Wamato le, lande na kahombanyu nɛmbɛka lowandji?
“Ote a umuntu eli pami.”—1 KOR. 11:3.
1, 2. a) Kakɔna kakafunde ɔpɔstɔlɔ Paulo lo kɛnɛ kendana la yɛdikɔ yaki Jehowa yendana la lowandji ndo la nɛmbɛ lowandji? b) Ambola akɔna wayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?
LO MENDA yoho yakalɔngɛ Jehowa akambo dimɛna, ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ɔnɛ: “Ote a pami tshe eli Kristu” ndo “ote a Kristu eli [Nzambi].” (1 Kor. 11:3) Sawo dia mbala ketshi diakɛnya dia Yeso akɔsaka dia ekɔ tshondo ya diɛsɛ ndo dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ nɛmbɛ ɔnɛ lele Ɔtɛ ande, mbuta ate Jehowa Nzambi ndo ɔnɛ Akristo w’apami pombaka nɛmbɛ Kristo lele ɔtɛ awɔ. Kristo akasalɛka anto akambo la lɔsɛngɔ, l’ɔlɔlɔ, la kɛtshi ndo aha la lokaki. Yoho yakɔ yâmɛ mbele apami wa lo etshumanelo pombaka salɛ anto akina akambo lo yoho ya ngasɔ, djekoleko wadɛwɔ.
2 Kayotota dikambo dia wamato? Ele ɔtɛ awɔ? Paulo akafunde ate: “Ote a umuntu eli pami.” Ngande wahomba wamato mbɔsa ɛtɛkɛta wakasambiyama ɛsɔ? Onde tɔndɔ sɔ diekɔ ohomba kânga l’etena kele omi kema ombetawudi? Onde nɛmbɛ lowandji l’omi nembetshiyaka dia wadi hahombe mbisha kanyi kana hahombe ntɛkɛta etena kɔsama tɛdikɔ lo diwala? Lo yoho yakɔna yayakondjiyɛ womoto lotombo?
“Dimi layûtungela ukimanyedi”
3, 4. Lande na kele yɛdikɔ yendana la lowandji ohomba lo diwala?
3 Yɛdikɔ yendana la lowandji yakaye oma le Nzambi. L’ɔkɔngɔ w’Adama tongama, Jehowa Nzambi akate ate: “Kema ololo pami ntshikalaka ndame. Dimi layûtungela ukimanyidi lufanyi la ndi.” L’ɔkɔngɔ wa Eva tongama, Adama akangɛnangɛna efula dia monga la olonganyi ndo okimanyedi. Diakɔ diakandate ate: “Weka a weka ami one, la umunyi w’emunyi ami one.” (Etat. 2:18-24) Adama la Eva waki la elongamelo ka diambo ka nkoma ambutshi wa nkumbo k’anto wa kokele wotɔsɛnaka pondjo pondjo l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo paradiso ka l’andja w’otondo.
4 L’ɔtɛ w’ɔtɔmbɔkwɛlɔ w’ambutshi aso wa ntondo, eongelo ka kokele kaki lo ekambɔ k’Ɛdɛna kakashishɔ. (Adia Romo 5:12.) Koko yɛdikɔ yendana la lowandji yakɔshi Nzambi kotshikitana. Etena kakamba omi la lowandji lande lo yoho ya dimɛna ndo kalɛmbɛ wadi lowandji lakɔ, dui sɔ mbaelaka ɛtshɔkɔ ndo ɔngɛnɔngɛnɔ efula lo diwala. Atshukanyi kondjaka etombelo wafɔna la wɛnɛ wakakondja Yeso lo nɛmbɛ Jehowa, lele Ɔtɛ ande. La ntondo ka nde ndja la nkɛtɛ, Yeso “akangenangenaka la ntundu ka [Jehowa] tena tshe.” (Tuk. 8:30) Lam’ele vɔ kema kokele, apami waya bu l’akoka wa monga ɛtɛ wa kokele, ndo wamato waya bu l’akoka wa nɛmbɛ lowandji lo yoho ya kokele. Koko, etena katetemala waomi la waa wadi mbidja welo dia nsala kɛnɛ kakokawɔ nsala, yɛdikɔ yendana la lowandji mbaelaka ɔngɛnɔngɛnɔ lo diwala.
5. Lande na kahomba atshukanyi nkamba la dako diele lo Romo 12:10?
5 Dia atshukanyi monga la ɔngɛnɔngɛnɔ lo diwala, ekɔ ohomba vɔ nkamba la dako di’oma l’Afundelo diashawɔ Akristo tshɛ diata ɔnɛ: ‘Lo dikambo dia ngandji k’onto l’ɔnango, nyonge la lolango l’efula lam’asanyu. Lo kɛnɛ kendana la nɛmiyana, nyosha ɛnyɛlɔ.’ (Romo 12:10) Ndo wadi l’omi pombaka nsala la wolo dia nkitanyiya dako diata ɔnɛ: “Nyukani ketshi, nyuyali la memakana, nyudimanyiani.”—Ef. 4:32.
Naka olonganyi ayɛ kema ombetawudi
6, 7. Naka wadi l’Okristo monga la dionga di’okitshakitsha otsha le omɛnde lele bu ombetawudi, etombelo akɔna wakoka monga la dui sɔ?
6 Kayotota naka olonganyi ayɛ kema okambi waki Jehowa? Mbala efula, waomi mbahatolekaka monga ambetawudi. Etena kɛsɔ, ngande wahomba wadi mbôsalɛ akambo? Bible kadimolaka ɔnɛ: “Nyu amantu, nyetawo aui a waumenyu, ne dia naka amotshi hawukitanyia diui dia [Nzambi], ndu waha la diui dia [Nzambi], wayudietawo ne dia ditshelu dia wadiewo lam’ayuwena ditshelu dianyu di’ololo diosohanyi la woma.”—1 Pet. 3:1, 2.
7 Ɔtɛkɛta wa Nzambi nɔmbaka wadi dia monga la dionga di’okitshakitsha otsha le omɛnde lele kema ombetawudi. Dionga diande di’ɔlɔlɔ kokaka ntshutshuya omɛnde dia nde nsɛdingola kɛnɛ katshutshuya wadɛnde dia monga la dionga dia dimɛna sɔ. Etombelo wakoka monga la dui sɔ ele, omi mbeyaka ndjɔsɛdingola dietawɔ dia wadɛnde lele Okristo ndo ndjetawɔ akambo wa mɛtɛ.
8, 9. Kakɔna kakoka nsala wadi l’Okristo naka omɛnde lele kema ombetawudi hadje yimba lo dionga diande dia dimɛna?
8 Kayotota naka omi lele kema ombetawudi hadje yimba lo dionga di’ɔlɔlɔ diele la wadɛnde na? Afundelo keketshaka wadi lele ombetawudi dia kɛnɛmɔlaka waonga w’Okristo tena tshɛ, kânga mbakoka dui sɔ monga wolo nsala. Ɛnyɛlɔ, sho mbadiaka lo 1 Koreto 13:4 ɔnɛ: ‘Ngandji ekɔ solo dia lotutsha.’ Lâsɔ, ayonga dui dia lomba dia wadi l’Okristo ntetemala monga la “ndjakitshakitsha tshe ndu memakana, ndu la ndjakimela,” ndo ntetemala mbikikɛ dikambo sɔ la ngandji. (Ef. 4:2) L’ekimanyielo ka wolo waki Nzambi wakamba olimu, mbuta ate nyuma k’ekila, sho kokaka monga la waonga w’Okristo kânga l’atei w’ekakatanu wa wolo.
9 Paulo akafunde ate: “Dimi mbeyaka ntsha akambu tshe la wulu wa one latunkikitshaka.” (Fil. 4:13) Nyuma kaki Nzambi kimanyiyaka olonganyi w’Okristo dia nde nsala akambo efula wele totondokoka mbasala aha l’ekimanyielo ka nyuma kɛsɔ. Ɛnyɛlɔ, naka olonganyi ɔmɔtshi ekɔ lo mpɛnyahɛnya wonyande, kete ɔnɛ lahɛnyahɛnyama kokaka ndjohembama dia nsɔmbɔya. Koko Bible mbutɛka Akristo tshɛ ɔnɛ: “Tanyukaluyaki untu kolo lu kolo, . . . ne dia wakafundi vati: Somboya keli dikambu diami. Dimi layulemanya la wo, mbata Khumadiondjo.” (Romo 12:17-19) Yoho yakɔ yâmɛ mbatolaka 1 Tesalonika 5:15 ɔnɛ: “Nyewo, untu tasomboyaki ukina kolo kandi, keli nyuyelaki akambu w’ololo nshi tshe, untu la unyandi untu la unyandi. Nyutshelaki antu tshe ololo.” L’ekimanyielo ka nyuma k’ekila kaki Jehowa, sho kokaka nsala kɛnɛ kahatakoke nsala l’akoka aso hita. Ekɔ mɛtɛ ohomba efula dia sho nɔmba dia nyuma k’ekila kaki Nzambi tosha kɛnɛ keso bu la tɔ!
10. Kakɔna kakasalaka Yeso la ntondo k’ɛtɛkɛta ndo awui wa kɔlɔ wakosalɛka anto akina?
10 Yeso akatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula lo kɛnɛ kakandasalɛ anto wakotondjɛ ɛtɛkɛta wa kɔlɔ kana wakosalɛ akambo wa kɔlɔ. 1 Petero 2:23 mbutaka ɔnɛ: “Lam’akawôtenge, ndi kumbatenga. Lam’akandasuyama, ndi kumbânela, keli ndi akayakimo le one latulumbwanyaka ololo.” Sho keketshamaka dia ndjela ɛnyɛlɔ kande k’ɔlɔlɔ. Lɔkɛwɔ la kɔlɔ lele l’anto akina latotomadjake. Oko walakema Akristo tshɛ, tonge la ‘kɛtshi, la okitshakitsha ndo tatokaloyake lɔtɛngɔ lo lɔtɛngɔ kana kɔlɔ lo kɔlɔ.’—1 Pet. 3:8, 9.
Onde wamato hawohombe mbisha kanyi?
11. Naa ɔkɛndɛ wa woke wayonga la wamato amɔtshi w’Akristo?
11 Onde nɛmbɛ lowandji l’omi nembetshiyaka dia wamato hawohombe mbisha kanyi lo diwala kana l’akambo akina? Kema. Wamato la apami wakalongola waɛsɛ efula oma le Jehowa. Tokanyiya diɛsɛ dia woke diakalongola anto 144 000 dia monga nkumi ya dikanga ndo ɛlɔmbɛdi l’olongo lo ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo etena kayondolɛ lâdiko dia nkɛtɛ kɛnɛ! Ndo wamato mbatanema l’atei w’anto asɔ. (Ngal. 3:26-29) Mbokɛmaka hwe dia Jehowa akasha wamato ɔkɛndɛ w’ohomba efula lo yoho yakandakongɛ akambo.
12, 13. Sha ɛnyɛlɔ kɛnya dia Akristo wa wamato wakate akambo wahataye.
12 Ɛnyɛlɔ, lo nshi yakafundamaka Bible, wamato wakate akambo wahataye. Joele 2:28, 29 akatatshi ɔnɛ: “Dimi layahe antu tshe nyuma kami, ku an’anyu w’apami la wa amantu wayuta akambu wahatayi. . . . Lu nshi yako, dimi layahe ndu ekambi ami w’apami la ekambi ami w’amantu nyuma kami.”
13 Ndo wamato mbaki l’ɔnɔngɔ w’ambeki waki Yeso 120 wakasangana lo luudu la lâdiko la Jerusalɛma lo lushi la Pɛntɛkɔsta ka lo 33 T.D. Nyuma kaki Nzambi kakawahema vɔ tshɛ. Diakɔ diakakoke Petero mvusola kɛnɛ kakatatshi ɔprɔfɛta Jɔɛlɛ ndo nkamba la ɛtɛkɛta akɔ le apami ndo le wamato. Petero akate ate: “Keli one eko dikambo diakate umvutshi Joele ati: [Nzambi] kata ati: Lu nshi y’ekumelu, dimi layutshulwela antu nyuma kami, an’anyu w’apami la an’anyu w’amantu wayuta akambu wahatayi. . . . Ee, lu nshi yako dimi layutshulwela ekambi ami w’apami la w’amantu nyuma kami. Ku vo wayuta akambu wahatayi.”—Etsha 2:16-18.
14. Ngande wakasha wamato lonya l’ohamelo wa Lokristo la ntondo?
14 Lo ntambe ka ntondo, wamato wakasha lonya l’ohamelo wa Lokristo. Vɔ wakasambisha anto akina awui wendana la Diolelo diaki Nzambi ndo wakasale akambo wendana la olimu w’esambishelo. (Luka 8:1-3) Ɛnyɛlɔ, ɔpɔstɔlɔ Paulo akelɛ Febi ate “ukambi wa l’ekelizia ka la Kenekiya.” Ndo etena kakandatomɛ asekande ekambi mɔyɔ, Paulo akashile nkombo ya wamato amɔtshi wa kɔlamelo, mbidja ndo “Turufina la Turufosa, wa[ka]kambaka ulimu dikambu dia Khumadiondjo.” Nde akanyomoshila “Pirisi, ulangimi lakakambi ulimu efula lu dikambu dia Khumadiondjo.”—Romo 16:1, 12.
15. Ngande washa wamato lonya l’ohamelo wa Lokristo lo tena diaso nɛ?
15 Lo tena diaso nɛ, wamato wa lo nɔnga tshɛ mboleki efula l’atei w’anto miliyɔ esambele wasambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo diaki Nzambi l’andja w’otondo. (Mat. 24:14) Efula ka l’atei awɔ wekɔ ekambi wa lo tena tshɛ, waa misiɔnɛrɛ ndo ase nkumbo ya Bɛtɛlɛ. Omembi w’esambo Davidi akembe ate: ‘Jehowa ndamɛ mbata ate: Wamato wewoya lokumu l’ɔlɔlɔ wekɔ olui a woke w’alembe.’ (Osam. 68:11) Ande woho wambɛnama mɛtɛ k’ɛtɛkɛta ɛsɔ lee! Jehowa ngɛnangɛnaka woho washa wamato lonya dia mbewoya lokumu l’ɔlɔlɔ ndo dia nkotsha asangwelo ande. Woho walɔmbande dia Akristo wa wamato nɛmbɛ lowandji halembetshiya dia vɔ hawohombe mbisha tokanyi.
Wamato ahende wakasha tokanyi tawɔ
16, 17. Ngande wɛnya ɛnyɛlɔ kaki Sara dia wamato kokaka mbisha tokanyi lo diwala?
16 Naka Jehowa mbishaka wamato waɛsɛ efula, shi kete waomi pombaka mimbolaka wadɛwɔ tokanyi la ntondo ka vɔ mbɔsa tɛdikɔ ta weke? Ayonga dui dia lomba le wɔ dia vɔ nsala dikambo sɔ. Afundelo tɛkɛtaka dia waaso efula wele waa wadi wakate kana wakasale akambo aha la mimbola tokanyi ta waomɛwɔ. Tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ pende nɛ:
17 Sara ka wadi aki owandji wa nkumbo Abarahama akatetemala mbutɛ omɛnde dia nde mbitshanya wadɛnde la hende la ɔnande nɛ dia vɔ kombɔlɛmiyaka. ‘Dui sɔ diakanyangiya Abarahama efula,’ koko aha Nzambi. Jehowa akatɛ Abarahama ate: “Tunyangaki dikambu dia on’aye Ishamele, kana dia ukambi aye a umuntu. Etawo tshe kakakutedi Sara.” (Etat. 21:8-12) Abarahama akakitanyiya kɛnɛ kakawotɛ Jehowa ndo nde akahokamɛ ndo akasale kɛnɛ kakawotɛ Sara.
18. Yɛdikɔ yakɔna yakɔshi Abingayɛlɛ?
18 Tɔshi nto ɛnyɛlɔ kaki Abingayɛlɛ ka wadi aki Nabala. Etena kakatalawɔka Davidi Saulu, nkumekanga ka kandjema, nde akadjasɛ l’etena kɛmɔtshi l’ɛtshi ka nkɛtɛ kakawalamaka dongalonga diaki Nabala. Lo dihole dia nde mbɔsa ɛngɔ kɛmɔtshi ka pami kaki la ɔngɔnyi efula kɛsɔ, Davidi la anto ande wakakokɛ lomombo laki pami kɛsɔ. Koko Nabala aki “[otema wolo] ndu aki la ditshelu dia kolo,” ndo nde ‘akahangwɛ’ anto waki Davidi. Nde aki “untu a kolo,” ndo ‘komonga la ekanelo k’ɔlɔlɔ.’ Etena kakɔlɔmbɛ anto waki Davidi yangɔ ya ndɛ la dilɛmiɛlɔ tshɛ, Nabala akatone. Kakɔna kakasale Abingayɛlɛ etena kakandoke kɛnɛ kakatombe? Aha la mbutɛ Nabala, nde “akose ekama wa ma kama hyende esadi, ehundi ehende wa wanu, funda tshanu ya nyama k’okoko y’ekato, sendji tanu di’ahoho wa lufumba, elui lukama w’elua wa vinyo yambuma, ndu ekati kama hyende wa vinyo yambuma” ko akasha Davidi la anto ande. Onde Abingayɛlɛ akasale kɛnɛ kele ɔlɔlɔ? Bible mbutaka ɔnɛ: “[Jehowa] akakomola Nabala, ku ndi akavu.” L’ɔkɔngɔ diko, Davidi akayotshukanaka la Abingayɛlɛ.—1 Sam. 25:3, 14-19, 23-25, 38-42.
‘Womoto lahomba nongola lotombo’
19, 20. Kakɔna mɛtɛ kakonya womoto dia nde mandɔma?
19 Afundelo mandolaka wadi lasala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la lolango laki Jehowa. Dibuku dia Tukedi mandolaka “umuntu l’ololo,” lo mbuta ɔnɛ: “Ndi ndeka mboko y’akeso ushinga wulu. Utema w’umendi atekamaka le ndi. Ndi huyala la uhumba wa diango. Umuntu ako atûtshelaka ololo utu lu nshi tshe ya lumu landi.” Ndo nto, “ndi atufululaka unyo andi l’aui wa yimba. Wetshelu wa memakana watuyalaka lu lulimi landi. Ndi atukanelaka wa lu luudu [lande]; ndi hatolekaka ma dia nende. An’andi watunelaka, watûtumbulaka; ndu umendi atuwandulaka.”—Tuk. 31:10-12, 26-28.
20 Kakɔna mɛtɛ kakonya womoto dia nde mandɔma? Tukedi 31:30 mbutaka ɔnɛ: “Ololo lu ashu [mbeyaka monga] lukesu, la dimena dia dimba [mbeyaka monga] anyanya. Keli umuntu latukaka [Jehowa] woma, ayutumbwama.” Lâdiko dia wɔma wa Jehowa, nde pombaka nto mbetawɔ yɛdikɔ yaki Nzambi yendana la lowandji. “Ote a umuntu eli pami,” oko wele “ote a pami tshe eli Kristu,” ndo “ote a Kristu eli [Nzambi].”—1 Kor. 11:3.
Tonge la lowando lo woshasha w’oma le Nzambi
21, 22. a) Ɛkɔkɔ akɔna wele la atshukanyi w’Akristo wa monga la lowando lo woshasha w’oma le Nzambi wa diwala? b) Lande na kahombaso nɛmiya yɛdikɔ yaki Jehowa yendana la lowandji? (Enda kiombo yele lo lɛkɛ 17.)
21 Akristo wambotshukana wekɔ mɛtɛ la ɛkɔkɔ wa mɛnya lowando lawɔ le Nzambi! Vɔ kokaka nkɛndakɛnda lonya lo lonya oko atshukanyi wele la ɔngɛnɔngɛnɔ. Lo yoho ya lânde, vɔ kokaka monga la lowando le Jehowa lo woshasha wakawasha Nzambi wa diwala nɛ dia diɔ mbashaka diaaso dia monga kâmɛ ndo dia nkɛndakɛnda kâmɛ la Jehowa. (Ruta 1:9; Mika 6:8) Jehowa, lele Kiɔkɔ ya diwala mbeyaka dimɛna kɛnɛ kalɔmbama di’atshukanyi monga la ɔngɛnɔngɛnɔ lo diwala. Nshi tshɛ, nyosalake akambo lo yoho yɔtɔnɛ la lolango lande ko ‘ɔngɛnɔngɛnɔ wa Jehowa wayoyala etangelo kanyu,’ kânga l’andja ɔnɛ w’ofukutanu.—Neh. 8:10.
22 Omi l’Okristo lalanga wadɛnde oko wayalangande ayokamba la lowandji lande la ngandji ndo la dilɛmiɛlɔ. Wadɛnde loka Nzambi wɔma ayolangema naka nde ayosukɛka omɛnde ndo ayowɔlɛmiyaka efula. Kɛnɛ koleki tshɛ ohomba ele, diwala diawɔ di’ɔlɔlɔ diayɔngɛnyangɛnya Jehowa Nzambi, Ɔnɛ lakoka tombɔma.
Onde wɛ âkohɔ?
• Naa yɛdikɔ yakɔshi Jehowa yendana la lowandji ndo la nɛmbɛ lowandji?
• Lande na kahomba atshukanyi mbishana nɛmɔ?
• Ngande wahomba wadi lele ombetawudi mbidjasɛ l’omɛnde lele kema ombetawudi?
• Lande na kahomba waomi mimbolaka wadɛwɔ tokanyi la ntondo ka mbɔsa tɛdikɔ ta weke?
[Kiombo ya lo lɛkɛ 17]
Lande na kahombaso nɛmiya lowandji?
Jehowa akashikikɛ tɛdikɔ tendana la lowandji l’atei wa ditongami diande diele la yimba. Tɛdikɔ tɔsɔ takɔsama dikambo dia ɔlɔlɔ wa ditongami dia lo nyuma ndo di’anto. Tɔ mbashaka waaso wa vɔ nkamba la lotshungɔ lele la wɔ la nsala kɛnɛ kalangawɔ ndo ntombola Nzambi lo mbokambɛ lo kâmɛ ndo lo yoho y’ɔlɔlɔ.—Osam. 133:1.
Etshumanelo k’Akristo w’akitami mbetawɔka lowandji lele la Yeso Kristo. (Ef. 1:22, 23) Lo mbetawɔ lowandji lele la Jehowa, l’edjedja ka wonya “Ona ndame ayolembiama le one lakayalembiya diango tshe, dia [Nzambi] ayali la diku dia diango tshe, la lu diango tshe.” (1 Kor. 15:27, 28) Shi ekɔ dikambo di’ɔlɔlɔ di’anto wakayakimɔ le Nzambi nkamba kâmɛ la yɛdikɔ yendana la lowandji l’atei w’etshumanelo ndo lo nkumbo? (1 Kor. 11:3; Heb. 13:17) Lo nsala ngasɔ, sho mbetawɔmaka ndo kondjaka ɛtshɔkɔ efula oma le Jehowa.—Is. 48:17.
[Osato wa lo lɛkɛ 13]
Dɔmbɛlɔ kokaka nkimanyiya wadi l’Okristo dia nkɛnɛmɔla waonga waki Nzambi
[Osato wa lo lɛkɛ 15]
Jehowa mbɔsaka olimu wakamba wamato dia ntɔla wahɔ wa Diolelo otsha la ntondo la nɛmɔ