ONDE WƐ AKEYAKA?
Lande na kakawɔkɔlaka atshi wa kɔlɔ ekolo la ntondo ka mbadiaka?
Lo kɛnɛ kendana la nyɔi ka Yeso ndo atshi wa kɔlɔ ahende wakadiakema l’otamba w’asui, ɔkɔndɔ wa l’Evanjiliɔ mbutaka ɔnɛ: “Ase Juda wakalɔmbɛ Pilato dia mbɔkɔla wanɛ wakahanema l’etamba w’asui ekolo ndo minya edo awɔ.”—Joani 19:31.
Ɛlɛmbɛ w’ase Juda wakataka lo dikambo dia odo w’otshi wa kɔlɔ wakawahanɛka l’otamba l’ɔkɔngɔ wa mbodiaka ɔnɛ: “Tawutshikalaki utshu tshe l’utamba.” (Euhwelu k’Elembe 21:22, 23) Mɛnamaka di’ase Juda wakayokamba la ɔlɛmbɛ akɔ waamɛ le anto wakahanemaka l’otamba oma le ase Rɔmɔ. Ɔnkɔnɛ, mbɔkɔla ekolo w’anto wa kɔlɔ akakokaka mbakonya esadi eto lo nyɔi ndo dui sɔ diakaakimanyiyaka dia mbakundɛ ntondo ka lushi la Sabato ntatɛ lo ɛɔtwɛlɔ ka wonya.
Etena kakawadiakaka anto efula wa ngasɔ, wakamamaka onto lambosala kɔlɔ kakokande ndjakema l’otamba ko mbɔkɔkɔla nsɛti l’anya la l’ekolo. Etena kakawonyiyaka otamba akɔ otsha l’olongo dia mbeemɛ, nde akalɛndalɛndaka la tshondo yande tshɛ lo nsɛti yakɔ adiɛnɛ la nkandji k’efula. Dia mpɛnga yema, onto akɔ akahombaka ndjasɛmiya yema oma lo lɔsɛti lɔmɔtshi kana nsɛti yaki l’ekolo ande. Koko, etena kakɔkɔka weka ande wa l’ekolo, ondo aki wolo le onto ɔsɔ dia nsala dui sɔ. Onto la ngasɔ akavɔka esadi eto naka lomu ambokomɛ.
Ngande wakawakambaka la tooka ave lo ata wa lo nshi y’edjedja?
Yooka ave ekɔ ehomɔ ka ta kakakambe la Davidɛ dia ndjaka Ngɔliyatɛ. Mɛnamaka dia Davidɛ akeke woho wa nkamba la ehomɔ kɛsɔ lo nshi yakinde ɔlɔngɔlɔngɔ alama ɛkɔkɔ.—1 Samuele 17:40-50.
Andɔshi w’ata w’ase asuriya walɔsha juda osomba wa wolo la tooka ave
Lo nshi yakafundamaka Bible, ase Edjibito ndo ase Asuriya wakeyamaka lo woho wakaweyaka nkamba la yooka ave. Yooka ave yakakengamaka la yɛtshi y’ekoho ka nyama kana ya dihɔndɔ yakakelekamaka la nkoma mɔtshi la mponde hiende. Onto lakamba la yooka ave mbidjaka odika w’ombolonga kana lɔwɔkɔ lele la woke wa satimɛtrɛ oma lo 5 polo 7.5 ndo ondo wotsho wa gramɛ 250 lo yɛtshi yakɔ y’ekoho ka nyama. Oma laasɔ, nde mbediaka yooka ave yema la diko k’ɔtɛ ande ko nde ntawola mponde yakɔ dia lɔwɔkɔ lakɔ ndawɔ la wolo tshɛ ndo otsha lo dihole dimɔtshi shikaa.
Afuku waki lo Moyen-Orient waki la mbɔkɔ y’efula yaki oma l’ata wa lo nshi y’edjedja yakawakokaka nkamba la yɔ lo yooka ave. Andɔshi w’ata wa tomanamana wakakokaka mboka lɔwɔkɔ la yooka ave ko lɔ ntshɔ lo kilɔmɛtrɛ oma lo 160 polo 240 lo wonya a tango ɔtɔi. Waa nomb’ewo hawetawɔ dia yooka ave yakakokaka nkamba olimu ɔsɔ, koko kɛnɛ kele mɛtɛ ele yooka ave ndjakaka.—Embadi 20:16.