Toshike tanga la ntondo ka ‘yimba y’andja ɔnɛ’
‘Sho konongola yimba y’andja ɔnɛ, koko takalongola nyuma k’oma le Nzambi.’—1 KOR. 2:12.
1, 2. a) Lo ɛnɔnyi wakete, lande na kakawadjaka todjundjɛ lo afuku wakawatshimaka akalanga lo wodja wa Grande-Bretagne? b) Akristo wekɔ la ntondo ka wâle akɔna?
LO 1911, ewandji wa lɛɛta wa lo wodja wa Grande-Bretagne wakadje ɔlɛmbɛ waki l’oyango wa nshimbɛ nsɛnɔ y’atshimi w’akalangaka. Difuku tshɛ diakahombaka monga la todjundjɛ tohende. L’oyango akɔna? Naka dja yambotowɔ lo difuku, wanɛ wakashimbɛka anto wakahombe polɔ la todjundjɛ tohende lɔkɔ. Tofudu ta totshitshɛ tɔsɔ hatokikɛ edinga wa kɔlɔ wele la lɔlɛngɔ. Naka lɔpɛpɛ lambolana, kete tofudu tɔsɔ takɛnyaka tolembetelo ta lonyangu kana takakɔka lo sasa yatɔ. Ɔhɛmwɛlɔ w’etatelo ɔsɔ waki ohomba efula. Edinga wele la lɔlɛngɔ ɛsɔ bu la kulɛrɛ ndo la solo ndo vɔ diakanaka lo shimba waa globules rouges dia yɔ mbɔtshiya hiɛlɛlɛ ya dimɛna yahɛngaso lo demba. Naka hawowaewodi wâle, kete wanɛ wakashimbanɛka wakakoke nkɔ mpohakayi ndo mvɔ aha la mbeya ɔnɛ vɔ wambondama la lɔlɛngɔ.
2 Lo yoho ya lo nyuma, Akristo wekɔ lo diɛnɛ la dikambo diele oko nɛ diakahomanaka la atshimi w’akalanga. Lo woho akɔna? Etena kakasha Yeso ambeki ande ɔkɛndɛ wa vɔ sambisha lokumu l’ɔlɔlɔ lo andja w’otondo, nde akeyaka ɔnɛ vɔ wakahombe monga lo shɛngiya ya kɔlɔ yele la yimba yaki Satana ndo y’andja ɔnɛ. (Mat. 10:16; 1 Joa. 5:19) Nde akayakiyanyaka efula dikambo di’ambeki ande, diakɔ diele l’otsho wa la ntondo ka nde mvɔ, Yeso akalɔmbɛ She ate: “Dimi halombe nti: Uwanya la kete, keli lambukolomba nti: Uwashimbeli uma lu kolo.”—Joa. 17:15.
3, 4. Ɔhɛmwɛlɔ akɔna wakasha Yeso ambeki ande, ndo lande na kahombaso mbidja yimba lɔkɔ?
3 Yeso akahɛmɔla ambeki ande lo kɛnɛ kendana la wâle wa lo nyuma wakoka konya onto lo nyɔi. Ɛtɛkɛta ande wekɔ la kitshimudi ya lânde le so, wanɛ wasɛna lo ekomelo ka dikongɛ di’akambo nɛ. Nde akakeketsha ambeki ande ɔnɛ: “[Nyɔsɛnake] . . . dia nyu mpanda lu akambu aso tshe wayuya, la dia memala la ntundu ka On’a untu.” (Luka 21:34-36) Diɛsɛ ko, Yeso akalake nto ɔnɛ She ayosha ambeki ande nyuma k’ekila dia mbaohola awui wakaweke, dia vɔ sɛnaka wolo ndo monga la dihonga.—Joa. 14:26.
4 Kayotota dikambo diaso ɛlɔ kɛnɛ? Onde ndo sho mbakoka monga la nyuma kakɔ dia tokimanyiya? Naka ngasɔ, kakɔna kahombaso sala dia sho kikondja? Yimba y’andja ɔnɛ kɛdikɛdi na? Ndo ngande wakokaso tondoya dia shika tanga la ntondo ka yimba yakɔ?—Adia 1 Koreto 2:12.
Onde nyuma k’ekila kana yimba y’andja ɔnɛ?
5, 6. Kakɔna kakoka nyuma k’ekila tosalɛ, ndo ahombaso sala dia kilongola?
5 Woshelo wa nyuma k’ekila kokomɛ tsho lo ntambe ka ntondo. Sho kokaka kikondja lo nshi yaso nyɛ ndo nyuma kaki Nzambi kokaka tosha wolo wa sho sala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ ndo monga la wolo wa kamba olimu wa Nzambi. (Romo 12:11; Fil. 4:13) Tɔ kokaka nto ntɔsha waonga w’amɛna le so, ɛnyɛlɔ ngandji, lɔsɛngɔ ndo ɔlɔlɔ wele waonga amɔtshi wa lo ‘olowa wa nyuma.’ (Ngal. 5:22, 23) Koko, Jehowa Nzambi hatshutshuya nyuma k’ekila la wolo dia tɔ monga le wanɛ wahalange kilongola.
6 Lâsɔ, ayonga dui dia lomba dia sho ndjambola ɔnɛ: ‘Kakɔna kakokami sala dia nongola nyuma k’ekila?’ Bible mɛnyaka dia ekɔ akambo efula wahombaso sala dia sho kondja nyuma k’ekila. Yoho mɔtshi ya wɔdu ndo y’ohomba ele nɔmba Nzambi dia nde toshatɔ. (Adia Luka 11:13.) Yoho kina y’ohomba ele mbeka ndo kamba la alako wele lo Ɔtɛkɛta waki Nzambi wakasambiyama. (2 Tim. 3:16) Lo mɛtɛ, aha onto tshɛ ladia tsho Bible mbalongola nyuma kaki Nzambi. Koko, etena keka Okristo wele l’otema w’ɔlɔlɔ Ɔtɛkɛta waki Nzambi, nde kokaka shihodia tokanyi tele lo Ɔtɛkɛta wakasambiyama. Ekɔ nto ohomba dia sho mbetawɔ dia Jehowa akasɔnɛ Yeso Kristo oko onyimpala ande ndo lo tshimbo yande mbatoshande nyuma kande. (Kol. 2:6) Omalɔkɔ, sho pombaka ndjela ɛnyɛlɔ kaki Yeso ndo kitanyiya wetshelo ande. (1 Pet. 2:21) Naka sho sala la wolo dia sho mbokoya Kristo, kete tayoleka nongola nyuma k’ekila.
7. Shɛngiya yakɔna yele la yimba y’andja ɔnɛ le anto?
7 Lo wedi okina, yimba y’andja ɔnɛ tshutshuyaka anto dia vɔ mbokoya lonto laki Satana. (Adia Efeso 2:1-3.) Yimba y’andja ɔnɛ yekɔ lo kamba lo toho efula. Oko wadiɛnaso le anto wotodingi, yimba y’andja ɔnɛ keketshaka anto dia vɔ tɔmbɔkwɛ ɛlɛmbɛ waki Nzambi. Yɔ tshutshuyaka anto dia monga la “saki ka dimba, ndu saki ka ashu, ndu utaku a lumu.” (1 Joa. 2:16) Yɔ kɛnɛmɔlaka etsha wa demba wele oko monanyi, ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi, diɔtɔnganelo dia la ɛdiɛngɛ, kandjema, nkɛlɛ ndo wodjwelo wa wanu. (Ngal. 5:19-21) Ndo yɔ keketshaka anto dia vɔ monga waa apɔsta ndo mɔnyɔla kɛnɛ kele ekila. (2 Tim. 2:14-18) Mbokɛmaka dia lo yɛdikɔ y’efula yetawɔ onto dia nde sɛngiyama la yimba y’andja ɔnɛ mbayondoleka mbokoya lonto laki Satana.
8. Ɔsɔnwɛlɔ akɔna wele la ntondo kaso sho tshɛ?
