Memakana ekɔ dionga di’ohomba di’okristo
“Nyolote etema wa . . . memakana.”—KOLOSAI 3:12.
1. Kakɔna ketɛ memakana dionga dia dimɛna efula?
EKƆ dimɛna efula mbidjasɛ l’onto lele la memakana kana l’otema wa tshitshi. Koko Sɔlɔmɔna, Nkumekanga ka lomba akate dia ‘lolemi la memakana mbeyaka mbɔkɔla weka.’ (Tukedi 25:15) Memakana ekɔ dionga dia dimɛna efula diakakatanya ɔngɛnɔngɛnɔ la nkudu.
2, 3. Naa diɔtɔnganelo diele lam’asa memakana la nyuma k’ekila, ndo kakɔna kayangaso sɛdingola lo sawo nɛ?
2 Ɔpɔstɔlɔ Paulo akadje memakana l’ɔnɔngɔ w’“elua wa nyuma” woshidinde lo Ngalatiya 5:22, 23. Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi lo Traduction du monde nouveau ɔnɛ “memakana” lo Nga 5 divɛsa 23 kadimɔmaka mbala efula lo dikadimwelo dikina dia Bible ɔnɛ “ndjâkitshakitsha” kana “loshilambo.” Lo mɛtɛ, l’ɛtɛkɛta efula ekɔ wolo tana tshɛkɛta ya shikaa yɔtɔnɛ la tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ shɔ nɛ dia tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yakɔ halembetshiya otema w’ɔlɔlɔ kana ndjâkitshakitsha ka lâdiko di’ɛlɔmɔ, koko memakana ndo loshilambo l’oma k’ɛse otema. Yɔ nembetshiyaka nto yimba ndo otema w’onto, koko aha kɛnɛ kasala onto.
3 Dia sho nyomoleka shihodia ohomba ndo nɛmɔ diele la memakana, nyɛsɔ tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ nɛi di’oma lo Bible. (Romo 15:4) Lam’ayangaso disɛdingola, tayeya aha tsho kɛnɛ kalembetshiya dionga sɔ, koko ndo woho wakokaso monga ladiɔ ndo diɛnya l’akambo tshɛ wasalaso.
‘Tɔ kekɔ la nɛmɔ efula lo washo wa Nzambi’
4. Ngande weyaso dia Jehowa mbɔsaka memakana la nɛmɔ efula?
4 Lam’ele memakana ekɔ olowa ɔmɔtshi wa nyuma ka Nzambi, lâsɔ tɔ mɛtɛ pombaka mbɔtɔnganɛ efula la lonto la diambo laki Nzambi. Ɔpɔstɔlɔ Petero akafunde dia ‘yimba ya ki ndo ya memakana yekɔ la nɛmɔ efula lo washo wa Nzambi.’ (1 Petero 3:4) Aha la tâmu, memakana ekɔ dionga dimɔtshi diaki Jehowa, lâsɔ nde mbodiɔsaka la nɛmɔ efula. L’ɔkɔkɔ ɔsɔ mbahomba ekambi waki Nzambi tshɛ monga la memakana. Ko ngande wɛnya Nzambi Kanga-Nkudu-Tshɛ, Owandji waheme andja w’otondo memakana na?
5. Elongamelo kakɔna kele laso diɛsɛ oma lo memakana kaki Jehowa?
5 Lam’akahindola Adama l’Eva ɔlɛmbɛ waki Nzambi wakasekɛka di’aha ndɛ olowa w’oma l’otamba w’ewo k’akambo w’ɔlɔlɔ la wa kɔlɔ, vɔ wakasale dikambo sɔ l’okonda. (Etatelu 2:16, 17) Tshelo y’ohedia ya l’okonda shɔ mbakayotaka pɛkato, nyɔi, ndo mbakayowânganyaka la Nzambi oyadi vɔ ndo ana wakawahombe ndjôta . (Romo 5:12) Kânga mbaki Jehowa la shadiya ya mboka nkumbo k’anto ɔkɔngɔ, mbut’ate mbaɔsa oko anto waya bu nto ohomba lo washo ande, nde kosala dikambo sɔ. (Osambu 130:3) Koko, oma lo ɔlɔlɔ ande ndo lo woho wahandetawɔ dia monga awui wolo—waonga wakɛnɛmɔla memakana kande, Jehowa akalɔngɔsɔla woho ɔmɔtshi wakahombe anto ndjasukanya oya le nde ndo mpomɔ lokolo l’ɔlɔlɔ lo washo ande kânga mbewɔ atshi wa pɛkato. Eelo, oma lo woshasha w’olambo wa tshungo w’Ɔnande Yeso Kristo, Jehowa akatosha diaaso dia sho ndjasukanya la ntondo ka kiti kande ka lowandji kaheme tshɛ aha la mboka wɔma.—Romo 6:23; Heberu 4:14-16; 1 Joani 4:9, 10, 18.
