TSHAPITA YA SAMALO

‘Lam’alangɛ, kitanyiya dui dia Jehowa’

1, 2. Naa kanyi yonga mbala efula la wanɛ wayela ‘kanyi y’anto efula,’ ndo lande na kahombayɛ ntshikitana la wɔ?

ƐLƆ kɛnɛ, anto efula hawɔngɛnangɛna monga l’okitanyiya. Efula hawɔshi tɛdikɔ lo ndjela atɔndɔ ‘wendana l’ɔlɔlɔ la kɔlɔ.’ Lo tshena pe, vɔ wekɔ l’ekanelo ka yimba k’ɔnɛ: ‘Sala kɛnɛ kalangayɛ nsala’ kana ‘Sala kɛnɛ keyɛ l’akoka wa nsala.’ Sho koka mɛna dikambo sɔ lo woho wahalɛnya toshufɛlɛ ɛlɛmbɛ wendana l’ɔkɛndjɛkɛndjɛlɔ, lo woho wahalɛnya amundji w’okanda ɛlɛmbɛ wendana l’okanda ndo lo woho wasekola ewandji wa lɛɛta ɛlɛmbɛ wakawadje. Woho wakɔkɔmala onto l’onto dia ndjela ‘kanyi y’anto efula’ oyadi yekɔ kɔlɔ ndo wâle akɛnamaka efula lo nshi ya Jeremiya.—Jer. 8:6.

² Wɛ mbeyaka dia wanɛ wakombola mbetawɔma le Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ hawohombe ndjela ‘kanyi y’anto efula.’ Dui dia diambo ko, Jeremiya akɛnya otshikitanu waki lam’asa wanɛ waki “kunkitanyiaka diui dia [Jehowa]” la wanɛ wakalangaka mbôkitanyiya. (Jer. 3:25; 7:28; 26:13; 38:20; 43:4, 7) Sho tshɛ onto l’onto pombaka ndjasɛdingola dia mbeya wedi wende lo dikambo sɔ. Lande na? Ɛlɔ kɛnɛ mbamboleka Satana ndɔsha atɛmɔdi wa mɛtɛ. Nde ekɔ oko olui woholami wakonga dia numata nyama kalangawɔ ndɛ la shashimoya ndo la wolo. Woho wambotoyashikikɛ dia nkitanyiya dui dia Jehowa tokimanyiyaka dia sho mbewɔ diaha olui ɔsɔ tolumata. Ko ngande wakokaso nkeketsha yɛdikɔ yakatɔshi ya nkitanyiya Jehowa? Kɛnɛ kakafunde Jeremiya koka tokimanyiya.

ONTO LAHOMBASO NKITANYIYA

3. Lande na kahombaso nkitanyiya Jehowa?

³ Lande na kele Jehowa mbahombaso nkitanyiya tshɛ lo tshɛ? Jeremiya akɛnya ɔkɔkɔ ɔmɔtshi lo mbuta dia Nde “kakatungi kete la wulu andi, ndi kakashikike andja la yimba yandi.” (Jer. 10:12) Jehowa mbele Nkum’Olongo. Sho pombaka mbôka wɔma oleki ewandji ekina tshɛ. Nde mbele la lotshungɔ la tɔlɔmba dia sho nkitanyiya wadjango ande wa lomba watongaka tena tshɛ dia wahɔ aso woleki.—Jer. 10:6, 7.

4, 5. a) Wetshelo akɔna wa mɛtɛ wakakondja ase Juda lo nshi y’ɔwɔ? b) Ngande wakatonaka ase Juda “ashi wa lumu” w’oma le Jehowa? c) Ngande wakokaso nnɔ “ashi wa lumu” watosha Nzambi?

⁴ Jehowa kema tsho Nkum’Olongo, koko nde ekɔ ndo Okokedi wa nsɛnɔ yaso. Dui sɔ diakewoyama hwe le ase Juda wa lo nshi ya Jeremiya. Lɔsɛnɔ l’ase Edjibito lakalemanɛka efula l’ashi wa ndjale ka Nilɛ, koko aha ngasɔ mbakidiɔ lo nkɛtɛ ya Daka. Lo yɛdikɔ y’efula, lɔsɛnɔ l’ekambi waki Nzambi lakalemanɛka efula la deko di’avula ndo mbala efula vɔ wakombaka ashi lo waa fi yakawakundɛka lo nkɛtɛ. (Euh. 11:13-17) Paka Jehowa mbakakoke ndɔsha mvula dia mbisha nkɛtɛ ɛtɛtɔ. Lo wedi okina, nde akakoke nto nshimba dia mvula ndɔ. Oma lɔkɔ, lo nshi ya Jeremiya, ase Juda waki komonga l’okitanyiya wakadiɛnɛka la ɛwɔ wa wolo wakalongoyaka tombatomba lo dikambɔ ndo wakonyaka tɛkɔ di’ashi ndo ashi wakawombaka lo waa fi.—Jer. 3:3; 5:24; 12:4; 14:1-4, 22; 23:10.

