LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • yp vahe 8 p. 65-72
  • ʻE Lava Fēfē Ke U ʻAi ha Ngaahi Kaumeʻa Moʻoni?

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • ʻE Lava Fēfē Ke U ʻAi ha Ngaahi Kaumeʻa Moʻoni?
  • Ngaahi Fehuʻi ʻOku ʻEke ʻe he Toʻutupú—Tali ʻOku ʻAonga
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Kaumeʻa Fakangalingalí mo e Kaumeʻa Moʻoní
  • Kumi ʻa e Ngaahi Kaumeʻá
  • Ko ha Mahuʻingaʻia Vēkeveke ʻi he Niʻihi Kehé
  • “Anga ʻo Hoʻomou Fanongo”
  • Mateaki
  • Vahevahe ʻa Hoʻo Ongó
  • ʻOua ʻe ʻAmanekina ʻa e Haohaoá
  • Ko e Hā ʻa e Lau ʻa e Tohi Tapú ʻo Fekauʻaki mo e Kaumeʻá?
    Tali ʻo e Ngaahi Fehuʻi Fakatohitapú
  • ʻE Lava Ke Ke Hoko ko e Kaumeʻa ʻo Sihova
    Fiefia ʻi he Moʻuí ʻo Taʻengata!—Ako Tohi Tapu Fetalanoaʻaki
  • Ko Hai Hoku Ngaahi Kaumeʻa Moʻoní?
    ʻĀ Hake!—2011
  • Fakaafeʻi Koe ʻe he ʻOtuá Ke Ke Hoko ko Hono Kaumeʻa
    ʻE Lava Ke Ke Hoko ko e Kaumeʻa ʻo e ʻOtuá!
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ngaahi Fehuʻi ʻOku ʻEke ʻe he Toʻutupú—Tali ʻOku ʻAonga
yp vahe 8 p. 65-72

Vahe 8

ʻE Lava Fēfē Ke U ʻAi ha Ngaahi Kaumeʻa Moʻoni?

“KUÓ U ako ʻi he vahefonuá ni ʻo feʻunga mo e taʻu ʻe valu, ka ʻi he taimi kotoa ko iá kuo teʻeki te u lava ke ʻai ha foʻi kaumeʻa ʻe taha! Halaʻatā.” Ko e loto-mamahi ia ʻa e talavou ko Ronny. Pea mahalo kuó ke ongoʻi pehē ʻi ha ngaahi taimi ʻo hangē ha taha taʻelavameʻa ʻi he ʻai kaumeʻá. Ka ko e hā koā ʻa e ngaahi kaumeʻa moʻoni? Pea ko e hā ʻa e fakapulipuli ʻo hono maʻu kinautolú?

ʻOku pehē ʻe ha palōveepi: “ʻOku ʻofa ha kaumeʻa ʻi he taimi kotoa pē pea ʻoku hoko ko ha tokoua ʻi he ngaahi taimi ʻo e faingataʻá.” (Palovepi 17:​17, The Bible in Basic English) Ka ko e kaumeʻá ʻoku fekauʻaki ia mo ha meʻa lahi ange ʻi hono maʻu pē ha taha ke tangi ki ai. ʻOku pehē ʻe he finemui ko Marvia: “ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻe sio atu ai ha taha ʻoku lau ko ha kaumeʻa ki hoʻo tō ki he faingataʻá peá ne pehē atu, ‘Naʻá ku sio atu ki hoʻo mei tō ki aí, ka naʻá ku ilifia hono tala atú.’ Ka ʻi he taimi ʻoku sio ai ha kaumeʻa moʻoni ki hoʻo fou ʻi he hala ʻoku ʻikai totonú, te ne feinga ke fakatokanga atu ki muʻa ke fuʻu tōmui—neongo kapau ʻokú ne ʻilo ʻe ʻikai nai te ke saiʻia ʻi he meʻa ʻokú ne leaʻakí.”

Te ke fakaʻatā ha kafo ʻa hoʻo ongoʻí ke ne ʻai ke ke siʻaki ha taha kuo tokanga ke ne tala atu ʻa e moʻoní kiate koe? ʻOku pehē ʻe he Palovepi 27:6: “Ko e ngaahi kafo mei hoto kaumeʻa ko e ʻofa moʻoni ia: ka ko e ngaahi ʻuma ʻa hoto fili ko e fokotuʻuniu pe.” Ko ia, ko ha taha ʻoku fakakaukau totonu mo lea hangatonú ko e faʻahinga tokotaha ia ʻoku totonu ke ke loto ke hoko ko ho kaumeʻá.

Kaumeʻa Fakangalingalí mo e Kaumeʻa Moʻoní

“Ko ʻeku moʻuí ko e fakamoʻoni ia ʻoku ʻikai ko e ‘ngaahi kaumeʻa’ kotoa pē te nau ʻai koe ke ke hoko ʻo lelei,” ko e fakahā ia ʻa e taʻu 23 ko Peggy. ʻI heʻene kei taʻu hongofulu tupú, naʻe pau ai ke mavahe ʻa Peggy mei ʻapi. Kae kehe, naʻe fakakaumeʻa kiate ia ha ongo Fakamoʻoni ʻa Sihova, ko Bill mo hono uaifi ko Lloy. Naʻá na kamata ako Tohi Tapu mo Peggy. “Ko e ngaahi māhina naʻá ku feohi ai mo kinauá naʻe fonu ʻi he fiefia, fiemālie mo e nonga moʻoni,” ko e lau ia ʻa Peggy. Ka neongo ia, naʻe fili ʻa e tokotahá ni ke feohi mo ha kau talavou naʻe fetaulaki mo ia—ʻo ne liʻaki ai ʻa Bill mo Lloy.

ʻOku hoko atu ʻa e fakamatala ʻa Peggy: “Naʻá ku ako ʻa e ngaahi meʻa lahi mei hoku ‘ngaahi kaumeʻa’ foʻoú—kaihaʻa sitiliō, toho sieke loi, ifi maliuana pea fakamulitukuʻaki ʻa e founga ke hokohoko atu ai ha tōʻonga maʻu faitoʻo kona tapu $200 he ʻaho.” ʻI hono taʻu 18 naʻe fetaulaki ai mo ha talavou ko Ray ʻa ia naʻá ne ʻoange kiate ia ʻa e faitoʻo kona tapu kotoa pē naʻe lava ke ne ngāueʻakí—taʻetotongi. “Naʻá ku fakakaukau naʻe ʻosi kotoa hoku ngaahi faingataʻaʻiá. Heʻikai ʻaupito ke u toe kaihaʻa mo kākā,” ko e fakakaukau ia ʻa Peggy. Kae kehe, naʻe fakalika kiate ia ʻe Ray ʻa e moʻui fakaʻaluʻalú. Faifai atu pē naʻe hola ʻa Peggy mei he kolo lahí pea mei hono “ngaahi kaumeʻa” moʻui fakalusá.

ʻI he feituʻu foʻou naʻe ʻi ai ʻa Peggy, naʻe ʻaʻahi atu ai kiate ia ha ongo Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi he ʻaho ʻe taha. “Naʻe lele noa pē hoku loʻimatá ʻi he fiefia ʻi heʻeku fāʻofua ʻi he ongo fafine ʻohovale ko ení,” ko e fakamatala ia ʻa Peggy. “Naʻá ku hoko ʻo fehiʻa ʻi he mālualoi ʻa hoku ‘ngaahi kaumeʻa’ ki muʻá, ka ko eni ko e kakai moʻoní eni.” Naʻe toe hoko atu ʻe Peggy ʻa ʻene ako Tohi Tapú.

Kae kehe, ko hono fakafehoanaki ʻa ʻene moʻuí ki he ngaahi founga ʻa e ʻOtuá naʻe ʻikai faingofua. Naʻe tautefito ʻa e faingataʻá ki hono tuku ʻa e ifí. Neongo ia, naʻe fai ʻe ha kaumeʻa ko e Fakamoʻoni ha faleʻi: “ʻI he ʻikai ke toki lotu ʻo kole fakamolemole ʻi he hili ʻa hoʻo toó, fēfē ke ke muʻaki lotu ki muʻa ʻo kole ha mālohi ʻi he taimi ʻokú ke ongoʻi ai ʻa hoʻo hoholi ke ifí?” ʻOku pehē ʻe Peggy: “Ko e fokotuʻu anga-ʻofa mo ʻaonga ko ení naʻe lava ai. . . . Ko e fuofua taimi eni hili ha laui taʻu naʻá ku ongoʻi maʻa ai ʻi loto peá u ʻiloʻi ʻa e ʻuhinga ko ia ʻo e tokaʻi-kitá.”

Ko e meʻa naʻe hokosia ʻe Peggy ʻoku fakaeʻa ai ʻa e moʻoni ʻo e lea ʻa e Tohi Tapú ʻi he Palovepi 13:20: “Ko ia ʻoku fafale ki he kau poto, te ne hoko ko e poto: ka ko ia ʻoku kaumeʻa mo e sesele ʻe hoko ko e lusa.” ʻOku pehē ʻe Peggy: “Kapau pē naʻá ku tauhi ʻa ʻeku kaumeʻa mo e faʻahinga naʻe ʻofa ki he ʻOtuá, naʻá ku mei kalofi ai ʻa e ngaahi meʻa kotoa ko ia ʻoku hoko he taimí ni ko ha manatu koví.”

Kumi ʻa e Ngaahi Kaumeʻá

Ko fē ʻe lava ke ke maʻu ai ʻa e ngaahi kaumeʻa ʻoku ʻofa ki he ʻOtuá? ʻI he loto fakatahaʻanga Kalisitiané. Kumi ki he kau talavou ʻoku ʻikai te nau fakahā pē ʻa e tuí ka ʻoku toe ʻi ai mo e ngaahi ngāue ke poupouʻi ʻaki ʻenau tuí mo e līʻoá. (Fakafehoanaki mo e Semisi 2:26.) Kapau ʻoku faingataʻa ke maʻu ha kau talavou pehē, feinga ke maheni mo e kau Kalisitiane ʻoku nau taʻumotuʻa ange ʻiate koé. Ko e taʻumotuʻá ʻoku ʻikai fiemaʻu ke hoko ia ko ha fakangatangata ki he kaumeʻá. ʻOku fakamatala ʻa e Tohi Tapú ʻo kau ki he kaumeʻa alafaʻifaʻitakiʻanga ʻi he vahaʻa ʻo Tēvita mo Sionatané—pea naʻe motuʻa feʻunga ʻa Sionatane ia ke hoko ko e tamai ʻa Tēvita!—1 Samiuela 18:1.

ʻE anga-fēfē leva ke ke kamata ha kaumeʻa?

Ko ha Mahuʻingaʻia Vēkeveke ʻi he Niʻihi Kehé

Naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū Kalaisi ha kaumeʻa naʻe mālohi ʻaupito ʻo loto-lelei ai ʻa hono ngaahi kaumeʻá ke mate koeʻuhi ko ia. Ko e hā hono ʻuhingá? Ko e meʻa ʻe taha he naʻe tokanga ʻa Sīsū ki he kakaí. Naʻá ne aʻu atu ʻo tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé. Naʻá ne “loto” ke ne fai ha meʻa. (Mātiu 8:3) Ko e moʻoni, ko e mahuʻingaʻia ʻi he niʻihi kehé ko e ʻuluaki sitepu ia ki hono ʻai ha ngaahi kaumeʻá.

Ko e fakatātaá, ʻoku pehē ʻe ha talavou ko David kuó ne lava ke ʻai ha ngaahi kaumeʻa koeʻuhí “ko hono maʻu ha ʻofa moʻoni ki he kakaí pea mo ha mahuʻingaʻia vēkeveke ʻi he niʻihi kehé.” ʻOkú ne tānaki mai: “Ko e taha ʻi he ngaahi meʻa lahi tahá, ke ʻiloʻi ʻa e hingoa ʻo e tokotaha ko iá. ʻOku faʻa maongo ki he niʻihi ʻa hoʻo tokanga ke manatuʻi honau hingoá. Koeʻuhi ko e meʻá ni te nau vahevahe atu ai ha meʻa naʻe hoko pe ko ha palopalema pea ʻoku kamata leva ai ke fokotuʻu ha kaumeʻa.”

ʻOku ʻikai ko e ʻuhinga ení ke ke hoko ai koe ko ha tokotaha fakafeʻiloaki tōtuʻa. Ko Sīsuú naʻe “angafākatuʻa,” ʻo ʻikai fiehā. (Mātiu 11:​28, 29) Ko e mahuʻingaʻia loto-moʻoni ʻi he niʻihi kehé naʻe tohoakiʻi ai kinautolú. ʻOku faʻa hoko ko e fanga kiʻi meʻa maʻamaʻa taha, hangē ko e ʻinasi fakataha ʻi ha meʻatokoni pe ko e tokoni ki ha taha ʻi ha ngāue, ʻe lava ke hoko ʻo fakalolotoʻi ai ha kaumeʻa.

“Anga ʻo Hoʻomou Fanongo”

“Mou tokanga ki he anga ʻo hoʻomou fanongo,” ko e faleʻi ia ʻa Sīsuú. (Luke 8:18) Neongo naʻe ʻi heʻene fakakaukaú ʻa e mahuʻinga ʻo e fanongo ki he ngaahi folofola ʻa e ʻOtuá, ʻoku ngāueʻaki lelei ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ení ʻi hono fakatupulekina ʻo e ngaahi vaá. Ko e hoko ko ha tokotaha fanongo lelei ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ia ʻi hono fokotuʻu ha kaumeʻa.

Kapau ʻoku tau mahuʻingaʻia moʻoni ʻi he meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he niʻihi kehé, ʻoku faʻa tohoakiʻi mai ai kinautolu kiate kitautolu. Ka ʻoku fiemaʻu ʻi he meʻá ni ke “ʻoua naʻa taki taha tokanga ki heʻene meʻa aʻana pe [mahalo ki he meʻa pē nai ʻokú ke loto ke leaʻakí], ka ki he meʻa ʻa e kakai kehe foki.”—Filipai 2:4.

Mateaki

Naʻe pīkitai ʻa Sīsū ki hono ngaahi kaumeʻá. Naʻá ne ‘ofa kiate kinautolu o aʻu ki he gataagá.’ (Sione 13:​1, PM) Naʻe fai pehē ʻa e talavou ko Gordon ki hono ngaahi kaumeʻá: “Ko e ʻulungāanga tefito ʻo ha kaumeʻa ko ʻene mateakí. ʻE kei piki moʻoni kia koe ʻi he ʻalu ʻa e taimí ke faingataʻá? Ko au mo hoku kaumeʻá ʻokú ma fetaukapoʻaki ʻi he taimi ʻoku lea paetaku mai ai ʻa e niʻihi kehé. ʻOkú ma fepīkitaiʻaki moʻoni—ka ʻo kapau pē naʻá ma ʻi he tafaʻaki totonú.”

Kae kehe, ʻoku fakakaukau ʻa e ngaahi kaumeʻa fakangalingalí ko ha meʻa noa pē ʻa e anga-lavaki fakaʻalingaleleí. “ʻOku ʻi ai ha ngaahi kaumeʻa ko honau angá ke femaumauʻaki ʻiate kinautolu,” ko e lau ia ʻa e Palovepi 18:24 (NW). Te ke ‘maumauʻi’ ʻa e ongoongo ʻo ha kaumeʻa ʻaki hoʻo kau ʻi he ngaahi lau fulikivanú, pe te ke poupou mateaki maʻá e tokotaha ko iá?

Vahevahe ʻa Hoʻo Ongó

Naʻe toe fakatupu ʻofeina ʻa Sīsū ki he niʻihi kehé ko ʻene fakaeʻa ʻa ʻene ngaahi ongoʻi loloto tahá. Naʻá ne tuku ke ʻiloa ʻi ha ngaahi taimi “naʻe langa hono fatu ʻi he ʻofa,” “naʻa ne ʻofa,” pe naʻá ne “mamahi fuʻu.” Ko e taimi ʻe taha naʻe aʻu ai ʻo ne “tutulu.” Naʻe ʻikai ke mā ʻa Sīsū ke fakaeʻa ʻa hono lotó ki he faʻahinga naʻá ne falala ki aí.—Mātiu 9:36; 26:38; Maake 10:21; Sione 11:35.