6. Ngande wakɛnama memakana kaki Nzambi lo kɛnɛ kendana la Kɛna?
6 Edja efula la ntondo ka Yeso ndja la nkɛtɛ, memakana kaki Jehowa kakɛnama etena kakolambola Kɛna la Abɛlɛ, ana waki Adama elambo. Lo menda kɛnɛ kaki l’etema awɔ, Jehowa kombetawɔ olambo waki Kɛna koko ‘akangɛnangɛna’ Abɛlɛ l’olambo ande. Woho wakangɛnangɛna Nzambi Abɛlɛ l’olambo ande kɔngɛnyangɛnya Kɛna. Ɔkɔndɔ wa lo Bible mbutaka ɔnɛ “Kena akadanganela la kele.” Kakɔna kakasale Jehowa? Onde dionga dia kɔlɔ diaki la Kɛna diakawomadja? Ndooko. La memakana tshɛ, nde akambola Kɛna lande na kamondomala. Jehowa akakome polo ndo lo mɛnya Kɛna kɛnɛ kakandahombe sala dia nde ‘ngɛnangɛna.’ (Etatelu 4:3-7) Lo mɛtɛ, Jehowa mɛnyaka dionga dia memakana lo yoho ya kokele.—Etumbelu 34:6.
Memakana kotolaka ndo keketshaka anto
7, 8. (a) Ngande wakokaso koma lo mbeya dimɛna memakana kaki Jehowa? (b) Kakɔna katosholɛ ɛtɛkɛta wele lo Mateu 11:27-29 lo dikambo dia Jehowa ndo dia Yeso?
7 Yoho yoleki dimɛna ya mbeya waonga woleki tshɛ wele la Jehowa ele mbeka lɔsɛnɔ ndo olimu waki Yeso Kristo. (Joani 1:18; 14:6-9) Lam’akinde la Ngalileya l’ɔnɔnyi wa hende w’olimu ande w’esambishelo, Yeso akasale ahindo efula wa mamba la Kɔrazina, Bɛtɛsayida la Kapɛrɛnauma ndo lo ngelo yosukanyi l’ahole asɔ. Koko anto efula waki la lotamanya, wendjudi ndo vɔ kombetawɔ ahindo wakandasale asɔ. Kakɔna kakasale Yeso na? Kânga mbakandawaohola la wolo tshɛ kɛnɛ kayowakomɛ lo woho wewɔ bu la mbetawɔ, nde akoke waa ʽam ha·ʼaʹrets, mbut’ate anto k’anto waki l’atei awɔ kɛtshi lo woho wakiwɔ wola lo nyuma.—Mateu 9:35, 36; 11:20-24.
8 Kɛnɛ kakasale Yeso oma lâsɔ akɛnya dia nde ‘akeyaka She dimɛna’ ndo akawokoyaka. La wangasanu tshɛ Yeso akete anto k’anto ate: “Nyuyi le mi, nyu tshe watukambaka ndu weli la wetshu wa wulu, ku dimi layunyusha mumuya. Nyembe lokoho lami, nyeki akambu uma le mi. Ne dia dimi la memakana la ndjakitshakitsha l’utema, ku nyu nyayutana mumuya l’etema anyu.” Ɛtɛkɛta ɛsɔ wakasambe ndo wakakeketsha mɛtɛ anto wakahɛnyahɛnyamaka ndo waki wambɔkɔmɔ! Ɛtɛkɛta ɛsɔ tosambaka ndo tokeketshaka polo ndo ɛlɔ kɛnɛ. Naka sho monga mɛtɛ la memakana, kete tayonga l’atei w’anto ‘wele Ɔna ayowasholɛ dimɛna’ ele She.—Mateu 11:27-29.
