Tshapita ya dikumi l’asamalo
Lamɛ nkumbo kayɛ nshi yayaye ya pondjo
1. Naa sangwelo diaki la Jehowa lo dikambo dia nkumbo?
ETENA kakatshukanya Jehowa Adama l’Eva, Adama akɛnya ɔngɛnɔngɛnɔ waki lande lam’akandate ɛtɛkɛta wakayala kilɛngɛ (poésie) ka ntondo kakafundama lo Hɛbɛru. (Etatelu 2:22, 23) Koko, Otungi kokanyiyaka paka dia mbisha anande w’anto ɔngɛnɔngɛnɔ oto. Nde akalange di’atshukanyi la nkumbo sala lolango lande. Nde akatɛ atshukanyi ahende wa ntondo ate: “Nyuyali la diwutshi, nyufulaneli, nyuludia kete, nyuyûleli. Nyuleli nsi ya lu ashi a waki, fudu ya l’ulungu, la dikendakenda tshe dieli la lumu diakendakenda la kete.” (Etatelu 1:28) Ande olimu wa woke ndo wa dimɛna efula wakawakondja lee! Ande ɔngɛnɔngɛnɔ wotowokondja vɔ l’anawɔ otondoyala Adama l’Eva wakatshe lolango la Jehowa l’okitanyiya tshɛ lee!
2, 3. Ngande wakoka nkumbo kondja ɔngɛnɔngɛnɔ woleki woke ɛlɔ kɛnɛ?
2 Ndo ɛlɔ kɛnɛ, nkumbo ngɛnangɛnaka efula lam’akimanɛwɔ dia sala lolango la Nzambi. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: ‘Mamema Nzambi ekɔ ohomba l’akambo tshɛ, nɛ dia omamemelo akɔ wekɔ la daka dia lɔsɛnɔ la kakianɛ ndo lɔnɛ lokoya.’ (1 Timote 4:8) Nkumbo kamamema Nzambi ndo kayela alako wa Jehowa wele lo Bible kayokondja ɔngɛnɔngɛnɔ lo ‘lɔsɛnɔ la kakianɛ.’ (Esambu 1:1-3; 119:105; 2 Timote 3:16) Oyadi ose nkumbo ɔtɔi oto mbakitanyiya awui wa lo Bible, awui ndowanaka lo nkumbo kakɔ ndeka ndo lo nkumbo kele bu l’onto latsha ɔsɔku.
3 Dibuku nɛ diambɔtɛkɛta awui efula wa lo Bible wakimanyiya nkumbo dia tɔ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ondo wɛ akɛnyi di’awui amɔtshi tanemaka mbala la mbala lo dibuku nɛ di’otondo. Lande na? Nɛ dia ɔsɔ ekɔ awui wa mɛtɛ ndo w’eshika wakimanyiya anto tshɛ l’akambo wa weoho la weoho wa lo lɔsɛnɔ la nkumbo. Nkumbo kayatshutshuya dia kitanyiya awui asɔ wa lo Bible mɛnaka ɔnɛ: mamema Nzambi mɛtɛ ‘ekɔ la daka dia lɔsɛnɔ la kakianɛ.’ Ɛsɔ tonyomenda awui anɛi w’oma l’atei w’awui asɔ w’ohomba.
OHOMBA WA NDJAKIMƐ
4. Lande na kele ndjakimɛ ekɔ ohomba lo diwala?
4 Nkumekanga Sɔlɔmɔna akate ate: “Untu laha la ndjakimela, eli uku usumba wambuhandjo, waha la lukumbu.” (Tukedi 25:28; 29:11) ‘Mbahemɛ yimba,’ kana ndjakimɛ, ekɔ ohomba efula le ɔnɛ lalanga monga la diwala di’ɔngɛnɔngɛnɔ. Naka wɛ ndjakimɔ l’awui wa kɔlɔ, ɛnyɛlɔ oko lo nkɛlɛ kana lo mposa ka wolo k’akambo wa mindo, kete wɛ mbeyaka ndjotsha kɔlɔ kele dia wɛ ndjokilɔngɔsɔla, paka ɛnɔnyi k’ɛnɔnyi wambeta—naka tɔ mɛtɛ kokaka nɔngɔswama.
5. Ngande wakoka onto lele bu kokele monga la ndjakimɛ, ndo ɛlɔlɔ akɔna wakokande kondja oma lo dui sɔ?
5 Mɛtɛ, ndoko kanula y’Adama yakoka monga owandji wa tshɛ lâdiko dia demba diande diele bu kokele. (Romo 7:21, 22) Koko, ndjakimɛ ekɔ olowa ɔmɔtshi wa nyuma. (Ngalatiya 5:22, 23) Ɔnkɔnɛ, nyuma ka Nzambi kayotosha ndjakimɛ naka sho nɔmbaka dia kondja dionga sɔ, naka sho kitanyiyaka alako wasungana watanema l’Afundelo, ndo naka sho mbɔtɔnganɛka l’anto akina wele la dionga sɔ ndo mbewɔ wanɛ wele bu ladiɔ. (Osambu 119:100, 101, 130; Tukedi 13:20; 1 Petero 4:7) Dionga dia ngasɔ diayotokimanyiya dia ‘ndawɔ monanyi,’ oyadi kânga lam’eso la ntondo k’ohemba. (1 Koreto 6:18) Tayotshika akambo wa ngala ndo tayewɔ kana tayotshungɔ oma lo sɔngu ka wanu. Ndo, tayotshikalaka ki naka wambotosola ndo tayeyaka shidiya ekakatanu la wɔladi. Sho tshɛ—ndo ana—nyɛsɔ têke woho wa monɛ olowa ɔsɔ wa nyuma w’ohomba l’etema aso.—Osambu 119:1, 2.
KANYI YASUNGANA LO DIKAMBO DIA LOWANDJI
6. (a) Ngande wakal ɔngɛ Nzambi lowandji? (b) Pami ahombande mbohɔka naka nde nangaka mbela ɔngɛnɔngɛnɔ lo nkumbo kande?
6 Dui dia hende di’ohomba ele dilɛmiɛlɔ dia lowandji. Paulo akalembetshiya ɔnɔngɔ wa dimɛna w’akambo lam’akandate ate: “Dimi nangaka nyu mbeya nyati: Ote a pami tshe eli Kristu, la ote a umuntu eli pami; la ote a Kristu eli [Nzambi, NW].” (1 Koreto 11:3) Kɛdikɛdi, omi mbahomba nɔmbɔla nkumbo, wadiɛnde pombaka mbosukɛ la kɔlamelo tshɛ ndo ana pombaka monga l’okitanyiya le ambutshi awɔ. (Efeso 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Koko, tolembete dia lowandji mbelaka ɔngɛnɔngɛnɔ paka naka lɔ lekɔ lo kambema lo yoho yasungana. Waomi wamamema Nzambi mbeyaka ɔnɛ: aha naka laya owandji, kete lâsɔ laya nkum’ehangɔhangɔ. Vɔ mbokoyaka Yeso, owandji awɔ. Kânga mbakahombe Yeso monga ‘owandji wa diangɔ tshɛ,’ nde ‘akaye dia ndjokambɛ anto koko aha di’anto mbokambɛ.’ (Efeso 1:22; Mateu 20:28) Woho akɔ wâmɛ mbakamba Okristo wa pami la lowandji lande, aha dia ndjakondjɛ wahɔ ande ndamɛ, koko dia kotsha saki ya wadiɛnde l’anande.—1 Koreto 13:4, 5.
