LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • g02 10/8 p. 26-27
  • Vakai ki he Māmaní

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Vakai ki he Māmaní
  • ʻĀ Hake!—2002
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ngaahi Fakatuʻutāmaki ʻo e Ifi Taʻefakahangatonú
  • Mapeʻi ʻa e Takele ʻo ʻŌsení
  • Folau Leleí
  • Kehe ʻa e Ola ʻo e “Faimaná”
  • Supo Moá—Ko ha Faitoʻo Fofonu Fakanatula
  • Tāmate Taaʻi ʻe he Velá
  • ʻOkú Ke Mahinoʻi ʻa Hoʻo Toketaá?
  • ʻUhinga ʻOku Mate Kei Siʻi Ange Ai ʻa e Kakai Tangatá
  • Ngaahi Tuʻutāmaki Fakaenatulá​—Ko ha Fakaʻilonga ia ʻo e Kuongá Ni?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
  • Fakatamaki Fakanatulá—Ko e Hā ʻOku Lahi Fau Aí?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2012
  • Ko e Hā ʻOku Leaʻaki ʻe he Tohi Tapú ʻo Fekauʻaki mo e Fakatamaki Fakanatulá
    Tali ʻo e Ngaahi Fehuʻi Fakatohitapú
  • Ngaahi Tuʻutāmaki Fakaenatulá​—Ko e Fakahoko Mai ʻe he ʻOtuá?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
ʻĀ Hake!—2002
g02 10/8 p. 26-27

Vakai ki he Māmaní

Ngaahi Fakatuʻutāmaki ʻo e Ifi Taʻefakahangatonú

“ʻI he miniti pē ʻe 30 ʻo e fakaeʻa ki he ʻahuʻi sikaleti mei ha ifí ʻe lava ke maumauʻi ai ʻa e mafu ʻo ha tokotaha moʻui lelei ʻoku ʻikai ifi,” ko e lau ia ʻa e Globe and Mail ʻa Kānatá ʻi ha līpooti ʻo ha fekumi ki muí ni ʻi Siapani. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e tekinolosia foʻou ki he māʻolunga ʻo e tete ʻa e peau ongó, naʻe malava ai ʻe he kau fakatotolo ʻi he ʻUnivēsiti ʻo e Kolo Osaka ke fua fakahangatonu ʻa e ngaahi ola kovi ʻo e ʻahu mei ha ifí ʻi he fanga kiʻi sela ʻi he lotoʻi sinó ʻa ia ʻoku nau kofu ʻa e ngaahi ʻatā ʻi he mafú mo e ngaahi halanga totó. ʻI he taimi moʻui leleí, ʻoku fakatupunga ʻe he fanga kiʻi sela ko ení ʻa e vilo lelei ʻa e totó ʻaki ʻene tokoni ke taʻofi ʻa e maumaú mei haʻane tupu ʻi he ngaahi holisi halanga totó pea mo e tupu ʻo fatu ʻa e totó. Naʻe maʻu ʻe he kau fakatotoló ko e toto ʻoku tafe ʻi he mafu ʻo e kau taʻeifí “naʻe peseti nai ʻe 20 ʻene lelei ange ʻi he mafu ʻo e kau ifí. Ka ʻi he hili ʻa e fakaeʻa ki he ʻahu mei ha ifí ʻi ha miniti pē ʻe 30,” naʻe holo hifo ai ʻa e tafe ʻo honau totó ki he lēvolo ʻo e kau ifí. Fakatatau ki he tokotaha fakatotolo ko Dr. Ryo Otsuka, “ʻoku ʻomai ʻe he meʻá ni ʻa e fakamoʻoni hangatonu ʻo ha ola fakatupu maumau ʻo e ifi taʻefakahangatonú ki he vilo ʻa e totó ʻi he mafu ʻo e kau taʻeifí.”

Mapeʻi ʻa e Takele ʻo ʻŌsení

Ko e kau faisaienisi ʻi he Kautaha Bedford ki he Tala ʻo ʻŌseni ʻi Nova Scotia ʻoku nau taki ʻi hono liliu ʻa e tekinolosia ʻoku lolotonga ʻi aí koeʻuhi ke mapeʻi ʻa e takele ʻo ʻōsení, ko e līpooti ia ʻa e Financial Post ʻa Kānatá. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi peau ongo huelo lahí, ʻoku ʻai ai ʻe he tekinolosiá ke malava ʻa e kau faisaienisí ʻo faʻu ha ʻīmisi totonu ʻo e kilisi tahí. ʻI he tuʻunga fakaʻosí, “ʻoku ʻoatu ai ha ngaahi meʻa faitā puleʻi mei he mamaʻó ki he takele ʻo ʻōsení pea ʻoku faitaaʻi ai ha ngaahi sīpinga moʻoni.” Fakatatau ki he līpōtí, “ko e ngaahi ʻaonga ʻo e mapeʻi ʻo kilisi tahí ʻoku malava ke lahi fau.” Ko e lahi ʻo e ngaahi meʻa moʻui ʻoku nofo ʻi he takelé ʻe lava ke “toutaiʻi ia ʻo ʻikai tupu ai ha maumau ki he ngaahi meʻa kehé pea fakahoko ia ʻo ʻikai fakahohaʻasi ai ʻa e ngaahi feituʻu kehe ʻo e takele ʻo ʻōsení. Ko e ngaahi kautaha telefoní ʻe lava ke nau toe fakapapauʻi ai ʻa e halanga malu taha mo ola lelei taha ki hono fakatoka ʻo e keipolo ʻi loto tahí. ʻE malava ai ʻe he ngaahi kautaha loló ke fokotuʻu ʻa e ngaahi mīsini keli loló ʻi ha ngaahi feituʻu malu mo lelei ke maʻu ai ʻa e loló.” Ko e mapeʻi ko iá te ne toe ʻai nai ke malava ʻo tata ʻa e ʻoneʻone mo e makamaka ʻoku maʻu lahi ʻi kilisi tahí. Ko e meʻá ni ʻe “maʻamaʻa nai ange ia mo malu ange ʻi he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi” ʻi hono keli ʻa e ngaahi tafatafa moʻungá, ko e lau ia ʻa e Post.

Folau Leleí

Ki ha folau lelei ange, ʻoku fokotuʻu mai ʻe he nusipepa El Universal ʻa e Kolo Mekisikoú ʻa e ngaahi meʻa ko ení: (1) Koeʻuhi ko e ʻea ʻi he loto vakapuná ʻe lava ke mātuʻaki fuʻu mātuʻu ia, inu ʻa e ngaahi meʻa huhuʻá ke lahi. (2) Ko e ʻea mātuʻú ʻe lava ke ne ʻai ke mamahi ʻa e matá, ko ia ai, tui ʻa e matasioʻatá kae ʻikai ko e meʻi sioʻata ki he tamaʻimatá. (3) Fai ha fanga kiʻi fakamālohisino faingofua ʻi ho nofoʻangá ke fakafiemālieʻi ho ngaahi uouá mo ʻai ai ke tafe ʻa e vilo ʻa e totó ʻi ho ongo vaʻé. (4) Luelue he hala vahaʻa seá he taimi ki he taimi. (5) Tui ʻa e sū ʻoku faingofua ke toʻó, pea ngāueʻaki ha meʻa ke tuʻu ai ʻa e vaʻé—ko hoʻo kato toʻotoʻó nai. (6) Tui ha vala ʻokú ke ongoʻi fiemālie ai mo ʻikai manusinusi ko e ngaohi mei he ngaahi filo fakanatulá ke fakaʻatā ai ho kilí ke mānava. (7) Inu fakafeʻunga ʻa e ngaahi inu ʻolokaholó pe ʻoua ʻaupito ʻe inu ia, he ʻoku fakautuutu ʻi he ʻalu ʻo māʻolunga angé ʻa e ngāue ʻa e ʻolokaholó. (8) Feʻunuʻaki ʻa e meʻa fakamokomoko-ʻeá ke ʻoua ʻe haʻu hangatonu ki ho kiá pe tuʻá. (9) Feinga ke mohe, ʻe sai ange ke ʻufiʻufi ho matá. (10) Lamulamu ha meʻa lolotonga ʻa e mavahe haké mo e tō hifó ke fakafiemālieʻi ʻa e teke ʻa e ʻeá ʻi ho ongo telingá. ʻE lava ke ʻoange ki he fanga kiʻi pēpeé ha meʻa ke nau komo.

Kehe ʻa e Ola ʻo e “Faimaná”

“Naʻe fanaʻi ha tangata Kana ʻo mate ʻe ha kaungā nofo ʻi he koló lolotonga ia hono ʻahiʻahiʻi ha foʻi faimana naʻe faʻufaʻu ke maluʻi ia mei he mahafú,” ko e līpooti ia ʻa e potungāue faiongoongo ʻa e Reuters. Ko ha kau nofo ʻi he tokelau-hahake ʻo Kaná naʻa nau kole ki ha toketā fakafaimana ke ne ʻai kinautolu ke taʻemafakalaveaʻi ʻe he mahafú. “Hili hono valiʻaki hono sinó ha foʻi vali lauʻiʻakau ʻi he ʻaho kotoa feʻunga mo e uike ʻe ua,” ko e lau ia ʻa e līpōtí, naʻe “pole ai ʻa e [tokotaha maʻukoviá] ke fanaʻi ia ke vakaiʻi pe ʻoku ngāue ʻa e foʻi faimaná.” Naʻe mate pē he taimi ko iá ʻa e tokotaha maʻukoviá mei ha foʻi fana ʻe taha ʻa e laifoló. Hili iá, naʻe puke atu ʻa e toketā fakafaimaná ʻe he ngaahi kaungāʻapi ʻitá ʻo tā lahi ia koeʻuhi ko e kehe ʻa e ola ʻo ʻene faimaná. ʻI he kumi maluʻi mei he kau tangata ʻo ha matakali ʻoku nau feʻauhí, ko e kakai ʻoku nofo ʻi he tokelau mamaʻo ʻo Kaná ʻoku nau faʻa talatala ki he kau toketā fakafaimaná.