9. Dionga diakɔna diokakatanyemi la memakana ndo ngande wele Yeso ɛnyɛlɔ ka dimɛna lo dikambo sɔ?
9 Dionga dimɔtshi diokakatanyi efula la memakana ko ndjâkitshakitsha, mbut’ate monga la “ndjakitshakitsha ka l’utema.” Koko lotamanya konyaka onto dia nde ndjafuna ndo mbala efula lɔ konyaka onto dia monga otema wolo otsha le anto akina, mbut’ate monga onto lahayadje lo dihole di’anto akina. (Tukedi 16:18, 19) Yeso akɛnya ndjâkitshakitsha lo edja tshɛ kakandakambe olimu ande lanɛ la nkɛtɛ. Kânga lam’akandɔtɔ la Jerusalɛma nshi shamalo la ntondo ka nyɔi kande ahemi lo ponda ndo lam’akawolongola la nɛmɔ di’efula oko Owandji w’ase Juda, Yeso akatshikitana l’ewandji w’ase andja ɔnɛ. Nde akakotsha prɔfɛsiya kaki Zekariya kendana la Mɛsiya kata ɔnɛ: “Enda, khum’ekanga kaye kayayi le ye, ndi la memakana, ahemi ladiku dia punda, Ndu ladiku dia osongo a punda, lakuto le punda.” (Mateu 21:5; Zekariya 9:9) Danyɛlɛ, omvutshi wa kɔlamelo akɛnyi l’ɛnɛlɔ Jehowa asha Ɔnande lowandji. Koko lo Prɔfɛsiya kɛmɔtshi k’edjedja nde akate dia Yeso ekɔ “one luleki tshitshe.” Memakana ndo ndjakitshakitsha kɛndakɛndaka kâmɛ.—Danyele 4:17; 7:13, 14.
10. Lande na kele memakana k’Okristo kema wɔdu?
10 Memakana k’efula kakɛnya Jehowa nde la Yeso tokimanyiyaka dia sho ndjasukanya otsha le wɔ. (Jakoba 4:8) Monga la memakana halembetshiya monga wɔdu kana ɔhɔdu. Aha ngasɔ mbediɔ mɛtɛ! Jehowa, Nzambi kanga nkudu tshɛ mɛnyaka wolo ndo nkudu k’efula kele lande. Kɛlɛ kande kayokomɛ anto wa kɔlɔ. (Isaya 30:27; 40:26) Yeso lawɔ akayashikikɛ la wolo tshɛ dia sala paka lolango laki Nzambi, kânga lam’akandahembama oma le Satana Diabolo. Nde kɔngɛnangɛna kânga yema okanda wa lokeso wakandaka ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa lo nshi yande. (Mateu 4:1-11; 21:12, 13; Joani 2:13-17) Koko, nde aki la memakana lo kɛnɛ kendana la munga y’ambeki ande, ndo la solo dia lotutsha nde akakikɛka wɛɔdu awɔ. (Mateu 20:20-28) Nomb’ewo kɛmɔtshi k’awui wa lo Bible mbutaka lo kɛnɛ kendana la memakana ate: “Wolo wa mamba wele oko lowolo mboshami l’edia ka memakana.” Nyɛsɔ sho tshɛ tonge la woho wa dionga diaki la Kristo sɔ, mbut’ate memakana.
Ɔnɛ lakaleke anto wa lo nshi yande tshɛ memakana
11, 12. Kakɔna kaketɛ memakana kaki la Mɔsɛ dikambo dia diambo lo menda woho wakandodiama?
11 Ɛnyɛlɔ ka sato kayangaso sɛdingola ekɔ kaki Mɔsɛ. Bible mbutaka dia Mɔsɛ “aki untu kanga memakana ka wulu, ndeka antu tshe wa la kete.” (Walelu 12:3) Dikambo sɔ diakafundama lo wolo wa nyuma k’ekila kaki Nzambi. Memakana ka mɛtɛ kaki la Mɔsɛ akotshutshuya dia nde mbetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa.