7. Awui akɔna wa l’Afundelo wayokimanyiya wadi dia nde kotsha ɔkɛndɛ wakawosha Nzambi lo nkumbo?
7 Lo wedi ande, wadi lamamema Nzambi hasɛmanɛ kana hayange dia mbahemɛ omɛnde. Nde ngɛnangɛnaka mbokimanyiya ndo kamba kâmɛ lande. Tena dimɔtshi, Bible mbutaka dikambo dia omoto ɔnɛ omɛnde ‘mbôkanga,’ dui sɔ mɛnyaka hwe ɔnɛ nde mbele owandji ande. (Etatelu 20:3) Lo diwala, nde ekɔ la tshina di’“elembe w’umendi.” (Romo 7:2) Bible mbêlɛka nto ɔnɛ: “okimanyedi lufanyi la ndi.” (Etatelu 2:20) Nde kotshaka waonga l’akoka wele bu l’omɛnde, ndo mboshaka ekimanyielo kahombama. (Tukedi 31:10-31) Bible mbutaka nto ɔnɛ: wadi ekɔ ‘osekande’ la pami, ɔnɛ lakamba kâmɛ lande dihɛka lo dihɛka. (Malaki 2:14) Awui asɔ wa l’Afundelo kimanyiyaka wadi l’omi di’onto l’onto mpotɔ tɛdikɔ ta onyande ndo mbosha dilɛmiɛlɔ la nɛmɔ diasungana.
‘ONGA ESADI DIA MPOKAMƐ’
8, 9. Lembetshiya awui amɔtshi wayokimanyiya ase nkumbo tshɛ dia vɔ mbeya woho wa sawolaka dimɛna.
8 Lo dibuku nɛ, wekɔ lo mɛnya ɔnɛ ekɔ ohomba sawolaka. Lande na? Nɛ dia bu wolo kandola ekakatanu naka anto sawolaka ndo onto l’onto mpokamɛka kɛnɛ kata onyande. Wakake epole ɔsɛkɛ mbala efula dia mɛnya ɔnɛ sawo ekɔ ohomba lam’asa anto ahende. Ombeki Jakɔba akɛnya dui diakɔ lo yoho nyɛ ate: ‘Onto tshɛ pombaka monga esadi dia mpokamɛ, ɔkɔkɛ dia tɛkɛta.’—Jakoba 1:19.
9 Ndo nto, ekɔ ohomba sho mbɛdikolaka woho watɛkɛtaso. Ɛtɛkɛta a wotata, w’ewanu kana wa diɔnyɔ hawɔmɔtsha sawo. (Tukedi 15:1; 21:9; 29:11, 20) Oyadi kânga awui wataso wekɔ ɔlɔlɔ, naka tambowata la ngala, la ndjambiya kana lo yoho ya mpumuya onto l’asolo, kete awui akɔ wayowotshɛ kɔlɔ k’efula lo dihole dia vɔ mbokimanyiya. Sho pombaka monga l’ɛtɛkɛta w’amɛna, “wosohanyimi la leho.” (Kolosai 4:6) Ɛtɛkɛta aso pombaka ndjâla oko “elua wa paunyi lu asangu wa fesa.” (Tukedi 25:11) Nkumbo yeka woho wa sawolaka dimɛna yamboshila takula nna dia woke otsha l’ɔngɛnɔngɛnɔ.
NGANDJI EKƆ OHOMBA EFULA
10. Ngandji ka woho akɔna kele ohomba lo diwala?
10 Tshɛkɛta “ngandji” mɛnamaka mbala efula lo dibuku nɛ di’otondo. Onde wɛ mbohɔka woho wa ngandji kakatatɛkɛta ntondo? Mɛtɛ, lolango la l’asa pami la omoto (lo Grɛkɛ, eʹros) ekɔ dui dimɔtshi di’ohomba efula lo diwala, ndo l’awala w’eshika, lolango l’efula ndo lɔngɛnyi (lo Grɛkɛ, phi·liʹa) pamaka l’asa wadi l’omi. Koko, ngandji koleki ohomba ele kɛnɛ kelɛwɔ lo Grɛkɛ ɔnɛ: a·gaʹpe. Ɔsɔ kele ngandji kokaso Jehowa, Yeso ndo onyaso onto. (Mateu 22:37-39) Ɔsɔ ekɔ ngandji koka Jehowa anto. (Joani 3:16) Ande ɔlɔ di’ɔnɛ ndo sho lawɔ kokaka mɛnya wadiɛso kana omɛso la anaso ngandji ka ngasɔ lee!—Joani 4:19.
