Lam’akambɛ l’Internet​—⁠onga la yewo!

¹ Ekambi wa Jehowa ngɛnangɛnaka lɔngɛnyi l’ɔlɔlɔ lele lam’asawɔ. Vɔ ngɛnangɛnaka mbewoyana nsango y’oma l’olimu w’esambishelo ndo nangaka mboka akambo wakomɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’andja w’otondo kâmɛ ndo nsango yendana l’olimu wa Diolelo. Vɔ nangaka mbeya dikambo tshɛ diakoka komɛ anangɛwɔ, ɛnyɛlɔ oko: ekakatanu kana mpokoso y’oma lo diangɔ diakatongama, ndo vɔ nangaka mbeya dia kana yoho mɔtshi yakokawɔ mbakimanyiya yekɔ. Dionga sɔ mɛnyaka kâmɛ kele lo nkumbo kaso k’onto l’ɔnangɔ ndo ngandji kele lam’asaso.​—⁠Joa. 13:​34, 35.

² Ɛlɔ kɛnɛ, sho nongolaka nsango y’akambo weta lo nkɛtɛ k’otondo lo tshenyi ya wonya. Aradiyo la televiziɔ mbewoyaka anto wodjashi lo tokoma tshɛ ta nkɛtɛ nsango ya tokambokambo tshɛ teeta l’andja ɔnɛ lo wonya wasalemawɔ. Ndo telefɔnɛ tokimanyiyaka dia sho sawola l’anto wa l’andja w’otondo. Yoho kina y’oyoyo ya tomanɛka nsango yataleke kokanɛ l’andja w’otondo ele Internet.​—⁠Enda lo Réveillez-vous !, wa Ngɔndɔ k’Esambele 22, 1997.

³ Otshulelo wa telefɔnɛ akasha onto diaaso dia nde sawola l’anto wa l’atshuku tshɛ wa nkɛtɛ. Kânga mbatokimanyiya telefɔnɛ efula, sho pombaka monga la yewo efula lo yoho ya kamba latɔ, nɛ dia tɔ kokaka tohomanya l’anto wa kɔlɔ kana tɔ̂tshiya l’elimu wa kɔlɔ ndo tomanɛ falanga kayi. Televiziɔ l’aradiyo wekɔ l’akoka wa pamia elakanyelo wa la kalasa. Lonyangu ko, awui wa kɔlɔ mbalekawɔ mɛnya lo televiziɔ ndo mbuta l’aradiyo, ndo ayonga wetshelo a wenya naka sho ndjasha tshɛ lɔkɔ. Lomba totshutshuyaka dia sho sɔnaka tena dia diholaka aradiyo kana televiziɔ.

⁴ Internet kimanyiyaka onto dia nde sawola la miliyɔ y’anto l’andja w’otondo aha la nde shisha falanga efula. Ndo l’ekimanyielo k’Internet sho kokaka kondja nsango efula. (Réveillez-vous ! wa Ngɔndɔ ka Ntondo 8, 1998) Koko, okambelo wa kɔlɔ wa l’Internet kokaka mbidja onto lo wâle wa mamba lo nyuma kana ndjolanya lɔkɛwɔ lande. Lo woho akɔna na?

⁵ Anto efula ndjashaka lo awui wa lo Internet wendana l’otshulelo wa bɔngɛ dia wolo la waa bɔmbɛ. Ase izinɛ wekɔ la lonyangu efula nɛ dia ase olimu awɔ wetshaka efula ka wenya awɔ paka lo dungusanaka l’Internet. Ekanda wakiso wambotewola efula lo kɛnɛ kendana la wâle wa lo nyuma wakoka pomana la wanɛ wakamba l’Internet. Prɔgramɛ efula ya l’Internet mɛnyaka wa filmɛ y’awui wa ngala kana etakataka w’anto, awui wahasungana Akristo menda. (Osam. 119:37) Lâdiko dia wâle ɛsɔ, ekɔ nto wâle okina woleki tshɛ wahomba anto ndjâlama, djekoleko Ɛmɛnyi wa Jehowa. Naa wâle akɔ ɔsɔ na?