12 Diodjamelo diaki Mɔsɛ diakatshikitana la di’anto akina. Jehowa akasale di’ɔnaki ase Hɛbɛru waki la kɔlamelo ɔsɔ tshikala la lɔsɛnɔ l’etena kɛnɛ kele lokeso ndo diakanelo diaki efula. Lo ɛnɔnyi ande w’etatelo, Mɔsɛ akodiama oma le nyango ɔnɛ lakawetsha dimɛna akambo wendana la Jehowa, Nzambi ka mɛtɛ. L’ɔkɔngɔ diko, wakayonyaka Mɔsɛ oma lakawɔ dia mbɔtɔla lo dihole diakatshikitana tshɛ la lɛnɛ akandatatɛ mbola. Stɛfano, Okristo ɔmɔtshi wakadiakema lo ntambe ka ntondo l’ɔtɛ wa mbetawɔ kande akate lo dikambo diande ate: “Waketsha Mose yimba y’asi Edjibitu. Ndi aki wulu lu aui andi la lu etsha andi.” (Etsha 7:22) Mbetawɔ kande kakɛnama etena kakandɛnyi woho wakɛngiyamaka anango oma le ewandji wakadje Farawɔ dia namaka ase fumbe. L’ɔtɛ wakandadiake ose Edjibito ɔmɔtshi lakandɛnyi anyɔkɔla ose Hɛbɛru, Mɔsɛ akalawɔ oma l’Edjibito otsha lo wodja wa Midiyana.—Etumbelu 1:15, 16; 2:1-15; Heberu 11:24, 25.
13. Ɛnɔnyi 40 waketsha Mɔsɛ la Midiyana waki la shɛngiya yakɔna le nde?
13 Lam’akinde l’ɛnɔnyi 40, Mɔsɛ akahombe ndjasɛnya ndamɛ l’oswe ɔmɔtshi. La Midiyana, nde akahomana l’ana wa wamato esambele waki Ruɛlɛ ndo nde akâkimanyiya dia vɔ nɔsha dongalonga di’efula diaki shɛwɔ ashi. Lam’akawakalola la ngelo, ana wa wamato asɔ wakewoya Ruɛlɛ l’ɔlɔlɔ tshɛ vate: “Usi Edjibitu omotshi” akâkoke oma l’anya w’anami w’ɛkɔkɔ watowaɛnyaka pâ. Ruɛlɛ akelɛ Mɔsɛ dia nde ndjodjasɛ lo nkumbo kande. Akambo wa kɔlɔ wakahomana lande kombotshida asolo; kana mboshimba dia nde mbɔtɔnganyiya yoho yande ya lɔsɛnɔ la dihole di’oyoyo diakandakome. Nsaki kande ka sala lolango laki Jehowa kokitakita. L’edja k’ɛnɔnyi 40 wakandalamaka dongalonga diaki Ruɛlɛ, wakandatshuke Zipɔra ndo wakandote ana, Mɔsɛ akayongaka la dionga diakotshikitanya l’anto akina. Eelo, lo mbikikɛ ekakatanu, Mɔsɛ akeke dia monga la memakana.—Etumbelu 2:16-22; Etsha 7:29, 30.
14. Kɔndɔla dikambo dimɔtshi diakatombe lam’akalɔmbɔlaka Mɔsɛ diakɛnya dia nde aki la memakana.
14 Kânga l’ɔkɔngɔ wa Jehowa mbɔsɔna oko ɔnɔmbɔdi w’ana w’ase Isariyɛlɛ, Mɔsɛ akatetemala monga la dionga dia memakana. Dikɛnda dimɔtshi dia pami akayotɛ Mɔsɛ dia Ɛlɛdadɛ nde la Medadɛ wakakambaka oko amvutshi lo pango, kânga mbakiwɔ komonga lam’akatshulwɛ Jehowa apami 70 nyuma kande dia vɔ kamba oko akimanyedi wa Mɔsɛ. Jashua akate ate: “Khumemi Mose, ashimbi!” Mɔsɛ akakadimola la memakana tshɛ ate: “We ambumbukelawo kandjema? Dimi nkumbulaka dia antu wa [Jehowa] tshe ndjala amvutshi. Dimi kumbulaka dia [Jehowa] mbasha nyuma kandi!” (Walelu 11:26-29) Memakana kakokimanyiya dia kandola dikambo dia wolo sɔ.
15. Lande na kele ɛnyɛlɔ kaki Mɔsɛ kekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna ndjela kânga mbakinde onto lele bu kokele?