11. Ngande wakimanyiya ngandji ase diwala?
11 Lo diwala, ngandji kɛsɔ koleki tshɛ ekɔ mɛtɛ “dimama di’osanga dia kokele.” (Kɔlɔsai 3:14, NW) Tɔ kakatanyaka wadi l’omi ndo mbashaka saki k’onto l’onto salɛ onyande la anawɔ kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ. Etena katomba ekakatanu lo nkumbo, ngandji mbakimanyiyaka dia vɔ mbashidiya lo kâmɛ. Naka wadi l’omi waya esombe, ngandji mbakimanyiyaka dia vɔ kimanyiyanaka ndo mbɔsanaka la nɛmɔ. “Ngandji . . . hayangi paka lulangu landi, . . . atukukhumeka akambu tshe, atukitshiyaka akambu tshe, atulungamelaka akambu tshe, atukikeka akambu tshe. Ngandji haheko pundju.”—1 Koreto 13:4-8.
12. Lande na kele ngandji ka wadi l’omi otsha le Nzambi keketshaka diwala diawɔ?
12 Diwala ndekaka keketala naka diɔ keketshama ntondotondo, la ngandji kokawɔ Jehowa, koko aha la ngandji kokana wadi l’omi keto. (Undaki 4:9-12) Lande na? Ɔpɔstɔlɔ Joani akafunde ate: “Ngandji ka [Nzambi, NW] kene, dia shu nama elembe andi.” (1 Joani 5:3) Ɔnkɔnɛ, wadi l’omi pombaka ndakanya anawɔ dia vɔ mamema Nzambi, aha paka l’ɔtɛ awalangawɔ efula oto, koko nɛ dia ɔsɔ ekɔ ɔlɛmbɛ wa Jehowa. (Euhwelu k’Elembe 6:6, 7) Vɔ pombaka mbewɔ akambo wa mindo, aha paka l’ɔtɛ wokanawɔ ngandji oto koko ntondotondo, l’ɔtɛ wa ngandji kokawɔ Jehowa, ɔnɛ ‘layolomboya akanga a monanyi la loseka.’ (Heberu 13:4) Oyadi kânga wadi kana omi ambodja ekakatanu wa mamba lo diwala, otshukanyi okina ayotshutshuyama la ngandji kokande Jehowa dia nde tetemala ndjela awui tshɛ wa lo Bible. Mɛtɛ, diɛsɛ le nkumbo yele ngandji kokanawɔ keketshamaka la ngandji kokawɔ Jehowa!
NKUMBO KATSHA LOLANGO LA NZAMBI
13. Ngande wele mbɔsa tɛdikɔ dia sala lolango la Nzambi kimanyiyaka anto dia vɔ shikikɛ asho awɔ l’akambo woleki ohomba mɛtɛ?
13 Lɔsɛnɔ l’otondo l’Okristo kimamɛ lo sala lolango la Nzambi. (Osambu 143:10) Ɔsɔ mɛtɛ mbatawɔ ɔnɛ: mamema Nzambi. Sala lolango la Nzambi kimanyiyaka ase nkumbo dia vɔ mbika asho awɔ l’akambo woleki ohomba mɛtɛ. (Filipi 1:9, 10) Oko ɛnyɛlɔ, Yeso akasha diewoyelo nɛ ate: “Dimi lakayi dia ndjatanya untu la shi, ona umuntu la nyangu, ndu olokayi la nyangu umendi. Wane weli lu luudu wayuyala atunyi wa kanga luudu.” (Mateu 10:35, 36) Lo ndjela diewoyelo sɔ diakasha Yeso, ambeki ande efula wambɔhɛnyahɛnyama oma le ase nkumbo yawɔ. Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ dikambo dia lonyangu, diasha kandji l’asolo! Koko, ngandji kokaso nkumbo kaso hahombe ndeka ngandji kokaso Jehowa Nzambi la Yeso Kristo. (Mateu 10:37-39) Naka wɛ mbikikɛ kânga mbalɔshana ase nkumbo vɔ la yɛ, kete vɔ mbeyaka ndjotshikitana lam’ayowɛna etombelo w’ɛlɔlɔ w’oma lo woho wamamemayɛ Nzambi. (1 Koreto 7:12-16; 1 Petero 3:1, 2) Oyadi kânga dikambo sɔ hadiotshami, ndoko ɔlɔlɔ wa pondjo wayoyokondja naka wɛ ntshika kambɛ Nzambi l’ɔtɛ w’ɔnɛ ase nkumbo hawolange.