8 Nsɛna lo dihole diele kema tɔsɛngiya ta kɔlɔ ekɔ dui diahakoke salema. Onto tshɛ pombaka sɔna kɛnɛ kayondetawɔ dia tɔ nɔmbɔla lɔsɛnɔ lande, mbuta ate nyuma k’ekila kana yimba y’andja ɔnɛ. Wanɛ wele lo shɛngiya ya yimba y’andja ɔnɛ kokaka tshungɔ oma lɔkɔ ndo mbetawɔ dia nyuma k’ekila nɔmbɔla nsɛnɔ yawɔ. Koko, akambo kokaka salema etshuletshule, mbuta ate wanɛ wakalɔmbwamaka la nyuma k’ekila lo edja k’etena kɛmɔtshi, kokaka ndjondama lo djonga ya yimba y’andja ɔnɛ. (Fil. 3:18, 19) Nyɛsɔ tɔsɛdingole woho wakokaso shika tanga la ntondo ka yimba y’andja ɔnɛ.
Teye tolembetelo ta ntondo t’ɔhɛmwɛlɔ
9-11. Naa tolembetelo t’ɔhɛmwɛlɔ tɛnya dia taya lo shɛngiya ya yimba y’andja ɔnɛ?
9 Atshimi w’akalanga wa lo wodja wa Grande-Bretagne wakatatɛkɛtshi la diko wakakambe la todjundjɛ dia mbahɛmɔla naka edinga wa kɔlɔ wa lɔlɛngɔ wotomba. Naka otshimi w’akalanga ɔmɔtshi ambɛna fudu yakɔ yambɔkɔ lo losasa lɔmɔtshi, nde akeyaka dia nde pombaka tomba esadi dia nde ndjashimbɛ. Lo yoho ya lo nyuma, naa tolembetelo t’ɔhɛmwɛlɔ ta ntondo takoka tɛnya dia tekɔ lo shɛngiya y’andja ɔnɛ?
10 Etena kakatatatɛ mbeka akambo wa mɛtɛ wele lo Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo kakatayakimɔ le Jehowa, ondo takadiaka Bible la waasaso. Ondo takalɔmbaka l’otema ɔtɔi ndo mbala la mbala. Ndo takangɛnangɛnaka mbɔtɔ lo nsanganya ya lo etshumanelo, tɔsa tɛdikɔ tɔsɔ tshɛ oko kiɔkɔ y’ekeketshelo ka lo nyuma, oko onto lele la mposa k’ashi ko ambɛna ɛtɛkɔ k’ashi. Awui asɔ wakatokimanyiya dia sho tshungɔ ndo mbewɔ yimba y’andja ɔnɛ.
11 Onde takatetemala sala la wolo dia mbadiaka Bible lushi tshɛ? (Osam. 1:2) Onde sho nɔmbaka Nzambi mbala la mbala ndo l’otema ɔtɔi? Onde sho ngɛnangɛnaka mbɔtɔ lo nsanganya tshɛ ya l’etshumanelo oseka lomingu tshɛ, kana tamboshisha mbekelo mɔtshi l’atei wa mbekelo y’amɛna shɔ? (Osam. 84:10) Kana onde tamboshilaka shisha mbekelo y’ɛlɔlɔ shɔ? Lo mɛtɛ, sho mbeyaka monga l’ɛkɛndɛ watɔsɛ wenya efula ndo watoshishɛ wolo efula ndo mbeyaka monga tshondo y’okakatanu dia sho nama ekongelo k’ɔlɔlɔ k’awui wa lo nyuma. Koko, naka tamboshisha mbekelo yaso y’ɛlɔlɔ lam’atete nshi, shi lâsɔ kete taya lo shɛngiya y’andja ɔnɛ? Onde tayosala la wolo oma ko kakianɛ dia kaloya mbekelo y’ɛlɔlɔ shɔ yaki laso?
‘Etema anyu watoyalake wotsho’
12. Yeso akatɛ ambeki ande dia vɔ ‘namaka’ waa na, ndo lande na?
12 Akokaso sala nto dia shika tanga la ntondo ka yimba y’andja ɔnɛ? Etena kakalake Yeso ambeki ande dia vɔ ‘nsɛnaka wolo,’ nde aki oma la mbahɛmɔla lo kɛnɛ kendana la wâle ɛmɔtshi wa shikaa. Nde akawatɛ ate: “Nyuyalamaki, ne dia etema anyu watukuyala wutshu la dishi, la edjwelu ka wanu la edinganu wa lumu lone. Lushi loso, latukuya lenyu shashimuya, uku shuni ya djunga.”—Luka 21:34, 35.