Supo Moá—Ko ha Faitoʻo Fofonu Fakanatula

Kuo fuoloa hono ngāueʻaki ʻa e supo moá ko ha faitoʻo tukufakaholo ia ki he ngaahi mahaki ʻi he halanga mānavá hangē ko e fofonú. Hangē ko ia ʻoku līpooti ʻi he tohi ko e Food​—Your Miracle Medicine, ʻoku fakamatala ai ʻa Dr. Irwin Ziment, ko e mataotao ʻi he maʻamaʻá ʻi he ʻUnivēsiti ʻo Kalefōnia ʻi Los Angeles, ki he anga ʻo ʻene ngāué: “Ko e moá, hangē ko e lahi taha ʻo e ngaahi meʻakai polotiní, ʻoku ʻi ai ʻa e ʻēsiti ʻāmino fakanatula ʻoku ui ko e sisitini, ʻa ia ʻoku tukuange atu ia ʻi hoʻo ngaohi ʻa e supó. ʻOku ʻi he sisitiní ha kemikale makehe meimei tatau mo ha faitoʻo ʻoku ui ko e ʻasetilisitini, ʻa ia ʻoku ʻoatu ʻe he kau toketaá ki heʻenau kau mahaki ʻoku fufula e kau honau maʻamaʻá mo e ulufia ʻa e halanga mānavá.” Ko e faitoʻo ko ení, naʻe muʻaki maʻu ia mei he fulufulu mo e kili ʻo e moá, ko ha miukolitiki, ʻa ia, ʻokú ne fakamanifinifi pea fakalahi ʻa e tafe ʻa e ihu-peʻé mei he ihú, fiho ʻi he mongá mo e maʻamaʻá. ʻOku ngāue ʻa e supo moá ʻi he founga tatau tofu pē. Ke ʻai ʻa e supó ko ha meʻa fakafepakiʻi ola lelei ange ʻo e mapuni ʻa e halanga mānavá, ʻoku fokotuʻu mai ʻe Dr. Ziment ke tānaki atu ki ai ʻa e kālikí, onioní mo e ngaahi sipaisi fifisi hangē ko e polo fifisí.

Tāmate Taaʻi ʻe he Velá

ʻI he fakamatala ki he mate ʻa e sitā sipoti U.S. ko Korey Stringer ʻi he taaʻi ʻe he velá, ʻoku fakamatala ʻa e makasini Time ʻo pehē, ʻi he taimi vela mo hauhau ʻa e ʻeá, ʻoku ʻikai nai ke mole vave feʻunga atu ʻa e pupuhá ke fakamokomoko ai ʻa e sinó lolotonga ha ngāue lahi. ʻOku hoko nai ai ʻa e taaʻi ʻe he velá ʻa ia ʻoku fakahaaʻi ia ʻi ha mahiki fakatupu mate ʻoku ala hoko ʻi he māfana ʻo e sinó. Ko e ngaahi fakaʻilonga fakaefakatokanga ʻo e taaʻi ʻe he velá ʻe kau nai ki ai ʻa e ninimo, langa ʻulu, tokakovi, vaivaia, puputuʻu fakaeʻatamai, vave ʻa e tā ʻo e mafú mo e vela, mātuʻu mo kula ʻa e kilí. Ko hono fakamokomoko vave ʻo e sinó ʻaki ʻa e vai ʻaisí, ngaahi tangai ʻaisi, pe ko ha ngaahi meʻa kehe ʻoku fiemaʻu ia ke fakahaofi ai ʻa e moʻui ʻa e tokotaha ʻoku maʻukoviá. Ka ko e fakaʻehiʻehí ʻoku lelei ange ia ʻi he faitoʻó. “Feinga ke fakaʻehiʻehi mei he fakamālohisino ʻi he taimi vela taha ʻo e ʻahó. Tui ha vala ngatōtō ʻe ʻatā ai ʻa e ʻeá ke vilo takai ʻi ho sinó. Pea fakapapauʻi ke inu ke lahi ʻa e meʻa ʻoku huhuʻá,” tautefito ki he vaí, ko e fokotuʻu ia ʻa e Time. “Ko e ʻolokaholó, tií mo e koka kolá, ʻa ia ʻoku ngāue ke fakalahiʻi ʻa e ʻalu ʻa e tuʻu-ofí, ʻe lava ke ne fakalahi moʻoni ʻa e mole ʻa e huhuʻá.”

