“Ambetshi a amboka” wekɔ kaamɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ
“Asi wedja wayuyala ekambi anyu wa dikambo ndu wa lu dikambo di’elua. Nyu nyayetama elombedi wa [Jehowa].”—IZA. 61:5, 6.
NGANDE WAYOYOKADIMOLA?
Anto efula ngande wɔsawɔ angɛndangɛnda ɛlɔ kɛnɛ, ko Bible atatɔ lo dikambo sɔ?
Leeta lakɔna lashaso anto wa lo wedja tshɛ?
Lo yoho yakɔna yambotoshila monga l’andja wahɔsama anto oko angɛndangɛnda?
1. Ngande wɔsa anto amɔtshi ase wedja, ndo lande na kele tshelo shɔ bu dimɛna?
OKO wakatadiɛnyi lo sawo dietshi, anto amɔtshi kambaka la tshɛkɛta “asi wedja” dia mɔnyɔla, nsɔka ndo ntɛnga anto akina. Koko mfɔnya di’anto wa lo wodja aso ndeka anto wa lo wedja ekina ekɔ tshelo yɛnya dia hatɔlɛmiya anto akina. Ndo nto, tshelo shɔ mɛnyaka dia tatashidimikɔ ndo hateye akambo. Dibuku Les races humaines (lo Angɛlɛ) mbutaka ɔnɛ: “Oko wadiɛnya Bible, anto tshɛ wa l’andja w’otondo wekɔ anto l’ɔnango.” Kaanga mbakoka onto l’ɔnango ntshikitana lo toho tɔmɔtshi, vɔ wekɔ paka onto l’ɔnango.
2, 3. Naa kanyi ya Jehowa lo dikambo di’angɛndangɛnda?
2 Oyadi dihole diakɔna diodjashiso, ase wedja wekɔ l’atei aso. Ngasɔ mbakidiɔ kaanga lo nshi y’ase Isariyɛlɛ wedjedja wele, lo tshimbo ya sheke y’Ɛlɛmbɛ, waki la diɔtɔnganelo dia laande la Jehowa Nzambi. Kaanga mbele anto waki komonga ase Isariyɛlɛ wa lootɔ kondjala la lotshungɔ la nsala akambo amɔtshi, ase Isariyɛlɛ wa lootɔ wakahombaka mbasalɛ akambo la dilɛmiɛlɔ ndo la losembwe. Ande ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka sho ndjela lee! Shɔnɔdi kana mbekelo ka kananɛ kɔlɔ bu la dihole l’atei w’Akristo wa mɛtɛ. Lande na? Nɛ di’ɔpɔstɔlɔ Petero akate ate: “Lo mɛtɛ, dimi lamboshihodia dia Nzambi keema la shɔnɔdi, koko lo wedja tshɛ, onto lawoka wɔma ndo lasala akambo w’ɛlɔlɔ mbetawɔmaka le nde.”—Etsha 10:34, 35.
3 Ase wedja waki l’Isariyɛlɛ wedjedja wakakondjaka wahɔ oma lo diɔtɔnganelo dia dimɛna diaki lam’asawɔ l’ase Isariyɛlɛ wa lootɔ. Dui sɔ diakakɛnɛmɔlaka kanyi ya Jehowa oko wakayoditɛkɛtaka ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ ɛnɔnyi efula l’ɔkɔngɔ etena kakandambola lo dikambo dia Jehowa ate: “Onde nde ekɔ Nzambi k’ase Juda ato? Shi nde ekɔ ndo Nzambi k’ase wedja? Eelo, nde ekɔ ndo Nzambi k’ase wedja.”—Rɔmɔ 3:29; Jɔɛ. 2:32.
4. Lande na kakokadiɔ mbutama ɔnɛ lo “Isariyɛlɛ wa Nzambi,” angɛndangɛnda bu?
4 Oma lo tshimbo ya sheke y’oyoyo, etshumanelo k’Akristo w’akitami kakayɔhɛnaka Isariyɛlɛ wa lootɔ dia monga wodja wele la diɔtɔnganelo dia laande vɔ la Nzambi. Vɔ wakayelamɛka ɔnɛ “Isariyɛlɛ wa Nzambi.” (Ngal. 6:16) Oko wakadiɛnya Pɔɔlɔ, lo wodja w’oyoyo ɔsɔ, ndoko otshikitanu wele “lam’asa ose Ngirika la ose Juda, onto lakahema ohekele la onto laki kombahema ohekele, ɔngɛndangɛnda la Skutiya, mfumbe la onto lele la lotshungɔ, koko Kristo ekɔ akambo tshɛ lo tshɛ.” (Kɔl. 3:11) Lo yoho shɔ mbataso ɔnɛ lo etshumanelo k’Akristo w’akitami, angɛndangɛnda bu.
