Hatohombe mbohɛ Jehowa

ASE Isariyɛlɛ amɔtshi wakohɛ Jehowa. Koko le efula ka l’atei awɔ, ɔsɔ mbaki mbala ka ntondo ndo kakɔ ɔtɔi kakawatenyanya Ndjale ka beela ekolo efumbo. Jehowa akasale diaha ashi wa ndjale kɛsɔ nkɛla. L’etena kɛsɔ, miliyɔ y’ase Isariyɛlɛ wakatenyanya otsha lo Nkɛtɛ ya daka. L’ɛnyɛlɔ ka watshɛwɔ wakatenyanya Ndjale ka beela 40 la ntondo, ase Isariyɛlɛ efula wakatenyanya ɔkɛdi wa Jɔrɔdana wakate ɔnɛ: ‘Hatohɛki kɛnɛ kambotosalɛ Jehowa lanɛ pondjo.’​—Jas. 3:13-17.

Koko, Jehowa akeyaka dia ase Isariyɛlɛ amɔtshi wayohɛ ‘etsha ande esadi eto.’ (Osam. 106:13) Ɔnkɔnɛ, nde akadjangɛ Jashua, ɔnɔmbɔdi w’ase Isariyɛlɛ dia nde mbɔsa ave 12 oma l’ashi ndo mbamɔtsha oko olui lo dihole dia ntondo diakawahombe panga oko eohwelo. Jashua akâlembeshiya ate: “Ave ane mbeli euhwelu ka dikambu diako . . . le asi Isariyele.” (Jas. 4:1-8) Olui w’ave ɔsɔ wakahombe mbohola wodja w’Isariyɛlɛ etsha wa mamba waki Jehowa ndo mbaɛnya lande na kakawahombe mbokambɛka olimu la kɔlamelo nshi tshɛ.

Onde ɔkɔndɔ ɔsɔ wekɔ ohomba le ekambi waki Nzambi ɛlɔ kɛnɛ? Eelo. Ndo sho lawɔ mbahahombe mbohɛ Jehowa ndo sho pombaka tetemala mbôkambɛ la kɔlamelo tshɛ. Ekambi waki Jehowa wa nshi nyɛ kokaka nto mendana la ɛhɛmwɛlɔ ekina wakawasha wodja wa Isariyɛlɛ. Tɔsɛdingole ɛtɛkɛta waki Mɔsɛ ɛnɛ: “Kanyewo, nyutukuhela [Jehowa, Nzambi k]anyu, diaha nama elembe andi, adjangu andi, la aui andi wamumunyutela elo.” (Euh. 8:11) Ɛtɛkɛta ɛsɔ mɛnyaka dia mbohɛ Jehowa nembetshiyaka tona l’okonda tshɛ dia mbôkitanyiya. Ndo sho mbakoka ndjadja lo wâle wa ngasɔ ɛlɔ kɛnɛ. Etena kakandafundɛka Akristo, ɔpɔstɔlɔ Paulo akâhɛmɔla diaha ‘monga l’ohedia’ wele oko wɔnɛ wakonge l’ase Isariyɛlɛ l’oswe wa shɛnga.​—Heb. 4:8-11.

Nyɛsɔ tɔsɛdingole akambo amɔtshi wakete l’ɔkɔndɔ w’ase Isariyɛlɛ watɛnya lande na kahatahombe mbohɛ Nzambi. Ndo nto, wetshelo w’oma lo nsɛnɔ y’apami ahende wa kɔlamelo w’ase Isariyɛlɛ wayotokimanyiya dia sho kambɛ Jehowa la ekikelo ndo la lowando.

Ɛkɔkɔ watotshutshuya dia mbohɔka Jehowa

Lo edja tshɛ kaki ase Isariyɛlɛ l’Edjibito, Jehowa kombaohɛ ndoko lushi. Nde “akuho daka diakandalaki Abarahama, Isaka, la Jakoba.” (Etum. 2:23, 24) Kɛnɛ kakandayosalaka dia mbâtshungola oma lo lɔhɔmbɔ kaki dikambo diakawahombe nama lo yimba.