13, 14. Ayonga dui dia lomba dia sho ndjambola weho akɔna wa ambola lo kɛnɛ kendana la olelo ndo la ɔnwɛlɔ wa wanu?
13 Tokanyiya yema dikambo dia ɔhɛmwɛlɔ ɔsɔ. Onde Yeso akatone dia ngɛnangɛna la mbo ya ndɛ kana dia nnɔ? Ndooko! Nde akohɔka ɛtɛkɛta waki Sɔlɔmɔna ɛnɛ: “Nduku diese diuleki le [ana w’anto], uku ngenangena la ntsha ololo lam’ekiwo la lumu. Ushasha wa [Nzambi] le untu tshe one: nde, no la ngenangena l’ulimu andi.” (Und. 3:12, 13) Koko, Yeso akeyaka dia yimba y’andja ɔnɛ konyaka anto dia vɔ shishɛ ndjakimɛ kawɔ lo dikambo dia deshi la nɔshi.
14 Ngande wakokaso ndjashikikɛ dia yimba y’andja ɔnɛ yatalanya timba taso lo wâle waya lo olelo la ɔnwɛlɔ wa tshambandeko? Sho mbeyaka ndjambola ɔnɛ: ‘Kakɔna katomosalaka etena katomadiaka lo Bible kana lo abuku aso alako wendana la lɔtɔmɔ? Onde dimi mongaka la mbekelo ka mɔnyɔla alako asɔ kana mbaɔsa ɔnɛ wambotamba elelo ondo lo nyanga tɛkɛ nɛndɛ lo ndjasha shadiya?a Naa kanyi yami lo kɛnɛ kendana la dako diendana la ɔnwɛlɔ wa wanu, monga la wɛdimo kana tshika “edjwelu ka wanu”? Onde dimi mɔnyɔlaka alako asɔ, lo mbuta ɔnɛ l’akambo amɔtshi vɔ hawendana la mi? Naka anto akina woyakiyanya lo kɛnɛ kendana la woho wanɔmi, onde dimi mbishaka tɛkɛ nɛndɛ ndo momalaka? Onde dimi keketshaka anto akina diaha vɔ kitanyiya alako asɔ w’oma lo Bible?’ Eelo, dionga diele l’onto ɔmɔtshi mbeyaka monga djembetelo yɛnya dia kana nde aya lo shɛngiya ya yimba y’andja ɔnɛ.—Ɛdika la Romo 13:11-14.
Tewɔ diaha ekiyanu tɔkɔmɔla
15. Yeso akahɛmɔla anto lo kɛnɛ kendana la mbekelo kakɔna?
15 Dui dikina di’ohomba efula diayotokimanyiya dia sho shika tanga la ntondo ka yimba y’andja ɔnɛ mendanaka la woho walɔshanaso la ekiyanu. Yeso akeyaka dia oko weso kema kokele, tekɔ la mbekelo ka ndjakiyanya otamanya lo kɛnɛ kendana la ehomba wa lushi la lushi. La ngandji tshɛ, nde akatɛ ambeki ande ate: “Tanyuyakananyaki.” (Mat. 6:25) Mbokɛmaka dia sho ndjakiyanyaka lo kɛnɛ kendana la awui w’ohomba ɛnyɛlɔ oko, ngɛnyangɛnya Nzambi, kotsha ɛkɛndɛ aso w’Okristo ndo kotsha ehomba w’ase nkumbo yaso. (1 Kor. 7:32-34) Wetshelo akɔna wakokaso kondja oma lo ɔhɛmwɛlɔ waki Yeso?
