TSHAPITA YA NƐI

Toyalamake oma l’otema wa lokeso

1, 2. Lande na kele ekɔ wolo efula mbeya eongelo k’otema aso wa didjidji?

OHƆSA dia la pindju kɛmɔtshi la ntondo ka wɛ memɔ, wɛ amboka kandji ka mamba lo tolo ndo wɛ amboka diele oko lomu nyangaka komɛ. Wɛ mbeyaka ndjambola ɔnɛ: ‘Onde ɔsɔ hemɔ ka l’otema?’ Naka wɛ minya yimba lo kandji k’efula kokɛ kɛsɔ, kete wɛ hatoka dimɛna. Wɛ pombaka mbɔsa yɛdikɔ aha la ntshimbatshimba. Wɛ mbeyaka nyanga dia vɔ kɛmba esadi otsha lo lopitadi. Onganga mbeyaka tokosala ɛgzamɛ w’amɛna dia mbeya hemɔ kele la yɛ ondo lo nkamba la mashinyi wendawɔ woho wele otema. Woshwelo wa hemɔ kele la yɛ la wonya ndo osakelo atɔ koka kotsha oma lo nyɔi.

² Ko kayotota dikambo di’otema aso wa didjidji? Mbeyaka monga wolo efula dia sho mbeya eongelo ka mɛtɛ k’otema aso. Lande na? Bible totɛka ɔnɛ: “Utema ndeka diango tshe lukesu, vo weko kolo efula. Akona ayeya mbulimbitela?” (Jer. 17:9) Ɔnkɔnɛ, otema aso koka tokesa lo tokonya dia mbɔsa dia sho ndoko l’okakatanu lo nyuma etena kele anto akina mbeyaka mɛna dia lonyuma laso lotalana ndo vɔ mbeyaka ndjakiyanya lo dikambo sɔ. Lande na kakokaso kesama? Nsaki yotɔ la so ya nsala pɛkato mbeyaka ndɔshana la so ndo Satana la dikongɛ nɛ di’akambo mbeyaka toshimba dia sho mbeya eongelo ka mɛtɛ k’otema aso wa didjidji. Sho koka nkondja wetshelo oma le Jeremiya ndo ase Juda wakasɛnaka lo nshi yande lo kɛnɛ kendana la nsɛdingola otema aso.

3. Diangɔ diakɔna diɔsa anto efula oko tozambizambi?

³ Efula k’ase Juda wakɛnya di’etema awɔ wa didjidji waki kɔlɔ. Vɔ wakoke Nzambi ka mɛtɛ ɔkɔngɔ dia ntɛmɔla tozambizambi t’ase Kanana ndo nkum’etema yawɔ kombawanya lo dikambo sɔ. Jehowa akatɛ atɛmɔdi asɔ ɔnɛ: “Lend’eli ditemolatemola dianyu, diakanyayatshela? Diemali, naka dio mbeyaka nyushimbela lu etena ka pa! . . . Uku eli efula k’esumba anyu, mbeli efula ka ditemolatemola dianyu.” (Jer. 2:28) Ekɔ mɛtɛ dia sho hatokoke monga atɛmɔdi wa dikishi. Koko lo ndjela diksiɔnɛrɛ dimɔtshi, tshɛkɛta “jambizambi” nembetshiyaka “onto kana ɛngɔ kɔsama la nɛmɔ dioleki.” Anto efula wa l’andja ɔnɛ mbɔsaka lɔsɛnɔ, elimu, yônge, nkumbo ndo kânga dongalonga diawɔ oko diangɔ dioleki tshɛ nɛmɔ. Anto akina mbɔsaka tɔkɛnyɔ, anto wa lokumu, tshulatshula, nkɛndɔ kana mbekelo y’ashidi oko diangɔ dioleki tshɛ nɛmɔ. Vɔ mbesaka diangɔ sɔ lo mbetawɔ mbidja diɔtɔnganelo diasawɔ l’Otungi awɔ lo wâle. Onde awui asɔ koka monga la shɛngiya le Akristo wa mɛtɛ oko wakiwɔ la shɛngiya le ase Juda wa lo nshi ya Jeremiya?