15 Lo diaaso dimɔtshi, akɛnama dia Mɔsɛ akashisha memakana kande. La Meriba, suke la Kadɛshɛ, nde akohɛ dia mbisha Jehowa, Osadi w’Ahindo lotombo. (Walelu 20:1, 9-13) Kânga mbaki Mɔsɛ onto lele bu kokele, mbetawɔ kande ka nge kakôsukɛ lɔsɛnɔ lande l’otondo, ndo memakana ka mɛtɛ kaki lande kekɔ la shɛngiya y’ɔlɔlɔ le so ɛlɔ kɛnɛ.—Heberu 11:23-28.
Dionga di’awui wolo la dia memakana hadiɔtɔnɛ
16, 17. Ɔhɛmwɛlɔ akɔna watanaso l’ɔkɔndɔ waki Nabala nde la Abingayɛlɛ?
16 Ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi katɔhɛmɔla ekɔ dikambo dimɔtshi diakasalema lo nshi yaki Davidi yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’omvutshi Samuɛlɛ. Tɔ mendanaka l’atshukanyi amɔtshi, mbut’ate Nabala nde la wadɛnde Abingayɛlɛ. Anto asɔ ahende wakasale akambo lo yoho yotshikitanyi efula! Abingayɛlɛ aki “la yimba efula,” koko omende aki “[awui wolo] ndo aki la ditshelu dia kolo.” Nabala akatone la wolo tshɛ dia kimanyiya anto waki Davidi wanɛ wakakokɛ dongalonga diande oma l’anya w’ase wevi. La kɛlɛ tshɛ, Davidi l’olui ande w’anto wakɔshi tɔɔmbɔ tawɔ ndo wakatshu dia tɔlɔsha Nabala.—1 Samuele 25:2-13.
17 Lam’akoke Abingayɛlɛ kɛnɛ kakatombe, nde akalɔngɔsɔla mapa, wanu, nyama, l’ekate ko akatshu esadi esadi dia tohomana la Davidi. Nde akasɛngasɛnga Davidi ate: “Khumemi, unungu wayali le mi! Umbetawo, dimi ukambi aye, nkuteli, ulungi aui w’ukambi aye a wumuntu.” Otema waki Davidi wakalɛmbɛ oma l’ɔsɛngɔsɛngɔ waki Abingayɛlɛ wa la memakana tshɛ. L’ɔkɔngɔ wa nde mpokamɛ kɛnɛ kakawotɛ Abingayɛlɛ, Davidi akate ate: “[Jehowa, Nzambi k]’Isariyele, lakakutumi elo dia ndjuhumana la mi atumbwami! Kanyi yaye y’ololo yatshokwami, ndu we lambushimba elo dia nyanganya dikila ndu dia ndjasombwela la lunya lami, otshokwami!” (1 Samuele 25:18, 24, 32, 33) Awui wolo waki Nabala wakayodiakishaka. Waonga w’amɛna waki l’Abingayɛlɛ wakayokonyaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa nde tshukana la Davidi. Memakana kande ekɔ ɛnyɛlɔ kahomba ndjela wanɛ tshɛ wakambɛ Jehowa ɛlɔ kɛnɛ.—1 Samuele 25:36-42.
Totetemale monga la memakana
18, 19. (a) Naa etshikitanu wayɛnama hwe naka sho ndjalɔtsha la memakana? (b) Kakɔna kayotokimanyiya dia sho ndjasɛdingola dimɛna?
18 Memakana ekɔ mɛtɛ dionga di’ohomba efula. Tɔ bu tsho loshilambo; tɔ kekɔ dionga dia dimɛna diakeketsha anto akina. Ondo lo nshi yakete, sho taki la mbekelo ka tondjɛka anto ɛtɛkɛta wa lɔlɛngɔ, kana takasalaka akambo l’epetenge. Koko l’ɔkɔngɔ wa sho mbeka akambo wa mɛtɛ wa lo Bible, sho takatshikitanya kewɔ yaso ndo takakome anto w’ɔlɔlɔ. Paulo akatɛkɛta di’otshikitanu ɔsɔ lam’akandalakaka asekande Akristo ate: “Nyolote etema wa ketshi, la wa memakana, la wa ndjakitshakitsha, la wa kenemo, la wa kolamelu.” (Kolosai 3:12) Bible mbɛdikaka otshikitanyelo ɔsɔ wa dionga la woho ɔnɛ wele nyama ya pango ya l’okonda yele oko lawondo, nkɔi, kimbwe, ndo dikuha yayonga la dionga dia wɔladi diele oko nyama ya lo ngelo, ɛnyɛlɔ oko ɔkɔkɔ, mbudi, ngɔmbɛ. (Isaya 11:6-9; 65:25) Anto watênda mambaka efula lam’ɛnawɔ dia tambotshikitanya waonga aso. Koko nyuma k’ekila kaki Nzambi mbatokimanyiya dia sala etshikitanu ɛsɔ, nɛ dia memakana ekɔ olowa atɔ ɔmɔtshi wa dimɛna efula.
19 Onde dui sɔ nangaka mɛnya dia naka tambosala etshikitanu wahombama ndo tamboyakimɔ le Jehowa, kete taya bu nto l’ohomba wa monga la memakana? Aha ngasɔ mbediɔ. Ɛnyɛlɔ, ahɔndɔ w’eyoyo nɔmbaka dia tetemala la mbalamaka pudipudi ndo kɔmama dia vɔ tshikalaka amɛna ndo tɔkɔmba. Sɛdingola dimɛna Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo kanaka yimba lo bɛnyɛlɔ diele lɔkɔ ayotokimanyiya dia sho ndjasɛdingola shamɛ dimɛna. Kakɔna kɛnya Ɔtɛkɛta wa Nzambi wele oko talatala lo dikambo diayɛ?—Jakoba 1:23-25.
20. Ngande wakokaso tondoya dia monga la memakana?
20 L’ɔtɛ wa waonga wotshikitanyi wotɔ l’anto, vɔ tshikitanaka lo woho wasalawɔ akambo. Ekambi waki Nzambi ɛmɔtshi mɛnaka dia monga la memakana bu dikambo dia wolo, koko le akina ɔsɔ ekɔ dikambo dia wolo efula. Kânga mbediɔ ngasɔ, Akristo tshɛ pombaka kɛnɛmɔla elowa wa nyuma kaki Nzambi, mbidja ndo memakana. La ngandji tshɛ, Paulo akalake Timɔtɛ ate: “Uyeli akambu w’usimbwi, la ololo tshe, la mbetawo, la ngandji, la kolamelu, la memakana.” (1 Timote 6:11) Tshɛkɛta y’ɔnɛ “uyeli” mɛnyaka dia pombaka mɛtɛ mbidja wolo. Ekadimwelo ka Bible kaki yɔnɛ Phillips kadimolaka etelo kɛsɔ ɔnɛ ‘odje otema ayɛ lɔkɔ.’ Naka wɛ sala la wolo dia kanaka yimba la bɛnyɛlɔ di’amɛna di’oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, kete diɔ diayoshikimala lo yimba yayɛ watekana oko diambonɛma lo demba diayɛ. Diɔ diayokotshikitanya ndo diayokɔlɔmbɔla.—Jakoba 1:21.
21. (a) Lande na kahombaso nyanga dia monga la memakana? (b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?
21 Dionga diaso otsha le anto akina mbayɛnya polo lo yɛdikɔ yakɔna yeso lo kɛnɛmɔla dionga dia memakana. Ombeki Jakɔba akambola ate: “Untu akona eli la ewu la yimba l’atei anyu? Ndi enya antu akambu andi w’ololo la etsha andi w’ololo la memakana ka yimba yandi.” (Jakoba 3:13) Ngande wakokaso kɛnɛmɔla dionga di’Okristo sɔ lo nkumbo, l’olimu w’Okristo w’esambishelo, ndo l’etshumanelo na? Sawo diayela diayotosha ɛlɔmbwɛlɔ kahombama.
Ovuswelo
• Kakɔna kamboyeka lo dikambo dia memakana oma lo ɛnyɛlɔ kaki
• Jehowa?
• Yeso?
• Mɔsɛ?
• Abingayɛlɛ?
• Lande na kahombaso tetemala la nyanga dia monga la memakana?
[Osato wa lo lɛkɛ 20]
Lande na kakangɛnangɛna Jehowa olambo waki Abɛlɛ?
[Osato wa lo lɛkɛ 21]
Yeso akɛnya dia memakana la ndjâkitshakitsha kɛndakɛndaka kâmɛ
[Osato wa lo lɛkɛ 22]
Mɔsɛ akasha ɛnyɛlɔ ka dimɛna k’onto lele la memakana