Jehowa akela ntondo asui divwa l’Edjibito. Ɛlɔmbɛdi waki Farawɔ wakasalaka maji komonga l’akoka wa memadja asui asɔ. Koko Farawɔ akadje Jehowa tɔfwɛfwɛ lo tona dia mbisha ase Isariyɛlɛ lotshungɔ la vɔ ntshɔ. (Etum. 7:14–10:29) Koko etombelo wakaye oma lo sui dia dikumi wakatshutshuya omboledi w’otako ɔsɔ dia nde kitanyiya Nzambi. (Etum. 11:1-10; 12:12) Lo ɛlɔmbwɛlɔ kaki Mɔsɛ, wodja w’Isariyɛlɛ kâmɛ la lokema l’anto akina, ondo suke l’anto 3 000 000 wakatombe oma l’Edjibito. (Etum. 12:37, 38) Kam’akawatshu, Farawɔ akɔshi yɛdikɔ ya mbakaloya oya l’Edjibito. Nde akadjangɛ ambahemi wa pusupusu yande ya ta ndo ambahemi wa falasa, mbuta ate alembe wakaleke wolo lo nkɛtɛ k’otondo lo etena kɛsɔ, dia vɔ tonda wanɛ waki ɛhɔmbɔ awɔ. Lo etena kakɔ kâmɛ, Jehowa akatɛ Mɔsɛ dia nde nɔmbɔla ase Isariyɛlɛ lo dihole diaki lam’asa Ndjale ka beela la ekongo, dihole diakɛnamaka oko takawakoke ndawɔ diakawelɛka ɔnɛ Pi-Hahirɔtɛ.​—Etum. 14:1-9.

Farawɔ akɔsaka dia ase Isariyɛlɛ wambotala lo djonga ndo ɔnɛ alembe ande wayanga towanda. Koko Jehowa akadjɛ ase Edjibito wekamu lo kitsha ɛkɔhɔ ka dinge ndo ɛkɔhɔ ka dja lam’asawɔ l’ase Isariyɛlɛ. Oma lâsɔ, Nzambi akâtola Ndjale ka beela l’ahende lo memadja ashi oko mpele diaki la mɛtɛlɛ 15 lo wedi akɔ ehende dia mbatɛ ase Isariyɛlɛ mboka ka vɔ mbeta. Ase Isariyɛlɛ wakatatɛ tenyanya ndjale lâdiko dia nkɛtɛ y’ofumbo. Oshimu kele edja, ase Edjibito wakakome l’omamu wa ndjale wenda woho wakatatenyanyaka ase Isariyɛlɛ otsha lo wedi okina.​—Etum. 13:21; 14:10-22.

Owandji wele la yewo ototshika dia tetemala ndjelana l’anto asɔ, koko Farawɔ kosala ngasɔ. Lo ndjaɛkɛ ɔtɛkɔya le nde ndamɛ, nde akadjangɛ ambahemi wa pusupusu ya ta ndo ambahemi wa falasa yande dia vɔ mbɔtɔ lo ndjale. Aha la mpekɔ, ase Edjibito wakatetemala kɛndjakɛndja pusupusu ndo falasa yawɔ. Koko la ntondo ka vɔ munda ase Isariyɛlɛ, vɔ wakahomana la wekamu. Pusupusu y’ase Edjibito kɔkɛndakɛnda nto nɛ dia Jehowa akongola etshimbi ayɔ.​—Etum. 14:23-25; 15:9.

Etena kakasalaka ase Edjibito la wolo dia nɔngɔsɔla pusupusu yawɔ yakongɔ etshimbi, ase Isariyɛlɛ wakakome lo wedi okina wa ndjale waki lo lɛkɛ la ɛstɛ. L’etena kɛsɔ, Mɔsɛ akasembola lonya lande lâdiko dia Ndjale ka beela. Ɔnkɔnɛ, Jehowa akakɔsha mpele di’ashi. Miliyɔ ya tɔnɛ y’ashi yakakwɛ Farawɔ nde l’andɔshi ande wa ta ko vɔ wakavu. Ndoko ɔtɔi la l’atei awɔ lakake. Ase Isariyɛlɛ wakatshungɔ!​—Etum. 14:26-28; Osam. 136:13-15.

Nkumu ya dikambo sɔ yakokiya wedja wakadinge ase Isariyɛlɛ wɔma l’etena k’otale. (Etum. 15:14-16) Ɛnɔnyi akumi anɛi l’ɔkɔngɔ, Rahaba w’ose Jeriko akatɛ apami ahende w’ase Isariyɛlɛ ate: “Woma wa mamba wanyukasu wambutunda, . . . shu takuki uku akumia [Jehowa] ashi w’Uduwa a Tilili la ntundu kanyu lam’akanyatumbi uma l’Edjibitu.” (Jas. 2:9, 10) Kânga wedja w’apanganu ɛsɔ kombohɛ woho wakatshungola Jehowa ekambi ande. Mbokɛmaka hwe dia ase Isariyɛlɛ waki l’ɛkɔkɔ efula wa mbohɔka Jehowa.

‘Nde akâkokɛ oko ɔna sso diande’

L’ɔkɔngɔ wa vɔ tenyanya Ndjale ka beela, ase Isariyɛlɛ wakɔtɔ l’oswe wa Sinai, “usui . . . a wuki wa shenga ndu wa woma.” Etena kakawatekekɔka lo “ahuli w’ufumbu ndu waha l’ashi” ndo la mbo ya ndɛ asɔ, Jehowa akakotshɛ lemba l’anto lɔsɔ ehomba awɔ. Mɔsɛ akawaohola ate: “[Jehowa] akûtani l’usui wa shenga, ndu l’usui wa shenga weli la adikitu a woma. Ndi akûdingi, akawumbi ololo, akûlami uku on’a su.” (Euh. 8:15; 32:10) Ngande wakâkotshɛ Nzambi ehomba awɔ?

Jehowa akawasha “ma uma l’ulungu” diakelamɛka ɔnɛ mana “l’usui wa shenga ladiku dia kete” lo dihindo. (Etum. 16:4, 14, 15, 35) Jehowa akakɛdia nto ashi “uma lu dive dia wulu.” Oma l’ɛtshɔkɔ waki Nzambi, ahɔndɔ awɔ kondjala emusu ndo ekolo awɔ kombuda lo ɛnɔnyi 40 wakawetsha l’oswe wa shɛnga. (Euh. 8:4) Kakɔna kakalongamɛka Jehowa dia vɔ sala woho wa vɔ mbowɛnya lowando lawɔ? Mɔsɛ akatɛ wodja w’Isariyɛlɛ ate: “Uyalami, umbi utema aye ololo nshi tshe ya lumu laye, ne dia utukuyuhela akambu wakayenyi l’ashu, ndu watukutumba uma l’utema aye.” (Euh. 4:9) Otondonga ase Isariyɛlɛ wakohɔka etsha wa panda waki Jehowa la lowando tshɛ, tshike vɔ wotôkambɛka nshi tshɛ ndo wotosalaka la wolo dia kitanyiya ɛlɛmbɛ ande. Kakɔna kakahombe ase Isariyɛlɛ sala?

Doha ndjokonyaka onto dia monga la lɔhɛndɛ

Mɔsɛ akate ate: “We akaseke Dive dia wuki diakakutungi, la ambuhela [Nzambi] lakakutuya.” (Euh. 32:18) Ase Isariyɛlɛ wakohɛ esadi eto kɛnɛ tshɛ kakâsalɛ Jehowa lo Ndjale ka beela ndo kakandâsalɛ dia vɔ monga la lɔsɛnɔ l’oswe wa shɛnga ndo awui akina tshɛ w’ɛlɔlɔ wakandâsalɛ. Vɔ wakɔtɔmbɔkwɛ.

L’etena kɛmɔtshi, ase Isariyɛlɛ wakangunɛngunɛ Mɔsɛ lo fɔnya ɔnɛ wayovɔ la mposa k’ashi. (Wal. 20:2-5) Lo kɛnɛ kendana la mana yakawalɛka dia monga la lɔsɛnɔ, vɔ wakakiyana ɔnɛ: “Akundju asu wambutuna ma dia shoko ne.” (Wal. 21:5) Vɔ wakɔnyɔla dombwelo diaki Nzambi ndo wakatone dia Mɔsɛ monga ɔnɔmbɔdi awɔ lo mbuta ɔnɛ: “Aki ololo shu ntavwi l’Edjibitu! Kana shu tavwi l’usui one wa shenga! . . . Tosonole olombodi omotshi, tukaluli utsha l’Edjibitu.”​—Wal. 14:2-4.

Ohedia w’ase Isariyɛlɛ wakonge la shɛngiya yakɔna le Jehowa? Lo kana yimba lo akambo asɔ, omembi ɔmɔtshi w’esambo akayofundaka l’ɔkɔngɔ ate: “Ndi tena efula diakawotombokwelaka l’usui wa shenga li! Ndi tena efula diakawuhindjaka utema l’usui wa shenga li! Wakatetemala mpimba [Nzambi], wakadji l’Ekila l’Isariyele tofwefwe. Vo kumbuho lunya landi, kuyanga lushi lakandâtshungula uma le atunyi. Vo kumbuho tulimbitelu ta mamba takandatshi l’Edjibitu.” (Osam. 78:40-43) Eelo, woho wakohɛ ase Isariyɛlɛ Jehowa akônyangiya efula.