⁶ Onde wɛ kokaka mbeta onto ɔmɔtshi lakayɛ aha la wɛ nyanga dia taweyi ntondo ênde? Ko ayoyotsha naka ndoko woho wa wɛ mbeya onto akɔ? Onde wɛ ayetawɔ di’ɔngɛndangɛnda ɔsɔ tshikala nde l’anayɛ ato la ngelo? Awui wa ngasɔ mbele l’Internet.

⁷ L’ɔrdinatɛrɛ wakiyɛ, wɛ kokaka tomɛ ndo nongola mikanda oma le anto wahayeye. Ɔsɔku mbediɔ etena kasawolayɛ l’anto lo prɔgramɛ kelɛwɔ ɔnɛ forum ou groupe de discussion. Anto asɔ mbeyaka kotɛ dia vɔ wekɔ Ɛmɛnyi wa Jehowa ko tete le kashi. Ɔmɔtshi mbeyaka kotɛ dia nde ekɔ ɔlɔngɔlɔngɔ kana osekaseka ko tete bu. Okina mbeyaka kokesa ɔnɛ nde ekɔ pami ko tete womoto mbende, kana ɔnɛ nde ekɔ womoto ko tete pami mbende.

⁸ Vɔ mbeyaka kewoya awui amɔtshi wendana l’akambo wahomana l’anto lo lɔsɛnɔ kana awui wendana la wetshelo wa l’ɔtɛmwɛlɔ aso. Awui akɔ mbetaka le anto akina, ko anto asɔ towasambiyɛ anto akina nto. Mbala efula awui akɔ mongaka kashi ndo heyama mbashikikɛ. Waa apɔsta mbeyaka pandjola wetshelo lo mayɛlɛ lo tshimbo y’awui asɔ, mbut’ate awui wolongodiyɛ l’Internet.​—⁠2 Tes. 2:​1-3.

⁹ Naka wɛ ayohɔka wâle ɔsɔ, kete wonya wakambɛ l’Internet, yambola wate: ‘Lo na ayomokamba l’awui akɔ anɛ? Onde awui wakamba lami anɛ kokaka konyami lo wâle wa lo nyuma lo yoho mɔtshi? Onde awui akɔ wakamba lami anɛ kokaka mbidja lonyuma l’anto akina lo wâle?’

¹⁰ Adrɛsɛ waki “Ɛmɛnyi wa Jehowa” l’Internet: Tɔ̂shi ɛnyɛlɔ k’adrɛsɛ w’ahole wele l’anto amɔtshi l’Internet, anto wayata ɔnɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa mbewɔ. Wayoketa dia wɛ mbɔtɔ l’ahole awɔ dia wɛ mbadia awui amɔtshi wâtomɛ anto akina wayata ɔnɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa mbewɔ. Wayokokeketsha dia wɛ mbisha kanyi yayɛ lo kɛnɛ kendana l’ekanda waki la Société. L’adrɛsɛ awɔ wa l’Internet, amɔtshi mbidjaka mbɔtwɛlɔ ya l’asawo yalɔngɔsɔlawɔ vamɛ yɛnawɔ ɔlɔlɔ ɔnɛ anto koka kamba layɔ l’esambishelo. Adrɛsɛ ɛsɔ mbishaka anto akina wele vɔ lawɔ wekɔ l’adrɛsɛ l’Internet diaaso dia vɔ sawola l’anto akina wate kana oko ɔnɛ lasawola l’onto lo telefɔnɛ. Vɔ koshaka nto ndo adrɛsɛ akina lɛnɛ akokayɛ sawola l’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’andja w’otondo. Ko onde wɛ kokaka ndjashikikɛ ɔnɛ ɔsɔ aha awui waki ɛtɔlɔki, wanɛ wambotakɔ mboka k’ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa?

¹¹ Mbɔtɔ l’anto lɔngɛnyi lo tshimbo y’Internet hɔtɔnganɛ la kɛnɛ katɔlɔmbawɔ l’Efeso 5:​15-17. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Nyewo ololo uku akendakendanyu, aha uku dinginya, keli uku akanga a yimba. Nyuyatshungweli etena, ne dia nshi nye yeko kolo. Okone tanyuyalaki uku dinginya, keli nyushihudia lulangu la [Jehowa].”

¹² Etshumanelo k’Akristo mbele ehomɔ ka teokrasi, lo tshimbo yatɔ mbalongolaso mbo ya ndɛ ya lo nyuma oma le ‘ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ.’ (Mat. 24:​45-47) Lo ɔlɔngɔswamelo waki Nzambi mbatanaso ɛlɔmbwɛlɔ ndo ekokelo katokimanyiya dia sho ndjâkakiktola l’andja ɔnɛ ndo totshutshuya dia sho mangemaka wonya tshɛ l’olimu wa Nkumadiɔndjɔ. (1 Kor. 15:58) Omembi w’esambu akɛnya dia nde aki l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo la lotui tshitshi l’atei w’ekambi waki Nzambi. (Esam. 27:​4, 5; 55:14; 122:⁠1) Etshumanelo sukɛka ndo kimanyiyaka wanɛ wele l’atei atɔ lo nyuma. Lɔkɔ mbakokayɛ tana angɛnyi wokana ngandji, wayakiyanya dikambo di’anto akina. Anto weyɛ dimɛna dimɛna ndo wele suke dia kimanyiya ndo samba wanɛ wele lo shɔkɔ. (2 Kor. 7:​5-7) Ase etshumanelo kokamɛka oma lo yɛdikɔ ya l’Afundelo yɛnya dia pombaka mbitshanya onto lambotsha pɛkato ko hayatshumoya kana ɔnɛ lalanga keketsha tokanyi t’ɛtɔlɔki. (1 Kor. 5:​9-13; Tito 3:​10, 11) Onde sho kokaka tana yɛdikɔ ya ngasɔ yoludi la ngandji lam’ekesanɛso kana wasawolaso l’anto akina lo tshimbo y’Internet?

¹³ Mɛnamaka dia ndoko ekokelo kakokaso kondja l’Internet. Ahole amɔtshi wa l’Internet pandjolaka paka wetshelo w’anto wakatɔlɔkɔ. Lo wedi okina, ahole asɔ kana akanga w’adrɛsɛ ɛsɔ mbeyaka funa dia vɔ wekɔ mɛtɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa. Esangɔ ɛmɔtshi, vɔ mbeyaka kombola awui amɔtshi paka dia mbeya kana wɛ ekɔ Ɔmɛnyi wa Jehowa.

¹⁴ Jehowa nangaka wɛ monga la shɛnɔdi. Lande na na? Nɛ dia nde mbeyaka ɔnɛ yɔ yayokokokɛ oma lo wâle efula. Tukedi 2:​10-19 mbutaka ɔnɛ: “Ne dia [lomba l]ayoto l’utema aye, la ewu ayongenyangenya [anima ayɛ]. Yimba yayukumba.” Yayokokokɛ oma l’akambo akɔna na? Yayokokokɛ oma l’akambo wele oko ‘mboka ka kɔlɔ,’ oma le wanɛ watakɔ mboka k’ɔlɔlɔ, ndo oma le anto wayakimɔ l’akambo wa mindo ndo wele la lɔkɛwɔ la wɛngɛngɛ.

¹⁵ Lam’atshɔso lo Mbalasa ka Diolelo, sho ndjâshikikɛka ɔnɛ tekɔ l’atei w’anangɛso l’akadiyɛso. Sho mbawaeyaka. Ndoko tamu lo dikambo sɔ nɛ dia ngandji k’onto l’ɔnango kele lam’asaso kɛnɛmɔlaka dikambo sɔ. Hatombɔna lam’asaso ɔnɛ kakɔna kɛnya dia wɛ ekɔ mɛtɛ Ɔmɛnyi wa Jehowa. Paka lo losanganya mbatanaso ekeketshelo ka mɛtɛ kakate Paulo lo Heberu 10:​24, 25. Adrɛsɛ wa l’Internet watshutshuya anto dia sawolaka l’akina hakokaki tosha ekeketshelo ka ngasɔ. Naka hatohe kɛnɛ katotɛ Osambu 26:​4, 5, kete sho kokaka mbewɔ wâle wakoka pomana laso l’ahole amɔtshi wa l’Internet.

¹⁶ L’Internet hawohekɔ ndo hawɔsɔnɛ akambo wa mbidja lɔkɔ lo dikambo dia wanɛ wakamba l’Internet. Esangɔ efula, ana kâmɛ ndo ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka mbaleka diɛnɛ l’awui wa ngala ndo l’ɛhɛnyɛhɛnyɔ. Ana nangaka ndo wekɔ la saki k’efula ka mbeya akambo w’eyoyo wendana l’ɔrdinatɛrɛ. Omalɔkɔ mbele, ambutshi pombaka nama anawɔ ndo mbasha ɛlɔmbwɛlɔ k’ɔlɔlɔ k’oma l’Afundelo lo kɛnɛ kendana la yoho yahombawɔ kamba l’Internet, hatshikitanyi oko wâlɔmbɔlawɔ lo kɛnɛ kendana l’ɔsɔnwɛlɔ wa mishiki kana tɔkɛnyɔ.​—⁠1 Kor. 15:⁠33.

¹⁷ Lonyangu ko, wanɛ waki anangɛso kana akadiyɛso wakayotshanyemaka oma l’atei w’etshumanelo nɛ dia wakayekesanɛka l’anto wa l’andja ɔnɛ lo tshimbo y’Internet ko dikambo sɔ akayâkonya l’awui wa mindo. L’etema wa lonyangu efula, dikumanyi fundaka di’anto amɔtshi wambolawɔ waomɛwɔ kana waadiɛwɔ otsha le anto akina wakamɛ mbekesanɛ la wɔ l’ekimanyielo k’Internet. (2 Tim. 3:⁠6) Anto akina wamboyotona akambo wa mɛtɛ nɛ dia wamboyetawɔ akambo wa kashi w’oma le ɛtɔlɔki. (1 Tim. 4: 1, 2) Lo menda wâle w’efula wele l’Internet, shi sunganaka sho mbewɔ asawo wa l’anto akina lo prɔgramɛ kelɛwɔ ɔnɛ des conférences sur internet? Lo mɛtɛ, tayokokamɛ oma lo wâle ɛsɔ, naka sho monga la lomba, ewo, ekanelo ka lomba ndo shɛnɔdi yatawɔ lo Tukedi 2:​10-19.

¹⁸ Anto efula wakadje adrɛsɛ awɔ l’Internet la yɛkɛ nɛndɛ y’ɔnɛ katosambishake lokumu l’ɔlɔlɔ. L’atei k’efula k’ahole asɔ, anangɛso waha la kɛsɔ mbâkɛndjakɛndja la falanga yakiwɔ. Ndo ahole kana adrɛsɛ akina ekɔ ɛtɔlɔki kana wanɛ wakatone mbetawɔ ka mɛtɛ mbasala tshɛ dia mɔnganya wanɛ waha la yewo. (2 Joa. 9-11) Lo nembetshiya dia kana anangɛso kokaka monga l’adrɛsɛ wewoya awui wa ngasɔ l’Internet, Olimu Aso wa Diolelo, wa Ngɔndɔ ka Dikumi l’Ahende 1997, lɛkɛ 5, wakate ɔnɛ: “Kema ohomba di’onto mbidja l’adrɛsɛ ande wa l’Internet awui wendana l’Ɛmɛnyi wa Jehowa, olimu aso ndo wetshelo waso. Dihole diaso dieyama ndo le lɛɛta [www.watchtower.org] mbewoyaka awui w’eshika wakoka onto tshɛ mbadia.”

¹⁹ Onde Internet ekɔ la dihomɔ dia wekelo? Amɔtshi wakafɔnya dia wekɔ lo kimanyiya anangɛwɔ lo mbidja akambo amɔtshi w’oma l’eyangelo awɔ lo kɛnɛ kendana l’elimu wotshikitanyi wa teokrasi l’ahole awɔ wa l’Internet. Oko ɛnyɛlɔ, onto mbeyaka sala eyangelo ɛmɔtshi lo kɛnɛ kendana la dako dimɔtshi dia lo sɛkɛ ko mbidja awui akɔ l’Internet, lo fɔnya ɔnɛ awui asɔ wayokimanyiya onto okina layosha dako diakɔ diamɛ. Amɔtshi mbeyaka mbidja avɛsa tshɛ wendana la wekelo ɔmɔtshi wa Tshoto y’Etangelo wele suke la mbekama kana awui amɔtshi wendana la Kalasa k’Olimu wa Teokrasi kana Wekelo wa Dibuku wa l’Etshumanelo. Akina mbeyaka mbidja tokanyi tɔmɔtshi tendana la mbɔtwɛlɔ mɔtshi ya l’asawo dikambo di’olimu aso w’esambishelo. Onde awui asɔ mɛtɛ wekɔ ohomba efula?

²⁰ Ekanda wakatondja ɔlɔngɔswamelo waki Jehowa wekɔ lo keketsha wɛɔngɔ aso la tokanyi t’eshika tatanaso lɔkɔ ndo tolakanyaka dia ‘tshikitanya ɔlɔlɔ la kɔlɔ.’ (Heb. 5:14) Onde sho kokaka mbuta ɔnɛ oyango ɔsɔ wayokotshama naka anto akina tosalɛka eyangelo?

²¹ Wakate lo dikambo di’Akristo wa la Bɛrɔya ɔnɛ ‘vɔ wakaleke wanɛ waki la Tɛsalɔnika timba t’ɛlɔlɔ.’ Lande na na? Nɛ dia ‘wakalongola dui la waasaso w’efula ndo wakayangiayangiaka l’Afundelo lushi la lushi dia menda kana akambo akɔ waki mɛtɛ.’ (Etsha 17:11) Kânga mbakâsambisha Paulo la Silasi, takawakoke mbɔtɔnganyiya nsɛnɔ yawɔ l’akambo akɔ wa mɛtɛ naka hawoyashisha vamɛ.

²² Naka onto okina tosalɛka eyangelo dia nɔngɔsɔla dako kana nsanganya ya l’etshumanelo, kete lâsɔ ndoko ndo ohomba wa sho mbekaka lo yoho y’onto ndamɛ. Shi wɛ kombolaka wɛmamɛ keketsha mbetawɔ kayɛ lo Ɔtɛkɛta waki Nzambi? Lo monga la dietawɔ diayɛ hita mbayoyokoka kɛnɛmɔla mbetawɔ kele layɛ l’ekimanyielo ka​—⁠dako diayɛ dia lo sɛkɛ, lo mbisha kɔmatɛrɛ lo nsanganya, ndo l’olimu w’esambishelo. (Romo 10:10) Naka wɛ kamba l’eyangelo wakosalɛ onto okina, kete wɛ hakambi la kɛnɛ kotami lo Tukedi 2:​4, 5, divɛsa diata di’onto l’onto ‘tetemala nyanga ewo kaki Nzambi oko ekundji woshami.’

²³ Oko ɛnyɛlɔ, lam’adiayɛ avɛsa amɔtshi lo Bible kakiyɛ, wɛ kokaka menda lo tshena pe avɛsa wele la ntondo kana l’ɔkɔngɔ awɔ. Wɛ kokaka ‘shikikɛ akambo tshɛ woho wewɔ,’ oko wakatshe Luka lam’akandafundaka Evanjiliɔ ande. (Luka 1:⁠3) Weolo w’efula wayoyodja lo dikambo sɔ ayokokimanyiya dia wɛ monga manyi lo nyanga avɛsa wonya weyɛ l’esambishelo kana wonya washayɛ dako. Anto efula mbutaka dia vɔ mambaka Ɛmɛnyi wa Jehowa nɛ dia vɔ mbeyaka woho wa kamba la Bible yawɔ. Yoho yâmɛ yakokaso ntsha dikambo sɔ ele mbadiaka avɛsa lo Bible yakiso.

²⁴ Tokambe dimɛna la wenya aso: Dikambo dikina diasungana sho mbidja yimba lo kɛnɛ kendana l’Internet mendanaka la lofulo la wenya wetshaso lo toyangaka awui amɔtshi, lo wadielo, ndo lo kadimolaka awui anɛ walongolaso lɔkɔ. Osambu 90:12 tokeketshaka dia nɔmbaka ɔnɛ: “Utetsha lama mbala nshi yasu, dia shu ndjala l’etema wa yimba.” Paulo akate ate: “Nshi yaya ka nshila.” (1 Kor. 7:29) Ndo nto ate: “Okone lam’ekisu la etena k’ololo, tutshelaki antu tshe ololo, ndjekaleka le embetawudi.”​—⁠Ngal. 6:⁠10.

²⁵ Alako asɔ mbikaka epole ɔsɛkɛ l’ohomba wa sho kamba dimɛna la wenya aso. Ekɔ ɔlɔlɔ efula mbetshaka wenya aso lo wadielo w’Ɔtɛkɛta waki Nzambi. (Osam. 1:​1, 2) Ɔtɛkɛta akɔ mɛtɛ mbele ɔngɛnyi aso woleki tshɛ. (2 Tim. 3:​16, 17) Ambutshi, onde nyu mbetshaka ananyu ohomba wa kambaka la tena diawɔ la lomba lo akambo wa Diolelo? (Und. 12:⁠1) Wahɔ wayotokondja lo wenya wayotetsha lo wekelo wa Bible w’onto ndamɛ la wa lo nkumbo, wɔtwɛlɔ wa nsanganya ndo l’olimu w’esambishelo ndeka wenya wayotetsha lo tadingisanɛka l’Internet l’elongamelo ka kondja wahɔ ɛmɔtshi.

²⁶ Lo dikambo sɔ, tayɛnya dia tekɔ la lomba naka tayokaka washo aso l’akambo wa lo nyuma, akambo wele ohomba efula lo nsɛnɔ yaso y’Akristo. Lɔkɔ mbele paka sɔna dimɛna akambo wasungana sho mbetsha wenya aso kana mbâkanyiyaka. Oko weso Akristo, Kristo akatɛnya dikambo dioleki ohomba lo nsɛnɔ yaso lam’akandate ate: ‘Nyotetemale nyanga ntondo diolelo la losembwe ladiɔ, ko diangɔ dikina tshɛ diayonga dianyu.’ (Mat. 6:33) Shi wɛ tongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ woleki naka lɔsɛnɔ layɛ lambolola paka l’eyango wa Diolelo, oleki elimu ekina tshɛ?

²⁷ Pɔsta ka l’Internet: Kânga mbele ekɔ ɔlɔlɔ efula sho sawola la nkumbo kaso kana angɛnyi aso wanɛ wele l’ahole wa tale, onde sunganaka dia mbetshiya awui asɔ le anto akina wele ondo haweye ase nkumbo kayɛ kana angɛnyi ayɛ? Onde wɛ kokaka mbidja akambo akɔ l’Internet di’anto tshɛ walanga mbawadiaka? Onde wɛ fɔnyaka dia ayonga ɔlɔlɔ akambo asɔ sangɔma ko tomama le anto akina wakokɛ mbeya kana wahayeye? Lo yoho yakɔ yâmɛ, naka wɛ ambolongola nsango mɔtshi yele mɛtɛ hendana la yɛ, onde ayonga dimɛna ndjitomɛ anto akina?

²⁸ Ko ohɔsa di’awui akɔ wewoyishɛ anto akina kema awui wa mɛtɛ, ngande wayoyotsha? Shi kete lâsɔ ndo wɛ mbodianganya akambo wele bu mɛtɛ? (Tuk. 12:19; 21:28; 30:8; Kol. 3:⁠9) Lo mɛtɛ, lo menda ‘ɔlɔlɔ oko wakɛndakɛndaso aha oko akanga a dinginya koko oko akanga a tomba,’ sho kokaka menda dikambo sɔ ɔlɔlɔ. (Ef. 5:15) Tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula lo menda woho woludi Annuaire, Tshoto y’Etangelo, la Réveillez-vous ! l’akambo efula wakoka totshutshuya dia sho tetemala kɛndakɛnda lo ‘mboka!’​—⁠Is. 30:​20, 21.

²⁹ Wâle okina wekɔ nto. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akatɛkɛta dikambo di’ɛmɔtshi ate: “Ntu wayeya ndjala la tusuasua, wayukindula lu luudu la luudu. Vo hawuyala la tusuasua tutu, keli wayuyala la shonganya la esaku; wayuta aui wahawakuki mvuta.” (1 Tim. 5:13) Dikambo sɔ mɛnyaka dia hatohombe mbetshaka wenya la weolo aso lo tasanyɛka anangɛso l’akadiyɛso akambo w’anyanya wele bu mɛtɛ.

³⁰ Ohokanyiya nto lofulo la wenya lahombɛ mbɔsa dia fundaka ndo mbadiaka efula ka mikanda walongolayɛ l’Internet. Dibuku dimɔtshi (Data Smog) diakate ɔnɛ: “Naka onto amboleka mbetsha wenya efula l’Internet, kete nde hatɔsa nto nsango yalongolande oko nsango y’eyoyo, koko ɔsɔ ayoyonga dikambo dia wotsho le nde nɛ dia nde pombaka mbadia ndo kadimola lokema la mikanda w’oma le asekande, angɛnyi ande, nkumbo kande, . . . ndo yendana la piblisite y’amundji w’okanda.” Dibuku diakɔ diakate nto ɔnɛ: “Anto amɔtshi wele la lohehe la mamba la mbeya vuyiwuyi tshɛ y’oyoyo yodjishawɔ l’Internet ko nsanyɛ anto akina wekɔ la mbekelo ka kɔlɔ ka tomɛka oseka onto tshɛ lele l’adrɛsɛ awɔ awui walongolawɔ: tɔtɛkɛta ta shɛkɛsɛkɛ, toshimu, ndo mikanda walɔmbawɔ di’onto tshɛ lâlongola fundɛ lofulo l’anto lâmɛ, ndo awui akina efula.”

³¹ Dikambo sɔ diakɛnama lo mikanda ɛmɔtshi wa l’Internet waketeta l’anya w’anangɛso l’akadiyɛso​—⁠lo mikanda akɔ wakafunde awui wa shɛkɛsɛkɛ kana ɛkɔndɔ ɛmɔtshi wa tɔɔla wendana l’olimu w’esambishelo; ndo waa powɛmɛ yatawɔ ɔnɛ yɔ tomba oma lo wetshelo wa l’ɔtɛmwɛlɔ aso; wɛɛla kana bɛnyɛlɔ dimɔtshi di’oma lo alako wakashama lo nsanganya ya weke, kana ya lo Mbalasa ka Diolelo; awui watomba l’esambishelo; ndo awui akina, akambo wɛnama dia vɔ bu kɔlɔ. Anto efula totanemaka la ntondo k’awui amɔtshi aha la vɔ nyanga dia mbeya oma lɛnɛ oyewɔ ndo otomi awui akɔ, ko lâsɔ ndjongaka okakatanu dia mbeya kana awui akɔ wekɔ mɛtɛ kana kashi.​—⁠Tuk. 22:​20, 21.

³² Aha weho wa nsango y’anyanya ya ngasɔ mbakakanyiyaka Paulo lam’akandafundɛ Timɔtɛ ate: “Ukimeli yediko ya aui w’ololo wakayuki le mi, lu mbetawo la ngandji keli le Kristu Jesu.” (2 Tim. 1:​13, sho mbɛnganyisha alɛta ango) ‘Ɔtɛkɛta wa pudipudi’ w’akambo wa mɛtɛ wa l’Afundelo wekɔ ‘l’ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula k’ɛtɛkɛta wangɛnyangɛnya otema’ wele mbala efula mendanaka l’ɔtɛ a dui wa lo Bible wendana l’oyindjamelo wa lowandji laki Jehowa lo tshimbo ya Diolelo. (Zef. 3:⁠9) Sho pombaka mbidja weolo aso tshɛ ndo mbɔsa wenya aso dia sukɛ oyindjamelo ɔsɔ wa lowandji laki Jehowa.

³³ Lam’ele tamboleka nyɔngɔmɛ l’etena k’ekomelo k’andja ɔnɛ, sho pombaka monga la yewo y’efula. Bible tewolaka ɔnɛ: “Nyuyali ki, nyendaki. Utunyi anyu uhimbanyi atokendakendaka uku tambwe kadikita kayanga walendi.” (1 Pet. 5:⁠8) Tɔ mbutaka nto ɔnɛ: “Nyolote eloto tshe wa ta wa [Nzambi], dia nyu mbeya nshikikala la ntundu ka kesu tshe ya uhimbanyi.”​—⁠Ef. 6:⁠11.

³⁴ Naka onto hakambi l’Internet dimɛna, kete Satana ayokamba l’ehomɔ kɛsɔ dia munda wanɛ wayasha tshɛ lɔkɔ. Kânga mbakoka Internet tokimanyiya l’akambo efula w’ohomba, vɔ mbeyaka ndjotongɛ wâle naka hatokambi la wɔ la yewo. Lo yoho ya lânde, ambutshi pombaka mendaka yoho yakamba anawɔ l’Internet.

³⁵ Naka tayonga la kanyi y’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana l’Internet kete sho mbeyaka ndjâkokɛ. Sho ngɛnangɛnaka ɔhɛmwɛlɔ ɔnɛ watosha Paulo: ‘Wanɛ wangɛnangɛna l’akambo wa l’andja ɔnɛ wonge oko wanɛ wahaleke ngɛnangɛna lawɔ; nɛ dia akambo wa l’andja ɔnɛ wekɔ lo tatshikitana.’ (1 Kor. 7:​29-31) Naka tayokimɛ akambo asɔ lo wɔɔngɔ, kete akambo wa l’andja ɔnɛ kâmɛ ndo Internet hawototonya ndo sho ndo nkumbo yaso oma lo mboka.

³⁶ Sho pombaka ndjasukanya l’anangɛso wa l’etshumanelo ndo kamba la lomba l’etena kambototshikalɛ kɛnɛ, lo ndjakimɔ dia tɔla wahɔ wa Diolelo otsha la ntondo. Lam’ele andja ɔnɛ wayanga komɛ, ‘tatɔkɛndakɛndake nto oko akɛndakɛnda ase wedja lo tonginyanginya ta tomba tawɔ,’ koko ‘toshihodia kakɔna kele lolango laki Jehowa.’​—⁠Ef. 4:17; 5:⁠17.