⁵ Kânga mbakɔsaka ase Juda asɔ ashi wa mɛtɛ mɛtɛ la nɛmɔ, vɔ wakatone “ashi wa lumu” wakawashaka Jehowa woshasha. Vɔ wakasalaka dikambo sɔ lo ntona Ɛlɛmbɛ waki Nzambi l’okonda ndo ndjaɛkɛ lo toseke takawadje la wedja wakâdinge. L’ɛnyɛlɔ ka anto wakadjaka ashi lo waa fi yakatondɔ lo etena kaki wola w’ashi, ase Juda wakadiɛnɛka l’etombelo wa kɔlɔ. (Adia Jeremiya 2:13; 17:13.) Sho pombaka mbewɔ dia ndjela lokolo lawɔ. Jehowa tetemalaka tosha ɛlɔmbwɛlɔ kande l’ekimanyielo ka Ɔtɛkɛta ande wakasambiyama. Mbokɛmaka hwe dia tayokondja wahɔ oma lo “ashi wa lumu” lo mbekaka Ɔtɛkɛta ande mbala la mbala ndo lo salaka la wolo dia nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’ɔtɛkɛta akɔ.

6. a) Dionga diakɔna diaki la nkumekanga Zedekiya lo kɛnɛ kendana la nkitanyiya Jehowa? b) Lande na kɔsaso dia nkumekanga komonga la lomba?

⁶ Etena kakasukana lushi lakahombe Nzambi mbikoya la ase Juda, okitanyiya akakome dui di’ohomba efula. Dia ase Juda mbetawɔma ndo kokamɛ oma le Jehowa, vɔ wakahombe ndjatshumoya ndo ntatɛ mbôkitanyiya. Dui sɔ mbakahomana la nkumekanga Zedekiya. Nde kondjashikikɛ dia nsala kɛnɛ kaki ɔlɔlɔ. Etena kakawotɛ ɛlɔhɛ ande dia vɔ wakalangaka ndjaka Jeremiya, nde komonga la dihonga dia mbashimba. Oko wakatɛnyi lo tshapita yetshi, Jeremiya akake oma l’ekimanyielo kaki Ɛbɛdɛ-mɛlɛkɛ ndo l’ɔkɔngɔ diko, nde akayotɛka Zedekiya ɔnɛ: ‘Lam’alangɛ, okitanyiya dui dia Jehowa.’ (Adia Jeremiya 38:4-6, 20.) Mbokɛmaka hwe dia lo wahɔ ande, nkumekanga akahombe mbɔsa yɛdikɔ ya nkitanyiya Nzambi.

Lande na kele aki dimɛna dia Jeremiya nkeketsha ase Juda mbala ko mbala dia vɔ nkitanyiya Nzambi?

NKITANYIYA JEHOWA EKƆ DUI DI’OHOMBA EFULA

7. Naa awui amɔtshi wakoka mbidja okitanyiya ayɛ l’ohemba?

⁷ Okitanyiya ekɔ dui di’ohomba efula ɛlɔ kɛnɛ oko wakidiɔ lo nshi ya Jeremiya. Polo lo yɛdikɔ yakɔna yamboyashikikɛ dia nkitanyiya Jehowa? Naka wɛ ambɛna alɛdi wɛnyawɔ anto etakataka lo Ɛtɛrnɛtɛ kana lo televiziɔ aha la lolango layɛ, onde wɛ ayotetemala menda kana wɛ ayodima? Ko kayotota naka osekayɛ ɔmɔtshi la l’olimu kana la la kalasa lele bu Okristo ambokɔlɔmba dia nyu membwana dia diwala? Onde wɛ ayonga l’akoka wa ntona? Onde efundelo waki waa apɔsta kɔngɛnyangɛnyaka kana bu? Lo awui asɔ kana lo awui akina, wɛ pombaka mbohɔka ɛtɛkɛta wele lo Jeremiya 38:20.

8, 9. a) Lande na kele ekɔ dui dia lomba dia pokamɛka alako wakosha dikumanyi etena kakokimanyiyawɔ? b) Ngande wahombayɛ mbɔsa alako wakosha dikumanyi mbala la mbala?

⁸ Mbala efula, Jehowa akatomaka Jeremiya dia totɛ ekambi Ande ɔnɛ: “Nyukaluli untu l’untu uma lu mbuka kandi ka kolo, nyolongosole mbuka yanyu la ditshelu dianyu.” (Jer. 7:3; 18:11; 25:5; adia Jeremiya 35:15.) Woho akɔ wâmɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, dikumanyi di’Akristo salaka la wolo dia nkimanyiya asekawɔ ambetawudi wele la ntondo ka wâle ɔmɔtshi wa lo nyuma. Naka l’etena kɛmɔtshi, ekumanyi ɔtɔi kana dikumanyi efula wambokosha dako diaha wɛ mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi ya kɔlɔ, kete hokamɛwɔ. Vɔ wekɔ l’oyango wâmɛ la wɔnɛ waki la Jeremiya.

⁹ Dikumanyi mbeyaka kohola atɔndɔ wa lo Afundelo wakawashile kɛnya ntondo. Eya dia mbisha onto dako mbala ko mbala kema dui dia wɔdu ndo nsala dui sɔ ndekaka nkoma wolo naka onto lele l’ohomba w’ekimanyielo kɛnɛmɔlaka woho wa dionga diaki l’ase Juda efula wakahokamɛka Jeremiya. Hemba dia mbɔsa welo wadja dikumanyi mbala la mbala dia kokimanyiya oko djembetelo ya ngandji kakoka Jehowa. Ohɔ nto dia Jeremiya totondokalolɛ ɛhɛmwɛlɔ ande otondonga anto wakôhokamɛ. Eelo, yoho mɔtshi ya mbewɔ dia vɔ tolakaka mbala la mbala ele nkamba l’alako watoshawɔ aha la ntshimbatshimba.

JEHOWA EKƆ SUKE DIA DIMANYIYA, KOKO AHA ODIMANYIYADIMANYIYA

10. Lande na kahadimanyiya Jehowa odimanyiyadimanyiya?

¹⁰ Kânga mbasalaso la wolo dia nkitanyiya Jehowa, sho hatotokoka mbôkitanyiya lo yoho ya kokele lo dikongɛ nɛ di’akambo. Ɔnkɔnɛ, sho mbôkaka losaka lo woho wende suke dia todimanyiya munga yaso. Koko, nde hadimanyiya odimanyiyadimanyiya. Lande na? Nɛ dia Jehowa petshaka pɛkato. (Is. 59:2) Oma lɔkɔ, nde sɛdingolaka la ntondo dia ndjashikikɛ kana sho koka dimanyiyama.

11. Lande na kahakoke onto mbishɛ pɛkato kosadinde lo woshɛshɛ?

¹¹ Oko wakatadiɛnyi, ase Juda efula wa lo nshi ya Jeremiya waki la mbekelo kaha nkitanyiya Nzambi ndo lo nsala ngasɔ vɔ wakadje solo diande dia lotutsha ndo kɛtshi kande l’ohemba. Onde ɛlɔ kɛnɛ ekambi waki Nzambi koka monga la dionga dia ngasɔ? Eelo, naka vɔ ntona waohwelo waki Jehowa ndo ntatɛ nsala pɛkato. Lo tena dimɔtshi, dui sɔ mɛnamaka etena kadiaka onto diwala aha lo ndjela Afundelo ko tshukana l’onto okina. Koko, oyadi pɛkato heyami le anto akina, onto lasekola ɛlɛmbɛ wa Jehowa ekɔ lo wâle. Onto lasɛna lɔsɛnɔ la dungi pende mbeyaka nkanyiya ɔnɛ: ‘Ndoko onto layeya.’ Koko, kɛnɛ kele mɛtɛ ele Nzambi mɛnaka tokanyi ndo etema ndo nde koka mɛna kɛnɛ keta lo woshɛshɛ. (Adia Jeremiya 32:19.) Kakɔna kahomba salema naka onto ambotona nkitanyiya Nzambi?

12. Kakɔna kahomba dikumanyi nsala tena dimɔtshi dia nkokɛ etshumanelo?

¹² Ase Juda efula wakatone ekimanyielo kakawashaka Jehowa mbala la mbala lo tshimbo ya Jeremiya. Woho akɔ wâmɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, onto losadi pɛkato ka woke mbeyaka ntona ndjatshumoya ndo ntona ekimanyielo k’oma le dikumanyi. L’etena kɛsɔ, dikumanyi pombaka ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kele lo Afundelo dia nkokɛ etshumanelo lo mbitshanya otshi wa pɛkato ɔsɔ. (1 Kor. 5:11-13; enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Wakasɛnaka aha la ɛlɛmbɛ,” yele lo lɛkɛ 73.) Ko onde kɛsɔ nembetshiyaka di’onto ɔsɔ aya bu nto l’elongamelo, mbuta ate hetawɔmaki nto pondjo le Jehowa? Kema. Ase Isariyɛlɛ wakatɔmbɔkwɛ Nzambi l’etena k’otale, koko Nzambi akawatɛ ɔnɛ: “Nyu ana w’ehedia, nyukaluli, ku dimi layunyudimanyia ehedia anyu.” (Jer. 3:22)a Jehowa nɔmbaka atshi wa pɛkato dia vɔ nkalola le nde ndo kɛsɔ mbalongamɛnde le wɔ.

Lande na kele ekɔ dui dia lomba dia nyanga edimanyielo kaki Nzambi etena kasalaso kɔlɔ?

TOKITANYIYA JEHOWA LO NKALOLA LE NDE

13. Naka onto nangaka kalolɛ Jehowa, kakɔna kahombande mbetawɔ?

¹³ Oko wakadiɛnya Jeremiya, dia onto nkalola le Nzambi nde pombaka ndjambola ɔnɛ: ‘Akamasale?’ Oma lâsɔ, l’ekimanyielo k’atɔndɔ wa lo Afundelo, nde pombaka mbetawɔ okadimwelo wa dimbola sɔ l’otema ɔtɔi. Ase Juda waki kondjatshumoya wa lo nshi ya Jeremiya kondjaoka dimbola sɔ. Vɔ wakatone dia nsuya pɛkato yawɔ, ɔnkɔnɛ Jehowa takandakoke mbadimanyiya ndo nde kombâdimanyiya. (Adia Jeremiya 8:6.) Lo wedi okina, otshi wa pɛkato wayatshumoya suyaka dia nde kokitanyiya Jehowa, dia nde akatɛngamisha lokombo laki Nzambi ndo etshumanelo k’Akristo. Onto layatshumoya l’otema ɔtɔi mongaka la lonyangu l’efula lo kɔlɔ kakandasalɛ anto akina. Nde pombaka mbeya dia paka naka nde ambetawɔ etombelo tshɛ wa kɔlɔ wakonge la lɔkɛwɔ lande mbakoka dɔmbɛlɔ diande di’edimanyielo mbetawɔma le Jehowa. Koko, nkalola le Nzambi nɔmbaka akambo efula.

14. Ngande ‘wakalola onto le Jehowa’? (Dja ndo kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Ndjatshumoya kɛdikɛdi na?”)

¹⁴ Onto layatshumoya l’otema ɔtɔi sɛdingolaka eyango, nsaki ndo mbekelo yande. (Adia Delu dia Jeremiya 3:40, 41.) Nde sɛdingolaka awui wende wɔdu lɔkɔ, ɛnyɛlɔ lo lɔngɛnyi l’asande la onto lele bu pami kana womoto oko nde, l’ɔnwɛlɔ ande wa wanu kana wa mfɔka, l’okambelo ande wa la Ɛtɛrnɛtɛ kana lo awui w’okanda. Oko watɔmbaka womoto atshuku tshɛ wa lo luudu lande dia lietɛ pudipudi mbele ndo onto layatshumoya pombaka nsala la wolo dia mbɛdia tokanyi ndo kɛnɛ kasalande lo woshɛshɛ. Nde pombaka ‘nkalola le Jehowa’ lo nkitanyiya ɛlɛmbɛ waki Nzambi ndo nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ la wɔ. Ase Juda amɔtshi wa lo nshi ya Jeremiya wakakalola le Jehowa la “lukesu.” Vɔ wakasɛmɛ dia wakayatshumoya koko vɔ kotshikitanya etema ndo nsɛnɔ yawɔ. (Jer. 3:10) Otshikitanyi la wɔ, onto lalɔmba edimanyielo hayange dia nkesa Jehowa ndo etshumanelo Kande. Lo dihole dia nyanga tsho dia nkokɛ lokumu lande kana dia nyomonga la diɔtɔnganelo l’ewotɔ ande ndo l’ase etshumanelo akina, nde kombolaka ntshika akambo wa kɔlɔ wakandasale lo pondjo ndo ngasɔ mbakokande dimanyiyama ndo mbetawɔma le Nzambi.

15. Weho akɔna w’alɔmbɛlɔ wasala onto layatshumoya l’otema ɔtɔi le Nzambi?

¹⁵ Dɔmbɛlɔ diekɔ etenyi kɛmɔtshi k’ohomba efula kendana la ndjatshumoya. Lo nshi y’edjedja, anto waki la mbekelo ka nɔmbaka lo mbedia anya l’olongo. Ɛlɔ kɛnɛ, etena kalɔmba onto layatshumoya l’otema ɔtɔi, nde ‘mbediaka otema l’anya ande le Nzambi’ oko wakate Jeremiya. (Del. 3:41, 42) Lonyangu tshutshuyaka otshi wa pɛkato wayatshumoya dia nde nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la dɔmbɛlɔ diande di’edimanyielo. Alɔmbɛlɔ ande wa l’otema ɔtɔi ndja oma k’ɛse otema.

16. Lande na kele ekɔ dimɛna kalolɛ Nzambi?

¹⁶ Aha la tâmu, wɛ mbeyaka di’otshi wa pɛkato wetawɔ wandja ande l’otema ɔtɔi koka mbahemɛ nsaki kande ka lotamanya. Koko kɛnɛ kele ohomba ele, Jehowa nangaka di’atshi wa pɛkato nkalola le nde. Etena kɛna Nzambi woho wanyanga otshi wa kɔlɔ, nde mbetawɔka dia mbodimanyiya. Nde ‘nangaka’ dimanyiya wanɛ tshɛ wayatshumoya lo pɛkato yawɔ oko wakandasalɛ ase Isariyɛlɛ wakakalola oma lo lɔhɔmbɔ. (Jer. 31:20) Ekɔ mɛtɛ dui di’ekeketshelo dia mbeya dia Nzambi mbishaka wanɛ wôkitanyiya wɔladi ndo elongamelo! (Jer. 29:11-14) Vɔ koka nyomonga nto la dihole l’atei w’ekambi waki Nzambi.

OKITANYIYA KOKA TOKOKƐ

17, 18. a) Ase Rɛkabɛ akiwɔ? b) Lo ndjela osato wele lo lɛkɛ 77, oma lo dui diakɔna diakaweyamaka?

¹⁷ Nkitanyiya Jehowa l’akambo tshɛ ekɔ dui di’ekokelo. Sho koka mɛna dikambo sɔ lo ɛnyɛlɔ k’ase Rɛkabɛ wa lo nshi ya Jeremiya. Ɛnɔnyi ndekana nkama hiende la ntondo, Jɛhɔnadabɛ ka tshɛwɔ k’ose Kɛnɛ lakete lo wedi waki Jehu la kɔlamelo tshɛ akawadjɛ ɛlɛmbɛ ɛmɔtshi wa wolo. Ɔmɔtshi l’atei awɔ aki waha nnɔ wanu. Kânga mbaki Jɛhɔnadabɛ ambotashilaka mvɔ, ase Rɛkabɛ wakatetemala mbôkitanyiya. Dia mbâhemba, Jeremiya akatshu la wɔ lo luudu l’olelo la lo tɛmpɛlɔ, akawasha wanu ndo akawatɛ dia vɔ nnɔ. Vɔ wakawotɛ ɔnɛ: “Shu hatono wanu.”—Jer. 35:1-10.

¹⁸ Le ase Rɛkabɛ, nkitanyiya tshɛwɔ kambotashilaka mvɔ aki dui di’ohomba efula. L’etete k’efula, atɛmɔdi wa mɛtɛ pombaka nkitanyiya wadjango wa Nzambi kasɛna. Okitanyiya w’ase Rɛkabɛ akambia Jehowa ndo vɔ wakatshikitana efula l’ase Juda waki komonga l’okitanyiya. Nzambi akalake dia nkokɛ ase Rɛkabɛ oma lo mpokoso. Lo nkamba la wetshelo ɔsɔ ɛlɔ kɛnɛ, shi ekɔ dui dia lomba dia wanɛ wakitanyiya Jehowa l’awui tshɛ monga l’eshikikelo dia nde ayowakokɛ lo fɔnu ka woke?—Adia Jeremiya 35:19.

Lande na kele ndjatshumoya lo pɛkato ka woke ekɔ dui di’ohomba efula dia monga l’okitanyiya? Ngande wakoka okitanyiya nkimanyiya onto dia nde mbewɔ dia ndjoyatshumoya?

WANƐ WAKITANYIYA JEHOWA BU EKALEMA

19. Ekokelo kakɔna kakoka Nzambi kosha naka wɛ mbôkitanyiya?

¹⁹ Aha paka lo nshi y’edjedja tsho mbakakokɛka Nzambi ekambi ande. Kânga nshi nyɛ, Jehowa kokɛka ekambi ande wele l’okitanyiya oma lo wâle wa lo nyuma. Oko wakakokɛka ehele k’otale esomba w’edjedja oma le atunyi mbele ndo ɛlɛmbɛ waki Nzambi kokɛka wanɛ wawaeka ndo watetemala mbâkitanyiya. Onde wɛ ayotshikala l’etei k’ehele k’ekokelo ka Nzambi ka ɛlɛmbɛ ande wendana la lɔkɛwɔ? Lo nsala ngasɔ, wɛ koka monga l’eshikikelo dia dui sɔ diayokela wahɔ. (Jer. 7:23) Anto efula mɛnaka mɛtɛ ka dikambo sɔ.—Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Nkitanyiya Jehowa tokokɛka.”

20, 21. a) Eshikikelo kakɔna kakoka monga la so etena kakambɛso Jehowa? b) Kakɔna kakasale nkumekanga Jɛhɔyakima etena kakandoke losango laki Nzambi lo tshimbo yaki Jeremiya?

²⁰ Oyadi wekɔ lo nkumbo kaso, lo dihole di’olimu, la kalasa kana l’atei w’ewandji wa lɛɛta wele lo ngelo kaso, atunyi mbetɛka okitanyiya aso le Jehowa dui dia wolo. Koko, sho koka ndjashikikɛ dia naka sho nkitanyiya Jehowa l’awui tshɛ, kete nde ayotosukɛ kânga lo tena dioleki tshɛ pâ. Tatohɛke dia Nzambi akalake dia nsukɛ Jeremiya oma l’ɔlɔshamelo w’anto wa kɔlɔ wakahombe mpomana la nde ndo kɛsɔ mbakasale Jehowa. (Adia Jeremiya 1:17-19.) Etena kɛmɔtshi kakosukɛ Nzambi aki lo nshi ya nkumekanga Jɛhɔyakima.

²¹ Nkumi ya dikanga ngana tsho mbakasoya tɛmb’awui taki Nzambi la wolo tshɛ oko wakasale Jɛhɔyakima. Dui sɔ mɛnamaka lo dikambo di’ɔprɔfɛta Uriya lakasɛnaka lo nshi ya Jeremiya. Nkumekanga ka kɔlɔ kɛsɔ akatome anto dia vɔ towonda etena kakandalawɔ lo wodja okina. Etena kakawaye la ɔprɔfɛta Uriya, nkumekanga akodiake. (Jer. 26:20-23) L’ɔnɔnyi wa nɛi w’ɛlɔmbwɛlɔ ka Jɛhɔyakima, Jehowa akadjangɛ Jeremiya dia mfunda awui tshɛ wakandate lo etena kɛsɔ ndo oma lâsɔ nde akahombe tadia awui asɔ la dui dia wolo lo tɛmpɛlɔ. Jɛhɔyakima akalongola wɔɔmbɔ ɔmɔtshi wa Jeremiya ndo akalɔmbɛ ɔlɔhɛ ɔmɔtshi dia mbowadiɛ. Etena kakawawadiyɛka, nkumekanga akakɔsɔla wɔɔmbɔ ɔsɔ, akawatshatsha ndo akawotshumbe kânga mbakɔsɛngasɛnga ɛlɔhɛ ɛmɔtshi diaha nde nsala dui sɔ. Oma lâsɔ, nde akatome anto dia vɔ tonda Jeremiya nde la Baruka. Kakɔna kakatombe? “[Jehowa] akawashe.” (Jer. 36:1-6; adia Jeremiya 36:21-26.) Jehowa kombetawɔ dia Jɛhɔyakima nsalɛ ekambi ande ehende wa kɔlamelo ɛsɔ kɔlɔ.

22, 23. Kakɔna katɛnya ɛnyɛlɔ ka kadiyɛso kɛmɔtshi ka lo Aziya wa l’atei atei lo dikambo diendana l’osukɔ wa Nzambi?

²² Naka la ntondo ka dui dimɔ dia lânde, Jehowa ambɛna ohomba mbishɛ ekambi ande wa nshi nyɛ wele lo wâle, kete nde kokaka nsala dui sɔ. Koko, mbala efula nde mbashaka dihonga ndo lomba dia vɔ mbôkitanyiya ndo ntetemala nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ. Gulistan, mama kɛmɔtshi kodia anande anɛi ndamɛ akɛnyi woho wakosukɛ Jehowa. L’etena kɛmɔtshi, ndamɛ oto mbaki Ɔmɛnyi wa Jehowa l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka woke ka lo Aziya wa l’atei atei lɛnɛ aki ewandji wa lɛɛta kombetawɔka esambishelo ka Diolelo. Etshumanelo kakaleke suke la nde kaki lo kilɔmɛtɛlɛ ndekana 400. Ɔnkɔnɛ Gulistan komonga la diɛsɛ dia mɛnanaka mbala la mbala l’Akristo wambotshunda lo nyuma. L’atei w’ɔlɔshamelo ndo w’ekakatanu ekina, nde akasambisha lo luudu la luudu ndo akatane anto efula wakɛnya nsaki. Lo ndjela alapɔlɔ ɔmɔtshi weke ka ntomba, nde akekaka Bible l’anto 20 ndo akakimanyiya olui ɔmɔtshi w’ɛkɔkɔ waki Jehowa wakayahamaka.

²³ Oko wakakimanyiya Nzambi Jeremiya ndo Ɛmɛnyi wa Jehowa wele oko Gulistan, nde ekɔ suke dia tokimanyiya sho kâmɛ ndo ekambi ande ekina wele l’okitanyiya. Toyashikikɛ dia mbôkitanyiya oko wende Omboledi lo dihole dia nkitanyiya anto. Oma lâsɔ, ɔlɔshamelo ndo wekamu ekina hawototoshimba dia sho tombolaka lo sɛkɛ Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ lo ɛtshi kaso ka nkɛtɛ.—Jer. 15:20, 21.

24. Ɛlɔlɔ akɔna wakoka okitanyiya tela ɛlɔ kɛnɛ?

²⁴ Hatokoke nkondja ɔngɛnɔngɛnɔ ndo ɔlɔ wa mɛtɛ lo lɔsɛnɔ naka hatokitanyisha Otungi aso. (Jer. 10:23) L’ɔkɔngɔ wa sho mbeka kɛnɛ kakafunde Jeremiya lo dikambo di’okitanyiya, onde sho koka mɛna ahole wakokaso mbetawɔ dia Jehowa tɔlɔmbɔla lo yoho yoleki? Paka ɛlɛmbɛ ande mbakoka nɔmbɔla onto otsha l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ ndo mbokimanyiya dia nde ntondoya lo lɔsɛnɔ. Jehowa mbutaka ɔnɛ: “Nyulungaki aui ami . . . ku nyu nyayuhumo lukulu l’olo.”—Jer. 7:23.

Lo diɔtɔnganelo diasaso la Nzambi, ngande wakokaso nkamba la wetshelo wendana l’okitanyiya wele lo dibuku dia Jeremiya?

[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]

[Kiombo ya lo lɛkɛ 73]

WAKASƐNAKA AHA LA ƐLƐMBƐ

Ngande wakasɛnaka ase Juda l’ɔkɔngɔ w’elanyelo ka Jerusalɛma? Jeremiya toshaka yema y’okadimwelo lo Delu dia Jeremiya 2:9. Mpele di’osomba diakanyukɔ ondo mbidja ndo nkuke yakakokɛka osomba. Koko kɛnɛ kakaleke tshɛ kɔlɔ ele vɔ ‘komonga la ɛlɛmbɛ.’ Onde Jeremiya akalange mbuta dia anto wakahandɔ wakakome oko olui w’anto wele onto l’onto akasalaka kɛnɛ kalangande? Ondo nde akatɛkɛtaka dia woho wakiwɔ komonga l’ekokelo ka lo nyuma ndo ɔngɛnɔngɛnɔ waki la ase Juda ntondo etena kakawaetshaka ɛlɔmbɛdi ndo aprɔfɛta wa kɔlamelo Ɛlɛmbɛ waki Nzambi. Ase Juda wakendɛka le aprɔfɛta wa kashi waki konongolaka ‘waɛnɛlɔ’ kana ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa ndo “waenelo” awɔ waki anyanya.—Del. 2:14.

Ɛlɔ kɛnɛ, onto ɔmɔtshi lakatshanyema l’etshumanelo k’Akristo mbeyaka ndjaoka ngasɔ. Lɔngɛnyi la dimɛna laki lam’asande la anango l’akadiyɛnde wa lo nyuma ntondo laya bu ndo nde aya bu l’ɛse ka ekokelo ka la ngandji ka dikumanyi. Ndo nde hayolongola wetshelo w’ohomba wa lo nyuma wakandakondjaka ntondo. L’andja ɔnɛ wele anto ‘kema la ɛlɛmbɛ’ w’oma le Jehowa, nde mbeyaka ndjaoka oko opoko. Koko, nde kokaka mbetawɔ nkalola ndo mbetawɔma nto le Jehowa ndo nyomokondja ɛtshɔkɔ. (2 Kor. 2:6-10) Aha la tâmu, tayetawɔ dia nkitanyiya ndo monga l’ɛse k’ɛlɛmbɛ wa Jehowa ekɔ dimɛna efula.

[Kiombo ya lo lɛkɛ 74]

NDJATSHUMOYA KƐDIKƐDI NA?

Tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru ndo ya lo Grɛkɛ yakadimɔma lo Bible ɔnɛ ndjatshumoya mendanaka la dionga diele l’onto, mbuta ate woho wasalande otshikitanu wendana la kɔlɔ kakandasale kana kakinde suke la nsala. Tɔtɛkɛta tɔsɔ nembetshiyaka nto nsaki yakoka onto monga la yɔ, mbidja ndo lonyangu kana ɔngɛnɔngɛnɔ. (2 Sam. 13:39; Jobo 42:6) Bible mɛnyaka hwe dia ndjatshumoya ka mɛtɛ tshutshuyamaka oma lo nsaki ya wolo y’oma k’ɛse otema. Woho wa ndjatshumoya kɛsɔ mbayanga Jehowa le wanɛ tshɛ walanga ndjatshumoya lo pɛkato yawɔ.—Jer. 31:18, 19.

[Kiombo ya lo lɛkɛ 78]

NKITANYIYA JEHOWA TOKOKƐKA

Ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi w’Ɔmɛnyi wa Jehowa wa lo wodja wa Espagne akakondja wahɔ efula lo nkitanyiya Jehowa. Nde akafunde ate: “La kalasa, ɔna womoto ɔmɔtshi akalangaka dia dimi membwana la nde. Nde aki olangala efula, koko lakeyaka dia membwana l’onto lahalange Jehowa ekɔ wâle.

“L’etena kakɔ kâmɛ, asekami wa la kalasa wakatshutshuya dia dimi ntshɔ lo fɛtɛ kɛmɔtshi kakawalɔngɔsɔla la ntondo ka ntshɔ lo vakashi. Etena kakamawasha ɛkɔkɔ w’oma lo Bible watshutshuya diaha mbetawɔ, vɔ wakambɔlɛ nkombo ya lɔsɔkɔ. Dimi lakayaoke oko okalema. Lakatɛ ekumanyi kɛmɔtshi ka l’etshumanelo kaso. Nde akamumbola ate: ‘Onde wanɛ wahalɛmiya tɛdikɔ tayɛ ndo wahakitanyiya ɛlɛmbɛ wendana la lɔkɛwɔ wakitanyiyayɛ kokaka nkoma angɛnyi ayɛ wa mɛtɛ?’ Ɛtɛkɛta ɛsɔ wakambisha wolo ndo wakakimanyiya dia dimi nshika tanga la ntondo ka tɔsɛngiya t’oma le asekami wa la kalasa.

“Lekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula lo woho wakimi kotshɔ lo fɛtɛ kɛsɔ nɛ dia lo fɛtɛ kakɔ, wakeyana la ɔna womoto ɔmɔtshi la wolo. Otsho akɔ wâmɛ ɔsɔ, asekami asato wa la kalasa wakahomɔ wolo lo aksida wa mutuka nɛ dia ɔnɛ lakatakɛndjakɛndjaka akadjɔ wanu. Otomotshɔ lo fɛtɛ kɛsɔ, tshike ndo dimi mbotonga lo mutuka ɔsɔ. Lekɔ lo mbisha Jehowa losaka lo woho wakandakeketsha dia mbôkitanyiya la ntondo ka tɔsɛngiya t’asekami wa la kalasa.”

[Osato wa lo lɛkɛ 69]

Nnɔ “ashi a lumu” w’oma le Jehowa tokimanyiyaka dia sho monga l’okitanyiya

[Osato wa lo lɛkɛ 70]

Hokamɛka dikumanyi etena kayangawɔ dia kokimanyiya

[Osato wa lo lɛkɛ 75]

‘Lande na kakimi kopokamɛ?’