Apami ahende waki kombohɛ Jehowa

Ase Isariyɛlɛ amɔtshi kombohɛ Jehowa. Anto ahende l’atei awɔ aki Jashua nde la Kalɛba. Vɔ waki l’atei w’atɔpi 12 wakatomama oma la Kadɛshɛ-Baranea dia tokemba Nkɛtɛ ya daka. Atɔpi dikumi wakasha alapɔlɔ wa kɔlɔ, koko Jashua nde la Kalɛba wakatɛ wodja ɔnɛ: “Kete yakatatukemba, yeko kete y’ololo efula ndu dimena. Naka [Jehowa] ntongenangenaka, ndi ayutolombola utsha lu kete yako, ayutushayo, kete yuludi too la awele la usanga. Keli dikambu otoi, tanyuhendwelaki [Jehowa].” Etena kakoke wodja ɛtɛkɛta ɛsɔ, vɔ wakate dia mboka Jashua nde la Kalɛba ave. Koko Jashua nde la Kalɛba wakatshikala nge ndo wakayaɛkɛ tshɛ le Jehowa​—Wal. 14:6-10.

Ɛnɔnyi efula l’ɔkɔngɔ, Kalɛba akayotɛ Jashua ate: ‘Mɔsɛ okambi wa Jehowa akatome oma la Kadɛshɛ-Baranea dia tokemba nkɛtɛ. Lam’akamakalola, dimi lakayowotela awui tshɛ waki l’otema ami. Analengo wakatshu kâmɛ la mi wakotsha wodja wɔma, kele dimi lakayele Jehowa Nzambi kami l’otema ami tshɛ.’ (Jas. 14:6-8) Kalɛba nde la Jashua wakalɔshana l’ekakatanu wa weho la weho lo ndjaɛkɛ tshɛ le Nzambi. Vɔ wakayashikikɛ dia mbohɔka Jehowa lo lɔsɛnɔ lawɔ l’otondo.

Ndo nto, Kalɛba nde la Jashua waki la lowando etena kakawetawɔka dia Jehowa akakotsha daka diande dia mbisha wodja ande nkɛtɛ y’ɛtɛtɔ. Eelo, ase Isariyɛlɛ wakahombe monga la lowando le Jehowa ɔnɛ lakasukɛka. Jashua akafunde ate: “[Jehowa] akasha Isariyele kete tshe yakandatshibi dia mbisha washewo . . . Uma l’aui tshe wakatela [Jehowa] khumbu ka Isariyele, nduku diui diakayala uyalayala. Vo tshe wakashidiyama.” (Jas. 21:43, 45) Ngande wakokaso monga la lowando ɛlɔ kɛnɛ l’ɛnyɛlɔ ka Kalɛba nde la Jashua?

Tonge la lowando

Onto ɔmɔtshi lakokaka Nzambi wɔma akoke dimbola nɛ: “Kayumusha [Jehowa] ne dia etshoko andi le mi?” (Osam. 116:12) Tekɔ la dibasa dia woke le Nzambi l’ɔtɛ w’ɛtshɔkɔ wa l’emunyi ndo wa lo nyuma watoshande, l’ɔtɛ w’ɛlɔmbwɛlɔ ka lo nyuma ndo l’ɔtɛ wa tɛdikɔ tambondɔsa dia sho kondja panda pondjo pondjo. Lo mɛtɛ, hatokokaki pondjo futa dibasa diotokole Jehowa sɔ. Koko, sho tshɛ kokaka monga la lowando le nde.

Shi alako wa Jehowa wambokokimanyiyaka dia mbewɔ ekakatanu? Shi woho wakandakodimanyiya pɛkato akakokimanyiya dia wɛ nyomonga la nkum’otema k’ɔlɔlɔ? Ɛlɔlɔ w’oma lo etsha waki Nzambi ɛsɔ tshikalaka edja efula, ɔsɔku mbahomba monga lowando layɛ le nde. Sandra, ɔna womoto ɔmɔtshi lele l’ɛnɔnyi 14 akahomana l’ekakatanu wa weke efula, koko nde akâtondoya oma l’ekimanyielo kaki Jehowa. Nde ekɔ lo mbuta ate: “Dimi lakalɔmbɛ Jehowa dia nde kimanyiyami ndo woho wakandakimanyiya akamambiya efula. Kakianɛ, lamboshihodia lande na kakambadiyɛka papa mbala efula ɛtɛkɛta watanema lo Tukedi 3:5, 6 wata ɔnɛ: ‘Ekamaki [Jehowa] l’utema aye tshe, tekamaki yimba yaye hita. Uwetawoki lu akambu aye tshe, ku ndi ayukolongoswela mbuka yaye.’ Lekɔ l’eshikikelo dia oko wambokimanyiya Jehowa polo etena kɛnɛ, nde ayokimanyiyaka nshi tshɛ.”

Tɛnya dia sho mbohɔka Jehowa lo monga la ekikelo

Bible tɔtɔmiyaka dikambo dia dionga dikina diɔtɔnɛ la mbohɔka Jehowa lo mbuta ɔnɛ: ‘Ekikelo kakotsha olimu atɔ dia nyu ndowanyema ndo monga la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ l’akambo tshɛ ndo diaha nyu pomba ndoko ɛngɔ.’ (Jak. 1:4) Kakɔna kalembetshiya ‘ndowanyema ndo monga la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ l’akambo tshɛ’? Ɛtɛkɛta ɛsɔ nembetshiyaka kɛnɛmɔla waonga wayotokimanyiya dia sho ndɔshana l’ehemba tele la wɛkamu le Jehowa ndo l’eshikikelo ka mbatondoya aha la kalola ɛkɔngɔkɔngɔ. Woho wa ekikelo kɛsɔ mbishaka ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula etena kakomɛ ehemba wa mbetawɔ wohomanyi l’onto. Ndo mbala tshɛ vɔ komɛka.​—1 Kor. 10:13.

Okambi waki Jehowa ɔmɔtshi w’edjedja wakatate hemɔ ya wolo ekɔ lo nembetshiya kɛnɛ kakokimanyiya dia nde mbikikɛ lo mbuta ate: “Dimi tokanaka yimba lo kɛnɛ kasala Jehowa, koko aha lo kɛnɛ kalangami sala. Monga l’olowanyi nembetshiyaka mbika washo ami l’asangwelo waki Nzambi, koko aha lo nango yami. Etena kahomanami l’ekakatanu, dimi halote nte: ‘Lande na paka dimi na Jehowa?’ Dimi tetemalaka tsho mbokambɛ ndo tshikalaka suke la nde kânga l’etena katomba akambo wa shashimuya.”

Ɛlɔ kɛnɛ etshumanelo k’Akristo tɛmɔlaka Jehowa “lu nyuma la lu mete.” (Joa. 4:23, 24) Lo tshɛ kawɔ, Akristo wa mɛtɛ hawohɛki Nzambi pondjo woho wakawohɛ ase Isariyɛlɛ. Koko, aha monga tsho ose etshumanelo mbayotokimanyiya dia sho nama olowanyi aso. L’ɛnyɛlɔ ka Kalɛba nde la Jashua, ɔmɔmɔ la l’atei aso pombaka monga la lowando ndo la ekikelo l’olimu wakambɛso Jehowa. Tekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika wa sala ɔsɔku nɛ dia Jehowa ekɔ lo tetemala la tɔlɔmbɔla ndo tokokɛ l’ɔmɔmɔ lo nshi y’ekomelo ya pâ nyɛ.

L’ɛnyɛlɔ ka lokema l’ave lakamɔtsha Jashua, ɔkɔndɔ wa woho wakashimbɛ Nzambi ase Isariyɛlɛ toshikikɛka dia nde hatokalɛ wodja ande. Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ tonge la nsaki oko nyɛ yaki la omembi ɔmɔtshi w’esambo lakafunde ate: “Dimi layusanyaka dia elimu wa [Jehowa], ne dia dimi latuhoka akambu aye wa mamba wa nshi y’edjedja. Dimi layukanaka yimba dia elimu aye tshe, layusawulaka l’utema ami dia etsha aye.”​—Osam. 77:11, 12.

[Osato wa lo lɛkɛ e 7]

Wodja w’otondo wakahombe mbekekɔ lo “ahuli w’ufumbu”

[Efundelo wɛnya kanga]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Osato wa lo lɛkɛ 8]

Etena kakahange ase Isariyɛlɛ ka Kadɛshɛ-Baranea, atɔpi wakatomama lo Nkɛtɛ ya daka

[Efundelo wɛnya kanga]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Osato wa lo lɛkɛ 9]

L’ɔkɔngɔ wa vɔ mbetsha ɛnɔnyi efula l’oswe wa shɛnga, ase Isariyɛlɛ wakahombe monga la lowando l’ɔtɛ wa Nkɛtɛ ya daka y’ɛtɛtɔ yakawakite

[Efundelo wɛnya kanga]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Osato wa lo lɛkɛ 10]

Mbika washo l’asangwelo waki Jehowa tokimanyiyaka dia mbikikɛ ekakatanu tshɛ wahomana la so