BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • w13 12/15 lk. 17-21
  • ‘Ɔsɔ ayonga lushi la eohwelo le nyu’

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • ‘Ɔsɔ ayonga lushi la eohwelo le nyu’
  • Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2013
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Awui wa woho akɔ
  • LANDE NA KAKASALAKA ASE ISARIYƐLƐ DAMBO DI’ELEKANELO?
  • LUSHI LAKƆNA LAKATATƐ SALEMA DAMBO DIA DIKƆLƆ DIA NKUMADIƆNDJƆ?
  • KITSHIMUDI YA EOHWELO LE SO
  • KƐNƐ KAHOMBASO MBOHƆKA
  • Woho wɔtɔnɛ ndo woho wotshikitanyi Dambo di’Elekanelo la Eohwelo
    Lɔsɛnɔ ndo olimu aso w’Okristo—Dikatshi dia losanganya—2018
  • Dambo di’Elekanelo di’ekomelo dia Yeso aya suke
    Yeso ekɔ mboka, mɛtɛ ndo lɔsɛnɔ
  • Elekanelo ka komelo ka Yeso kaya suke
    Onto loleki woke lo tena tshɛ
  • Dambo dia dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ tombolaka Nzambi
    Bible etshatɔ mɛtɛ?
Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2013
w13 12/15 lk. 17-21

‘Ɔsɔ ayonga lushi la eohwelo le nyu’

“Lushi lako, layuyala lushi l’euhwelu le nyu, kanyululamaki uku lushi la wuki le [Jehowa].”​—ETUM. 12:14.

ONDE WƐ KOKA NEMBETSHIYA?

  • Kakɔna kakahombe ase Isariyɛlɛ nsala etena kakiwɔ l’Edjibito dia nɔngɔsɔla dambo di’Elekanelo ndo disala?

  • Lushi lakɔna lakasale Yeso nde la apɔstɔlɔ ande dambo di’Elekanelo di’ekomelo, ko dambo diakɔna diakandayɔhɔhɔla lushi lakɔ laamɛ?

  • Wetshelo akɔna w’ohomba wakokaso nkondja oma l’ɔkɔndɔ wa dambo di’Elekanelo dia ntondo ndo ɔkɔndɔ watanema lo dibuku di’Etumbelu?

1, 2. Fɛtɛ kakɔna kele ohomba le Akristo tshɛ, ndo lande na?

ETENA kakanyiyayɛ dikambo dia fɛtɛ ya eohwelo, fɛtɛ kakɔna kakoyɛ esadi eto lo yimba? Onto lambotshukana mbeyaka nkadimola ɔnɛ “fɛtɛ ka diwala diami.” Le anto akina, mbeyaka monga datɛ diakasalema dui dimɔtshi diahawohɛki, ɛnyɛlɔ lushi lakalongola wodja awɔ dipanda. Ko onde wɛ mbeyaka fɛtɛ kɛmɔtshi kookosalemaka l’edja kolekanyi ɛnɔnyi 3 500?

2 Fɛtɛ kɛsɔ ko dambo di’Elekanelo. Ase Isariyɛlɛ wakasalaka fɛtɛ kɛsɔ dia mbohɔ etshungwelo kawɔ oma lo lɔhɔmbɔ la l’Edjibito. Fɛtɛ kɛsɔ pombaka monga ohomba ndo le yɛ. Lande na? Nɛ dia awui amɔtshi wa lo lɔsɛnɔ layɛ mbɔtɔnɛka la tɔ. Koko wɛ mbeyaka mbuta ɔnɛ: ‘Lam’ele dimi bu ose Juda, lande na katomosala fɛtɛ kɛsɔ?’ Okadimwelo koka tanema lo etelo k’ohomba kɛnɛ: “Kristo lele ɔna ɔkɔkɔ w’elekanelo ambolambɔmaka.” (1 Kɔr. 5:7) Dia nshihodia kitshimudi y’ɛtɛkɛta ɛsɔ, sho pombaka mbeya awui efula wendana la dambo di’Elekanelo di’ase Juda ndo disɛdingola lo ndjela didjango diakadjɛ Yeso Akristo tshɛ.

LANDE NA KAKASALAKA ASE ISARIYƐLƐ DAMBO DI’ELEKANELO?

3, 4. Kakɔna kakayokonyaka ase Isariyɛlɛ dia nsala dambo di’Elekanelo dia ntondo?

3 Kaanga miliyɔ y’anto wele bu ase Juda mbeyaka kɛnɛ kakayokonya ase Juda dia nsala dambo di’Elekanelo dia ntondo. Mbeyaka monga ko vɔ wakadia dibuku dia lo Bible di’Etumbelu, wakaakɔndwɛ awui wendana la fɛtɛ kɛsɔ kana wakende filmɛ kɛnya woho wakete fɛtɛ kɛsɔ.

4 L’ɔkɔngɔ w’ase Isariyɛlɛ nsala ɛnɔnyi efula lo lɔhɔmbɔ l’Edjibito, Jehowa akatome Mɔsɛ nde la Arɔna w’ɔnango dia vɔ totɛ Farawɔ dia nde nkimɔ wodja ande. Lam’ele Farawɔ konanga nkimɔ ase Isariyɛlɛ, Jehowa akatomɛ ase Edjibito asui dikumi. Ana wa nondo w’ase Edjibito wakadiakema lo sui dia dikumi ndo dui sɔ mbakayokonyaka Farawɔ dia nkimɔ ase Isariyɛlɛ.​—Etum. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.

5. Kakɔna kakahombe ase Isariyɛlɛ nsala dia vɔ ntshungɔ? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

5 Ko ase Isariyɛlɛ akawahombe nsala la ntondo ka vɔ ntshungɔ? Oya lo eleko kamɔnga akatshi lo 1513 N.T.D., lo ngɔndɔ kelamɛ lo Hɛbɛru ɔnɛ Abiba ndo kakayelamɛka l’ɔkɔngɔ ɔnɛ Nisana,a Nzambi akatɛ ase Isariyɛlɛ ɔnɛ vɔ wakahombe ndjalɔngɔsɔla oma ko lushi la dikumi la ngɔndɔ kɛsɔ dia vɔ nsala awui amɔtshi polo Nisana 14. Lushi lɔsɔ lakatatɛka l’ɔkɔngɔ wa wonya mbidja dikambo nshi ya lo alamanaka w’ase Juda yakadiemaka lam’asa akɔlɔ ahende. Lo Nisana 14, nkumbo la nkumbo wakahombaka ndjaka ɔkɔkɔ w’omi (kana mbudi) ko mɔnga dikila lo eshingito wa nkuke ndo la diko dia mvudu yawɔ. (Etum. 12:3-7, 22, 23) Lushi lɔsɔ, nkumbo tshɛ wakahombaka ndɛ ɔkɔkɔ wa lofumba la mapa waha la wodoya l’akatshikatshi. Oma laasɔ, ondjelo wa Nzambi akahombe mbeta la kati k’otsho lo wodja w’Edjibito ko ndjaka ana wa nondo w’ase Edjibito tshɛ. Koko ana wa nondo w’ase Isariyɛlɛ wakatshikala la lɔsɛnɔ ndo ase Isariyɛlɛ wakatshungɔ oma laasɔ.​—Ex. 12:8-13, 29-32.

6. Ngande wakohɔka ekambi waki Nzambi dambo di’Elekanelo?

6 Kɛsɔ mbakasalema ndo ase Isariyɛlɛ wakahombe ndjohɔka dui sɔ mbala la mbala. Nzambi akawatɛ ate: “Lushi lako, layuyala lushi l’euhwelu le nyu, kanyululamaki uku lushi la wuki le [Jehowa]. Kanyuluhoki, ndu nyu ndu tukanula tanyu.” L’ɔkɔngɔ wa vɔ nsala dambo di’Elekanelo lo ngɔndɔ ka Nisana 14, vɔ wakahombe nsala fɛtɛ kekina ka nshi esambele. Kaanga mbakasalemaka dambo di’Elekanelo lo ngɔndɔ ka Nisana 14, nshi enanɛi yakasalemaka fɛtɛ yakelamɛka dambo di’Elekanelo. (Etum. 12:14-17; Luka 22:1; Jni. 18:28; 19:14) Dambo di’Elekanelo diaki l’atei w’afɛstɔ wakasalaka ase Hɛbɛru ɔnɔnyi tshɛ.​—2 Ek. 8:13.

7. Dambo diakɔna diakahɔhɔla Yeso l’ɔkɔngɔ wa vɔ nsala dambo di’Elekanelo nde l’apɔstɔlɔ ande?

7 L’ɛnyɛlɔ k’ase Juda waki l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, Yeso nde l’apɔstɔlɔ ande wakasalaka dambo di’Elekanelo ɔnɔnyi tshɛ. (Mat. 26:17-19) Mbala k’ekomelo kakandatasadi dambo di’Elekanelo kaamɛ l’apɔstɔlɔ ande, Yeso akatahɔhɔdi dambo dikina diakahombe ambeki ande ndjosalaka ɔnɔnyi tshɛ, mbuta ate Dambo dia dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ. Ko lushi lakɔna lakawahombe nsala dambo sɔ?

LUSHI LAKƆNA LAKATATƐ SALEMA DAMBO DIA DIKƆLƆ DIA NKUMADIƆNDJƆ?

8. Ambola akɔna wakokaso ndjaoka lo kɛnɛ kendana la dambo di’Elekanelo la Dambo dia dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ?

8 Lam’ele Yeso akahɔhɔla Dambo dia dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ kam’akawashidiya dambo di’Elekanelo di’ekomelo, mbokɛmaka hwe dia Dambo dia dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ diakasalema paka lushi lakɔ laamɛ lakasalema dambo di’Elekanelo. Ondo wɛ ambɛnaka dia datɛ dia dambo di’Elekanelo di’ase Juda diafundawɔ lo alamanaka amɔtshi wa nshi nyɛ ntshikitana lushi ɔtɔi kana nshi efula la datɛ diatotosalaka Eohwelo ka nyɔi ka Kristo. Oma lende aya otshikitanu ɔsɔ? Etenyi kɛmɔtshi k’okadimwelo tanemaka lo Ɛlɛmbɛ wakasha Nzambi ase Isariyɛlɛ. L’ɔkɔngɔ wa Mɔsɛ mbuta dia “ului tshe w’asi Isariyele wayudiaka esongo awo w’ekoko,” nde akaashikikɛ wonya wakawahombe nsala dui sɔ lo ngɔndɔ ka Nisana 14.​—Adia Etumbelu 12:5, 6.

9. Lo ndjela Etumbelu 12:6, etena kakɔna kakahombe ase Isariyɛlɛ ndjaka ɔna ɔkɔkɔ w’elekanelo? (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Wonya akɔna?”)

9 Dibuku dimɔtshi (The Pentateuch and Haftorahs) mɛnyaka dia Etumbelu 12:6 mbutaka di’ase Isariyɛlɛ wakahombe ndjaka ɔna ɔkɔkɔ w’elekanelo “lam’asa akɔlɔ ahende.” Kaanga dikadimwelo dimɔtshi dia Bible kadimolaka etelo kakɔ woho akɔ waamɛ. Ekadimwelo k’Afundelo wa lo Hɛbɛru k’ase Juda kelɛwɔ Tanakh kadimolaka etelo kakɔ ɔnɛ “la tosho ta nshimba.” Dikadimwelo dikina kikadimolaka ɔnɛ: “La dikɔlɔ,” “l’ɔkɔngɔ wa ɛɔtwɛlɔ ka wonya” kana “naka wonya wotadje.” Mbokɛmaka di’ase Isariyɛlɛ wakahombe ndjaka ɔna ɔkɔkɔ w’elekanelo l’ɔkɔngɔ wa wonya mbidja, l’etatelo ka Nisana 14.

10. Lo ndjela ase Juda amɔtshi, wonya akɔna wakadiakemaka ɔna ɔkɔkɔ w’elekanelo, ko dui sɔ monyiyaka dimbola diakɔna?

10 L’ɛnɔnyi wakayele, ase Juda amɔtshi wakayɔfɔnya dia wenya efula wakahombe mbeta dia vɔ ndjaka ana w’ɛkɔkɔ tshɛ wakawela lo tɛmpɛlɔ. Lo ndjela eokelo kawɔ, etelo k’ɔnɛ “lam’asa akɔlɔ ahende” kele lo Etumbelu 12:6 nembetshiyaka dikɔlɔ di’ekomelo dia Nisana 14 oya l’etena katotatɛka wonya mbidja (l’ɔkɔngɔ a midi) la dikɔlɔ. Naka eokelo kawɔ kekɔ mɛtɛ, etena kakɔna kakahombe ase Isariyɛlɛ ndɛ diangɔ dia lo dambo sɔ? Ombetsha wa lo kalasa y’adidi welɛwɔ Jonathan Klawans lele manyi l’awui wa l’ɔtɛmwɛlɔ w’ase Juda akafunde ɔnɛ: “Kaanga mbele dui sɔ hadioshikikɛma lo Etumbelu, kɛnɛ kele mɛtɛ ele lushi lakatatɛka la ɛɔtwɛlɔ ka wonya. Ɔnkɔnɛ, wakadiakaka ɔna ɔkɔkɔ w’elekanelo lushi 14, koko Dambo di’elekanelo ndo olelo wakasalemaka lushi 15.” Nde akafunde nto ate: “Efundelo w’ambewi w’ɛlɛmbɛ w’ase Juda hawototɛ kaanga yema woho wakalɛka [ase Isariyɛlɛ dambo di’Elekanelo] la ntondo ka Tɛmpɛlɔ ndanyema” lo 70 T.D.

11. a) Kakɔna kakasale Yeso lushi la dambo di’Elekanelo lo 33 T.D.? b) Lande na kakawelɛ ngɔndɔ ka Nisana 15, 33 T.D. ɔnɛ Lushi l’ekila la “woke”? (Enda nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi.)

11 Sho koka ndjambola ɔnɛ: Ngande wakete akambo lo dambo di’Elekanelo diakasalema lo 33 T.D.? Lo Nisana 13, lam’akayasukanaka ‘etena kakawahombe ndjaka ɔna ɔkɔkɔ w’elekanelo,’ Kristo akatɛ Petero nde la Joani ate: “Nyotshu nyotɔlɔngɔsɔlɛ dihole dia sho ndjɔlɛ dambo di’Elekanelo.” (Luka 22:7, 8) “Lam’akakoke wonya,” vɔ wakatatɛ nɔngɔsɔla dambo di’Elekanelo lo Nisana 14, ndo dui sɔ diakasalema la dikɔlɔ dia lushi la nɛi. Yeso akasale dambo di’Elekanelo nde l’apɔstɔlɔ ande ndo oma laasɔ, nde akahɔhɔla Dambo dia dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ. (Luka 22:14, 15) L’otsho ɔsɔ mbakawawonde. Wakoohanɛ l’otamba oya lo eshidi dikumi l’ehende wa ngɔndɔ ka Nisana 14 ndo nde akavu l’ɔkɔngɔ a midi. (Jni. 19:14) Mbokɛmaka dia “Kristo lele ɔna ɔkɔkɔ w’elekanelo [akalambɔma]” lushi lakɔ laamɛ lakawadiakaka ɔna ɔkɔkɔ w’elekanelo. (1 Kɔr. 5:7; 11:23; Mat. 26:2) Yeso akakundɛma la ntondo ka wonya mbidja, mbuta ate la ntondo ka Nisana 15 nkoka.b​—Lew. 23:5-7; Luka 23:54.

KITSHIMUDI YA EOHWELO LE SO

12, 13. Ngande wakendanaka ana w’ase Juda la osalelo wa dambo di’Elekanelo?

12 Nyɛsɔ tɔsɛdingole nto kɛnɛ kakete l’Edjibito. Mɔsɛ akate dia lo nshi yayaye, wodja waki Nzambi wakahombe nsala dambo di’Elekanelo “uku olembe wa pundju.” Etena kakawahombaka nsala fɛtɛ ka l’ɔnɔnyi kɛsɔ, ana wakahombaka mbokaka ambutshi awɔ ambola dia mbeya kɛnɛ kalembetshiya fɛtɛ kɛsɔ. (Adia Etumbelu 12:24-27; Euh. 6:20-23) Mbokɛmaka dia kaanga ana w’akɛnda wakahombe mbɔsa dambo di’Elekanelo oko “euhwelu.”​—Etum. 12:14.

13 Lam’akayolaka nɔnga nkina y’ase Isariyɛlɛ, ambutshi wakahombe mbutɛ anawɔ awui amɔtshi w’ohomba. Ɛnyɛlɔ, vɔ wakahombe mbetsha anawɔ ɔnɛ Jehowa kokɛka atɛmɔdi ande. Vɔ wakawaetsha nto ɔnɛ nde keema Nzambi kaheyama ɔtɛ l’ekolo, koko ekɔ Nzambi ka mɛtɛ ndo kasɛna kayasha le ekambi ande ndo kaalwɛlɛ. Nde akɛnya dia ngasɔ mbediɔ “lam’akandadiaki asi Edjibitu,” ko nkokɛ ana wa nondo w’ase Isariyɛlɛ.

14. Ambutshi w’Akristo koka nkamba la ɔkɔndɔ wa dambo di’Elekanelo dia mbetsha anawɔ na?

14 Ɛlɔ kɛnɛ, ambutshi w’Akristo hawoyɔkɔndɔlɛ anawɔ elembetshielo wendana la dambo di’Elekanelo. Ko onde wɛ mbetshaka anayɛ ɔnɛ Nzambi kokɛka ekambi ande? Onde wɛ mbaɛnyaka oma lo dietawɔ diayɛ ɔnɛ Jehowa aakatetemala nkokɛ ekambi ande? (Osam. 27:11; Is. 12:2) Onde wɛ salaka ngasɔ dia minya okita ko kana wɛ mbaetshaka lo nsawola la wɔ oko onto lasawola l’ɔngɛnyi ande? Sala la wolo dia mbetsha anayɛ wetshelo ɔsɔ dia mbakimanyiya dia vɔ mpama lo nyuma.

Awui akɔna wakokayɛ mbetsha anayɛ lo kɛnɛ kendana la dambo di’Elekanelo? (Enda odingɔ 14)

15, 16. Ambutshi nkamba l’ɔkɔndɔ wa dambo di’Elekanelo ndo l’ɔkɔndɔ watanema lo dibuku di’Etumbelu dia mbetsha anawɔ na lo kɛnɛ kendana la Jehowa?

15 Wetshelo wakondjaso oma l’ɔkɔndɔ wa dambo di’Elekanelo hendana paka la dikoka diele la Jehowa dia nkokɛ ekambi ande. Wetshelo okina wakondjaso ele, nde akaatshungola lo ‘mbatondja oma l’Edjibito.’ Ohokana yimba lo woho wakaatshungola Jehowa ɔsɔ. Vɔ wakalɔmbwama la ɛkɔhɔ ka dinge ndo ka dja. Vɔ wakasahɔ ndjale ka Beela ekolo efumbo nɛ dia mpele dia weke diakemadia ashi lo lonya l’omi ndo la lɔmɔsɔ. Kam’akawatehɔ, ashi wakakumɛ asɔlayi w’ase Edjibito. Oma laasɔ, ase Isariyɛlɛ wakade ekoko ɔnɛ: “Layimbela [Jehowa] usambu . . . Ndi akaditsha falasa ndu ambahemi ato l’uduwa. [Jehowa] keli wulu ami ndu usambu ami. Ndi kakayala panda kami.”​—Etum. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Osam. 136:11-15.

16 Naka wɛ ekɔ l’ana, onde wɛ mbakimanyiyaka dia vɔ ndjaɛkɛ le Jehowa oko Otshungodi awɔ? Onde vɔ mɛnaka dia wɛ mbetawɔka dia ngasɔ mbediɔ lo asawo ayɛ ndo lo tɛdikɔ tɔsayɛ? Kɛtshanya l’anayɛ kɛnɛ kele lo Etumbelu tshapita 12-15 lo Ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo ndo ɛnyawɔ woho wakatshungola Jehowa wodja ande. Lo waaso akina, wɛ mbeyaka nsawola la wɔ dikambo sɔ lo nkamba la Etsha 7:30-36 kana Danyele 3:16-18, 26-28. Ɛlɔngɔlɔngɔ ndo epalanga nkoka monga l’eshikikelo ɔnɛ polo ndo ɛlɔ kɛnɛ Jehowa ekɔ lo ntetemala monga Otshungodi. Ɔnkɔnɛ, oko wakandatshungola wodja ande lo nshi ya Mɔsɛ, nde ayototshungola ndo sho lo nshi yayaye.​—Adia 1 Tɛsalɔnika 1:9, 10.

KƐNƐ KAHOMBASO MBOHƆKA

17, 18. Woho wakakambe ase Isariyɛlɛ la dikila lo dambo di’Elekanelo dia ntondo toholaka na?

17 Ɛlɔ kɛnɛ, Akristo wa mɛtɛ hawosale dambo di’Elekanelo diakasalaka ase Juda dikambo vɔ bu l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Ase Juda wakadisalaka dia nkitanyiya Ɛlɛmbɛ. (Rɔmɔ 10:4; Kɔl. 2:13-16) Koko sho mbohɔka nyɔi k’Ɔnaki Nzambi. Kaanga mbahatayosala dambo di’Elekanelo, ekɔ awui amɔtshi wendana la dambo sɔ weke ohomba le so ɛlɔ kɛnɛ.

18 Dikila di’ɔna ɔkɔkɔ w’elekanelo diakamɔngɛ ase Isariyɛlɛ l’eshingito wa nkuke yawɔ ndo la diko dia mvudu yawɔ akakokɛ nsɛnɔ yawɔ. Kaanga mbahatayolambola Nzambi elambo wa nyama oyadi lushi la dambo di’Elekanelo kana nshi nkina tshɛ, tekɔ la olambo w’oshinga wolo wakokɛ nsɛnɔ yaso pondjo pondjo. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akatɛkɛta lo kɛnɛ kendana la “etshumanelo k’ana wa nondo wele nkombo yawɔ yambofundama l’olongo.” Nde akafunde ate: “Dikila diakamɔngama” diaki Yeso mbakimanyiya dia nkokɛ nsɛnɔ y’Akristo w’akitami. (Hɛb. 12:23, 24) Dikila diakɔ diaamɛ mbasha ɛkɔkɔ ekina elongamelo ka ndjɔsɛna pondjo pondjo lanɛ la nkɛtɛ. Vɔ pombaka mbohɔka mbala la mbala ɔnɛ: “Lo mfuta oshinga w’etshungwelo la dikila diande, Yeso akatotshungola, eelo, Nzambi ootodimanyiya kɔlɔ yaso lo ndjela woke woke wa ɔlɔlɔ ande waheyama mbɛdika.”​—Ɛf. 1:7.

19. Lande na kele woho wakiwɔ kɔmbɔkɔlaka ɛkɔsɔ w’ɔna ɔkɔkɔ w’elekanelo keketshaka mbetawɔ kaso lo daka sɔ?

19 Etena kakadiake ase Isariyɛlɛ ɔna ɔkɔkɔ w’elekanelo dia vɔ nsala dambo di’Elekanelo, vɔ takawahombe mbɔkɔla weka awɔ kaanga ɔtɔi. (Etum. 12:46; Wal. 9:11, 12) Ko onde wakɔkɔla ɛkɔsɔ wa “Ɔna Ɔkɔkɔ wa Nzambi” lakaye ndjofuta oshinga w’etshungwelo? (Jni. 1:29) Nde akahanema l’otamba l’atei w’atshi wa kɔlɔ ahende. Ase Juda wakalɔmbɛ Pilato lotshungɔ la mbɔkɔla weka wa wanɛ wakahanema l’etamba. Oyango awɔ aki dia wanɛ wakahanema l’etamba mvɔ esadi diaha vɔ ntshikala l’etamba polo Nisana 15 nɛ dia ɔsɔ aki Lushi l’ekila la woke. Asɔlayi wakɔkɔla ɛkɔsɔ w’atshi wa kɔlɔ ahende wakahanema l’etamba, “koko lam’akawaye le Yeso ndo akawɛnyi dia nde akashidi mvɔ, vɔ kombɔɔkɔla [ɛkɔsɔ].” (Jni. 19:31-34) Woho wakiwɔ kɔmbɔkɔla ɛkɔsɔ wa Yeso mbɔtɔnɛka la woho wakiwɔ kɔmbɔkɔlaka ɛkɔsɔ wa ɔna ɔkɔkɔ w’elekanelo waki “didjidji” dia kɛnɛ kakahombe ndjosalema lo ngɔndɔ ka Nisana 14, 33 T.D. (Hɛb. 10:1) Laadiko dia laasɔ, woho wakete akambo akakotsha ɛtɛkɛta wa lo Osambu 34:20, ndo okotshamelo ɔsɔ keketshaka mbetawɔ kaso lo daka sɔ.

20. Etshikitanu akɔna wele lam’asa dambo di’Elekanelo la Dambo dia dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ?

20 Koko dambo di’Elekanelo la Dambo dia dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ ntshikitana lo akambo amɔtshi. Akambo asɔ mɛnyaka dia dambo di’Elekanelo diakasalaka ase Juda ɔnɔnyi tshɛ komonga didjidji dia kɛnɛ kakatɛ Kristo ambeki ande dia vɔ salaka dia mboohɔ. Etena kakiwɔ l’Edjibito, ase Isariyɛlɛ wakale mfunda y’ɔna ɔkɔkɔ w’elekanelo, koko vɔ kɔndɛ dikila. Kɛsɔ ntshikitana la kɛnɛ kakalɔmbɛ Yeso ambeki ande dia nsala. Nde akate ate wanɛ wayotolɛ lo “Diolelo dia Nzambi” pombaka ndɛ mapa ndo nnɔ vinyɔ yele djembetelo ya demba ndo dikila diande. Tayoleka nshihodia dikambo sɔ lo sawo diayela.​—Makɔ 14:22-25.

21. Lande na kele ekɔ ohomba mbeya woho waketaka dambo di’Elekanelo?

21 Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, dambo di’Elekanelo diakakimanyiyaka dia diɔtɔnganelo dia dimɛna monga lam’asa ase Isariyɛlɛ vɔ la Nzambi ndo dui sɔ toshaka wetshelo w’ohomba efula. Ɔnkɔnɛ, oko wakahombaka ase Juda ‘mbohɔka’ dui sɔ, Akristo tshɛ pombaka mbeya awui wendana la dambo sɔ ndo nkondja wetshelo w’ohomba oma lɔkɔ nɛ dia “Afundelo tshɛ wakafundama l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma kaki Nzambi.”​—2 Tim. 3:16.

a Kaanga mbakayɔlamɛka ngɔndɔ k’Abiba ɔnɛ Nisana l’ɔkɔngɔ w’ase Isariyɛlɛ ntshungɔ oma lo lɔhɔmbɔ la l’Edjibito, tayelɛ ngɔndɔ k’Abiba lo sawo nɛ ɔnɛ Nisana dia nɛndjalɛndja akambo.

b Nisana 15 akatatɛka la ɛɔtwɛlɔ ka wonya ndo dui sɔ nembetshiyaka dia Lushi l’ekila (Lushi la samalo) la lomingu la l’ɔnɔnyi ɔsɔ lakayohomanaka la lushi la ntondo la fɛtɛ k’Ekate waha la wodoya kakasalemaka paka Lushi l’ekila. Lam’ele nshi y’ekila shɔ hiende yakahomana, yɔ yakelamɛka ɔnɛ Lushi l’ekila la “woke.”​—Adia Joani 19:31, 42.

WONYA AKƆNA?

Marcus Kalisch (1828-1885) lele ofundji w’ose Juda akafunde ate: “Ebn Ezra akaleke ntondja kanyi yakɔ yaamɛ dimɛna lo mfunda ate: ‘Toongaka akɔlɔ ahende. Dikɔlɔ dia ntondo tatɛka lam’adja wonya . . . ndo dia hende la ntondo ka wonya mbidja bi. Wonya ɔtɔi la minitɛ akumi ahende toongaka lam’asa akɔlɔ akɔ ahende,’ waa Karaites, ase Samariya ndo anto akina sukɛka elembetshielo ɛsɔ.” Elembetshielo w’ɔnɛ ɔna ɔkɔkɔ akadiakema l’etatelo ka Nisana 14 mbɔtɔnɛka la didjango diakawadjɛ ase Isariyɛlɛ diofundami lo Euhwelu k’Elembe 16:6, diata ɔnɛ: “Dambu di’elekanelu” diakahombe salema “la dikolo lam’ayudja unya, l’etena kakanyatumbi uma l’Edjibitu.”​—Etum. 30:8; Wal. 9:3-5, 11.

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto