Nyu nyakakidiama

1. Awui akɔna wa kɔlɔ wakatotanaka Nɛhɛmiya l’ɔkɔngɔ wa nde nkalola la Jɛrusalɛma? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

ASE Jɛrusalɛma wekɔ lo nsawola. Akambo amɔtshi wa kɔlɔ wekɔ lo salema lo tɛmpɛlɔ. Ase Lɛwi wambotshika ɛkɛndɛ awɔ. Lo dihole dia vɔ nɔmbɔla ɔtɛmwɛlɔ waki Nzambi, dikumanyi wekɔ lo minda okanda Lushi l’ekila. Ase Isariyɛlɛ efula wekɔ lo ntshukana l’anto wele bu ase Juda. Ɔsɔ ekɔ awui amɔtshi wa kɔlɔ wakatotanaka Nɛhɛmiya etena kakandakalola la Jɛrusalɛma yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ w’ɔnɔnyi wa 443 N.T.D.​—Neh. 13:6.

2. Ngande wakayokoma Isariyɛlɛ wodja wakakidiama?

² Isariyɛlɛ aki wodja wakayakimɔ le Nzambi. L’ɔnɔnyi wa 1513 N.T.D., ase Isariyɛlɛ wakɔshi yɛdikɔ ya salaka lolango laki Jehowa. Vɔ wakate ɔnɛ: “Tayutsha aui tshe wakati [Jehowa].” (Etum. 24:3) Ɔnkɔnɛ, Nzambi akaakidia ndo akawaetɛ wodja ande wakasɔnama. Ande diɛsɛ dia laande diaki la wɔ lee! Ɛnɔnyi akumi anɛi l’ɔkɔngɔ, Mɔsɛ akawaohola ɔnɛ: “Nyu nyeli wudja w’ekila le [Jehowa, Nzambi k]anyu. [Jehowa, Nzambi k]anyu, akanyosonola dia nyu ndjala wudja andi hita l’atei a wedja tshe weli ladiku dia kete.”​—Euh. 7:6.

3. Ngande waki lonyuma l’ase Juda etena kakakalola Nɛhɛmiya mbala ka hende la Jɛrusalɛma?

³ Lonyangu ko, yɛdikɔ yakɔshi ase Isariyɛlɛ oma l’etatelo ya monga wodja waki Nzambi wakasɔnama kotetemala. Kaanga mbele anto amɔtshi wakakambɛka Nzambi wakikɔ, ase Juda efula wakatetemala ndjakiyanya dia monga ekila, lo dihole dia vɔ ndeka ndjakiyanya dia nsala lolango laki Nzambi. Koko etena kakakome Nɛhɛmiya la Jɛrusalɛma mbala ka hende, suke l’ɛnɔnyi lokama wakete la ntondo k’atshikadi w’ase Juda waki la kɔlamelo nkalola oma lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna dia nyomotolola ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Mbala kɛsɔ nto, wodja w’otondo wakɛnya ohetoheto awɔ l’akambo wa lo nyuma.

4. Awui akɔna wayangaso nsɛdingola wakoka tokimanyiya dia sho ntetemala monga ekila la ntondo ka Jehowa?

⁴ L’ɛnyɛlɔ k’ase Isariyɛlɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa lo tshɛ kawɔ wakakidiama oma le Nzambi. Oyadi Akristo w’akitami kana “olui a woke w’anto,” vɔ tshɛ wekɔ ekila ndo wakakitshama dia kambaka olimu wa laande. (Ɛny. 7:9, 14, 15; 1 Kɔr. 6:11) Ndooko onto la l’atei aso lakombola nshisha diɛsɛ diande dia ntetemala monga ekila la ntondo ka Nzambi oko wakashisha ase Isariyɛlɛ. Kakɔna kakoka tokimanyiya diaha dui sɔ tokomɛ, l’oyango wa sho ntshikala ekila ndo Jehowa ntetemala nkamba la so l’olimu ande? Lo sawo nɛ, tayanga nsɛdingola awui anɛi w’ohomba waleka tɛkɛtama lo tshapita 13 ya mukanda wa Nehemiya anɛ: 1) Mbewɔ lɔngɛnyi la kɔlɔ, 2) nsukɛ tɛdikɔ ta teokrasi, 3) mbetsha wahɔ wa Diolelo lo dihole dia ntondo ndo 4) nkokɛ lonto layɛ l’Okristo. Nyɛsɔ tɔsɛdingole awui anɛ ɔtɔi l’ɔtɔi.

