“Ulimu anyu ayuyala la difutu”

ETENA kakandayayaka oma la Judeya ndo kakandakome lo dikona dimɔtshi dia woke, nkumekanga Asa akandama la dowe di’efula. Etena kakandomuyaka, ende nganɛ l’ɛse ko mɛnaka dia nde ambodingama l’atunyi ande, mbuta ate asɔlayi w’ase Etiyɔpiya. Vɔ waki oko miliyɔ ɔtɔi, koko asɔlayi waki Asa waki lofulo l’asɔlayi w’ase Etiyɔpiya nkahanya l’ahende.

La ntondo ka dikambo dia wolo sɔ, lo dui diakɔna diakaleke Asa ndjakiyanya? Onde lo kɛnɛ kendana la woho wa nɔnga tojeneralɛ tande? Onde lo kɛnɛ kendana la woho wa nyanga ekimanyielo le wedja wakâdinge? Kana tomɛ ase nkumbo kande ɔkɛndji dia vɔ ndjôkimanyiya? Ndoko, nde kosala ngasɔ. La ntondo k’okakatanu ɔsɔ, Asa akalɔmbɛ Jehowa.

La ntondo ka sho nsɛdingola dɔmbɛlɔ diande ndo kɛnɛ kakasalema lo diaaso sɔ, nyɛsɔ totokotasɛdingodi ɔkɔndɔ wa Asa. Kakɔna kakôkimanyiya dia nsala akambo woho wakandasale? Onde nde aki mɛtɛ l’ɛkɔkɔ w’eshika wa nyanga ekimanyielo kaki Nzambi? Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo ɔkɔndɔ wa Asa lo woho watshɔkɔla Jehowa ekambi ande wayasha l’olimu ande?

ƆKƆNDƆ WA ASA

Ɛnɔnyi 20 l’ɔkɔngɔ wa Diolelo di’ase Isariyɛlɛ mbatana l’ahende, Juda akayokomaka osomba wakayololanɛka la wetshelo w’apanganu. Etena kakakome Asa nkumekanga lo 977 N.T.D., kânga anto waki lo mbalasa ka nkumekanga wakayotatɛ ntɛmɔla tozambizambi t’ase Kanana. Koko, Bible mbutaka dia etena kakandakome nkumekanga, Asa “akatshaka kene kaki ololo ndu k’usimbwi lu ashu wa [Jehowa Nzambi]. Ndi akanya diakelu di’asi wedja ndu alunga, akanyukula dimeta, akatshatsha dikishi.” (2 Ek. 14:2, 3) Ndo nto, Asa akanya “apami a luseka” oma lo diolelo di’ase Juda, mbuta ate wanɛ wakasalaka monanyi lo mvudu y’ɛtɛmwɛlɔ. Nde kokomɛ lâsɔ. Nde akakeketsha nto anto “dia vo nyanga [Jehowa Nzambi k]a washewo” ndo dia vɔ “ntsha elembe la adjangu” ande.—1 Khum. 15:12, 13; 2 Ek. 14:4.

Lam’ele Jehowa akangɛnangɛna lo menda ohetoheto waki la Asa l’ɔtɛmwɛlɔ ande wa mɛtɛ, nde akɔtshɔkɔla lo mbosha wɔladi l’edja k’ɛnɔnyi efula. Ɔnkɔnɛ, nkumekanga kɛsɔ akayokoka mbuta ɔnɛ: “Shu takayangi [Jehowa Nzambi k]asu. Shu takuyangi, ku ndi akatusha mumuya lu beke tshe.” Anto efula wakakambe la ɛnyɛlɔ kande dia nkeketsha esomba ekina wa lo diolelo di’ase Juda. Bible mbutaka ɔnɛ: “Vo wakahiki, wakangone.”—2 Ek. 14:1, 6, 7.

LO DIHOLE DIA TA

Lo kɛnɛ kendana la ɔkɔndɔ wa Asa, hatokoke mamba lo woho wakandalɔmbɛ Jehowa etena kakinde la ntondo ka nyemba nyemba y’asɔlayi wakaye dia ndjɔlɔsha oko wadiɛnya Afundelo. Asa akeyaka dia Nzambi futaka anto wasala akambo la mbetawɔ, diakɔ diakandalɔmbɛ ekimanyielo ka Jehowa. Asa akeyaka dia naka nde ndjaɛkɛ le Nzambi ndo nkondja osukɔ ande, kete nde ayodja otshumba lo ta sɔ oyadi lofulo kana wolo wa ngande waki l’atunyi ande. Tolembete dia ta sɔ diakendanaka la lokombo laki Nzambi, diakɔ diakɔlɔmbɛ Asa dia nde mbokimanyiya. Nde akalɔmbɛ ate: “[Jehowa Nzambi k]asu, utukimanyia, ne dia le ye kekamisu. Lu lukumbu laye mbambututumba dia ndjolo la ului one a wuki, [Jehowa] li, we keli [Nzambi k]asu, tetawoki untu nkolembia.” (2 Ek. 14:11) Ekɔ oko Asa akalangaka mbuta ate: ‘Jehowa le, alembe w’ase Etiyɔpiya anɛ wamboya dia ndjokɔlɔsha. Jehowa le, tetawɔke di’anto w’anyanya anɛ mbisha lokombo layɛ sɔnyi lo nɛndja wanɛ welamɛ lo lokombo layɛ.’ Bible mbutaka ɔnɛ: “[Jehowa] akalembia asi Etiyopiya la ntundu ka Asa la k’asi Juda; ku asi Etiyopiya wakalawo.”—2 Ek. 14:12.

Ɛlɔ kɛnɛ, ekambi waki Jehowa wekɔ lo ndɔshama oma le atunyi awɔ wele la wolo. Ekɔ mɛtɛ dia sho hatotɛmba dihomɔ dia ta ko ndɔ la wɔ lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ. Koko, sho koka monga l’eshikikelo dia Jehowa ayokimanyiya ekambi ande tshɛ wele la kɔlamelo wayanga ekimanyielo ka lo nyuma lo lokombo lande dia vɔ mbidja otshumba. Ta dialɔso mbeyaka mendana la woho wasalaso la wolo dia nshika tanga la ntondo ka yimba yambokokanɛ ya nsala awui wa mindo, wahombaso ndɔshana la wɛɔdu aso hita kana nkokɛ nkumbo yaso oma lo tɔsɛngiya ta kɔlɔ. Kânga mbakokaso ndɔshama oma le atunyi aso, sho koka nkondja ekeketshelo naka sho nkana yimba la dɔmbɛlɔ diaki Asa. Tohɔ dia Jehowa mbakakimanyiya Asa dia nde mbidja otshumba. Dui sɔ toshikikɛka dia Nzambi ayokimanyiya wanɛ tshɛ wayaɛkɛ le nde. Ndoko onto, oyadi kanga wolo akɔna lakoka ndɔshana la Jehowa.

EKEKETSHELO NDO ƆHƐMWƐLƆ

Etena kakandayakalolaka oma lo ta, Asa akahomana la ɔprɔfɛta Azariya. Ɔprɔfɛta ɔsɔ akokeketsha ndo akawosha ɔhɛmwɛlɔ ate: “Asa, we la asi Juda tshe, la asi Bendjamina nyumbukeli. [Jehowa ay]uyalaka la nyu lam’ayunyuyalaka kame la ndi. Naka nyu nyayûyanga, nyu nyayûtana; keli naka nyu nyayôseka, ndi ayunyoseka. . . . Nyuyali la dihunga. Anya tawuyalaki wodu, ne dia olimu anyu ayuyala la difutu.”—2 Ek. 15:1, 2, 7.

Ɛtɛkɛta ɛsɔ mɛtɛ koka nkeketsha mbetawɔ kaso. Vɔ mɛnyaka dia Jehowa ayongaka nshi tshɛ kâmɛ la so l’edja tshɛ kayototshikalaka la kɔlamelo le nde. Etena kayangaso ekimanyielo le nde, sho pombaka monga l’eshikikelo dia nde ayotokimanyiya. Tohɔ di’Azariya akate ate: “Nyuyali la dihunga.” Nɔmbamaka dia sho monga la dihonga dia nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ, koko sho mbeyaka dia sho koka nsala dui sɔ diɛsɛ l’ekimanyielo ka Jehowa.

Lam’ele Maka ka tshɛnde ‘akatshe ekishi ka woke,’ Asa akayonga l’ekakatanu l’ɔtɛ wakandawonya oma lo dihole diande dia nkumekanga ka womoto. Nde akayohomana nto l’okakatanu okina l’ɔtɛ wakandatshumbe ekishi ka tshɛnde kɛsɔ. (1 Khum. 15:13) Koko, Asa akatshɔkwama oma le Jehowa l’ɔtɛ wakandakandola dikambo sɔ ndo wakinde la dihonga. Sho lawɔ, pombaka monga la kɔlamelo le Jehowa ndo nsukɛ atɔndɔ ande wosembwe oyadi ewotɔ aso wekɔ la kɔlamelo le nde kana bu. Naka sho nsala dui sɔ, kete Jehowa ayotɔtshɔkɔla l’ɔtɛ weso la kɔlamelo.

Ɔtshɔkɔ ɔmɔtshi wakakondja Asa ele lo woho wakatshike ase Isariyɛlɛ efula wa lo diolelo dia lo nɔrdɛ ɔtɛmwɛlɔ wa waa apɔsta, ko mbɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ w’ase Juda l’ɔtɛ wakawɛnyi dia Jehowa aki kâmɛ la nde. Vɔ wakangɛnangɛna ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ efula ko wakayodjasɛ kâmɛ l’ekambi wa Jehowa dihole ɔtɔi. Asa nde la ase Juda tshɛ wakatatɛ ‘nyanga Jehowa l’etema awɔ ndo l’anima awɔ tshɛ.’ Etombelo akɔna wakonge la dui sɔ? Vɔ “wakûtani. Okone [Jehowa] akawasha mumuya lo beke tshe.” (2 Ek. 15:9-15) Ande ɔngɛnɔngɛnɔ watongaka la so etena katɔtɔka anto wele l’etema w’ɛlɔlɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ waki Jehowa lee!

Koko sho tanaka nto ɔhɛmwɛlɔ l’ɛtɛkɛta waki ɔprɔfɛta Azariya. Nde akatɛ Asa l’anto ande ate: “Naka nyu nyayoseka [Jehowa], ndi ayunyoseka.” Tatetawɔke pondjo dia dui dia ngasɔ tokomɛ diaha sho ndjodiɛnɛ la mpokoso ndo l’ekakatanu. (2 Pet. 2:20-22) Afundelo hawɛnya lande na kakatome Jehowa Azariya dia tosha Asa ɔhɛmwɛlɔ ɔsɔ, koko vɔ tɛnyaka dia nkumekanga Asa kombokitanyiya.

“WE AKATSHI UKU ENGINYA”

L’ɔnɔnyi 36 wa diolelo dia Asa, nkumekanga Basha ka l’Isariyɛlɛ akɔtwɛ ase Juda dia mbalɔsha. Lam’ele ondo nde aki la kanyi ya nshimba anto ande diaha vɔ monga la kɔlamelo le Asa ndo l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ, Basha akatome asɔlayi efula l’olelo w’osomba wa Rama wakangana la Jerusalɛmɛ kilɔmɛtɛlɛ 8 dia tɔlɔsha Asa. Lo dihole dia nde nyanga ekimanyielo ka Jehowa oko wakandakiyange etena kakawɔtwɛ ase Etiyɔpiya la ta, Asa akatshu dia toyanga ekimanyielo le anto. Nde akatomɛ nkumekanga ka Suriya weshasha l’oyango wa nde ndɔsha Basha l’alembe ande. Etena kakatshu ase Suriya dia tâlɔsha, Basha akasale akambo la mayɛlɛ dia vɔ mpongomɔ tshɛ l’etei k’osomba wa Rama.—2 Ek. 16:1-5.

Jehowa kɔngɛnangɛna kɛnɛ kakasale Asa kɛsɔ ndo nde akatome Hanani dia nde towotɛ. Lo mbohɔ woho wakasalɛ Nzambi ase Etiyɔpiya, Asa akahombe mbeya dia Jehowa “atukaka ashu andi lu kete tshe, dia nsukela waku weli la etema tshe le ndi.” Ondo nde akalongola alako wa kɔlɔ kana kombɔsa dia Basha la alembe ande wayowalɛndja ndo akafɔnya dia lam’ele nde aki l’alembe efula, nde akakoke nkandola dui sɔ l’akoka ande hita. Oyadi kɛnɛ tshɛ kakandafɔnya, Asa akakesama ndo kondjaɛkɛ le Jehowa. Hanani akawotɛ ate: “We akatshi uku enginya lu dikambu ne, ku umaka kakiane we ayuyalaka la ata.”—2 Ek. 16:7-9.

Asa akasale mɛtɛ dui dia kɔlɔ efula. Nde akomala ndo akadje ɔprɔfɛta Hanani lo lokanu. (2 Ek. 16:10) Ondo Asa akate ate: ‘Onde onto ɔmɔtshi koka mingolami lam’ele lambokambɛ Jehowa la kɔlamelo ɛnɔnyi efula?’ Onde Asa aki hayokanyiya dimɛna l’ɔtɛ wakinde aya osombe? Bible hate.

L’ɔnɔnyi 39 wa diolelo diande, Asa akatate hemɔ l’ekolo. Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Kuyanga mbakindi la kandji, ndi kunyanga [Jehowa], akayangi paka wetshi.” Mɛnamaka dia l’etena kɛsɔ, Asa akayonya awui wa lo nyuma yimba. Ondo l’etena kɛsɔ mbakandavu l’ɔkɔngɔ wa nde mbɔlɛ ɛnɔnyi 41.—2 Ek. 16:12-14.

Koko, waonga w’amɛna waki la Asa ndo ohetoheto waki la nde lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ wakakombe wandja ande, nɛ dia nde kotshika pondjo kambɛ Jehowa. (1 Khum. 15:14) Ko wetshelo akɔna wakondjaso oma l’ɔkɔndɔ wa lɔsɛnɔ laki Asa? Vɔ tɛnyaka dia sho pombaka mbohɔka woho wakatokimanyiya Jehowa lo nshi yakete, nɛ dia dui sɔ diayotokimanyiya dia sho mbɔlɔmba ekimanyielo etena kahomamanaso l’ekakatanu ekina. Ndo nto, tatɔfɔnyake pondjo dia sho bu l’ohomba w’alako wa lo Bible l’ɔtɛ wambotokambɛ Jehowa l’edja k’ɛnɔnyi efula. Ndo teye dia Jehowa ayotongola naka tambondja. Sho pombaka mbetawɔ engwelo kɛsɔ dia sho ndjalowanya. Kɛnɛ koleki ohomba ele, Shɛso lele l’olongo ayongaka kâmɛ la so nshi tshɛ paka naka tekɔ kâmɛ la nde. Jehowa mɛnaka kɛnɛ tshɛ kele la nkɛtɛ l’oyango wa mfuta ekambi ande wele la kɔlamelo. Nde mbakimanyiyaka lo ntshimbo ya nyuma kande. Jehowa akafute Asa ndo nde ayotofuta sho lawɔ.

[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 9]

Jehowa futaka ekambi ande tshɛ wele la kɔlamelo wayanga ekimanyielo ka lo nyuma

[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 10]

Dihonga diekɔ ohomba dia nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ lo washo wa Jehowa