‘Nyemale ki ndo nyende panda ka Jehowa’
“[Jehowa] eko lami wedi, handjuka woma. Kayeya untu ntshelami?”—OSAMBU 118:6.
1. Awui akɔna wa mamba wakongɛ anto?
ƐLƆ kɛnɛ, anto wayanga mɛna akambo woleki mpokoso tshɛ yambowakomɛka. Etena kakandatɛkɛtaka dikambo dia nshi yaso nyɛ, Yeso akatɛ ambeki ande ate: “Fono ka wulu kayuya, wuhu wahatayala uma k’etatelu k’andja edja ndu kakiane, ndu wuhu wahayalaki pundju. Utunduyala nshi sho kunsusama, tshiki nduku untu lutushimbamela. Keli wayususa nshi sho ne dia esonami.”—Mateu 24:21, 22.
2. Kakɔna kâkashimbe dia fɔnu ka woke tatɛ?
2 Kânga mbahɛnyi anto awui asɔ, andjelo wâkakime mpɛpɛ ya fɔnu ka woke kɛsɔ. Lo ɛnɛlɔ kɛmɔtshi kakawɛnya Yeso, ɔpɔstɔlɔ Joani aki la diɛsɛ dia mɛna ɔkɔkɔ wakimɛ andjelo mpɛpɛ ya fɔnu ka woke. Ɔpɔstɔlɔ w’osombe ɔsɔ akakɔndɔla dikambo diakɔ ate: “Dimi lakenyi andjelo anei wemadi lu atshuku anei wa kete, wukimedi pepe nyei ya la kete . . . Dimi lakenyi ondjelo ukina atambela utsha l’ulungu uma lene atutumbaka unya, ukimedi djimbitelu ya [Nzambi k]a lumu. Ndi akawelela andjelo ako anei [ate] . . . Tanyutshelaki kete kolo, kuyanga ashi a wuki, kuyanga etamba, edja ndu lam’ayutudja ekambi a [Nzambi k]asu tulimbitelu lu fumu yawo.”—Enyelo 7:1-3.
3. Fɔnu ka woke kayotatɛ la dui diakɔna?
3 Wodjelo w’ekomelo wa djembetelo le akitami, mbuta ate ‘ɛhɔmbɔ waki Nzambi’ wayanga komɛ. Andjelo anɛi asɔ wekɔ suke dia kimɔ mpɛpɛ y’elanyelo. Etena kayowokimɔ mpɛpɛ, kakɔna kayosalema ntondo? Ondjelo ɔmɔtshi akakadimola lo dimbola sɔ ɔnɛ: “Wayuhandjula Babilona usumba a wuki ku hawûtana ntu.” (Enyelo 18:21) Ɔngɛnɔngɛnɔ wayonga efula l’olongo etena kayosalema dui sɔ, mbuta ate etena kayolanyema tshunda dia lo andja w’otondo di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi!—Enyelo 19:1, 2.
4. Awui akɔna wayosalema lo nshi yayaye?
4 Wedja tshɛ wa la nkɛtɛ wayosangana dia ndɔsha ekambi waki Jehowa. Onde wedja ɛsɔ wayotondoya dia shila Akristo wa kɔlamelo asɔ oshiki? Mbeyaka mɛnama diele oko vɔ kokaka mbashila oshiki. Koko tende yema! Alembe wa l’olongo watayele Kristo Yeso wayosala dia alembe w’anto asɔ ndanyema. (Enyelo 19:19-21) L’ekomelo, Diabolo nde la andjelo ande wayokadjema lo difuku dia didjidji, lɛnɛ ahawatokoka sala ndoko dui nto. Lɛkɔ, vɔ hawotonga l’akoka wa minganyiya anto nto, nɛ dia wayonga lo lokanu l’edja k’ɛnɔnyi kinunu. Ɔsɔ ayonga mɛtɛ etshungwelo ka woke le efula k’anto wayohanda!—Enyelo 7:9, 10, 14; 20:1-3.
5. Ɔngɛnɔngɛnɔ akɔna wakongɛ wanɛ wayotshikala la kɔlamelo le Jehowa?