ʻOkú Ke Mahinoʻi ʻa Hoʻo Toketaá?

“Ko e fetuʻutaki ʻi he vahaʻa ʻo e kau toketaá mo e kau mahakí ʻoku ʻi he tuʻunga faingataʻa,” ko e līpooti ia ʻa e Folha de S. Paulo ʻa Pelēsilá. ʻI ha savea naʻe fai ʻi he loki fakavavevave ki he fānaú ʻo e falemahaki ʻe taha ʻi São Paulo, ko e peseti ʻe 25 ʻo e ngaahi mātuʻa ʻoku ō fakataha mo ʻenau fānaú ʻoku nau mavahe mei he ʻōfisi ʻo e toketaá mo e ʻikai mahinoʻi ʻa e meʻa naʻe hoko aí, ko e peseti ʻe 24 ʻoku ʻikai lava ke nau lau ʻa e faitoʻo ke ʻomaí koeʻuhi ko e kovi ʻa e mataʻitohí pea ko e peseti ʻe 90 ʻoku ʻikai lava ke nau manatuʻi ʻa e hingoa ʻo e toketaá. ʻOku ʻi ai mo e ngaahi meʻa tefito ʻokú ne fakatupunga ʻa e motuhia ko eni ʻi he fetuʻutakí. ʻOku kau ai ʻa e ngaahi fetalanoaʻaki “fakavavevave mo taʻeongoʻi” ʻoku iku ai ki he “taʻefalala mo e taʻefiemālie [ʻa e kau mahakí] ki he anga ʻo e fakafuofua ʻa e toketaá,” ngāueʻaki tōtuʻa ʻa e ngaahi foʻi lea fakafaitoʻó, mo e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻo hono ʻai ʻe he ngaahi sivi fakafaitoʻo fakaeonopōní ke ʻikai fiemaʻu ai ke ʻeke ʻe he kau toketaá ʻa e ngaahi fehuʻi lahi hangē ko ia ne nau angaʻakí. Fakatatau ki he līpōtí, ʻoku lave ʻa e toketā fakaʻatamai ʻe taha ki ha toe meʻa kehe—ko e “ʻā vahevahe fakaeongo” ʻoku maʻu ʻe he kau toketā tokolahi “ke maluʻiʻaki kinautolu mei he langa, faingataʻaʻia, mamahi mo e manavahē ki he maté.”

ʻUhinga ʻOku Mate Kei Siʻi Ange Ai ʻa e Kakai Tangatá

“Ko e moʻui ʻa ha tangata, ko ha moʻui fakamamahi ia: ʻoku hoko ʻo puke vave ange mo mate vave ange ʻa e kakai tangatá.” Ko e fakamatala fakamamahi ko ení naʻe fai ia ʻe he kau fokotuʻutuʻu ʻo e ʻuluaki Fakataha Fakaemāmani ki he Moʻui Lelei ʻa e Kakai Tangatá naʻe fai ʻi Viena, ʻAositulia. Naʻa nau ʻohovale, ko e līpooti ia ʻa e nusipepa Siamane ko e Süddeutsche Zeitung, ʻi he moʻoniʻi meʻa ko ia ʻo e mate ʻa e kakai tangatá, ʻi hono fakaʻavalisí, ʻi he taʻu ʻe nima ki muʻa ia ʻi he kakai fefiné. Ko e hā ʻoku mate kei siʻi ange ai ʻa e kakai tangatá? Ko e ʻuhinga ʻe taha, he ʻoku ngalingali lahi ange ke nau ifi pe inu tōtuʻa. Ko e fuʻu tōtuʻa ʻa e kaí mo e ʻikai ha fakamālohisinó ko e ongo meʻa fakatuʻutāmaki tefito kehe ia—ko e peseti ʻe 70 ʻo e kakai tangata fatutangatá ʻoku pehē ʻoku nau fuʻu mamafa. ʻIkai ngata aí, ʻoku tofanga ʻa e tokolahi mei he loto-taʻotaʻomia ʻi he feinga ke ʻai ke palanisi ʻa e ngāué pea mo e fāmilí. Pea ʻoku siʻi ange ʻa e ngalingali ʻe ʻalu ʻa e kakai tangatá ki ha toketā ʻi he taimi ʻoku nau puke aí pe kumi ki hano tokangaʻi fakaemoʻuilelei. ʻI hono fakatahaʻi iá, naʻe pehē ʻe Siegfried Meryn, ko e taha ʻi he kau fokotuʻutuʻu ʻo e fakatahá: “ʻI he tuʻunga fakafaitoʻó, ʻoku kovi moʻoni ange ʻa e kakai tangatá.”

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share