MBEWƆ LƆNGƐNYI LA KƆLƆ

5, 6. Eliyashiba nde la Tobiya akiwɔ, ndo lande na ondo kakiwɔ la diɔtɔnganelo dia dimɛna lam’asawɔ?

⁵ Adia Nehemiya 13:4-9. Sho ningama la tɔsɛngiya ta kɔlɔ, diakɔ diele keema ɔtɔmbɔ l’esɔ dia sho ntetemala monga ekila. Tɔshi ɛnyɛlɔ kaki Eliyashiba nde la Tobiya. Eliyashiba aki ɔlɔmbɛdi wa laadiko ndo Tobiya aki ose Amɔna ndo ondo ɔlɔhɛ etena kakalɔmbwamaka Judeya oma le ase Pɛrɛsiya. Tobiya nde l’asekande wakalɔshaka welo wakadjaka Nɛhɛmiya dia mbika mpele dia Jɛrusalɛma. (Neh. 2:10) Ase Amɔna komonga la lotshungɔ la mbɔtɔ lo tɛmpɛlɔ. (Euh. 23:3) Ko laasɔ, lande na kakahombe Eliyashiba laki ɔlɔmbɛdi wa laadiko nyangɛ Tobiya dihole dia nde ndjɔlɛka lo mɛsa wa lo dihole di’olelo dia lo tɛmpɛlɔ?

⁶ Tobiya nde la Eliyashiba wakayonga la diɔtɔnganelo dia ma ma lam’asawɔ. Tobiya nde l’ɔnande Jehohanana wakatshuke ase Juda, ndo ase Juda efula wakatɛkɛtaka dimɛna lo dikambo dia Tobiya. (Neh. 6:17-19) Okana ɔmɔtshi waki Eliyashiba akatshuke ɔnaki Sanabalata, laki nguvɛrnɛrɛ ka Samariya ndo laki ɔngɛnyi wa ma ma waki Tobiya. (Neh. 13:28) Diɔtɔnganelo diaki lam’asawɔ sɔ mɛnyaka lande na kaketawɔ Eliyashiba laki ɔlɔmbɛdi wa laadiko dia onto lele bu ombetawudi ndo laki ɔndɔshi ndjonga la shɛngiya le nde. Koko Nɛhɛmiya akɛnya kɔlamelo yande otsha le Jehowa lo ntondja diangɔ tshɛ diaki Tobiya oma lo tɛmpɛlɔ.

7. Ngande wewɔ dikumanyi ndo ase etshumanelo akina dia mfukutanya okidiamelo awɔ la ntondo ka Jehowa?

⁷ Oko weso anto wakayakimɔ le Nzambi, sho pombaka ntondotondo namaka kɔlamelo yaso le Jehowa nshi tshɛ. Naka sho mpindola atɔndɔ ande wendana la lɔkɛwɔ, kete hatototshikala ekila la ntondo kande. Hatohombe pondjo mbetawɔ dia diɔtɔnganelo dia l’ase nkumbo tokonya dia mɔnyɔla atɔndɔ wa lo Bible. Dikumanyi di’Akristo wekɔ lo nɔmbwama la tokanyi taki Jehowa, koko aha takiwɔ hita. (1 Tim. 5:21) Dikumanyi keketshamaka dia nsɛna wolo dia mbewɔ diaha kaanga ɛngɔ ɔtɔi ndjakonya diaha vɔ mbetawɔma le Nzambi.​—1 Tim. 2:8.