5 Kem’edja, tayanga mɛna ekotshamelo k’awui wa diambo efula ndo wa wɔma asɔ. Awui akɔ tshɛ wekɔ la oyango wa mɛnya dia Jehowa mbele la lotshungɔ la nɔmbɔla andja w’otondo. Ndo tokane yimba lo dui nɛ: Naka sho tshikala la kɔlamelo le Jehowa ndo naka sho mamɛ lowandji lande, kete tayonga la diaaso dia mbisha lonya lo okidiamelo wa lokombo la Jehowa ndo lo okotshamelo wa sangwelo diande. Ande ɔngɛnɔngɛnɔ wayotela dui sɔ lee!
6. Lo menda awui wele suke la salema, kakɔna kayangaso sɛdingola?
6 Onde tamboyalɔngɔsɔla dikambo di’awui w’ohomba efula asɔ? Onde tekɔ lo mbetawɔ dia Jehowa ekɔ la wolo wa shimbɛ anto? Onde tekɔ l’eshikikelo ɔnɛ nde ayotokimanyiya lo etena kakoka ndo lo yoho yoleki dimɛna? Dia kadimola ambola walɔmba di’onto ndamɛ kadimola asɔ, sho kokaka mbohɔka kɛnɛ kakatɛ ɔpɔstɔlɔ Paulo asekande Akristo wa la Rɔma ate: “Akambu tshe wakawafundi ntundu wakafundama dia ntulakanya dia shu ndjala la elungamelu uma lu etetemalu la uma lu ekikitshelu ka lu afundelu.” (Romo 15:4) L’atei w’awui wakafundama dia tosha wetshelo, dia tosamba ndo dia tosha elongamelo asɔ, mbele ndo ɔkɔndɔ wa woho wakatshungola Jehowa ase Isariyɛlɛ oma l’anya w’ase Edjibito wanɛ wakâhɛnyɔlaka. Naka sho sɛdingola dimɛna dimɛna awui wa diambo wakasale Jehowa dia shimbɛ ase Isariyɛlɛ, kete dui sɔ diayotokeketsha efula etena kakongɛso fɔnu ka woke kayaye esadi esadi kɛsɔ.
Jehowa shimbɛka ekambi ande
7. Lo 1513 ntondo ka tena diaso nɛ, dui diakɔna dia wolo diakatombe lo Edjibito?
7 Tekɔ l’ɔnɔnyi 1513 ntondo ka tena diaso nɛ. Lâsɔ ko Jehowa amboshila mbela ase Edjibito asui divwa. L’ekomelo ka sui dia divwa, Farawɔ akahangwɛhangwɛ Mɔsɛ ate: “Umo uma le mi; uyalami. Tenaki elundji kami ntu pundju, ne dia lushi layuyena elundji kami, we ayuvo.” Mɔsɛ akakadimola ate: “Kawo kataye! Dimi halena elundji kaye ntu.”—Etumbelu 10:28, 29.
8. Alako akɔna wakasha Jehowa ase Isariyɛlɛ dia vɔ shimbamɛ, ndo dui sɔ diaki la etombelo akɔna?
8 L’etena kɛsɔ, Jehowa akatɛ Mɔsɛ dia nde ayela Farawɔ la ase Edjibito tshɛ sui dikina, mbuta ate sui di’ekomelo. Lo lushi la 14 la ngɔndɔ ka Abiba (Nisana), ana wa nondo tshɛ w’ase Edjibito ndo ana wa nondo wa nyama tshɛ wakahombe mvɔ. Koko nkumbo y’ase Isariyɛlɛ yakakoke shimbamɛ naka vɔ ndjela la yambalo tshɛ alako wakasha Nzambi Mɔsɛ. Yɔ yakahombe mbɔsa yema ya dikila di’ɔna ɔkɔkɔ w’omi ko kita lo eshingito wedi akɔ ehende ndo la diko dia soko dia mvudu yawɔ ndo wakahombe tshikala l’etei ka mvudu yawɔ. Kakɔna kakasalema l’otsho ɔsɔ? Sho kokaka mbadia kɛnɛ kakate Mɔsɛ ɔnɛ: “L’asa ndeki, [Jehowa] akadiaki ana wa nundu tshe wa lu kete ya Edjibitu.” Aha la tshimbatshimba, Farawɔ akɔshi yɛdikɔ. Nde akelɛ Mɔsɛ la Arɔna ko akawatɛ ate: “Nyuneli, . . . uma l’atei a wudja ami. Nyutshu, nyutotemole [Jehowa], uku akanyati.” Ko ase Isariyɛlɛ wakonɛ aha la tshimbatshimba, ondo waki anto ndekana miliyɔ shato kâmɛ ndo “ului a wuki” w’anto waki komonga ase Isariyɛlɛ.—Etumbelu 12:1-7, 29, 31, 37, 38.
9. Lo mboka kakɔna kakalɔmbɔla Nzambi ase Isriyɛlɛ lam’akawatombe oma lo Edjibito, ndo lande na?
9 Mboka ka hiembola kakakoke ase Isariyɛlɛ mbeta kakikɔ oma lo ndjale ka Mediteraneya polo lo wodja wa Filistiya. Koko, ɔsɔ aki ɛtshi ka nkɛtɛ k’atunyi. Omalɔkɔ, ondo dia shimbɛ wodja ande diaha vɔ tɔlɔ ta, Jehowa akâlɔmbɔla lo mboka k’oswe wa shɛnga wa ndjale ka Beela. Kânga mbakiwɔ miliyɔ y’anto lo lɔkɛndɔ lɔsɔ, lofunge komonga. Bible kɔndɔlaka ɔnɛ: “Asi Isariyele wakatumbi wukimedi dihumo dia ta uma lu kete ya Edjibitu.”—Etumbelu 13:17, 18.
‘Nyende panda ka Jehowa’
10. Lande na kakatɛ Nzambi ase Isariyɛlɛ dia vɔ mpanga lo wɛlɛlɔ wa Pi-Hahirɔtɛ?
10 Oma lâsɔ, dui dimɔtshi dia diambo diakasalema. Jehowa akatɛ Mɔsɛ ate: “Uteli asi Isariyele wakadimo dia ntukutuhanga lu welelo wa Pi-Hahirote, l’asa Mingidole l’uduwa. Vo watukudjase lu welelo wa Bala-Zefona, l’umamu w’uduwa.” Etena kakawayele kɛnɛ kakawawatɛ kɛsɔ, lemba l’anto lɔsɔ lakɛnyi dia waya l’asa lɔkɔnga la pakahaka, mbuta ate l’asa akona la ndjale ka Beela. Akɛnama diele oko wambokoma ewo. Koko, Jehowa akeyaka kɛnɛ kakinde lo sala. Nde akatɛ Mɔsɛ ate: “Dimi layukikitsha utema a Farayo; ndi ayâyela. Dimi layukundja lutumbu lu dikambu dia Farayo la ului andi tshe w’alimbi. Ku asi Edjibitu wayeya vati: Dimi keli [Jehowa].”—Etumbelu 14:1-4.
11. a) Kakɔna kakasale Farawɔ, ndo ngande wakasale ase Isariyɛlɛ? b) Ngande wakakadimola Mɔsɛ lo alelo w’ase Isariyɛlɛ?
11 Farawɔ akɛnyi dia nde akasale kɔlɔ lo tshika di’ase Isariyɛlɛ mimɔ oma lo Edjibito, omalɔkɔ nde akasɔnɛ pusupusu ya ta 600 ndo akâyele. Ase Isariyɛlɛ wakoke wɔma etena kakawɛnyi alembe w’ase Edjibito ndo vɔ wakatatɛ ndelɛ Mɔsɛ ɔnɛ: “Paka ne dia waumbu kema l’Edjibitu, mbakayatela dia shu ndjuvo l’usui one wa shenga?” La eshikikelo tshɛ ɔnɛ vɔ wayoshimbamɛ oma le Jehowa, Mɔsɛ akawatɛ ate: “Tanyukaki woma. Nyutshikali ki lane, nyendi panda ka [Jehowa] kayangandi nyutshela elo. . . . [Jehowa] ayunyolwela ta, keli dieli la nyu, ku dia ntshikala ki.”—Etumbelu 14:5-14.