OTEMA WA LOKESO KOKA TOKESA

4. Onde anto wakataka ɔnɛ: “Lend’eli diui dia [Jehowa], dio diashidiyami kakiane” wakataka ɛtɛkɛta ɛsɔ l’otema ɔtɔi?

⁴ Awui wakakonya Jeremiya dia mbuta ɔnɛ otema wekɔ kɔlɔ efula mbeyaka kâmbiya. Nde akɛnyi di’anto wakataka ɔnɛ: “Lend’eli diui dia [Jehowa], dio diashidiyami kakiane.” (Jer. 17:15) Ko onde l’otema ɔtɔi mbakawataka ɛtɛkɛta ɛsɔ? Tshapita 17 shɔ tatɛka l’ɛtɛkɛta ɛnɛ: “Kolo ka Juda kambufundama la luwulu la wulu, la sodi ka dive dia wulu dia pesopeso. To kambufundama lu pasi di’etema awo.” Kɔlɔ ka woke kaki l’ase Juda asɔ ele woho ‘wakawɛkamaka anto wa la nkɛtɛ, woho wakawetɛka omunyi osukɔ awɔ ndo woho wakawanganya etema awɔ oma le Jehowa.’ Vɔ wakatshikitana la tɔtɔi t’anto takayaɛkɛka le Nzambi lo nyanga ɛlɔmbwɛlɔ ndo ɛtshɔkɔ oma le nde.—Jer. 17:1, 5, 7.

5. Kakɔna kakasale anto wa lo nshi ya Jeremiya la ɛlɔmbwɛlɔ k’oma le Jehowa?

⁵ Eongelo k’etema w’anto efula kakɛnamaka oma lo woho wakawasalaka la kɛnɛ kakawatɛka Nzambi. (Adia Jeremiya 17:21, 22.) Ɛnyɛlɔ, Sabato akahombe mbɔsama oko lushi la diomuyelo oma lo olimu wa wolo wakawakambaka ndo aki diaaso dia ndjasha l’elimu wa lo nyuma. Anto wa lo nshi ya Jeremiya takawahombaka nsala okanda kana ntshɔ tenda anto lushi la Sabato. Koko, kɛnɛ kakawatshaka kakɛnyaka eongelo k’etema awɔ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Vo kununga, kumpuke atui, wakayala la ete wulu diaha mbetshama.” Kânga mbakaweyaka ɛlɛmbɛ waki Nzambi, vɔ waki la kanyi yawɔ hita, mbuta ate vɔ wakasalaka elimu awɔ lushi lɔsɔ.—Jer. 17:23; Is. 58:13.

6, 7. a) Ekanelo ka kɔlɔ kakɔna kakoka monga l’Okristo ɔmɔtshi, kânga mbalongolande alako w’oma le olui w’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo? b) Ngande wakoka dikambo sɔ monga la shɛngiya lo wɔtwɛlɔ ande lo nsanganya?

⁶ Ɛlɔ kɛnɛ, sho bu l’ɛse k’ɔlɛmbɛ wa Sabato. Koko, sho koka nkondja wetshelo w’ohomba efula lo kɛnɛ kakasale anto asɔ, mbuta ate woho wakawɛnya eongelo k’etema awɔ. (Kol. 2:16) Dia nsala lolango laki Nzambi, sho taketsha eyango aso wa lokaki kana wa l’emunyi l’ɔkɔngɔ. Sho mɛnaka dia bu dui dia lomba dia shoamɛ nsɔna kɛnɛ kakokaso nsala dia ngɛnyangɛnya Nzambi. Ndo ondo sho mbeyaka anto efula wakayasha tshɛ dia nsala lolango laki Nzambi ndo wakayɛna di’ɔsɔ ekɔ dui dia dimɛna ndo diakeketsha. Ko ngande wakokaso kesama?

⁷ L’ɛnyɛlɔ k’anto efula wa lo nshi ya Jeremiya, Okristo ɔmɔtshi mbeyaka kesama lo mfɔnya ɔfɔnyafɔnya ɔnɛ otema ande hakoke pondjo mbokesa. Ɛnyɛlɔ, Okristo ɔmɔtshi mbeyaka mbuta ɔnɛ: ‘Dimi pombaka monga l’olimu wa dimɛna dia nsukɛ nkumbo kami.’ Dui sɔ bu kɔlɔ. Ko kayotota naka dui sɔ diambôkonya lo nde mbuta ɔnɛ: ‘Dimi pombaka nyomɔtɔ kalasa dia dimi nkondja kana ntetemala nkamba olimu wa dimɛna’? Mɛnamaka dia dui sɔ nto bu kɔlɔ, koko diɔ koka mbokonya lo nde mbuta ɔnɛ: ‘Awui wambotshikitana ndo dia onto nsɛna dimɛna nshi nyɛ, nde pombaka mbɔtɔ kalasa ya lâdiko diaha nde nshisha olimu.’ Bu dui dia wolo di’onto ntatɛ mɔnyɔla alako wa lomba ndo wele la wɛdimo w’oma le olui w’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ wendana la kalasa ya lâdiko ndo ntatɛ mbetsha nsanganya! Lo dikambo sɔ, anto amɔtshi wekɔ lo ndjela ekanelo ka yimba k’ase andja ɔnɛ yema yema. (Ef. 2:2, 3) Bible tɔhɛmɔlaka lo yoho yokɛma hwe ɔnɛ: “Têtawɔke di’andja ɔnɛ kokenga lo mpoke kawɔ.”—Romo 12:2, Phillips.a

8. a) L’ɔtɛ w’awui akɔna wakoka Okristo ndjafuna? b) Lande na kahatahombe nkomɛ tsho lo mbeya Nzambi ndo mbeya awui wakandasale?

⁸ Ekɔ mɛtɛ di’Akristo amɔtshi wa lo ntambe ka ntondo waki ɛngɔnyi ndo ondo waki la yema ya lokumu l’andja ɔnɛ. Ngasɔ mbediɔ ndo lo dikambo di’Akristo amɔtshi wa mɛtɛ ɛlɔ kɛnɛ. Ngande wahombawɔ mbɔsa awui wasalawɔ ndo ngande wahombaso mbɔsa Akristo asɔ? Jehowa akasha okadimwelo lo tshimbo y’ɔprɔfɛta Jeremiya. (Adia Jeremiya 9:23, 24.) Lo dihole dia ndjafuna l’ɔtɛ wa kɛnɛ kasalaso, ekɔ dui dia lomba dia sho mbetawɔ ɔnɛ mbeya Nkum’Olongo mbele dui dioleki ohomba. (1 Kor. 1:31) Ko kakɔna kalembetshiya monga la ewo ka Jehowa? Anto wa lo nshi ya Jeremiya wakeyaka lokombo laki Nzambi. Vɔ wakeyaka ndo kɛnɛ kakandasale dia nshimbɛ watshɛwɔ lo ndjale ka Beela lam’akawatatshɔka dia tɔtɔ lo nkɛtɛ ya Daka, lo nshi ya Embadi ndo lo nshi ya nkumi ya dikanga yaki la kɔlamelo. Koko, vɔ kombeyaka mɛtɛ Jehowa ndo komonga la mbetawɔ k’oshika le nde. Vɔ wakate ɔnɛ: “Shu kema la unungu. Kele ka [Nzambi] ambumo uma le su.”—Jer. 2:35.

Lande na kele ekɔ ohomba mbetawɔ di’otema aso wekɔ lokeso? Ngande wakokaso nsɛdingola otema aso ndo mbeya woho wakoka tɔsa Ɔsɛdingodi wa Woke w’etema?

WOHO WATOKENGA JEHOWA

9. Lande na kakokaso ndjashikikɛ dia sho koka nsala etshikitanu, ndo ngande wakokaso nsala dui sɔ?

⁹ Ase Juda wele Jeremiya akâsambisha losango l’oma le Nzambi wakahombe nsala etshikitanu. Vɔ wakakoke nsala dui sɔ nɛ dia Nzambi akate lo dikambo dia wanɛ wakahombe nkalola oma lo lɔhɔmbɔ ɔnɛ: “Dimi layuwasha utema dia vo nimbitela vati: Dimi keli [Jehowa]. Vo wayuyala wudja ami, la dimi layuyala [Nzambi k]awo, ne dia vo wayukalula le mi.” (Jer. 24:7) Otshikitanu wa ngasɔ koka salema ɛlɔ kɛnɛ. Ndo nto, efula ka l’atei aso koka ndowanya eongelo k’otema awɔ wa didjidji. Awui anɛ asato wekɔ ohomba dia nsala dikambo sɔ: Salaka wekelo wa dimɛna w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, shihodiaka kɛnɛ katosalɛ Nzambi lo lɔsɛnɔ laso ndo kambaka la kɛnɛ kekaso lo dikambo diande. Otshikitanyi l’ase Juda wa lo nshi ya Jeremiya, sho pombaka nkombola dia Ɔsɛdingodi wa Woke w’etema tɔsɛdingola. Sho koka ndjasɛdingola l’ekimanyielo ka Bible ndo lo menda kɛnɛ katosalɛ Jehowa lo nsɛnɔ yaso. (Osam. 17:3) Ɔsɔ ekɔ mɛtɛ dui dia lomba!

10, 11. a) Lande na kakatshu Jeremiya tenda okengi wa mpoke? b) Kakɔna kashikikɛ woho wakenga Jehowa anto?

¹⁰ Satana kombolaka nkonya anto yoho mɔtshi lo mbakenga vɔ tshɛ l’ɛngɔ ɔtɔi, koko Nzambi tokengaka l’onto ndo l’onto. Sho mɛnaka dikambo sɔ lo kɛnɛ kakakomɛ Jeremiya. Lushi lɔmɔtshi, Nzambi akawotɛ dia nde ntshɔ lo luudu l’okengi wa mpoke. Okengi wa mpoke aki lo nsala olimu ande, koko etena kakalana mpoke kakandakengaka, nde akakenge ɛngɔ kekina la diwomba diakɔ. (Adia Jeremiya 18:1-4.) Lande na kakatome Jehowa Jeremiya dia tenda dui sɔ, ndo wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo kɛnɛ kakandɛnyi?

¹¹ Jehowa akalange mɛnya Jeremiya ndo Isariyɛlɛ dia Nde aki la lotshungɔ la nkenga anto ndo wedja woho walangande. Ngande wakamba Nzambi la diwomba? Otshikitanyi l’anto wele akengi, Jehowa hasale munga kana halanya olimu w’anya ande la kɛlɛ. Kɛnɛ kasala anto etena kâkenga Jehowa shikikɛka kɛnɛ kayondosala la wɔ.—Adia Jeremiya 18:6-10.

12. a) Kakɔna kakasale Jɛhɔyakima lo welo wakadje Jehowa dia mbokenga? b) Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo ɔkɔndɔ wendana la Jɛhɔyakima?

¹² Ngande wakenga Jehowa anto? Ɛlɔ kɛnɛ, nde ndekaka nkamba la Bible. Etena kadia onto ndo ketawɔnde Ɔtɛkɛta wa Nzambi, nde mɛnyaka woho w’onto wende ndo Nzambi koka mbokenga. Nyɛsɔ tɔsɛdingole kakianɛ ɛnyɛlɔ kaki nkumekanga Jɛhɔyakima dia mɛna woho wakakoke kengama anto wa lo nshi ya Jeremiya l’akambo wakawasalaka lushi la lushi. Ɛlɛmbɛ wakadjangaka ɔnɛ: “Tusuyaki usi ulimu,” koko nkumekanga akasoyaka asekande ase Isariyɛlɛ lo nkamba la wɔ dia vɔ mbokɛ “shakasaka ya luudu.” (Euh. 24:14; Jer. 22:13, 14, 17) Nzambi akahembe dia nkenga Jɛhɔyakima lo tshimbo y’ɔtɛkɛta wakandawewoya oma le aprɔfɛta. Koko, nkumekanga akayele nsaki y’otema ande wa lokeso. Nde akate ate: “Dimi halungi” ndo nde akatetemala nsala awui wakandasalaka oma ko dikɛnda diande. Oma lɔkɔ, Nzambi akate ate: “Diumbu diandi diayuyala uku dia punda, wayûkutula, wayutuwukadja.” (Jer. 22:19, 21) Ayonga mɛtɛ dui di’enginya dia sho mbuta ɔnɛ: ‘Ngango mbemi!’ Ɛlɔ kɛnɛ, Nzambi hatome aprɔfɛta wele oko Jeremiya dia tɔlɔmbɔla, koko Nde salaka dui sɔ lo tshimbo y’olui w’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ watokimanyiya dia sho nshihodia ndo nkamba l’atɔndɔ wa lo Bible. Atɔndɔ asɔ mbeyaka mendana l’awui wasalaso lushi la lushi wele oko ɔlɔtɔ, woho walɔngɔsɔlaso divo, mishiki ndo ɔkɛnyɛlɔ wa lokombe lo fɛtɛ ka diwala kana lo fɛtɛ kekina. Onde tayetawɔ dia Ɔtɛkɛta wa Nzambi tokenga?

13, 14. a) Lande na kaketawɔ anto waki la fumbe y’ase Hɛbɛru la Jerusalɛma dia ntshungola fumbe yawɔ? b) Kakɔna kakɛnya eongelo ka mɛtɛ k’etema w’anto waki la fumbe?

¹³ Tɔshi ɛnyɛlɔ kekina. Ase Babilɔna wakahenya Zedekiya l’okudi wa Juda oko nkumekanga kakahombe mbakambɛka olimu. Lo dihole diande ndjela alako wakawosha Jehowa lo tshimbo ya Jeremiya, Zedekiya akatɔmbɔkɔ. (Jer. 27:8, 12) Ɔnkɔnɛ, ase Babilɔna wakadinge Jerusalɛma. Nkumekanga la ɛlɔhɛ ande wakɛnyi dia vɔ pombaka nsala dui dimɔtshi diɔtɔnɛ l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ dia Nzambi mbakimanyiya. Oko wakaweyaka dia fumbe y’ase Hɛbɛru yakahombe tshungwama l’ɔnɔnyi w’esambele wa lɔhɔmbɔ lawɔ, Zedekiya akalake dia ntshungola fumbe shɔ. (Etum. 21:2; Jer. 34:14) Eelo, lam’akadingama Jerusalɛma oma le atunyi, akɛnama di’aki dui dia lomba di’anto ntshungola ɛhɔmbɔ awɔ!—Adia Jeremiya 34:8-10.

¹⁴ L’ɔkɔngɔ diko, asɔlayi w’ase Edjibito wakayokimanyiya Jerusalɛma ko ase Babilɔna wakayotshikaka osomba. (Jer. 37:5) Kakɔna kakasale wanɛ wakatshungola fumbe yawɔ? Vɔ wakâkaloya nto la wolo lo lɔhɔmbɔ. (Jer. 34:11) Dui diele lanɛ ele, etena kakiwɔ lo wâle ase Juda wakakitanyiyaka ɛlɛmbɛ waki Nzambi wate kana oko dikambo sɔ diakakoke dinyadinya lɔkɛwɔ la kɔlɔ laki lawɔ ntondo. Koko, etena kakamɔka wâle, vɔ wakakalolɛka lɔkɛwɔ lawɔ l’edjedja. Kânga mbakawafunaka dia wakakitanyiyaka atɔndɔ wa lo Ɛlɛmbɛ, kɛnɛ kakawayosalaka l’ɔkɔngɔ akɛnya di’etema awɔ konangaka ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kaki l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo dia kengama la tɔ.

Wetshelo akɔna w’ohomba wakokaso nkondja oma lo kɛnɛ kakafunde Jeremiya lo dikambo di’okengi wa mpoke? Ngande watokenga Jehowa ɛlɔ kɛnɛ?

TETAWƆ DIA JEHOWA TOKENGA

15. Polo lo yɛdikɔ yakɔna yayotetawɔ dia Jehowa tokenga? Sha ɛnyɛlɔ.

¹⁵ L’ekimanyielo k’etshumanelo ka Jehowa ka l’andja w’otondo, sho koka mbeya atɔndɔ wa lo Bible wendana la dikambo dimɔtshi shikaa. Ɛnyɛlɔ, sho koka mbeya kɛnɛ kakokaso nsala naka tekɔ l’okakatanu l’ɔnangɛso ɔmɔtshi. (Ef. 4:32) Toketawɔka di’alako wa lo Bible wekɔ amɛna ndo wekɔ alako wa lomba. Ko, woho akɔna wa diwomba wayotoyala? Onde tayetawɔ mɛtɛ dia Jehowa tokenga? Naka otema aso mbetawɔ kengama, kete tayosala etshikitanu w’amɛna efula. Okengi a Woke ayotokenga dia sho monga ɛngɔ koleki dimɛna ka nde nkamba la tɔ. (Adia Romo 9:20, 21; 2 Timote 2:20, 21.) Lo dihole dia sho monga la woho w’otema waki la Jɛhɔyakima ndo l’ase Juda waki la fumbe lo nshi ya Zedekiya, sho pombaka mbetawɔ dia Jehowa tokenga dia sho monga diangɔ dia nɛmɔ.

16. Dui diakɔna di’ohomba diakeyaka Jeremiya?

¹⁶ Kânga Jeremiya akakengama oma le Nzambi. Dionga dia ngande diaki l’ɔprɔfɛta ɔsɔ? Wɛ koka mbeya dionga diaki la nde nɛ dia nde akasuya ɔnɛ: “Untu hakendakendaka lu mbuka uma lu wulu andi!” Oma lâsɔ, nde akasɛngasɛnga Jehowa ɔnɛ: ‘Jehowa le, omingole.’ (Jer. 10:23, 24) Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka le, onde nyayokoya ɛnyɛlɔ ka Jeremiya? Ondo nyekɔ la tɛdikɔ efula ta mbɔsa. Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka ɛmɔtshi nangaka ‘ndjalɔmbɔla vɔamɛ.’ Onde nyayoyanga ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi etena kɔsanyu tɛdikɔ? Onde l’ɛnyɛlɔ ka Jeremiya nyayetawɔ l’okitshakitsha tshɛ di’anto kema l’akoka wa ndjalɔmbɔla? Nyohɔ dia naka nyu nyanga ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi, kete nde ayonyokenga.

17-19. a) Lande na kakande Jeremiya lɔkɛndɔ l’otale otsha la Eyufaratɛ? b) Ngande wakakoke okitanyiya wa Jeremiya mbɔtɔ l’ohemba? c) Kakɔna kakakotshama lo kɛnɛ kakasale Jeremiya lo dikambo di’oya?

¹⁷ Ɔkɛndɛ waki la Jeremiya wakalɔmbaka dia nde ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi. Otondonga wɛ mbaki Jeremiya, onde wɛ otetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi? Mbala kɛmɔtshi, Jehowa akatɛ Jeremiya dia nde nsomba oya wa linɛnɛ ndo mbɔlɔta. Oma lâsɔ, Nzambi akawodjangɛ dia nde ntshɔ otsha la Eyufaratɛ. Naka wɛ menda kartɛ, kete wɛ ayɛna dia nde akahombe munda lɔkɛndɔ la kilɔmɛtɛlɛ oko 500. Etena kakandakome lɛkɔ, Jeremiya akashɛ oya ɔsɔ lo woko w’ave ndo oma lâsɔ, nde akakalola la Jerusalɛma. Ndo l’ɔkɔngɔ diko, Nzambi akayowotɛ dia nde tɔsa oya ɔsɔ. (Adia Jeremiya 13:1-9.) Lo tshɛ, Jeremiya akahombe nkɛndakɛnda kilɔmɛtɛlɛ oko 2000. Anto amɔtshi hawetawɔ dia nde akande lɔkɛndɔ l’otale lakahombe mbɔsɛ ngɔndɔ efula lɔsɔ.b (Ez. 7:9) Koko, kɛsɔ mbakɔ̂lɔmbɛ Nzambi ndo Jeremiya akakisale.

¹⁸ Ohɔsa dia wɛ ekɔ lo mɛna ɔprɔfɛta atande lɔkɛndɔ, atadɛ akona wa la Juda ndo oma lâsɔ, otakɛndakɛnda l’oswe w’otsha la Eyufaratɛ. Kɛsɔ tshɛ paka dia toshɛ oya wa linɛnɛ! Woho wakandamɔka edja efula la Jerusalɛma akahombe nkotola yambalo y’asukanyi ande. Etena kakandakalola, nde komonga nto la oya wa linɛnɛ. Oma lâsɔ, Nzambi akawotɛ dia nde munda nto lɔkɛndɔ l’otale dia tɔsa oya wambolana ndo “wambuyala anyanya.” Nde akakoke mbuta esadi eto ɔnɛ: ‘Kɛnɛ kanɔmbande kambotamba elelo. Handɛnyi ohomba wa nkɛndɔ nyɛ tshɛ.’ Koko, oko wakandakengama oma le Nzambi, nde kombuta ngasɔ. Lo dihole dia ngunanguna, nde akasale kɛnɛ kakɔ̂lɔmbɛ Nzambi!

¹⁹ Nzambi akayôlembetshiyaka akambo dimɛna paka l’ɔkɔngɔ wa nde munda lɔkɛndɔ la hende. Kɛnɛ kakasale Jeremiya aki ɛnyɛlɔ kakandahombe ndjokamba la tɔ dia mbewoya anto losango la wolo l’ɔnɛ: “Wudja one wa kolo, watutunaka aui ami, watekamaka saki y’etema awo, watuyelaka ditemolatemola dia ditemola la dikhusela adui. Vo wayuyala uku uya one wambuyala anyanya.” (Jer. 13:10) Jehowa akakambe mɛtɛ la yoho ya diambo shɔ dia mbetsha ekambi ande! Woho wakakitanyiya Jeremiya Jehowa l’otema ɔtɔi lo kɛnɛ kakɛnamaka oko kiambokambo ya tshitshɛ akakimanyiya efula lo welo wakadje Nzambi dia munanda etema w’anto ande.—Jer. 13:11.

20. Lande na kakoka okitanyiya ayɛ mbidja anto amɔtshi l’okandokando, ko kakɔna kakokayɛ ndjashikikɛ?

²⁰ Ɛlɔ kɛnɛ, Akristo hawɔlɔmbama dia munda lɔkɛndɔ la nkama ya kilɔmɛtɛlɛ dia nkondja wetshelo oma le Nzambi. Koko yoho yayɛ ya lɔsɛnɔ y’Okristo koka nkonya asukanyi ndo angɛnyi ayɛ dia vɔ mbɔtɔ l’okandokando kana kɔnyɔla. Dui sɔ mbeyaka mendana l’ɔlɔtɔ, yoho yalɔngɔsɔlayɛ divo, kalasa yasɔnayɛ dia mbɔtɔ, olimu walangayɛ nkamba kana woho wɔsayɛ ɔnwɛlɔ wa wanu. Onde wɛ ayoyashikikɛ dia nkitanyiya ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi oko wakasale Jeremiya? Kɛnɛ kasalayɛ l’ɔtɛ wetawɔyɛ dia Nzambi nkenga otema ayɛ mbeyaka monga tshondo y’esambishelo le anto akina. Lo weho akɔ tshɛ, nkitanyiya ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa kele l’Ɔtɛkɛta ande ndo mbetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ katoshande lo tshimbo y’olui w’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ayotela ɛlɔlɔ wa pondjo. Lo dihole dia mbetawɔ dia nɔmbwama oma le otema aso wa lokeso, sho koka monga oko Jeremiya. Ɔnkɔnɛ, toyashikikɛ dia mbetawɔ dia Nzambi tokenga ndo mbetawɔ dia nde tokonya ɛngɔ ka nɛmɔ ka nde kambaka la tɔ pondjo pondjo.

Lande na kele ekɔ ohomba dia ndɔshana la tɔsɛngiya t’oma le Satana, t’oma le otema aso wele bu kokele ndo t’oma le andja ɔnɛ?

[Nɔtɛ ya l’ɛse ka dikatshi]

[Esato wa lo lɛkɛ 46]

Onde otema ayɛ kokesaka dia wɛ mbetshaka nsanganya?

[Osato wa lo lɛkɛ 48]

Onde wɛ mbetawɔka dia Jehowa kokenga?

[Osato wa lo lɛkɛ 53]

Lande na kahombaso nkitanyiya alako w’oma le Jehowa oyadi kânga hatâshihodia dimɛna?