Ko e moʻoni ʻoku ʻikai ʻuhinga eni ke ke lilingi atu hoʻo ngaahi ongó ki he tokotaha kotoa ʻokú ke fetaulaki mo iá! Ka te ke lava ke anga-totonu ki he tokotaha kotoa. Pea ʻi he faai atu ke ke ʻiloʻi ange mo falala ki ha taha, ʻe māmālie pē ʻa hoʻo fakaeʻa lahi ange hoʻo ngaahi ongoʻi loloto tahá. ʻI he taimi tatau, ko e ako ke maʻu ʻa e kaungāongoʻi mo e ongoʻi “kaungāmamahi” ki he niʻihi kehé ʻoku fiemaʻu ia ki he kaumeʻa fetohotohoí.—1 Pita 3:8.

ʻOua ʻe ʻAmanekina ʻa e Haohaoá

Naʻa mo e kamata lelei ha kaumeʻa, ʻoua ʻe ʻamanekina ʻa e haohaoá. “ʻOku lahi ʻa e meʻa ʻoku tau humu ai kotoa pe. Toki ai ha tangata ʻoku ʻikai ke humu ʻi he lea, pea ko e tangata haohaoa ia.” (Semisi 3:2) ʻIkai ko ia pē, ʻoku ʻi ai ʻa e totongi ʻo e kaumeʻá—ko e taimi mo e ongo. “Kuo pau ke ke loto-lelei ke foaki,” ko e lau ia ʻa e talavou ko Presley. “Ko ha konga lahi ia ʻo e kaumeʻá. ʻOku ʻi ai hoʻo ongoʻi pē ʻaʻau fekauʻaki mo e ngaahi meʻá ka ʻokú ke loto-lelei ke tukulolo kae fakaʻatā mai ʻa e ngaahi ongoʻi mo e ngaahi fakakaukau ʻa ho kaumeʻá.”

Kae kehe, ko e totongi ʻo e kaumeʻá ʻoku ʻikai ala fakahoa ia ki he totongi ʻo e ʻikai ha ʻofá—ko ha moʻui taʻelata moʻoni. Ko ia, ʻai hao ngaahi kaumeʻa. (Fakafehoanaki mo e Luke 16:9.) Foaki atu koe. Fanongo pea fakahaaʻi ha mahuʻingaʻia moʻoni ʻi he niʻihi kehé. Pea ʻi he hangē ko Sīsuú, ʻe ʻi ai nai ha tokolahi ʻe lava ke ke pehē ki ai, “Ko hoku ngaahi kaumeʻa ʻakimoutolu.”—Sione 15:14.

Ngaahi Fehuʻi ki he Fetalanoaʻaki

◻ ʻE lava fēfē ke ke ʻiloʻi ha kaumeʻa moʻoni? Ko e faʻahinga kaumeʻa fēfē ʻoku fakangalingalí?

◻ Ko fē ʻe lava ke ke kumi ai ki he ngaahi kaumeʻá? Te nau ʻi ho toʻú maʻu pē?

◻ Ko e hā ʻoku totonu ke ke fai kapau ʻoku ʻi ha tuʻunga faingataʻa lahi ha kaumeʻa?

◻ Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻe fā ke ʻai ai ha ngaahi kaumeʻa?

[Fakamatala ʻi he peesi 66]

“Naʻá ku ako ʻa e ngaahi meʻa lahi mei hoku ‘ngaahi kaumeʻa’ foʻoú—kaihaʻa sitiliō, toho sieke loi, ifi maliuana pea fakamulitukuʻaki ʻa e founga ke hokohoko atu ai ha tōʻonga maʻu faitoʻo kona tapu $200 he ʻaho”

[Puha ʻi he peesi 68, 69]

ʻOku Totonu Ke U Tala ʻa Hoku Kaumeʻá?

Kapau naʻá ke ʻilo naʻe kau ha kaumeʻa ʻi hono maʻu ʻa e faitoʻo kona tapú, ʻahiʻahiʻi ʻa e fehokotaki fakasinó, kākā, pe kaihaʻa—te ke tala ia ki ha taha falalaʻanga? Ko e tokolahi tahá ʻe ʻikai, ʻo piki ki ha foʻi lao makehe ʻo e longotai ʻa ia ʻoku faʻa ʻi he lotolotonga ʻo e kau talavoú.

ʻOku ilifia ʻa e niʻihi ki hano ui ko ha “tokotaha ngutu-matalatala.” ