Nyotanɛke mɛtɛ onto la wonyande
“Nyunya kashi, nyutanelaki akambu wa mete, untu la unyandi.”—EF. 4:25.
1, 2. Ngande wɔsa anto efula mɛtɛ?
AYA edja efula kadjana anto tâmu dia kana anto kokaka mbuta mɛtɛ kana dia mbeya ele mɛtɛ. Lo ntambe ka samalo N.T.D., yɔnɛ Alcée pɔɛtɛ k’ose Ngirika akate ɔnɛ: “Mɛtɛ kekɔ lo wanu.” Kɛsɔ mɛnyaka dia mɛtɛ mbutamaka etena kadjɔ onto wanu ndo kososɔnde akambo. Pɔnsɔ Pilato, nguvɛrnɛrɛ k’ose Rɔma ka lo ntambe ka ntondo nde lawɔ akɛnya dia nde komonga la kanyi y’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana la mɛtɛ etena kakandambola Yeso l’otako tshɛ ɔnɛ: “Mete, eli na?”—Joa. 18:38.
2 Okakatanu wendana la mbuta mɛtɛ wambokokanɛ ɛlɔ kɛnɛ. Anto efula mbutaka ɔnɛ tshɛkɛta “mɛtɛ” yekɔ la tokitshimudi efula ndo tɔ tshikitanaka lo ndjela onto l’onto. Akina mbutaka mɛtɛ paka etena kɛnawɔ dia ekɔ lo wahɔ awɔ. Dibuku Ohomba wa mbuta kashi (lo Angɛlɛ) mbutaka ɔnɛ: “Mbuta mɛtɛ mbeyaka monga dui dia dimɛna efula, koko diɔ bu la nɛmɔ efula lo lɔsɛnɔ. Onto pombaka mbuta kashi dia nde nsɛna.”
3. Lande na kele Yeso ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula lo kɛnɛ kendana la mbuta mɛtɛ?
3 Yeso la ambeki ande waki la kanyi yotshikitanyi l’anto akina lo dikambo dia mbuta mɛtɛ. Yeso akataka nshi tshɛ mɛtɛ. Kânga atunyi ande wakeye dikambo sɔ lo mbuta ɔnɛ: “Umbetsha, shu mbeyaka shati: Kanga mete keye; ndu we atetshaka antu mbuka ka [Nzambi] lu mete.” (Mat. 22:16) Woho akɔ wâmɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, Akristo wa mɛtɛ mbokoyaka ɛnyɛlɔ kaki Yeso. Vɔ hawengenga dia mbuta mɛtɛ. Vɔ kitanyiyaka l’otema ɔtɔi dako diakasha ɔpɔstɔlɔ Paulo asekande ambetawudi ɔnɛ: “Nyunya kashi, nyutanelaki akambu wa mete, untu la unyandi.” (Ef. 4:25) Nyɛsɔ tɔsɛdingole awui asato wakatɛkɛta Paulo lo divɛsa sɔ. Ntondotondo, ele wonyaso? Dia hende, mbuta mɛtɛ kɛdikɛdi na? Ndo dia sato, ngande wakokaso kamba la dako sɔ lo lɔsɛnɔ laso la lushi la lushi?
Ele wonyaso?
4. Otshikitanyi l’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa lo ntambe ka ntondo, ngande wakakɛnɛmɔla Yeso kanyi ya Jehowa lo kɛnɛ kendana la wanɛ wele wanyaso?
4 Lo ntambe ka ntondo T.D., ewandji ɛmɔtshi w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Juda waketshaka ɔnɛ paka ose Juda mbakoka mbelamɛ ɔnɛ ‘wonyaso.’ Koko Yeso akakɛnɛmɔla lonto ndo ekanelo kaki She lo yoho ya kokele. (Joa. 14:9) Nde akɛnya ambeki ande dia Nzambi hɔshi dia woho ɔmɔtshi wa lokoho la demba kana wodja ɔmɔtshi ndeka okina. (Joa. 4:5-26) Ndo nto, nyuma k’ekila kakewoya ɔpɔstɔlɔ Petero dia “[Nzambi] kema la shonodi y’antu. Keli ndi mbetawoka wa lu wedja tshe, wane wawuka woma la watsha akambu w’ololo.” (Etsha 10:28, 34, 35) Lâsɔ sho pombaka mbɔsa weho w’anto tshɛ oko asekaso ndo sho pombaka nanga kânga wanɛ watosalɛ akambo oko atunyi aso.—Mat. 5:43-45.
5. Mbutɛ wonyaso mɛtɛ kɛdikɛdi na?
5 Ko kakɔna kakalange Paulo mbuta etena kakandate dia sho pombaka mbutɛka wonyaso mɛtɛ? Mbuta mɛtɛ nembetshiyaka mbewoya anto awui wele sɔlɔ aha la kesa. Akristo wa mɛtɛ hawengesola kɛnɛ kele mɛtɛ dia minganyiya anto akina. Vɔ ‘tonaka kɛnɛ kele kɔlɔ’ ndo ‘kukutɛka kɛnɛ kele ɔlɔlɔ.’ (Romo 12:9) Lo mbokoya ‘Nzambi ka mɛtɛ,’ sho pombaka sala la wolo dia monga la losembwe lo oseka dui tshɛ diataso kana diasalaso. (Osam. 15:1, 2; 31:5) Naka sho sɔnaka ɛtɛkɛta watondjaso, kete la yewo tshɛ sho kokaka kandola ekakatanu ɛmɔtshi aha la mbuta kashi.—Adia Kolosai 3:9, 10.
6, 7. a) Onde mbuta mɛtɛ nembetshiyaka dia sho pombaka mbutɛ onto tshɛ latombola oseka kiambokambo tshɛ? Lembetshiya. b) Waa na wakokaso mbutɛka mɛtɛ?
6 Onde mbutɛ anto akina mɛtɛ nembetshiyaka dia sho pombaka mbutɛ onto tshɛ latombola oseka kiambokambo tshɛ? Kema. Etena kakinde la nkɛtɛ, Yeso akɛnya dia anto amɔtshi bu la lotshungɔ la mbeya akambo amɔtshi. Etena kakawombola ewandji w’ɛtɛmmwɛlɔ wa dungi pende oma lo wolo akɔna wakandasalaka ahindo, Yeso akakadimola ate: “Dimi nangaka nyumbula umbula omotshi. Naka nyu nyayunkadimwelawo, ku dimi layunyutela dia wulu watshami akambu ane.” Etena kaki afundji ndo dikumanyi konanga dia mbokadimola, Yeso akate ate: “Ndu dimi halunyutela [lo] wulu akona watshami akambu ane.” (Mako 11:27-33) Nde akɛnyi dia takandatshutshuyama dia kadimola dimbola diawɔ lo menda ditshelo dia kɔlɔ diakawasalaka ndo woho wakiwɔ komonga la mbetawɔ. (Mat. 12:10-13; 23:27, 28) Woho akɔ wâmɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, ekambi waki Jehowa pombaka ndjalama diaha mbososɔ akambo la ntondo ka apɔsta ndo anto wa kɔlɔ wakamba la lokeso dia kotsha eyango awɔ wa lokaki.—Mat. 10:16; Ef. 4:14.
7 Woho akɔ wâmɛ mbele Paulo akɛnya dia bu ohomba dia anto amɔtshi mbeya oseka dui tshɛ. Nde akate dia “shonganya la esaku” ekɔ mbuta “aui wahawakuki mvuta.” (1 Tim. 5:13) Eelo, wanɛ wayatambiya l’akambo kana wanɛ wahombe toseke mbeyaka mɛna dia anto akina mbewɔka dia mbatɛ awui amɔtshi. Ekɔ mɛtɛ dimɛna efula kitanyiya dako dia Paulo diakasambiyama nɛ: “Onto l’onto asembɔnee l’akambo waakinde.” (1 Tes. 4:11, Dyookaneelo dy’Oyooyo) Koko, lo tena dimɔtshi, dikumanyi dia l’etshumanelo mbeyaka mboka anto akina ambola wendana la awui awɔ hita dia vɔ kotsha ɛkɛndɛ awɔ. Lo tena dia ngasɔ, kamba kâmɛ la dikumanyi lo mbuta kɛnɛ kele mɛtɛ ekɔ ohomba efula.—1 Pet. 5:2.
Totake mɛtɛ l’akambo wa lo nkumbo
8. Ngande wakoka mbuta mɛtɛ kimanyiya ase nkumbo dia vɔ monga la dimama dia wolo lam’asawɔ?
8 Lo mɛtɛ ase nkumbo wekɔ la dimama dia wolo efula. Dia keketsha dimama sɔ, ekɔ ohomba dia sho mbutanɛka mɛtɛ lo nkumbo. Sho kokaka mbewɔ ekakatanu efula lo ponolaka akambo, lo mbutanɛka mɛtɛ etena kasawolaso. Ɛnyɛlɔ, etena kasalaso munga, onde sho mengengaka dia suya munga kakɔ la ntondo ka olonganyi aso, ka anaso kana ka ase nkumbo akina? Nɔmba edimanyielo l’otema ɔtɔi kimanyiyaka dia mbidja wɔladi ndo kâmɛ lo nkumbo.—Adia 1 Petero 3:8-10.
9. Lande na kele mbuta mɛtɛ hatosha lotshungɔ la sho tɛkɛta awui w’ɔtɛkɛtatɛkɛta?
9 Mbuta mɛtɛ halembetshiya ɔnɛ sho pombaka tɛkɛta awui w’ɔtɛkɛtatɛkɛta. Tɛkɛta awui w’ɔtɛkɛtatɛkɛta kitshakitshaka nɛmɔ dia mɛtɛ kataso. Paulo akate ate: “Yenyi tshe, la lutunu, la kele, la utshanu, la etenganelu, la wehu tshe wa somboki, wamo uma le nyu. Nyukani ketshi, nyuyali la memakana, nyudimanyanyiani uku akanyudimanyiya [Nzambi] dikambu dia Kristu.” (Ef. 4:31, 32) Etena katɛkɛtaso lo yoho ya dimɛna ndo yɛnya kɛnɛmɔ, dui sɔ mbishaka losango laso ndo wanɛ walitɛso nɛmɔ.—Mat. 23:12.
Totake mɛtɛ l’akambo wa l’etshumanelo
10. Wetshelo akɔna wakoka dikumanyi di’Akristo kondja oma lo ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ ka Yeso ka mbutaka mɛtɛ?
10 Yeso akatɛka ambeki ande akambo lo yoho ya wɔdu ndo yokɛma hwe. Nshi tshɛ nde akashaka alako la ngandji koko nde kokitshakitshaka nɛmɔ dia akambo wakandataka dia ngɛnyangɛnya ampokami ande. (Joa. 15:9-12) Ɛnyɛlɔ, etena kakawanaka ambeki ande mbala la mbala dia mbeya ɔnɛ lakaleke woke l’atei awɔ, Yeso komutshamutsha onyɔ ndo la solo dia lotutsha tshɛ nde akakimanyiya dia vɔ shihodia ohomba wa monga la okitshakitsha. (Mako 9:33-37; Luka 9:46-48; 22:24-27; Joa. 13:14) Woho akɔ wâmɛ mbele, kânga mbasukɛwɔ la wolo tshɛ ɛlɛmbɛ wendana la losembwe, ɛlɔ kɛnɛ dikumanyi hawahemɛ ɛkɔkɔ waki Nzambi. (Mako 10:42-44) Vɔ mbokoyaka Yeso lo salɛka anto akina akambo ‘la ngandji ndo la kɛtshi k’efula.’
11. Ngandji kokaso anangɛso l’akadiyɛso pombaka totshutshuya dia sho kamba la lolemi laso lo yoho yakɔna?
11 Naka sho ponolɛka anangɛso akambo koko aha lo tshambandeko, kete sho kokaka mbatɛ kɛnɛ kele lo timba taso aha la mbanyangiya. Lo mɛtɛ, hatetawɔki pondjo dia lolemi laso monga “diesa uku luhayu” dia pomuya anto la ɛtɛkɛta wa kɔlɔ. (Osam. 52:2; Tuk. 12:18) Ngandji kokaso anangɛso l’akadiyɛso ayototshutshuya dia ‘nama nemi yaso oma lo kɛnɛ kele kɔlɔ ndo ɛlɔmɔ aso oma lo awui wa lokeso.’ (Osam. 34:13) Lo sala ngasɔ tayotombola Nzambi ndo tayokimanyiya dia kâmɛ monga l’etshumanelo.
12. Etena kakɔna kele mbuta kashi konyaka dia onto lata kashi nomboshama? Lembetshiya.
12 Dikumanyi salaka la wolo dia kokɛ etshumanelo oma le anto wata kashi. (Adia Jakoba 3:14-16.) Anto mbutaka kashi l’oyango wa salɛ onto okina kɔlɔ ndo wa mbohumuya lo yoho mɔtshi kana dia mbonyangiya. Kashi hendana tsho l’awui wele bu ohomba, awui wa lokeso kana wa mbidja oshimu esɔ. Kânga mbele kashi tshɛ kekɔ kɔlɔ, koko aha kashi tshɛ mbalɔmba di’onto nomboshama. Omalɔkɔ, dikumanyi pombaka monga la wɛdimo, ekanelo k’ɔlɔlɔ ndo la shɛnɔdi etena kashikikɛwɔ dia kana onto lakate dui dimɔtshi dia kashi akasale l’okonda ndo la mayɛlɛ ndo dui sɔ nɔmbaka dia nde nomboshama. Kana nde ekɔ tsho l’ohomba wa dako dia wolo ndo dia la ngandji di’oma l’Afundelo.
Totake mɛtɛ l’awui wendana la olimu
13, 14. a) Ngande wɛnya anto amɔtshi dia vɔ hawote mɛtɛ la ntondo k’ewandji awɔ w’olimu? b) Etombelo akɔna w’ɛlɔlɔ wakoka ndja lo monga la losembwe ndo mbutaka mɛtɛ l’olimu?
13 Tekɔ lo nsɛna l’etena kele anto hawoyota mɛtɛ, ndo kɛsɔ kokaka monga tshondo y’okakatanu dia shika tanga la ntondo k’ohemba wendana la mbutɛ owandji w’olimu mɛtɛ. Etena kalɔmbawɔ olimu, anto efula mbutaka kashi. Ɛnyɛlɔ, vɔ mbeyaka funda awui wa kashi lo kɛnɛ kendana la kalasa yakawɔtɔ la olimu wakawakambe ntondo l’oyango wa kondja olimu wa dimɛna. Lo wedi okina, ase olimu efula mbutaka dia wekɔ lo kamba olimu etena kele wekɔ lo sala akambo awɔ hita wahɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ w’olimu wonya w’olimu. Vɔ mbeyaka ndjasha lo wadielo wa awui wahɔtɔnɛ la olimu awɔ, mbelanɛka lo telefɔnɛ ndo fundanɛka lo telefɔnɛ kana lo Ɛtɛrnɛtɛ.
14 Akristo wa mɛtɛ hawɔshi dia mbuta mɛtɛ ekɔ dikambo dia naka onto alanga. (Adia Tukedi 6:16-19.) Paulo akate ate: “Shu nangaka ndjala la kenemo lu akambu tshe.” (Heb. 13:18) Ɔnkɔnɛ, Akristo wa mɛtɛ ndjashaka l’olimu lushi l’otondo aha la mbidja sawosawo. (Ef. 6:5-8) Monga okambi w’oshika tombolaka Shɛso lele l’olongo. (1 Pet. 2:12) Ɛnyɛlɔ, owandji w’olimu waki ɔnangɛso Roberto lele lo Espagne mbandolaka lo woho wende okambi w’olimu w’oshika ndo wele la kɔlamelo. Oma lo dionga di’ɔlɔlɔ diaki Roberto, wakayɔsaka Ɛmɛnyi wa Jehowa ekina l’olimu. Vɔ lawɔ nto wakɛnya dia wekɔ ekambi w’eshika. L’edja k’ɛnɔnyi, Roberto akatanɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa 23 ndo ambeki wa Bible 8 elimu lo kɔmpanyi kɛsɔ!
15. Ngande wahomba mɛnya Okristo wanda okanda dia nde mbutaka mɛtɛ?
15 Naka tekɔ lo ndjakambɛ, onde sho mbutaka mɛtɛ l’akambo tshɛ, kana mbala mɔtshi hatotɛ asekaso mɛtɛ? Okristo wanda okanda hahombe mbuta kashi lo kɛnɛ kendana la diangɔ diasondjande dia anto somba esadi; ndo nde hahombe kimɔ kana nongola etshimba. Sho pombaka salɛ anto akina akambo woho walangaso vɔ tosalɛ.—Tuk. 11:1; Luka 6:31.
Totɛke ewandji wa lɛɛta mɛtɛ
16. Kakɔna kasha Akristo a) ewandji wa lɛɛta? b) Jehowa?
16 Yeso akate ate: “Okone nyusha Kayisa diango dia Kayisa; nyusha [Nzambi] diango dia [Nzambi].” (Mat. 22:21) Naa weho wa “diango” sɔ diahombaso mbisha Kayisa, mbuta ate ewandji wa lɛɛta? Etena kakate Yeso ɛtɛkɛta ɛsɔ, nde akatɛkɛtaka dikambo dia elambo. Ɔnkɔnɛ, dia nama nkum’otema ka pudipudi la ntondo ka Nzambi ndo ka anto, Akristo kitanyiyaka ɛlɛmbɛ wa wodja mbidja ndo wɛnɛ wendana la ofutelo w’elambo. (Romo 13:5, 6) Koko, sho mbeyaka dia Jehowa mbele Nkum’Olongo ndo Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ kahombaso nanga la otema aso tshɛ, la anima aso tshɛ, la yimba yaso tshɛ ndo la wolo aso tshɛ. (Mako 12:30; Eny. 4:11) Diakɔ diele sho nɛmbɛka Jehowa Nzambi tshɛ lo tshɛ.—Adia Osambu 86:11, 12.
17. Ngande wɔsa Ɛmɛnyi wa Jehowa ekimanyielo kasha lɛɛta amɛnyi fɔnu?
17 Lo wedja efula atshunda amɔtshi wekɔ l’oyango wa kimanyiya amɛnyi fɔnu. Bu kɔlɔ dia Okristo nongola ekimanyielo ka ngasɔ naka nde kokaka kilongola. Mbutɛ wonyaso mɛtɛ nembetshiyaka dia hatohombe mbuta kashi kana mengesola akambo dia kondja ekimanyielo kasha lɛɛta kɛsɔ.
Ɛlɔlɔ waya lo mbutaka mɛtɛ
18-20. Ɛlɔlɔ akɔna waya lo mbutɛka wanyaso anto mɛtɛ?
18 Sho kondjaka ɛlɔlɔ efula lo mbutaka mɛtɛ. Sho mongaka la nkum’otema ka pudipudi ndo tɔ toshaka wɔladi wa lo yimba ndo ki ka l’otema. (Tuk. 14:30; Fil. 4:6, 7) Monga la nkum’otema ka pudipudi ekɔ la nɛmɔ di’efula lo washo wa Nzambi. Ndo nto, etena kataso mɛtɛ l’akambo tshɛ, sho hatoyala l’okiyanu w’ɔnɛ anto wayoshola kashi kotshiso.—1 Tim. 5:24.
19 Tɔsɛdingole ɔlɔlɔ okina wakondjaso. Paulo akate ate: “Lu akambu tshe, shu tatuyaenyaka uku ekambi wa [Nzambi] . . . lu diui dia mete.” (2 Kor. 6:4, 7) Dui sɔ diakakotshama lo dikambo dia Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi wele lo wodja wa Grande-Bretagne. Etena kakandalange sondja onto ɔmɔtshi mutuka ande, nde akatɛ onto akɔ vuiwui tshɛ yendana la diangɔ diaki dieke amɛna ndo nɛ diakalana mbidja ndo nɛ diaki kokoka mɛnama. L’ɔkɔngɔ wa nde pemba dia kɛndjakɛndja mutuka akɔ, ɔnɛ lakalange somba akambola ɔnangɛso dia kana nde aki Ɔmɛnyi wa Jehowa. Lande na kakandayowombola ngasɔ? Pami kɛsɔ akɛnyi dia ɔnangɛso akataka mɛtɛ ndo nde aki l’ɛnamelo ka dimɛna. Sawo diawɔ diakayokonyaka dia ɔnangɛso mbosambisha dimɛna.
20 Onde sho lawɔ tombolaka Otungi aso lo mbutaka mɛtɛ tena tshɛ? Paulo akate ate: “Shu tambutuna akambu w’ushami wa sonyi.” (2 Kor. 4:2) Omalɔkɔ, nyɛsɔ tosale la wolo tshɛ dia mbutɛka wanyaso anto kɛnɛ kele mɛtɛ. Lo sala ngasɔ, tayotombola Shɛso lele l’olongo ndo ekambi ande.
Ngande wayoyokadimola?
• Ele wonyaso?
• Mbutɛ wonyaso mɛtɛ kɛdikɛdi na?
• Ngande wakoka mbuta mɛtɛ tombola Nzambi?
• Ɛlɔlɔ akɔna waya lo mbutaka mɛtɛ?
[Osato wa lo lɛkɛ 17]
Onde wɛ ekɔ suke dia mbetawɔ wandja wa totshitshɛ?
[Osato wa lo lɛkɛ 18]
Onde wɛ mbutaka mɛtɛ etena kayangayɛ olimu?