14. Ngande wayokimanyiyama ambutshi oma lo saki ka sala lolango la Nzambi dia vɔ kimanyiya anawɔ lo yoho yoleki ɔlɔlɔ?
14 Sala lolango la Nzambi kimanyiyaka ambutshi dia vɔ mbɔsa tɛdikɔ t’ɛlɔlɔ. Oko ɛnyɛlɔ, lo ngelo mɔtshi, ambutshi mbɔsaka anawɔ oko falanga yômbami lo bankɛ, ndo vɔ mendɛka le ana akɔ dia vɔ ndjâkokɛ lam’ayowokoma esombe. Koyanga mbele ekɔ ɔlɔlɔ ndo sunganaka di’ana waya epalanga kokɛ ambutshi awɔ w’esombe, ambutshi hawokoke tshutshuya anawɔ dia vɔ monga la mposa ka lomombo. Ambutshi hawotosalɛ anawɔ ndoko ɔlɔlɔ naka vɔ mbaodja la yimba ya vɔ mbɔsaka diangɔ dia l’emunyi la nɛmɔ efula oleki akambo wa lo nyuma.—1 Timote 6:9.
15. Ngande waki Eyunikɛ, nyango Timɔtɛ, ɛnyɛlɔ ka dimɛna k’ombutshi wakatshaka lolango la Nzambi?
15 Eyunikɛ, nyango Timɔtɛ, ɔngɛnyi wa Paulo wa dikɛnda, toshaka ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula lo dikambo sɔ. (2 Timote 1:5) Kânga mbakandatshukana l’omi l’opanganu, Eyunikɛ kâmɛ la Lɔyi, tshɛnde la Timɔtɛ, wakodja Timɔtɛ l’ɔlɔlɔ tshɛ dia nde tetemala mamema Nzambi. (2 Timote 3:14, 15) Lam’akakome Timɔtɛ opalanga, Eyunikɛ akawosha diaaso dia nde mumɔ oma la ngelo ko ntatɛ kamba olimu w’esambishelo ka Diolelo oko misiyɔnɛrɛ, otshindedi waki Paulo. (Etsha 16:1-5) Ande ɔlɔ wakandoke lam’akayala ɔnande misiyɔnɛrɛ wa mamba lee! Woho wakandamamemaka Nzambi lam’akinde opalanga akɛnyaka ɔnɛ nde akakondja olakanyelo wa dimɛna lo nshi yande ya dikɛnda. Mɛtɛ, Eyunikɛ akangɛnangɛnaka efula lam’akandokaka nsango y’olimu wakasalaka Timɔtɛ la kɔlamelo tshɛ, kânga mbakinde l’olengolengo ondo nɛ dia tshondo y’ɔnande komonga la ngelo.—Filipi 2:19, 20.
NKUMBO LA NSHI YAYƐ YAYAYE
16. Lam’akinde oko ɔna, Yeso akɛnya woho wakandayakiyanyaka lo dikambo diakɔna, ko aki oyango ande wa ntondo?
16 Yeso akole lo nkumbo kakamamemaka Nzambi, ndo lam’akandayala opalanga, nde akɛnya woho wakoka ɔna ndjakiyanya l’ɔlɔlɔ tshɛ lo dikambo dia nyango. (Luka 2:51, 52; Joani 19:26) Koko, oyango wa ntondo wa Yeso aki dia kotsha lolango la Nzambi, l’atei w’akambo wakandahombe sala dia nde kotsha lolango lakɔ, nde akahombe ndjihwɛ anto mboka k’otsha lo lɔsɛnɔ la pondjo. Nde akatshe dikambo sɔ lam’akandakimɔ lɔsɛnɔ lande l’onto la kokele oko olambo w’etshungwelo lo dikambo di’anto wa kɔlɔ.—Mako 10:45; Joani 5:28, 29.