5, 6. a) Lande na kakoka anto amɔtshi ndjaoka ambola etena kadiawɔ Izaya 61:5, 6? b) Waa na wele “elombedi wa [Jehowa]” ndo waa na wele “asi wedja” watɛkɛtama lo Izaya? c) Kakɔna kasala elui akɔ ehende kaamɛ?
5 Koko anto amɔtshi mbeyaka ndjaoka ambola etena kɛnawɔ ɛtɛkɛta wele lo Izaya 61, lɛnɛ atanema prɔfɛsiya katakotshama lo dikambo di’etshumanelo k’Akristo. Divɛsa 6 tɛkɛtaka dia wanɛ wayokamba oko “elombedi wa [Jehowa].” Koko divɛsa 5 tɛkɛtaka dia “asi wedja” wayokamba kaamɛ la “elombedi” akɔ. Ngande wakokaso nshihodia dui sɔ?
6 “Elombedi wa [Jehowa]” esɔ wekɔ Akristo w’akitami “wanɛ wolɔ lo eolwelo ka ntondo” ndo vɔ “wayoyala ɛlɔmbɛdi waki Nzambi ndo waki Kristo, ndo vɔ wayolɛ kaamɛ la nde oko nkumi ya dikanga l’edja k’ɛnɔnyi kinunu.” (Ɛny. 20:6) Laadiko dia laasɔ, Akristo akina efula wa kɔlamelo wekɔ l’elongamelo ka nsɛna la nkɛtɛ. Lam’ele vɔ bu l’atei w’Isariyɛlɛ waki Nzambi, lo yoho ya didjidji, vɔ mbɔsamaka oko ase wedja. L’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ, vɔ wekɔ lo nsukɛ ndo wekɔ lo nkamba kaamɛ la “elombedi wa [Jehowa]” oko ‘ekambi wa dikambɔ’ wa lo ‘dikambɔ di’elowa.’ Vɔ wekɔ lo nkimanyiya Akristo w’akitami dia mbisha Nzambi lotombo lo nsambisha ndo lo mbetsha anto akina akambo wa mɛtɛ. Oyadi Akristo w’akitami kana “ɛkɔkɔ ekina,” vɔ tshɛ wekɔ lo nkimanyiya anto w’etema ɛlɔlɔ walanga kambɛ Nzambi pondjo pondjo la ngandji tshɛ.—Jni. 10:16.
TEKƆ “AMBETSHI A MBOKA” OKO ABRAHAMA
7. Lo ngande wele Akristo wa nshi nyɛ oko Abrahama ndo oko apami akina wa kɔlamelo wa lo nshi y’edjedja?
7 Oko wakatadiɛnyi lo sawo dietshi, Akristo wa mɛtɛ wekɔ oko angɛndangɛnda kana ambetshi a mboka l’andja wa kɔlɔ waki Satana ɔnɛ. Lo dikambo sɔ, vɔ wekɔ lo ndjela ɛnyɛlɔ k’apami wa kɔlamelo wa lo nshi y’edjedja, mbidja ndo Abrahama lakate ate vɔ “waki angɛndangɛnda la ambetshi a mboka lo wodja.” (Hɛb. 11:13) Oyadi elongamelo kakɔna kele la so lo nshi yayaye, tekɔ la diɛsɛ dia monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Jehowa l’ɛnyɛlɔ k’Abrahama. Jakɔba akate dia “Abrahama aki la mbetawɔ le Jehowa ko nde akɔsama oko onto ɔlɔlɔ, ndo nde akayokoma lo mbelamɛ ɔnɛ: ‘Ɔngɛnyi wa Jehowa.’”—Jak. 2:23.
8. Daka diakɔna diakalongola Abrahama, ndo eshikikelo kakɔna kaki lande?
8 Nzambi akalake ɔnɛ lo tshimbo y’Abrahama ndo ya tokanula tande, nkumbo tshɛ ya la nkɛtɛ yayɔtshɔkwama. (Adia Etatelo 22:15-18.) Kaanga mbakahombe prɔfɛsiya kɛsɔ ndjokotshama l’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’Abrahama, nde aki la mbetawɔ ɔnɛ tɔ kayokotshama. L’edja tshɛ ka lɔsɛnɔ lande, nde la nkumbo kande wakatekekɔka lo dihole la dihole. Koko lo tena sɔ tshɛ, Abrahama akatetemala monga ɔngɛnyi wa Jehowa.
