dia sala kɔlɔ. Lɔkɛwɔ laso la pudipudi ndo nkum’otema kaso kambekiyama oma lo Bible totshutshuyaka dia sho tona akambo wa kɔlɔ mbala kakɔ ɔtɔi, aha la ɔnɛ totokotakanyi yimba. (Romo 12:9) Bible kekɔ la bɛnyɛlɔ di’anto wakasale akambo lo yoho shɔ, ɛnyɛlɔ Yɔsɛfu la Yeso.​—Etat. 39:7-9; Mat. 4:8-10.

18. Elɛwɔ a) nanga ki? b) mbidja ki?

¹⁸ Lomba l’oma le Nzambi nɔmbaka nto dia sho ndjala akanga wa ki. Dui sɔ nembetshiyaka dia sho mbewɔ dionga dia sɔmbwanɛ, di’ewanu kana etsha wakoka mbidja ki kaso lo wâle. Jakɔba ambolembetshiya dui sɔ, lo mbuta nto ate: “Elua w’akambu w’ololo wambunema lu ki le antu watuyangaka ki.” (Jak. 3:18) Tolembete etelo k’ɔnɛ “watuyangaka ki.” Onde vɔ teyaka lo etshumanelo oko wanɛ walanga ki kana wakidja lo wâle? Onde sho manaka mbala la mbala la anto akina, mbanyangiyaka kana hatɔkɔhɛ nyanga etena katosalɛwɔ dui dimɔtshi? Onde sho tshininalaka dia anto akina tɔ̂sa woho weso, kana sho salaka la wolo la okitshakitsha tshɛ dia minya waonga wanyangiya anto akina? Onde sho mbeyamaka oko anto walanga nshi tshɛ mbidja ki lam’asaso la anto akina, ndo wele suke dia dimanyiyɛ anto akina? Ndjasɛdingola la otema ɔtɔi kokaka tokimanyiya dia sho mɛna dia kana ekɔ ohomba sho ndjalowanya lo kɛnɛmɔla lomba l’oma le Nzambi lo dikambo sɔ.

19. Ngande wayeyamaka onto oko kanga ekanelo k’ɔlɔlɔ?

¹⁹ Jakɔba akadje ndo ekanelo k’ɔlɔlɔ lo olembetshiyelo wendana la kɛnɛ kakɛnɛmɔla lomba l’oma l’olongo. Onde sho mbeyamaka oko anto watshikanɛ dihole etena kele ndoko tɔndɔ ɔtɔi di’oma lo Afundelo diendana la dikambo diambotomba diele lo wâle, aha la tɛtɛɛ di’anto akina ndjela atɔndɔ aso hita? Onde sho mbeyamaka oko anto wele ɔlɔlɔ ndo wadja anto akina lo demba? Awui asɔ mɛnyaka dia tambeka dia monga la ekanelo k’ɔlɔlɔ.

20. Etombelo akɔna wayotokondja naka sho kɛnɛmɔla waonga w’ɛlɔlɔ womaso la sɛdingola?

²⁰ Ande diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ diayokoka monga lo etshumanelo naka anangɛso la akadiyɛso sala la wolo dia nyomoleka kɛnɛmɔla waonga w’ɔlɔlɔ wakafunde Jakɔba lo dikambo diawɔ lee! (Osam. 133:1-3) Monga la memakana, la ki ndo la ekanelo k’ɔlɔlɔ lam’asaso ayosala dia sho monga la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ ndo ayɛnya mɛtɛ dia tekɔ la ‘lomba l’oma l’olongo.’ Lo wekelo wayela, tayɔsɛdingola woho wele mbeka dia mbɔsa anto akina woho wawaɔsa Jehowa kokaka tokimanyiya lo dikambo sɔ.

[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]

Onde wɛ kokaka nembetshiya?

• Kakɔna ketɛ Okristo kanga lomba la mɛtɛ?

• Ngande wakokaso ndeka kɛnɛmɔla lomba l’oma le Nzambi?

• Waonga akɔna wɛnama le wanɛ wahakɛnɛmɔla ‘lomba l’oma l’olongo’?

• Waonga akɔna wambotoyashikikɛ dia nyomoleka kɛnɛmɔla?

[Osato wa lo lɛkɛ 23]

Ngande wakoka ewanu tomba ɛlɔ kɛnɛ?

[Osato wa lo lɛkɛ 24]

Onde sho tonaka akambo wa kɔlɔ mbala kakɔ ɔtɔi?