16. Etombelo akɔna wakoka monga la yimba y’andja ɔnɛ le anto efula?
16 Ofunu wa kɛnɛ kele l’onto wakeketsha yimba y’andja ɔnɛ konyaka anto efula dia vɔ ndjakiyanya lo yoho ya kɔlɔ. Andja ɔnɛ nyangaka tetawoya ɔnɛ falanga mbelaka lotui tshitshi ndo onto lele layɔ nɛmiyamaka aha oma lo waonga wa lo nyuma wele la nde koko oma lo lokema la diangɔ di’amɛna diele la nde. Wanɛ wetawɔ kanyi ya kɔlɔ shɔ ndjaetɛka ɛhɔmbɔ la oyango wa vɔ ngɔna ndo vɔ tetemalaka ndjakiyanya dia vɔ kondja diangɔ di’eyoyo, dioleki weke ndo dioleki amɛna. (Tuk. 18:11) Kanyi ya kɔlɔ shɔ yendana la diangɔ dia l’emunyi mbelaka ekiyanu watolanyaka lonyuma l’onto.—Adia Mateu 13:18, 22.
17. Ngande wakokaso mbewɔ dia nkɔmɔ l’ɔtɛ w’ekiyanu?
17 Sho kokaka mbewɔ dia kɔmɔ l’ɔtɛ w’ekiyanu naka sho kitanyiya didjango diaki Yeso nɛ: “Ntundu nyutayangi diulelu la ololo wa [Nzambi].” Yeso akatoshikikɛ dia naka sho sala dui sɔ, kete tayokondja mɛtɛ diangɔ diele la so ohomba. (Mat. 6:33) Ngande wakokaso mɛnya ɔnɛ sho mbetawɔka daka sɔ? Yoho mɔtshi ele lo nyanga ntondo losembwe laki Nzambi, mbuta ate kitanyiya ɛlɛmbɛ waki Nzambi wendana la kɛnɛ kele ɔlɔlɔ lo awui wa falanga. Ɛnyɛlɔ, sho tonaka dia ndanya mikanda w’aseka lɛɛta wendana la falanga yɔtshiyaso ndo la adepasɛ wasalaso kana mbuta kânga yema ya kashi lo awui w’okanda. Sho salaka kɛnɛ tshɛ keso la akoka wa sala dia kotsha alɔkɔlɔkɔ watshikaso lo kɛnɛ kendana la awui wa falanga lo mbetawɔ dia ‘eelo kaso monga eelo’ lo kɛnɛ kendana la futa abasa. (Mat. 5:37; Osam. 37:21) Losembwe la ngasɔ halotokonya dia onto monga kanga ɔngɔnyi, koko nde ayetawɔma le Nzambi, ayonga la nkum’otema ka pudipudi ndo ayokitshakitsha ekiyanu.
18. Ɛnyɛlɔ kakɔna k’ɔlɔlɔ kakatotshikɛ Yeso, ndo ɛlɔlɔ akɔna wakondjaso lo mbôkoya?
18 Nyanga ntondo Diolelo nembetshiyaka mbetsha akambo woleki ohomba lo dihole dia ntondo. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kaki Yeso. Lo tena dimɔtshi, nde akalɔtaka dihɔndɔ dia dimɛna efula. (Joa. 19:23) Nde akalɛka ndo akanɔka kâmɛ l’angɛnyi w’ɛlɔlɔ. (Mat. 11:18, 19) Koko, diangɔ sɔ ndo ɛngɛnɔngɛnɔ ɛsɔ waki oko okotsha le nde koko aha mma. Mma diaki Yeso aki osalelo wa lolango laki Jehowa. (Joa. 4:34-36) Sho koka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula lo lɔsɛnɔ naka sho mbokoya ɛnyɛlɔ kaki Yeso! Tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia kimanyiya wanɛ wele l’etema wambatɛ dia vɔ kondja esambelo k’oma l’Afundelo. Sho mbokamaka ngandji ndo kondjaka osukɔ oma l’etshumanelo. Ndo sho ngɛnyangɛnyaka otema waki Jehowa. Etena ketshaso akambo woleki ohomba lo dihole dia ntondo, lomombo ndo ɛngɛnɔngɛnɔ hawotahemɛ, koko vɔ wekɔ dihomɔ diatokimanyiya dia sho tɛmɔla Jehowa. Ndo naka sho ndeka ndjasha l’olimu wa Diolelo diaki Nzambi, kete yimba y’andja ɔnɛ hayotoleka monga la shɛngiya le so.
Totetemale ‘kanyiya akambo wa nyuma’
19-21. Ngande wakokaso tetemala ‘kanyiyaka akambo wa nyuma,’ ndo lande na kahombaso sala ngasɔ?
19 Tokanyi mbeta la ntondo ka ndjosala dikambo. Kɛnɛ kɔsa anto efula oko awui wosadiwɔ aha la kana yimba ekɔ awui watɔsɛngiyamaka mbala efula la tokanyi ta lo demba. Diakɔ diakɛnya ɔpɔstɔlɔ Paulo ohomba wa sho namaka tokanyi taso. Nde akafunde ate: “Waku watuyelaka akambu wa dimba, watukanaka akambu wa dimba. Keli waku watuyelaka Nyuma, watukanaka akambu wa Nyuma.”—Romo 8:5.
20 Ngande wakokaso mbewɔ dia tokanyi taso ndo etsha aso sɛngiyama la yimba y’andja ɔnɛ? Sho pombaka sɔnaka kɛnɛ ka mbidja lo timba taso lo salaka la wolo dia minya tokanyi ta l’andja ɔnɛ lo ndjela akoka aso. Ɛnyɛlɔ, lo kɛnɛ kendana l’ɔsɔnwɛlɔ wa tɔkɛnyɔ, sho tonaka dia mbetawɔ dia tokanyi taso fukutana la tɔkɛnyɔ takeketsha awui wa mindo kana wa ngala. Sho mbeyaka dia nyuma k’ekila kana ka pudipudi kaki Nzambi hatotshikala le onto lele la tokanyi ta mindo. (Osam. 11:5; 2 Kor. 6:15-18) Ndo nto, sho mbidjaka nyuma k’ekila lo timba taso lo tshimbo ya wadielo wa Bible wa mbala la mbala, dɔmbɛlɔ, okanelo wa yimba la kɛnɛ kadiaso ndo wɔtwɛlɔ wa lo nsanganya. Ndo sho kambaka kâmɛ la nyuma kɛsɔ etena kasambishaso mbala la mbala.
21 Lo mɛtɛ, sho pombaka shika tanga la ntondo ka yimba y’andja ɔnɛ ndo ka nsaki ya kɔlɔ ya demba yakeketshayɔ. Koko, welo wadjaso dia sala dui sɔ kema anyanya, nɛ dia oko wakadite Paulo, ‘kanyiya akambo wa demba ele nyɔi, koko kanyiya akambo wa nyuma ele lɔsɛnɔ la wɔladi.’—Romo 8:6.
[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]
a Lɔtɔmɔ ekɔ eongelo ka lo yimba kɛnama oma lo ɔkɔmiya kana olotelo wa lo tshambandeko. Ɔnkɔnɛ, aha woke w’onto mbashikikɛ dia nde ekɔ kanga lɔtɔmɔ, koko dionga diele l’onto la ntondo ka diangɔ dia ndɛ. Onto ɔmɔtshi mbeyaka monga la demba dia tshitshɛ koko ekɔ kanga lɔtɔmɔ. Lo wedi okina, dikundju dia woke mbeyaka ndja oma lo hemɔ kɛmɔtshi kana l’ohowelo. Oyadi woke akɔna wele l’onto, djembetelo yoleki woke ele woho walɛnde mbo ya ndɛ la lokaki tshɛ.—Enda sawo diele lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi 1, 2004 diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Wembola w’oma le Ambadi.”
Onde wɛ âkohɔ?
• Kakɔna kahombaso sala dia sho nongola nyuma k’ekila?
• Naa toho tɔmɔtshi takoka yimba y’andja ɔnɛ monga la shɛngiya le so?
• Ngande wakokaso shika tanga la ntondo ka yimba y’andja ɔnɛ?
[Osato wa lo lɛkɛ 21]
La ntondo ka sho ntshɔ otsha l’olimu kana la kalasa, tɔlɔmbɛ dia sho kondja nyuma k’ekila
[Osato wa lo lɛkɛ 23]
Sho pombaka namaka timba taso pudipudi, mongaka la mbekelo y’ɛlɔlɔ l’awui w’okanda ndo monga la wɛdimo lo mbekelo yaso