8. Kakɔna kahomba ekambi waki Jehowa tshɛ wamboyakimɔka le nde mbohɔka lo dikambo lɔngɛnyi?

⁸ Sho pombaka mbohɔ ɔnɛ “lɔngɛnyi la kɔlɔ ndanyaka mbekelo y’ɛlɔlɔ.” (1 Kɔr. 15:33) Ase nkumbo yaso amɔtshi mbeyaka monga la shɛngiya ya kɔlɔ lo nsɛnɔ yaso. Lo mɛtɛ, Eliyashiba akatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna lo woho wakandasukɛ Nɛhɛmiya dia mbika mpele dia Jɛrusalɛma. (Neh. 3:1) Koko l’etena kɛmɔtshi, mɛnamaka dia tɔsɛngiya ta kɔlɔ t’oma le Tobiya nde l’anto akina takayokonyaka Eliyashiba dia nde mbɛkɔ Jehowa. Angɛnyi w’amɛna tokeketshaka dia sho ndjasha l’awui wa lo nyuma wele oko wadielo wa Bible, wɔtwɛlɔ wa nsanganya y’Akristo ndo olimu w’esambishelo. Sho ngɛnangɛnaka ndo mandolaka ase nkumbo yaso watokeketsha dia sho nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ.

NSUKƐ TƐDIKƆ TA TEOKRASI

9. Lande na kakayofukutanaka awui wendana la wokelo wa tɛmpɛlɔ, ndo waa na wakalongola alako wa wolo oma le Nɛhɛmiya?

⁹ Adia Nehemiya 13:10-13. Mɛnamaka di’anto tshɛ wakakimɔka weshasha dikambo dia wokelo wa tɛmpɛlɔ, koko vɔ wakayotshikaka nsala dui sɔ etena kakakalola Nɛhɛmiya la Jɛrusalɛma. Laadiko dia laasɔ, ase Lɛwi wakatshike ɛkɛndɛ awɔ ndo wakatatɛ ndjasha l’elimu awɔ hita. Nɛhɛmiya akasha emboledi alako wa wolo l’ɔtɛ wa dikambo sɔ, koko vɔ kɔmɛmba ɛkɛndɛ awɔ lo yoho yahombama. Vɔ kɔkɔngɔlaka tenyi dia dikumi ndo kokeketshaka anto dia tshɔka lo tɛmpɛlɔ oko akawalongola ɔkɛndɛ. (Neh. 12:44) Ɔnkɔnɛ, Nɛhɛmiya akayɔsa tɛdikɔ dia tenyi dia dikumi ntatɛ kɔngɔma. Nde akasɔnɛ apami wele la kɔlamelo dia vɔ mendaka elimu wakakambemaka lo tɛmpɛlɔ ndo akambo akina wakahombe salema otsha la ntondo.

10, 11. Diɛsɛ diakɔna diele l’ekambi waki Nzambi lo woho wasukɛwɔ ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ?

¹⁰ Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo dikambo sɔ? Sho pombaka mbohɔka dia tekɔ la diɛsɛ dia tombolaka Jehowa la diangɔ diaso dia nɛmɔ. (Tuk. 3:9) Etena kakimɔso weshasha dia nsukɛ olimu ande, ekɔ oko tekɔ lo mbisha Jehowa yema tshitshɛ oma lo kɛnɛ kele kande. (1 Ek. 29:14-16) Hatohombe mfɔnya ɔnɛ paka sho mbokimwe efula, koko naka tekɔ la nsaki, kete sho tshɛ kokaka nkimɔ weshasha.​—2 Kɔr. 8:12.

¹¹ L’edja k’ɛnɔnyi efula, nkumbo kɛmɔtshi wakelɛka wadi l’omi amɔtshi waki ambatshi mboka wa laande dia tɔlɛka la wɔ yangɔ suke la lomingu tshɛ. Kaanga mbaki nkumbo kɛsɔ l’ana enanɛi, mama ka nkumbo akate ate: “Sho kokotshaka alɔnga ahende, ndooko kayotoshisha.” Kɛnɛ kakatawashaka lo lomingu kɛsɔ kakɛnamaka oko tshitshɛ, koko lowando laki la wɔ laki efula. Lo wedi awɔ, atshukanyi asɔ waki tshondo y’ɔtshɔkɔ le ase nkumbo kɛsɔ. Ɛtɛkɛta awɔ w’ekeketshelo ndo woho wakawaakɔndɔlɛka ɛlɔlɔ w’oma l’olimu awɔ w’esambishelo akakimanyiya ana wa lo nkumbo kɛsɔ dia vɔ mpama lo nyuma. L’ɔkɔngɔ diko, ana asɔ tshɛ wakayokambaka olimu wa lo tena tshɛ.

12. Ɛnyɛlɔ kakɔna ka dimɛna kasha dikumanyi l’atei w’etshumanelo?

¹² Wetshelo okina wakondjaso ele: L’ɛnyɛlɔ ka Nɛhɛmiya, dikumanyi wekɔ lo mbisha ɛlɔmbwɛlɔ lo nsukɛ tɛdikɔ ta teokrasi. Anto akina wa l’etshumanelo kondjaka wahɔ oma l’ɛnyɛlɔ kawɔ. Lo kɛnɛ kendana la dui sɔ, dikumanyi mbokoyaka ɛnyɛlɔ kaki ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ. Nde akasukɛka ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ndo akashaka ɛlɔmbwɛlɔ ka shikaa. Ɛnyɛlɔ, nde akasha ase Kɔrɛtɔ alako efula wɛnya woho wakawahombaka nkimɔ weshasha.​—1 Kɔr. 16:1-3; 2 Kɔr. 9:5-7.

MBETSHA AKAMBO WA LO NYUMA LO DIHOLE DIA NTONDO

13. Lo woho akɔna waki ase Juda amɔtshi kɔnɛmiyaka Lushi l’ekila?

¹³ Adia Nehemiya 13:15-21. Naka sho ndeka ndjasha l’oweso wa lomombo la l’emunyi, kete lonyuma laso layotɔlaka yema yema. Lo ndjela Etumbelu 31:13, Lushi l’ekila la lomingu la lomingu lakoholaka ase Isariyɛlɛ ɔnɛ vɔ wekɔ wodja wakakidiama. Vɔ wakahombaka nkamba la Lushi l’ekila dia nsala ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo, nɔmba Jehowa, ndo kanaka yimba lo Ɛlɛmbɛ ande. Koko anto efula wa lo nshi ya Nɛhɛmiya wakɔsaka Lushi l’ekila lɔsɔ oko lushi ko lushi, mbuta ate lushi lakokawɔ munda okanda. Le wɔ, akambo wa lo nyuma waki lo dihole dia hende. Etena kakandɛnyi akambo asɔ, Nɛhɛmiya akayɔsa yɛdikɔ ya dihaka asoko w’osomba Lushi la samalo la dikɔlɔ, l’oyango wa nshimba amundji w’okanda dia vɔ ndjofukutanya Lushi l’ekila.

14, 15. a) Kakɔna kakoka tokomɛ naka hatongi la wɛdimo lo woho wayashaso l’elimu aso wa l’emunyi? b) Ngande wakokaso mbɔtɔ lo lushi la momuya laki Nzambi?

¹⁴ Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɛnyɛlɔ kaki Nɛhɛmiya? Wetshelo wakondjaso ele, sho pombaka monga la wɛdimo lo woho wayashaso l’awui aso wa l’emunyi. Naka hatosadi ngasɔ, kete yimba yaso kokaka ndjekɔ kana ngandji kaso ndjokahanyema, djekoleko naka sho ndekaka nanga olimu aso wa l’emunyi. Tohɔ ɔhɛmwɛlɔ waki Yeso wendana la nkambɛ ewandji ehende olimu. (Adia Mateo 6:24.) Tolembete dia Nɛhɛmiya aki l’ekondjelo. Ko ngande wakandakambe la wenya ande la Jɛrusalɛma? (Neh. 5:14-18) Lo dihole dia nde ndjasha l’awui w’okanda kaamɛ l’ase Tura kana l’anto akina, nde akayakimɔ la wolo ande tshɛ dia nkimanyiya anango ndo nsala awui akina wakakimanyiya dia lokombo laki Jehowa kidiama. Woho akɔ waamɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, dikumanyi ndo ekambi wakimanyiya ndjashaka la wolo awɔ tshɛ dia nsala akambo lo wahɔ w’ase etshumanelo ndo anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ mbangɛnangɛnaka l’ɔtɛ wa kɛnɛ kasalawɔ kɛsɔ. Etombelo wonga la dui sɔ ele, ngandji, wɔladi, ndo ekokelo mongaka l’atei w’ekambi waki Nzambi.​—Ezek. 34:25, 28.

¹⁵ Kaanga mbahayɔlɔmbama Akristo dia nɛmiya Lushi l’ekila, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ totɛka ɔnɛ “lushi la momuya lekekɔ dikambo di’ekambi waki Nzambi.” Nde akakotsha ate: “Onto lambɔtɔ lo momuya ka Nzambi ambomuya oma l’elimu ande oko wakomuya Nzambi oma l’elimu ande.” (Hɛb. 4:9, 10) Oko weso Akristo, sho kokaka mbɔtɔ lo lushi la momuya laki Nzambi lo kambaka lo yoho yɔtɔnɛ la sangwelo diande l’okitanyiya. Onde wɛ nangaka ndo mbetshaka Ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo, nsanganya ya l’etshumanelo ndo olimu w’esambishelo lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ layɛ? Sho pombaka nsɛna wolo la ntondo k’owandji aso w’olimu ndo ka wanɛ wanda la so okanda, djekoleko naka vɔ todjɛka wekamu dia sho mbetsha awui wa lo nyuma lo dihole dia ntondo. Diakɔ diele l’ɛnyɛlɔ kaki Nɛhɛmiya, sho pombaka ‘diha asoko w’osomba ndo mbitshanya ase Tura’ lo yoho ya didjidji, l’oyango wa sho mbetsha awui wa lo nyuma lo dihole dia ntondo ndo ndeka mbidja yimba l’akambo w’ekila. Lam’ele sho takakidiama, ayonga dimɛna sho ndjambola ɔnɛ: ‘Onde yoho yami ya lɔsɛnɔ mɛnyaka dia lakakitshama lo dihole dia laande oma le Jehowa dia ndjasha tshɛ l’olimu ande?’​—Mat. 6:33.

NKOKƐ LONTO LAYƐ L’OKRISTO

16. Ngande wakashisha ase Isariyɛlɛ lonto lawɔ la wodja wakakidiama lo nshi ya Nɛhɛmiya?

¹⁶ Adia Nehemiya 13:23-27. Lo nshi ya Nɛhɛmiya, ase Isariyɛlɛ efula wakatshukaka wamato w’ase wedja. Etena kakandatshu mbala ka ntondo la Jɛrusalɛma, Nɛhɛmiya akatshu la mukanda w’oma le dikumanyi wakɛnyaka di’ose Isariyɛlɛ hahombe ntshukana l’ose wodja. (Neh. 9:38; 10:30) Koko ɛnɔnyi yema tshitshɛ oma laasɔ, Nɛhɛmiya akayotanaka di’ase Juda asɔ wambotshuka, aha tsho ase wedja, koko wamboshisha ndo lonto lawɔ la wodja wakakidiama oma le Nzambi. Ondo ana wakahombe ase wedja asɔ ndjota totoweya mbadia ndo ntɛkɛta ɔtɛkɛta wa Hɛbɛru. Ko etena kotowola, onde vɔ wotoyeya ɔnɛ vɔ wekɔ ase Isariyɛlɛ? Shi ondo vɔ wotoyɔfɔnya ɔnɛ vɔ wekɔ ase Ashidɔdɛ, Amɔna kana ase Mɔaba? Onde vɔ wotoyeya ɛlɛmbɛ waki Nzambi lam’ele vɔ kombeyaka ntɛkɛta ɔtɛkɛta wa Hɛbɛru? Ngande wotowoyeya Jehowa ndo nsɔna dia mbokambɛ etena kele ambutshi awɔ wakatɛmɔlaka tozambizambi ta kashi? Yɛdikɔ y’ohomba efula yakahombe mbɔsama ndo kɛsɔ mbakasale Nɛhɛmiya.​—Neh. 13:28.

17. Kakɔna kahomba ambutshi nsala dia nkimanyiya anawɔ vɔ monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Jehowa?

¹⁷ Ɛlɔ kɛnɛ, ambutshi pombaka mbɔsa yɛdikɔ yahombama dia nkimanyiya anawɔ dia vɔ monga Akristo wa mɛtɛ. Ambutshi koka ndjambola ɔnɛ: ‘Polo lo yɛdikɔ yakɔna yatɛkɛta anami “ɔtɛkɛta wa pudipudi” w’akambo wa mɛtɛ? (Zef. 3:9) Onde asawo w’anami mɛnyaka dia vɔ wekɔ la lomba laki Nzambi ko kana la l’andja ɔnɛ?’ Koko, tɔkɔmɔke esadi naka wɛ mɛnaka dia wɛ aakahombe nyomoyalowanya dia nkimanyiya anayɛ. Nɔmbaka etena k’otale dia mbeya ɔtɛkɛta ɔmɔtshi, djekoleko naka sho ningama l’akambo wakoka tekola yimba. Tanyohɛke di’ananyu wekɔ nshi tshɛ la ntondo ka tɔsɛngiya ta kɔlɔ. Diakɔ diele la solo dia lotutsha tshɛ, kamba la Ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo ndo la waaso akina dia nkimanyiya ɔnayɛ dia nde monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Jehowa. (Euh. 6:6-9) Kolekake mbika epole ɔsɛkɛ lo ɛlɔlɔ wakoka anayɛ nkondja naka vɔ ndjanganya l’andja ɔnɛ waki Satana. (Jni. 17:15-17) Ndo nto, kosalake la wolo dia munanda etema w’anayɛ.

18. Lande na kele ambutshi mbahomba ndeka nkimanyiya anawɔ dia vɔ kambɛ Jehowa?

¹⁸ Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, ɔna ndamɛ mbahomba mbɔsa yɛdikɔ ya nkambɛ Nzambi kana bu. Koko ekɔ awui efula wakoka ambutshi nsala. L’atei w’awui asɔ mbele ndo monga ɛnyɛlɔ k’oshika le ana, mbadjɛ elelo wahombama ndo kɛtshanyaka la wɔ etombelo wakokawɔ nkondja oma lo tɛdikɔ tɔsawɔ. Ambutshi le, nyeye dia ndooko onto lakoka nkimanyiya ananyu dia vɔ nkambɛ Jehowa kana ndjakimɔ le nde ko nyoleka. Vɔ wekɔ l’ohomba w’ekimanyielo kanyu dia vɔ nkondja ndo nkokɛ lonto lawɔ l’Okristo. Ɔnkɔnɛ, sho tshɛ onto l’onto pombaka ndjalama wolo diaha nshisha ‘ahɔndɔ aso’ wa didjidji, mbuta ate waonga ndo atɔndɔ wateyanya oko ambeki wa Kristo.​—Ɛny. 3:4, 5; 16:15.

NZAMBI AKAWOHƆ “OLOLO”

19, 20. Kakɔna kahombaso nsala dia Jehowa tohɔ “ololo”?

¹⁹ Malaki laki ɔprɔfɛta ɔmɔtshi wa lo nshi ya Nɛhɛmiya akɛnya ɔnɛ “buku di’euhwelu diakafundama . . . lu dikambu dia wane wakuki Jehowa woma, ndu waketawo lukumbu landi.” (Mal. 3:16, 17) Nzambi hohɛki pondjo wanɛ wawoka wɔma l’otema ɔtɔi ndo wɛnya ngandji kokawɔ lokombo lande.​—Hɛb. 6:10.

²⁰ Nɛhɛmiya akalɔmbɛ ate: “Nzambi kami li, umbuho ololo.” (Neh. 13:31) L’ɛnyɛlɔ ka Nɛhɛmiya, nkombo yaso yayofundama lo dibuku dia Nzambi di’eohwelo naka sho ntetemala mbewɔ lɔngɛnyi la kɔlɔ, nsukɛ tɛdikɔ ta teokrasi, mbetsha akambo wa lo nyuma lo dihole dia ntondo ndo nkokɛ lonto laso l’Okristo. Nyɛsɔ sho tshɛ ‘totetemale ndjasɛdingolaka dia mbeya kana tekɔ la mbetawɔ.’ (2 Kɔr. 13:5) Naka sho namaka diɔtɔnganelo diele lam’asaso la Jehowa, kete nde ayotohɔ “ololo.”