9, 10. a) Lo toho takɔna takokaso mbokoya Abrahama? b) Leeta lakɔna lahombaso mbelɛ anto akina?
9 Kaanga mbakinde kombeyaka edja ka ngande kakandahombe nkonga di’elongamelo kande kotshama, ngandji kakokaka Abrahama Jehowa ndo ohetoheto waki la nde kokitakita. Lam’ele nde akatetemala mbohɔ dia nde aki ɔngɛndangɛnda, nde kokombola monga la lɔsɛnɔ la kawotake wate kana oko nde aki kanga ngelo. (Hɛb. 11:14, 15) Shi ayonga dui dia lomba dia sho ndjela ɛnyɛlɔ kaki Abrahama, lo monga la lɔsɛnɔ l’ɔsɛlɛngɛ lo dihole dia ndeka ndjakiyanya dia monga la lomombo la l’emunyi, dihole dimɔtshi dia laadiko l’andja ɔnɛ kana la olimu wa kawotake? Lande na kɛnaso paa dia monga la lɔsɛnɔ la kawotake lo dikongɛ nɛ di’omusu diayanga nanyema kem’edja? Lande na kahombaso ndjasha l’akambo wahakɔhɛ mbeta ndo nshila nɛmɔ? Oko wakidiɔ le Abrahama, tekɔ lo kongɛ ɛngɔ kɛmɔtshi koleki diangɔ tshɛ nɛmɔ la fwa. Sho pombaka monga la solo dia lotutsha lo nkonga edja ndo lam’ayokotshama elongamelo kaso.—Adia Rɔmɔ 8:25.
10 Jehowa aakatetemala nɔmba anto wa lo wedja tshɛ dia vɔ tshɔkwama lo tshimbo ya kanula y’Abrahama. “Elombedi wa [Jehowa]” ndo ɛkɔkɔ ekina wele “asi wedja” wekɔ lo nsambisha anto wa l’andja w’otondo lo ɛtɛkɛta ndekana 600 ɔnɛ Nzambi ekɔ lo nyelɛ dia nyu ndjɔtshɔkwama.
TOOKE ANTO WA LO WEDJA TSHƐ NGANDJI
11. Kakɔna kakasale Sɔlɔmɔna lo dikambo di’ase Isariyɛlɛ ndo dia wedja ekina?
11 Lo osapwelo wa tɛmpɛlɔ wakasalema lo 1026 N.T.D., ndo lo yoho yɔtɔnɛ la daka diaki Jehowa le Abrahama, Sɔlɔmɔna akɛnyi di’anto w’oma lo wedja tshɛ wakaye dia ndjotombola Jehowa. Nde akalɔmbɛ oma k’ɛse otema ate: “Naka ongendangenda waha usi Isariyele ayuya uma lu kete y’etali dikambu dia lukumbu laye (ne dia vo wayuka dia lukumbu laye la wuki, dia lunya laye la wulu, ndu dia lunya laye lusimbwi), lam’ayunduya dia ndjolomba lu luudu lone, kuwukeli l’ulungu lu dihuli diudjashiye. Kutshaki akambu tshe wambukolomba ongendangenda, dia wedja tshe wa la kete mbeya lukumbu laye la nkukaka woma uku wudja aye Isariyele.”—1 Nkum. 8:41-43.
12. Lande na kakoka anto amɔtshi mbɔsa Ɛmɛnyi wa Jehowa oko “asi wedja”?
12 Ose wodja kɛdikɛdi onto ladjasɛ lo wodja ɔmɔtshi waha wawɔ kana lakaye dia ndjodjasɛ lo dihole dimɔtshi. Ngasɔ mbediɔ ndo lo dikambo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Kaanga mbadjasɛwɔ lo wedja efula wa l’andja ɔnɛ, vɔ wekɔ lo nsukɛ paka Diolelo diaki Nzambi ndo dia nkumekanga katɔ Yeso Kristo. Ɔnkɔnɛ, vɔ wekɔ lo nama lomangemange lawɔ l’akambo wa pɔlitikɛ, kaanga mbafɔnya anto akina ɔnɛ vɔ pombaka mbɔtɔ l’akambo wa pɔlitikɛ.
13. a) Ngande wakokaso ntshika mbɔsa anto akina oko “asi wedja”? b) Sangwelo diakɔna diaki la Jehowa oma k’etatelo? Lembetshiya.
13 Mbala efula, ase wedja tshikitanaka l’akanga a ngelo oma l’akambo amɔtshi. Mbeyaka monga ko oma l’ɔtɛkɛta, mbekelo, ɛnamelo, ndo oma lo yoho yawɔ ya ndɔta. Koko akambo wafɔnawɔ l’anto wa lo wedja tshɛ wekɔ ohomba efula ndeka etshikitanu ɛsɔ. L’andja ɔnɛ, onto mbɔsamaka oko angɛndangɛnda l’ɔtɛ wotshikitanyinde l’anto akina lo akambo amɔtshi. Koko naka sho minya yimba l’akambo wotshikitanyiso l’anto akina, kete hatotowaɔsa oko “asi wedja.” Naka anto wa l’andja w’otondo monga paka la lowandji ɔtɔi kana monga lo wodja ɔtɔi, kete ndoko onto layɔsama oko ɔngɛndangɛnda. Sangwelo diaki Jehowa di’oma k’etatelo aki di’anto tshɛ monga nkumbo ɔtɔi l’ɛlɔmbwɛlɔ ka lowandji lande. Onde nshi nyɛ, anto wa l’andja w’otondo kokaka ntshika mbɔsa anto w’oma lo wedja ekina oko angɛndangɛnda?
14, 15. Kakɔna kasala Ɛmɛnyi wa Jehowa oko olui?
14 L’andja ɔnɛ woludi tɔɔ l’anto wele la lokaki ndo wafɔnya ɔnɛ wodja awɔ ndeka w’anto akina, ekɔ dui di’ekeketshelo dia mɛna di’anto amɔtshi mbokaka anto wa lo wedja tshɛ ngandji. Lo mɛtɛ, mbeyaka monga wolo dia ntshika nkɔngɔla anto akina. Yɔnɛ Ted Turner lele osadi wa shɛnɛ ya televiziɔ yelɛwɔ CNN akate lo dikambo di’olimu wakambande l’anto wa tomanamana w’oma lo wedja wotshikitanyi ate: “Nkamba kaamɛ l’anto asɔ ekɔ dui dia diambo efula. Lakayotatɛ mbɔsa anto w’oma lo wedja ekina aha oko ‘angɛndangɛnda,’ koko oko asekami wosangi lami ngelo. Lakayotatɛ mɛna dia bu dimɛna mbelɛ onto ɔnɛ ‘ɔngɛndangɛnda’ ndo lakadje ɔlɛmbɛ di’aha ase olimu ami nkamba la tshɛkɛta ‘ɔngɛndangɛnda,’ oyadi la ngelo kana etena kasawolawɔ. Lo dihole dia mbelɛ anto ɔnɛ angɛndangɛnda, ndeka dimɛna mbaelɛ ɔnɛ ‘anto wa l’andja w’otondo.’”
15 Ɛmɛnyi wa Jehowa ato mbele ndjui y’anto wokoya yoho y’ekanelo ka yimba kaki Nzambi lo dikambo di’anto wa l’andja w’otondo. Vɔ wambeka dia mbɔsa anto oko awaɔsa Nzambi ndo wambotshikitanya ekanelo ndo tokanyi tawɔ lo dikambo di’anto akina. Lo dihole dia mbɔsa anto wa lo wedja ekina oko anto wahawakoke mbɛkɛ otema, mbakɔngɔla kana mbahetsha, vɔ mbɔsaka akambo waatshikitanya ndo akoka w’asekawɔ oko dui dia dimɛna efula. Onde wɛ ambokanaka yimba lo woho wasala Ɛmɛnyi wa Jehowa dui sɔ ndo lo woho wahomba anto tshɛ ntshikitanya ekanelo kawɔ lo dikambo di’anto akina?
ANDJA WAHATƆSAMA ANTO OKO ANGƐNDANGƐNDA
16, 17. Kitshimudi yakɔna yele la ekotshamelo ka Ɛnyɛlɔ 16:16 ndo Danyɛlɛ 2:44 le yɛ?
16 Kem’edja nto, wedja tshɛ wayanga ndɔshana la Yeso Kristo nde la alembe ande wa l’olongo lo ta “dielamɛ lo Hɛbɛru ɔnɛ Aramangɛdɔna.” (Ɛny. 16:14, 16; 19:11-16) Ambeta ɛnɔnyi ndekana 2500, ɔprɔfɛta Danyɛlɛ akasambiyama dia mbuta kɛnɛ kayokomɛ mandji y’anto etena kayowoyanga dia ndɔsha Diolelo diaki Nzambi ate: “Lu nshi ya khumi ya dikanga yako, [Nzambi] leli l’ulungu ayutundja diulelu diahalanaki pundju. Dio hadiuyala l’okongo a wudja ukina. Dio diayulanya waulelu ako tshe, diayâshila ushiki, ku dio diame diayushikikala pundju.”—Dan. 2:44.
17 Ohokanyiya kitshimudi yayonga la ekotshamelo ka prɔfɛsiya kɛsɔ le yɛ. Elelo wa wedja wakonya di’anto amɔtshi mbɔsama oko angɛndangɛnda hawotonga nto. Kaanga mbayotetemala anto ntshikitana l’akambo amɔtshi, dui sɔ diayɛnya etshikitanu wa diambo wayosala Nzambi lo etongelo kande. Akambo w’amɛna wa lo nshi yayaye asɔ pombaka ntshutshuya ɔmɔmɔ la l’atei aso dia nsala kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala dia ntombola Jehowa Nzambi Otungi aso.
18. Ɛnyɛlɔ kakɔna kɛnya di’Ɛmɛnyi wa Jehowa hawɔshi anto akina oko “asi wedja”?
18 Onde ekɔ mɛtɛ di’anto wa l’andja w’otondo hawotɔsa anto akina nto oko angɛndangɛnda? Eelo, kotamba kolembɔ dui sɔ diayosalema. Kaanga nshi nyɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa hawɔshi anto akina oko “asi wedja.” Ɛnyɛlɔ atete edja, Bɛtɛlɛ mɔtshi ya totshitshɛ ya lo wedja ɛmɔtshi yosanganyemi dia Bɛtɛlɛ ya lo wedja ekina ntatɛ nɔmbɔla olimu w’esambishelo ka Diolelo wakambema lo wedja akɔ. (Mat. 24:14) Tɛdikɔ tɔsɔ mɛnyaka di’Ɛmɛnyi wa Jehowa hawodje yimba l’elelo wa wedja. Ɔsɔ ekɔ djembetelo kina yɛnya dia Yeso Kristo lele Nkumekanga ka lo Diolelo diaki Jehowa ambonyɛka elelo wa wedja ndo paka ndamɛ mbele onto layanga ‘nshidiya ɔlɛndjɛlɔ ande.’—Ɛny. 6:2.
19. Kakɔna kaya ekambi wa Jehowa l’akoka wa nsala l’ɔtɛ wamboweya akambo wa mɛtɛ?
19 Kaanga mboyewɔ oma lo wedja efula ndo mbatɛkɛtawɔ ɛtɛkɛta wotshikitanyi, Ɛmɛnyi wa Jehowa salaka la wolo dia ntɛkɛta ɔtɛkɛta wa pudipudi w’akambo wa mɛtɛ. Dui sɔ keketshaka dimama dia kaamɛ diahalana. (Adia Zɛfaniya 3:9.) Vɔ wekɔ nkumbo k’onto l’ɔnango ka l’andja w’otondo kambangana la dikongɛ dia kɔlɔ nɛ. Nkumbo kele kaamɛ kɛsɔ kekɔ djembetelo ya kɛnɛ kayosalema lo nshi yayaye, mbuta ate andja wahatonga la awui wa kɔngɔdi nto. Ɔnkɔnɛ, ndoko onyake, onto tshɛ lele la lɔsɛnɔ ayetawɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ mɛtɛ k’ɛtɛkɛta wele lo dibuku diakatatɛkɛtshi la diko diata ɔnɛ: “Oko wadiɛnya Bible, anto tshɛ wa l’andja w’otondo wekɔ anto l’ɔnango.”—Les races humaines.
[Osato wa lo lɛkɛ 24]
[Osato wa lo lɛkɛ 25]
Onde wɛ ayotetemala mbika washo l’ekotshamelo k’alaka waki Jehowa oko Abrahama?
[Osato wa lo lɛkɛ 27]
Ndoko onto l’atei awɔ lele ɔngɛndangɛnda lo washo wa Jehowa
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 28]
Onde wɛ ekɔ lo kongɛ l’asolo walomɔlomɔ etena kahatonga wedja la elelo ndo kahatɔsama anto oko “asi wedja” nto?