ʻUhinga ke Falala Ai ki he Tohi Tapú
3. Feongoongoi ʻi Loto
Fakaʻuta atu ki hano kole ki ha kau tangata ʻe toko 40 mei he ngaahi puipuituʻa kehekehe ke nau hiki ha tohi, ʻo taki taha hiki hano konga. ʻOku nofo ʻa e kau hiki-tohí ʻi ha ngaahi fonua kehekehe pea ʻoku ʻikai ke nau feʻilongaki. ʻOku ʻikai ʻiloʻi ʻe he niʻihi ʻa e meʻa kuo hiki ʻe he niʻihi kehé. Te ke ʻamanekina ha tohi ʻoku faʻu pehē ke feongoongoi?
KO E Tohi Tapú ko ha tohi pehē ia.a ʻI hono hiki ʻi he malumalu ʻo e ngaahi tuʻunga naʻe toe makehe ange ʻi he tuʻunga naʻe fakamatala ki ai ʻi ʻolungá, ko ʻene feongoongoi ʻi lotó ʻoku fakaofo moʻoni.
Ko e kofu ʻo Sīsuú naʻe lanu vāleti pe kula ʻahoʻaho?
Tuʻunga laulōtaha.
Naʻe hiki ʻa e Tohi Tapú ʻi he vahaʻa taimi ko e taʻu nai ʻe 1,600, mei he 1513 K.M. ki he 98 T.S. nai. Ko ia ko e tokolahi ʻo e kau hiki-tohi fakafuofua ki he toko 40 naʻa nau moʻui ʻo vāmamaʻo ʻaki ʻa e ngaahi senituli. Naʻe kehekehe ʻenau ngaahi ngāué. Ko e niʻihi ko e kau toutai, ko e niʻihi ko e kau tauhi-sipi pe ngaahi tuʻi, pea ko e taha ai ko ha toketā.
Ko ha pōpoaki feongoongoi.
Ko e kau hiki Tohi Tapú naʻa nau fakahaaʻi ʻa e kaveinga tefito ʻe taha: ko e fakatonuhiaʻi ʻa e totonu ʻa e ʻOtuá ke pule ki he faʻahinga ʻo e tangatá mo e fakahoko ʻo ʻene taumuʻá fakafou ʻi hono Puleʻanga fakahēvaní, ʻa ia ko ha founga-pule ki he māmaní kotoa. Ko e kaveinga ko iá ʻoku fakafeʻiloaki mai ia ʻi he tohi Senesí, ʻo fakamatalaʻi lahi ange ʻi he ngaahi tohi hoko atu aí, pea aʻu ki hono tumutumú ʻi he tohi Fakahaá.—Sio ki he “ʻOku Fekauʻaki ʻa e Tohi Tapú mo e Hā?” ʻi he peesi 19.
Felotoi ʻi he fakaikiikí.
Ko e kau hiki Tohi Tapú naʻa nau felotoi ʻo aʻu ki he ngaahi fakaikiiki īkí, ka ko e feongoongoi ko ení naʻe ʻikai ke fai ʻosi fakakaukauʻi ia. Fakatokangaʻi ange ha fakatātā. ʻOku tala mai ʻe he tokotaha hiki Tohi Tapu ko Sioné ʻi he taimi naʻe haʻu ai ha fuʻu kakai ke fanongo kia Sīsuú, naʻe ʻeke ai ʻe Sīsū kia Filipe pē toko taha, pe ko e fē ʻa e feituʻu ke fakatau mai mei ai ha mā ke fafangaʻaki ʻa e kakaí. (Sione 6:1-5) ʻI ha fakamatala tatau, ʻoku pehē ai ʻe Luke naʻe hoko eni ofi ki he kolo ko Petesaitá. Ki muʻa ʻi heʻene tohí, naʻe lave ai ʻa Sione ʻo pehē ko Filipé mei Petesaita. (Luke 9:10; Sione 1:45 [Sione 1:44, PM]) Ko ia naʻe totonu ʻa hono ʻeke ʻe Sīsū ʻene fehuʻí ki he toko taha naʻe nofo ofi aí. ʻOku felotoi ʻa e ngaahi fakaikiikí—ka ʻoku hā mahino naʻe ʻikai ha fakataumuʻa ia ke ʻai ke nau feongoongoi.b
Faikehekehe ʻuhinga lelei.
ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi faikehekehe ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi fakamatala ʻe niʻihi, kae ʻikai ʻoku totonu ke tau ʻamanekina eni? Tau pehē naʻe sio tonu ha fuʻu kakai ki ha faihia. Kapau naʻe taki taha lave ki he ngaahi fakaikiiki tatau ʻo ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea tatau, ʻikai te ke mahaloʻi ko ha faʻufaʻu kākā? ʻOku hā mahino, ko e fakamoʻoni ʻa e tokotaha taki taha ʻe kiʻi kehekehe ʻo fakatatau ki he tafaʻaki tefito naʻe sio mei aí. Naʻe pehē pē ʻa e kau hiki Tohi Tapú.
Fakakaukau angé ki ha fakatātā. Naʻe tui ʻe Sīsū ha kofu lanu vāleti ʻi he ʻaho ʻo ʻene pekiá, pe naʻe lanu kula ʻahoʻaho? (Fakafehoanaki ʻa e Mātiu 27:28 ʻi he Paaki Motuʻá mo e Maake 15:17 mo e Sione 19:2 ʻi he liliu faka-Pilitānia ʻoku ʻasi ʻi he Taulua.) Ko e moʻoni, ʻoku lava ke fakatou tonu ia. Ko e lanu vāletí ʻoku kau ki ai ʻa e fio ʻo e lanu kulokula. Fakatuʻunga ʻi he tafaʻaki naʻe vakai mei ai ʻa e tokotaha mamatá, ko e tapua ʻa e māmá mo e meʻa naʻe tuʻu mei muí naʻe lava ke ne fakavaivaiʻi ʻa e lanu ʻo ha ngaahi fio, ʻo ʻai ai ke hā kehe ʻa e lanu ʻo e kofú.c
Ko e feongoongoi ʻa e kau hiki Tohi Tapú, ʻo kau ai ʻenau huʻufataha ʻikai tomuʻa fakakaukauʻí, ʻokú ne toe fakahaaʻi ʻoku alafalalaʻanga ʻa e Tohi Tapú.
a Ko e Tohi Tapú ko ha tānekina ia ʻo e ngaahi tohi pe fanga kiʻi konga ʻe 66, ʻo kamata ʻi he tohi Senesí pea ʻosi ki he tohi Fakahaá.
b Ki he fakatātā lahi ange ʻo e feongoongoi peheé, sio ki he peesi 16-17 ʻo e polosiua A Book for All People, ʻoku pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.
c Ki ha fakamatala lahi ange, sio ki he vahe 7, “ʻOku Fepakipaki ʻa e Tohi Tapú ʻIate Ia Pē?,” ʻo e tohi The Bible—God’s Word or Man’s? ʻoku pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.