17. Naa elongamelo ka dimɛna efula kele la wanɛ watsha lolango la Nzambi oma lo kɔlamelo ya Yeso?
17 L’ɔkɔngɔ wa Yeso mvɔ, Jehowa akawôlola otsha lo lɔsɛnɔ la l’olongo ndo akawosha lowandji la woke, ko l’ɔkɔngɔ diko, nde akayowodjashiya l’okudi oko Nkumekanga ka lo Diolelo dia l’olongo. (Mateu 28:18; Romo 14:9; Enyelo 11:15) Oma l’olambo wa Yeso mbakakoke anto amɔtshi sɔnama dia tôlɛ kâmɛ la nde lo Diolelo sɔ. Olambo akɔ wakadiholɛ anto akina w’etema ɛlɔlɔ mboka k’otsha lo lɔsɛnɔ la kokele lo nkɛtɛ kambokadimɔ paradiso. (Enyelo 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4) Diɛsɛ dimɔtshi dioleki woke diele laso nshi nyɛ ele dia sambisha anyaso lokumu l’ɔlɔlɔ lɔsɔ la dimɛna efula.—Mateu 24:14.
18. Ambowotɛ ambutshi l’anto akina dia mbaohola ndo dia mbakeketsha?
18 Oko wakadiɛnya ɔpɔstɔlɔ Paulo, mamema Nzambi lo lɔsɛnɔ mbishaka anto daka di’ɔnɛ vo kokaka kondja ɛtshɔkɔ wa lo lɔsɛnɔ ‘lokoya.’ Mɛtɛ, ɔsɔ mbele yoho yoleki ɔlɔlɔ yakokaso kondja ɔngɛnɔngɛnɔ! Ohɔ dia, ‘andja ɔnɛ wekɔ lo teete la nsaki yawɔ, koko ɔnɛ latsha lolango la Nzambi atotshikalaka pondjo.’ (1 Joani 2:17) Ɔnkɔnɛ, oyadi ɔna mbeyɛ kana ombutshi, omi kana wadi, onyemba w’opalanga wele l’ana kana bu, yâtshutshuya dia sala lolango la Nzambi. Koyanga lam’eyɛ la pâ ka mamba kana lam’amboyohomana l’ekakatanu wa wolo, tôhɛke wate: okambi wa Nzambi kasɛna mbemi. Ɔnkɔnɛ, sala tshɛ dia ditshelo diayɛ ngɛnyangɛnyaka Jehowa. (Tukedi 27:11) Ndo sala tshɛ dia dionga diayɛ kosha ɔngɛnɔngɛnɔ nshi nyɛ ndo lɔsɛnɔ la pondjo l’andja w’oyoyo wokoya!
NGANDE WAKOKA AWUI ANƐ WA LO BIBLE KIMANYIYA . . .NKUMBO KAYƐ DIA TƆ MONGA L’ƆNGƐNƆNGƐNƆ?
Ekɔ ohomba monga la ndjakimɛ.—Ngalatiya 5:22, 23.
Naka vɔ monga la kanyi yasungana lo dikambo dia lowandji, kete ndo wadi ndo omi wayoyangɛka nkumbo kawɔ kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ.—Efeso 5:22-25, 28-33; 6:4.
Sawo kɛdikɛdi mpokamɛ la tɛkɛta.—Jakoba 1:19.
Ngandji kokanyu Jehowa kayokeketsha diwala dianyu.—1 Joani 5:3.
Sala lolango la Nzambi mbele oyango woleki ohomba le nkumbo.—Osambu 143:10; 1 Timote 4:8.
[Kiombo ya lo lɛkɛ 188]
LOSHA LA MONGA ONYEMBA
Aha onto tshɛ mbatotshukaka kana mbatotshukamaka. Ndo aha atshukanyi tshɛ mbatoyangaka mbota ana. Yeso aki onyemba, ndo nde akatɛkɛta dikambo dia lonyemba oko losha naka onto ambetawɔ tshikala onyemba ‘lo dikambo dia diolelo dia l’olongo.’ (Mateu 19:11, 12) Ndo ɔpɔstɔlɔ Paulo mbakasɔnɛ dia tshikala onyemba. Nde akatɛkɛta dikambo dia monga onyemba kana dia tshukana oko ‘weshasha.’ (1 Koreto 7:7, 8, 25-28) Ɔnkɔnɛ, kânga mbaleka dibuku nɛ tɛkɛta akambo wa lo diwala ndo w’endana la diodielo di’ana, hatohombe mbohɛ ɛtshɔkɔ ndo afuto wakoka kondja onto latshikala onyemba kana wanɛ wotshukanyi koko bu l’ana.