Ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka, ohamelo anyu wɛname lo sɛkɛ
“Utetemali lu akambu aso; uyakimo l’utema aye tshe loko, ne dia uhamelu aye wenami le antu tshe.”—1 TIM. 4:15.
1. Kakɔna kakombolɛ Nzambi ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka?
“OLONGO a pami li, ongenangenaki lu nshi yaye y’olongolongo. Utema aye akongenyangenyaki lu nshi yaye y’olongolongo.” (Und. 11:9) Ɛtɛkɛta ɛsɔ mbakafunde Sɔlɔmɔna nkumekanga ka lomba ka l’Isariyɛlɛ w’edjedja. Jehowa Nzambi, Ɔnɛ lele kiɔkɔ ya losango lɔsɔ kombolaka dia nyu ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka monga la ɔngɛnɔngɛnɔ. Kɛnɛ koleki ele, nde kombolaka dia nyu monga la ɔngɛnɔngɛnɔ lɔsɛnɔ lanyu l’otondo. Koko, tena efula nshi yekewɔ ɛlɔngɔlɔngɔ kana esekaseka, akɛnda salaka munga efula yakoka monga la shɛngiya lo ɔngɛnɔngɛnɔ wakoka monga la wɔ lo nshi yayaye. Kânga Jɔbɔ pami ka kɔlamelo akanyange l’ɔtɛ wa ‘etombelo wa kɔlɔ yakandasale lo nshi yakinde ɔlɔngɔlɔngɔ.’ (Jobo 13:26) Tena efula, nshi yande y’ɔlɔngɔlɔngɔ kana y’osekaseka, ndo l’ɔkɔngɔ w’etena kɛsɔ, Okristo pombaka mbɔsa tɛdikɔ ta weke efula lo lɔsɛnɔ lande. Mbɔsa tɛdikɔ ta kɔlɔ kokaka tshika onto la okiyanu w’efula wele oko mfu ya pota ndo dikambo sɔ mbeyaka ndjela ekakatanu wakoka monga la shɛngiya lo lɔsɛnɔ lande l’otondo.—Und. 11:10.
2. Lo kitanyiya dako diakɔna dia lo Bible diakoka ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka mbewɔ dia sala munga ya weke?
2 Ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka pombaka monga la shɛnɔdi etena kɔsawɔ tɛdikɔ. Tende dako diakasha ɔpɔstɔlɔ Paulo ase Kɔrɛtɔ. Nde akafunde ate: “Tanyuyalaki uku akenda lu yimba. . . . Keli nyuyali uku dikumanyi lu yimba.” (1 Kor. 14:20) Kitanyiya dako diatɔlɔmba dia monga la akoka wa kana yimba ndo kanyiya oko anto wambotshunda ayokimanyiya ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka diaha vɔ sala munga ya weke.
3. Kakɔna kakokanyu sala dia tshunda lo nyuma?
3 Naka wɛ ekɔ ɔlɔngɔlɔngɔ kana osekaseka, ohɔka dia naka wɛ nangaka tshunda lo nyuma, kete wɛ pombaka mbidja welo. Paulo akatɛ Timɔtɛ ate: “Untu tonyolaki nshi yaye y’olongo a pami. Keli uyali djimbitelu le wane wetawo, lu aui, ndu lu ditshelu, ndu lu ngandji, ndu lu mbetawo, ndu lu pudipudi k’utema. Utetemali lu mbala walelu wa mikanda, lu ulakelu ndu lu wetshelu. . . . Utetemali lu akambu aso; uyakimo l’utema aye tshe loko, ne dia uhamelu aye wenami le antu tshe.” (1 Tim. 4:12-15, sho mbɛnganyisha alɛta lo sawo nɛ di’otondo.) Ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka w’Akristo pombaka pama ndo ohamelo awɔ pombaka mɛnama le anto akina.
Ohamelo kɛdikɛdi na?
4. Kakɔna kalɔmbama dia pama lo nyuma?
4 Pama kɛdikɛdi “ntshɔ otsha la ntondo ndo sala etshikitanu w’amɛna.” Paulo akakeketsha Timɔtɛ dia nde sala la wolo dia nde pama lo ɛtɛkɛta, lo lɔkɛwɔ, lo ngandji, lo mbetawɔ ndo lo pudipudi k’otema kâmɛ ndo lo woho wakandakotshaka olimu ande w’osambisha. Nde akahombe sala la wolo dia monga ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ le anto akina lo yoho yande ya lɔsɛnɔ. Timɔtɛ akahombe tetemala pama lo nyuma.
5, 6. a) Etena kakɔna kakatatɛ ohamelo waki Timɔtɛ mɛnama lo sɛkɛ? b) Lo kɛnɛ kendana la ohamelo, ngande wakoka ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka mbokoya Timɔtɛ ɛlɔ kɛnɛ?
5 Etena kakafundɛ Paulo Timɔtɛ dako sɔ lam’asa 61 la 64 T.D., ko Timɔtɛ amboshilaka monga ekumanyi k’Okristo kambotshunda. Etena kɛsɔ ko nde amboshilaka pama lo nyuma. Lo 49 kana 50 T.D., etena kaki ondo Timɔtɛ eke kodikotshaka ɛnɔnyi 20, nde “aki la lukumu l’ololo le anyasu waki la Lustera la Ikoniyo,” wakɛnyi ohamelo ande wa lo nyuma. (Etsha 16:1-5) Lo etena kɛsɔ, Paulo akɔshi Timɔtɛ dia nde mbotshindɛ lo lɔkɛndɔ lande la misiɔnɛrɛ. L’ɔkɔngɔ wa nde mɛna ohamelo waki Timɔtɛ lo edja ka ngɔndɔ ngana tsho, Paulo akatome Timɔtɛ la Tɛsalɔnika dia nde tosamba ndo tokeketsha Akristo wa l’osomba ɔsɔ. (Adia 1 Tesalonika 3:1-3, 6.) Mbokɛmaka hwe dia ohamelo waki Timɔtɛ wakatatɛ mɛnama le anto tshɛ etena kakinde eke ɔlɔngɔlɔngɔ.
6 Ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka wa l’etshumanelo le, nyosale la wolo dia monga la waonga wa lo nyuma oma ko kakianɛ dia anto akina mɛna woho watanyahame oko wenyu Akristo ndo dia nyu ndeka monga la akoka wa mbetsha anto akambo wa mɛtɛ wa lo Bible. Oma ko etena kakinde la ɛnɔnyi 12, Yeso “akataahamaka lo lomba.” (Luka 2:52, Dyookaneelo dy’Oyooyo) Nyɛsɔ tɔsɛdingole woho wakoka ohamelo anyu mɛnama lo akambo anɛ asato wa lo lɔsɛnɔ: 1) etena kenyu la ekakatanu, 2) etena kayalɔngɔsɔlanyu dia tshukana, ndo 3) etena kasala ɔmɔmɔ la l’atei anyu la wolo dia koma “ukambi w’ololo.”—1 Tim. 4:6.
Nyonge la ‘ekanelo k’ɔlɔlɔ’ etena kalɔshananyu la ekakatanu
7. Shɛngiya yakɔna yakoka monga la ekakatanu le ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka?
7 Kadiyɛso kɛmɔtshi k’Okristo kele la ɛnɔnyi 17 kelɛwɔ Carol akate ate: “Lo tena dimɔtshi, dimi lakakɔmɔka efula lo yimba ndo lo demba lo yɛdikɔ yele dimi kokombolaka memɔ la pindju.”a Lande na kakandakɔmɔka ngasɔ na? Etena kaki Carol la ɛnɔnyi dikumi, ambutshi ande wakadiake diwala diawɔ ndo nde akadjasɛ la nyango lakoke Jehowa ɔkɔngɔ. Lo ɛnyɛlɔ ka Carol, ondo wɛ ekɔ l’ekakatanu wa weke efula wɛnama diele oko hawotoshila.
8. Ekakatanu akɔna wakahomana la Timɔtɛ?
8 Etena kakatahamaka Timɔtɛ lo nyuma, nde lawɔ aki l’ekakatanu ɛmɔtshi. Ɛnyɛlɔ nde aki la “tukandjikandji . . . tena tshe” l’ɔtɛ wa hemɔ kaki la nde lo dikundju. (1 Tim. 5:23) Etena kakotome Paulo la Kɔrɛtɔ dia nde tokandola ekakatanu ɛmɔtshi wakatondjaka anto amɔtshi waki kombetawɔka dia Paulo aki ɔpɔstɔlɔ, Paulo akakeketsha etshumanelo k’otondo dia kamba kâmɛ la nde diaha Timɔtɛ ‘mboka wɔma.’ (1 Kor. 4:17; 16:10, 11) Mɛnamaka dia ondo Timɔtɛ aki yɔmɔma kana kanga ɔsɔnyi.
9. Ekanelo k’ɔlɔlɔ kɛdikɛdi na, ndo ngande wotshikitanyitɔ la wɔma?
9 Dia kimanyiya Timɔtɛ, Paulo akayowoholaka ɔnɛ: “[Nzambi] kuntusha utema a woma, keli ndi akatusha utema a wulu la wa ngandji ndu [w’ekanelo k’ɔlɔlɔ].” (2 Tim. 1:7) ‘Ekanelo k’ɔlɔlɔ’ kɛdikɛdi monga la akoka wa kana yimba ndo kanyiya. Dui sɔ nembetshiyaka nto mɛna akambo woho wewɔ, koko aha woho walangaso dia vɔ monga. Ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka ɛmɔtshi wahatatshunde lo nyuma kɛnɛmɔlaka wɔma wele la wɔ lo pemba dia mbewɔ ekakatanu wele la wɔ lo ndalaka tɔlɔ kana lo mendaka televiziɔ, lo nɔka dinɔnɔ dia wolo kana wanu lo yoho ya tshambandeko, lo ndjangɛnyangɛnyaka tena tshɛ kana lo salaka awui wa mindo wa dieyanelo. Akristo keketshamaka dia vɔ “ntuna akambu wa dionyo la saki y’akambo wa la kete, dia [vɔ] ndjala la nyumu ya ki, y’uluwanyi ndu y’ololo la kete nye.”—Tito 2:12.
10, 11. Ngande wakoka ekanelo k’ɔlɔlɔ tokimanyiya dia sho keketala lo nyuma?
10 Bible keketshaka “elongo w’apami dia vo ndjala la etema wa ki.” (Tito 2:6) Kitanyiya dako sɔ nembetshiyaka dia nyayosalaka alɔmbɛlɔ ndo nyayoyaɛkɛka lo wolo washa Nzambi etena kalɔshananyu l’ekakatanu. (Adia 1 Petero 4:7.) Lo sala ngasɔ, nyayoyaɛkɛ l’otema ɔtɔi lo ‘wolo watosha Nzambi.’—1 Pet. 4:11.
11 Ekanelo k’ɔlɔlɔ la dɔmbɛlɔ mbakakimanyiya kadiyɛso Carol. Nde akate ate: “Ndɔshana la yoho ya lɔsɛnɔ ya mindo yaki la mama mbele okakatanu wakaleke wolo le mi. Koko, dɔmbɛlɔ diakakimanyiya mɛtɛ. Dimi mbeyaka dia Jehowa ekɔ la mi, ɔnkɔnɛ dimi haloke wɔma.” Nyohɔke dia asui kokaka nyolowanya ndo nyokeketsha. (Osam. 105:17-19; Del. 3:27) Oyadi ekakatanu akɔna wele la nyu, Nzambi hatonyɔsɛka nde ‘ayonyokimanyiya mɛtɛ.’—Is. 41:10.
Nyoyalɔngɔsɔlɛ dia monga la diwala dia dimɛna
12. Lande na kahomba Okristo lasangoya tshukana kamba la tɔndɔ diele lo Tukedi 20:25?
12 Ɛlɔngɔlɔngɔ ɛmɔtshi wakasasɛ dia tshukana, wafɔnya dia diwala mbakimanyiya dia monga la ɔngɛnɔngɛnɔ, diaha vɔ ndjaoka ekalema ndo dia shidiya ekakatanu. Koko, alɔkɔlɔkɔ wa diwala watshika atshukanyi ekɔ dikambo di’ohomba efula. Anto amɔtshi wakasɛnaka lo nshi yakafundamaka Bible wakatshikaka alɔkɔlɔkɔ w’ekila aha la takanyiyisha kɛnɛ kalɔmbama dia mbakotsha. (Adia Tukedi 20:25.) Lo tena dimɔtshi, ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka hawɔsɛdingola dimɛna dimɛna kɛnɛ kalɔmbama dia tondoya diwala. Vɔ ndjɛnaka l’ɔkɔngɔ diko dia vɔ pombaka mbidja welo efula oleki woho wakawakanyiyaka.
13. Ambola akɔna wahomba sɛdingola wanɛ wembwana dikambo dia diwala, ndo alako akɔna w’ohomba wakokawɔ kondja?
13 Ɔnkɔnɛ, la ntondo ka tatɛ membɔna l’onto dikambo dia diwala yambola wate: ‘Lande na kalangami tshuka kana tshukama? Elongamelo kakɔna kele la mi? Onde ɔnɛ mbele onto l’ɔlɔlɔ le mi? Onde mɛtɛ dimi lamboyalɔngɔsɔla dia kotsha ɛkɛndɛ wa lo diwala?’ Dia nyokimanyiya dia nyu ndjasɛdingola dimɛna, ‘ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ’ ambotondja asawo efula wendana la dikambo sɔ.b (Mat. 24:45-47) Nyɔsɛ awui wele lo asawo asɔ oko alako wanyosha Jehowa. Nyɔsɛdingole dimɛna dimɛna kɛnɛ kotami lo asawo asɔ ndo nyokambe la wɔ. Tanyetawɔke pondjo dia koma “uku falasa kana uku punda kaha la yimba.” (Osam. 32:8, 9) Nyoleke fudia eokelo kanyu ka kɛnɛ kalɔmbama lo diwala. Naka nyambɛna dia nyambokoka membɔna dikambo dia diwala, kete nyohɔke lushi tshɛ dia nyu pombaka monga ‘ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ lo pudipudi.’—1 Tim. 4:12.
14. Ngande wakoka kokimanyiya ohamelo wa lo nyuma naka wɛ ambotshukana?
14 Tshunda lo nyuma kimanyiyaka onto dia nde monga la ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɔkɔngɔ wa diwala. Okristo wambotshunda lo nyuma salaka la wolo dia monga lo “yediko ya diema y’elulelu ka Kristu.” (Ef. 4:11-14) Nde salaka la wolo dia monga la lonto lele oko la Kristo. Oko wende Ɛnyɛlɔ kaso, “Kristu kundjangenyangenya ndame.” (Romo 15:3) Etena katetemala olonganyi nyanga wahɔ w’osekande koko aha wande hita, nkumbo mongaka dihole dia wɔladi ndo di’ekeketshelo. (1 Kor. 10:24) Omi ayɔkɛnɛmɔla ngandji ka ndjahombia ndo wadi ayoyashikikɛ dia ndjakitshakitsha l’ɛse k’omɛnde oko wayakitshakitsha Yeso l’ɛse ka Nzambi lele Ɔtɛ ande.—1 Kor. 11:3; Ef. 5:25.
‘Okotshake olimu ayɛ dimɛna dimɛna’
15, 16. Ngande wakoka ohamelo ayɛ mɛnama l’esambishelo?
15 Dia kotola yambalo ya Timɔtɛ lo ɔkɛndɛ w’ohomba waki lande, Paulo akafunde ate: “Dimi lambukokokomiya lu ashu a [Nzambi] ndu wa Kristu Jesu, . . . usambishaki diui; utetemalaki mbatela.” Nde akakotsha ate: “Utshaki ulimu w’usambisha, ukutshaki ekambelu kaye.” (2 Tim. 4:1, 2, 5) Dia kotsha ɔkɛndɛ ɔsɔ, Timɔtɛ akahombe ‘ndeshama la ɛtɛkɛta wa mbetawɔ.’—Adia 1 Timote 4:6.
16 Ngande wakokanyu ‘ndeshama la ɛtɛkɛta wa mbetawɔ’? Paulo akafunde ate: “Utetemali lu mbala walelu wa mikanda lu ulakelu ndu lu wetshelu. . . . Utetemali lu akambu aso; uyakimo l’utema aye tshe loko.” (1 Tim. 4:13, 15) Dia onto ndjalowanya, nde pombaka salaka wekelo w’onto ndamɛ l’etete. Etelo k’ɔnɛ “uyakimo l’utema aye tshe” mbelaka kanyi ya ndjatambiya tshavu lo dikambo dimɔtshi. Ngande wele mbekelo yayɛ ya wekelo? Onde wɛ ndjakimɔka l’otema ayɛ tshɛ lo ‘akambo woshami etale waki Nzambi,’ ko kana wɛ mbidjaka paka yema ya welo tshitshɛ tsho? (1 Kor. 2:10) Kanaka yimba la akambo wekayɛ ayokotshutshuya.—Adia Tukedi 2:1-5.
17, 18. a) Akoka akɔna wahombayɛ sala la wolo dia monga la wɔ? b) Ngande wele monga suke oko waki Timɔtɛ ayokokimanyiya l’esambishelo?
17 Osekaseka ɔmɔtshi wele ombatshi mboka welɛwɔ Michelle akate ate: “Dia monga l’etombelo w’ɛlɔlɔ l’esambishelo, dimi lekɔ l’ekongelo ka dimɛna ka wekelo w’onto ndamɛ ndo dimi mbɔtɔka lo nsanganya mbala la mbala. Oko etombelo, dimi lekɔ lo tahame lo nyuma.” Kamba oko ombatshi mboka ayokokimanyiya dia ndowanya dikoka diayɛ dia kamba la Bible l’esambishelo ndo dia pama lo nyuma. Sala la wolo dia monga ombadi w’oshika ndo shaka kɔmatɛrɛ y’amɛna lo nsanganya y’Akristo. Oko weyɛ ɔlɔngɔlɔngɔ kana osekaseka wambotshunda lo nyuma, wɛ ayokombola dia nɔngɔsɔlaka asawo w’eshika lo Kalasa k’olimu wa teokrasi ndo ayokamba la awui wakawakosha.
18 ‘Kamba olimu w’osambisha’ kɛdikɛdi sala dia olimu ayɛ w’esambishelo monga l’etombelo w’ɛlɔlɔ ndo kimanyiya anto akina dia vɔ kondja panda. Dui sɔ nɔmbaka dia monga la ‘diewo dia mbetsha.’ (2 Tim. 4:2) Naka wɛ ndjalɔngɔsɔla dia sambishaka la wanɛ wambohokɔ akambo l’olimu ɔsɔ, kete wɛ ayokoka mbeka oma lo toho tawɔ ta mbetsha oko wakeke Timɔtɛ oma le Paulo. (1 Kor. 4:17) Etena kakandatɛkɛtaka dia wanɛ wakandakimanyiya, Paulo akate dia nde kombasambisha tsho lokumu l’ɔlɔlɔ, koko nde akakimɔ ndo ‘anima’ ande hita, mbuta ate akakambe la lɔsɛnɔ lande dia mbakimanyiya nɛ dia nde akawaokaka ngandji. (1 Tes. 2:8) Dia nyu mbokoya ɛnyɛlɔ kaki Paulo l’esambishelo, nyu pombaka monga oko Timɔtɛ laketawɔ kimanyiya anto akina ndo ‘sala la wolo dia tɔla lokumu l’ɔlɔlɔ otsha la ntondo.’ (Adia Filipi 2:19-23.) Onde wɛ mɛnyaka yimba ya ndjahombia ya ngasɔ l’esambishelo?
Ohamelo mbelaka ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ
19, 20. Lande na kele ohamelo wa lo nyuma mbishaka onto ɔngɛnɔngɛnɔ?
19 Pama lo nyuma nɔmbaka dia mbidja welo. Koko, naka nyu sala la wolo dia monga la diewo dia mbetsha, kete l’edjedja ka wonya nyayonga la diɛsɛ dia ‘ngɔnya anto efula’ lo nyuma ndo vɔ wayonga ‘kiɔkɔ y’ɔngɛnɔngɛnɔ anyu.’ (2 Kor. 6:10; 1 Tes. 2:19) Fred, lele okambi ɔmɔtshi wa lo tena tshɛ mbutaka ate: “Nshi nyɛ mbambomoleka mbetsha wenya ami dia kimanyiya anto akina. Ekɔ mɛtɛ dia onto mongaka la ɔngɛnɔngɛnɔ efula lo kaha oleki lo nongola.”
20 Lo kɛnɛ kendana la ɔngɛnɔngɛnɔ ndo ɔlɔ wakandakondja lo pama lo nyuma, osekaseka ɔmɔtshi wele ombatshi mboka welɛwɔ Daphne akate ate: “Dimi lakayonga la diɔtɔnganelo dia ma ma la Jehowa ndo lakatatɛ mbɔsa oko onto la mɛtɛ. Etena kangɛnyangɛnya onto Jehowa lo yɛdikɔ yɛdimi l’akoka ande, nde mongaka la ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula!” Kânga mbele aha mbala tshɛ mbatɛnaka anto ohamelo wa lo nyuma, Jehowa atɛnaka nshi tshɛ dikambo sɔ ndo nde diɔsaka la nɛmɔ. (Heb. 4:13) Aha la tâmu, nyu ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka w’Akristo koka tombola Shɛnyu lele l’olongo. Nyotetemale ngɛnyangɛnya otema ande etena kadjanyu welo wa l’otema ɔtɔi dia pama lo nyuma.—Tuk. 27:11.
[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]
a Nkombo mɔtshi yakatshikitanyema.
b “Onde onto ɔnɛ mbele olonganyi w’ɔlɔlɔ le mi?” lo dibuku Les jeunes s’interrogent—Réponses pratiques, vɔlimɛ 2; “Ɛlɔmbwɛlɔ k’oma le Nzambi dia sɔna olonganyi,” lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka samalo 1, 2001; ndo “Onde ekɔ dui dia lomba dia tshukana etena kekeso akɛnda?” lo Réveillez-vous ! wa Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 22, 1983, lo Falase.
Kakɔna kamboyeka?
• Kakɔna kalɔmbama di’onto pama lo nyuma?
• Ngande wakoka ohamelo anyu mɛnama lo sɛkɛ . . .
etena kenyu l’asui?
etena kayalɔngɔsɔlanyu dia tshukana?
l’esambishelo?
[Osato wa lo lɛkɛ 15]
Dɔmbɛlɔ koka kokimanyiya dia wɛ ndɔshana l’ekakatanu
[Osato wa lo lɛkɛ 16]
Ngande wakoka apandjudi w’akɛnda monga la diewo dia mbetsha?