12. Ngande wakashimbɛ Jehowa wodja ande?
12 Mɛtɛ k’ɛtɛkɛta waki Mɔsɛ w’ɔnɛ Jehowa ndamɛ ayɔlwɛ ase Isariyɛlɛ ta kakɛnama etena kakekama andjelo l’atei lo wahɔ awɔ. Lo yoho ya dihindo, ondjelo waki Jehowa akatasɛkɔlaka ɛkɔhɔ ka dinge kakatalɔmbɔlaka pango k’ase Isariyɛlɛ. Etena kakakome ɛkɔhɔ ka dinge kɛsɔ kiɔkɔ ya wodjima le ase Edjibito l’etena kakɔ kâmɛ tɔ kaki lo mbisha ase Isariyɛlɛ osase. (Etumbelu 13:21, 22; 14:19, 20) Dia kitanyiya didjango diaki Nzambi, Mɔsɛ akasembola lonya lande. Ɔkɔndɔ tetemalaka mbuta ɔnɛ: “[Jehowa] akakaluya ashi la lopepe la wulu l’uma l’ehutwelu ka unya utshu tshe . . . Asi Isariyele wakatenyanya uduwa lu kete y’ufumbu. Ku ashi w’uduwa wakayala uku eheli lu lunya la pami ndu lu lunya la lomoso.” Ase Edjibito wakatatɛ ndjelana la ase Isariyɛlɛ nto, koko Jehowa aki lo lɛkɛ la wodja ande. Nde akadje lofunge lo pango k’ase Edjibito ndo nde akatɛ Mɔsɛ ate: “Usimbuli lunya laye ladiku dia uduwa keli ashi wakaluli, wakhukhume asi Edjibitu la pusupusu yawo, ndu ambahemi wa falasa.” Ngasɔ mbakadiakema alembe waki Farawɔ tshɛ ndo ndoko dembe ɔtɔi diakatshikala la lɔsɛnɔ!—Etumbelu 14:21-28; Osambu 136:15.
Wetshelo wakondjaso oma lo panda kakakondja ase Isariyɛlɛ
13. Kakɔna kakasale ase Isariyɛlɛ l’ɔkɔngɔ w’etshungwelo kawɔ?
13 Shɛngiya yakɔna yaki la etshungwelo kɛsɔ le wanɛ wakahande? Mbala kakɔ ɔtɔi, Mɔsɛ la ase Isariyɛlɛ wakatatɛ tombola Jehowa la esambo! Vɔ wakembe ɔnɛ: “Layimbela [Jehowa] usambu one, ne dia ndi ambolembia la lutumbu. . . . [Jehowa] ayulelaka pundju, pundju.” (Etumbelu 15:1, 18) Eelo, kanyi yawɔ ya ntondo aki ya tombola Nzambi. Lo dikambo sɔ, Jehowa akɛnya lowandji lande.
14. a) Wetshelo akɔna wakokaso kondja lo dikambo dia Jehowa lo menda kɛnɛ kakandasalɛ ase Isariyɛlɛ? b) Naa divɛsa diaso dia l’ɔnɔnyi 2008?
14 Wetshelo, ekeketshelo ndo elongamelo kakɔna kambotokondja oma l’awui wa diambo asɔ? Lo mɛtɛ, sho kokaka mɛna dia Jehowa ekɔ suke dia kandola okakatanu tshɛ wakoka pomana la ekambi ande. Nde ekɔ l’akoka wa kandola okakatanu tshɛ wakoka komɛ ekambi ande. Ndjale ka Beela komonga wekamu le ase Isariyɛlɛ etena kakatshutshuya Jehowa lɔpɛpɛ la wolo l’oma lo ɛstɛ dia kionya. Nde aki l’akoka wa kaloya nto ashi lo ndjale kɛsɔ dia tɔ ndjaka alembe waki Farawɔ. Etena kakanaso yimba la dui sɔ, sho kokaka mbuta oko wakate omembi w’esambo ate: “[Jehowa] eko lami wedi, handjuka woma. Kayeya untu ntshelami?” (Osambu 118:6) Sho kokaka nto kondja ekeketshelo lo ɛtɛkɛta waki Paulo wele lo Romo 8:31 wata ɔnɛ: “Naka [Nzambi] eko la su wedi akona ayeya tahamela na?” Ande wɛkamu watosha ɛtɛkɛta wakasambiyama ɛsɔ lee! Ɛtɛkɛta ɛsɔ minyaka wɔma ndo tâmu tshɛ takoka monga laso ndo tolodiaka la elongamelo. Kokaka mɛtɛ dia divɛsa diaso dia l’ɔnɔnyi 2008 mbuta ɔnɛ: ‘Nyemale ki ndo nyende panda ka Jehowa’!—Etumbelu 14:13.
15. Ngande waki okitanyiya ohomba lo etshungwelo k’ase Isariyɛlɛ oma lo Edjibito, ndo ngande wele dui sɔ ohomba ɛlɔ kɛnɛ?
15 Naa wetshelo okina wakokaso kondja oma lo otombelo w’ase Isariyɛlɛ oma lo Edjibito? Ekɔ wetshelo w’ɔnɛ sho pombaka kitanyiyaka Jehowa lo awui tshɛ oyadi kakɔna katɔlɔmbande dia sho sala. Ase Isariyɛlɛ wakakitanyiya kɛnɛ kakawawatɛ lo kɛnɛ kendana la ɔlɔngɔswɛlɔ wa Elekanelo. La okitanyiya tshɛ, vɔ wakatshikala l’etei ka mvudu yawɔ l’otsho wa Nisana 14. L’ekomelo, etena kakawatombe oma lo Edjibito, vɔ wakahombe tomba “wukimedi dihumo dia ta.” (Etumbelu 13:18) Ɛlɔ kɛnɛ, ekɔ ohomba efula sho ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kakondjaso oma lo tshimbo ya ‘ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ’! (Mateu 24:45) Sho pombaka mpokamɛ la yambalo tshɛ ɔtɛkɛta waki Nzambi wele l’ɔkɔngɔ aso, wata ɔnɛ: “Lam’ayunyuyanga mbetola lu lunya la pami kana la lomoso, . . . mbuka keku, nyokendekende loko!” (Isaya 30:21) Oko watataleke sukana la fɔnu ka woke, tayolongola wetshelo ɛmɔtshi wahombama. Dia sho tomba etondo eto lo lɔkɛndɔ latatande lo nshi ya pâ nyɛ, dui sɔ nemanɛka la woho wayototetemala kɛndakɛnda kâmɛ la ekambi ekina waki Jehowa wa kɔlamelo.
16. Wetshelo akɔna wakokaso kondja oma lo woho wakalɔmbɔla Nzambi akambo dia tshungola ase Isariyɛlɛ?
16 Tohɔ nto dia Jehowa akatɛ ase Isariyɛlɛ dia sala dui dimɔtshi diele l’ɔkɔngɔ diko vɔ wakayaoke diele oko waya l’asa lɔkɔnga la pakahaka, mbuta ate wakayotanemaka l’asa akona la ndjale ka Beela. Akɛnamaka diele oko komonga dimɛna vɔ ntshɔ lɛnɛ akawatɛ Jehowa. Koko, Jehowa aki la wolo lâdiko dia diangɔ tshɛ ndo awui tshɛ wakatasalemaka paka dia lotombo lande ndo dia panda ka wodja ande. Ɛlɔ kɛnɛ, mbeyaka monga ko hatoshihodia dimɛna dimɛna lande na kakandɔma awui amɔtshi wendana la okongamelo lo yoho mɔtshi, koko sho kokaka mɛtɛ monga la wɛkamu lo ɛlɔmbwɛlɔ katosha Jehowa lo tshimbo ya ehomɔ ka kɔlamelo kakamba lande dia tetsha. Tena dimɔtshi mbeyaka mɛnama diele oko atunyi aso wambotondoya. Lam’ele ɛnɛlɔ kaso k’akambo kekɔ la elelo, mbeyaka monga ko hateye akambo tshɛ wendana la kɛnɛ kambotomba. Koko, Jehowa ekɔ la akoka wa tshikitanya akambo l’etena kakoka, oko wakandasale lo dikambo di’ase Isariyɛlɛ.—Tukedi 3:5.
Toyaɛkɛ le Jehowa
17. Lande na kokaso monga la wɛkamu wa tshɛ lo ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi?
17 Onde sho kokaka kanyiya yema wɛkamu waki la ase Isariyɛlɛ etena kakawakanaka yimba lo ɛkɔhɔ ka dinge kaki la yanyi ndo ɛkɔhɔ ka dja kaki l’otsho? Ɔsɔ aki djembetelo y’ɔnɛ “ondjelo wa [Nzambi]” mbakatawalɔmbɔlaka. (Etumbelu 13:21, 22; 14:19) Ɛlɔ kɛnɛ, sho kokaka monga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ekɔ kâmɛ la ekambi ande dia mbalɔmbɔla, mbakokɛ ndo mbatshungola. Sho kokaka kana yimba lo daka nɛ: “[Jehowa] hatosekaka ekilami andi. Antu w’ololo watulamemaka pundju.” (Osambu 37:28) Tatohɛke pondjo dia andjelo wa welo wa l’olongo wekɔ lo kimanyiya ekambi waki Nzambi ɛlɔ kɛnɛ. La osukɔ awɔ, sho kokaka ‘memala ki ndo menda panda ka Jehowa.’—Etumbelu 14:13.
18. Lande na kahombaso ndɔta “eloto tshe wa ta wa [Nzambi]”?
18 Kakɔna kayokimanyiya onto tshɛ la l’atei aso dia nde ‘tshikala’ lo mboka k’akambo wa mɛtɛ? Kɛnɛ kayowokimanyiya ele ndɔta ɛlɔtɔ wa ta wa lo nyuma wakɔndɔla Paulo lo mukanda wakandafundɛ ase Ɛfɛsɔ. Tolembete di’ɔpɔstɔlɔ tokeketshaka dia sho ndɔta “eloto tshe wa ta wa [Nzambi].” Onde tekɔ lo ndɔta tenyi tshɛ dia ɔlɔtɔ wa ta wa lo nyuma ɔsɔ? Lo alamanaka wa lo ɔnɔnyi wayela, ayonga dimɛna di’onto tshɛ ndjasɛdingola dia ndjashikikɛ ɔnɛ etenyi tshɛ ka ɔlɔtɔ wa ta wambondɔlɔta wekɔ lo dihole diatɔ. Otunyi aso, Satana Diabolo, mbeyaka wɛɔdu aso ndo nde pembaka dia tonda lo dikambo dimɔtshi dieso wɔdu. Tekɔ lo ‘ndɔshana’ la ditongami dia kɔlɔ dia lo nyuma. Koko, la wolo waki Jehowa, sho kokaka tondoya!—Efeso 6:11-18, sho mbɛnganyisha alɛta ango; Tukedi 27:11.
19. Naka tekɔ lo mbikikɛ, tayonga la diɛsɛ dia sala na?
19 Yeso akatɛ ambeki ande ate: “Uma lu [ekikelo] kanyu, mbayunyushimbela nyumu yanyu.” (Luka 21:19) Nyɛsɔ tonge l’atei w’anto wakikɛ la kɔlamelo tshɛ pâ tshɛ yakoka tokomɛ ndo monga la diɛsɛ dia ‘memale ki ndo menda panda ka Jehowa’ oma lo ngandji kande ka mamba.
Ngande wayoyokadimola?
• Awui akɔna wa diambo wayanga salema ndoko edja?
• Ngande wakɛnya Jehowa wolo ande wa shimbɛ lo 1513 ntondo ka tena diaso?
• Kakɔna kamboyoyashikikɛ dia sala lo nshi yayaye?
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 22]
Divɛsa dia l’ɔnɔnyi 2008 diayonga: ‘Nyemale ki ndo nyende panda ka Jehowa.’—Etumbelu 14:13.
[Osato wa lo lɛkɛ 19]
“Akambu tshe wakawafundi ntundu wakafundama dia ntulakanya”
[Osato wa lo lɛkɛ 20]
Ɔtɛ wolo waki Farawɔ akela ase Edjibito mpokoso
[Osato wa lo lɛkɛ 21]
Ase Isariyɛlɛ wakahande etena kakawasale kɛnɛ tshɛ kakawadjangɛ Jehowa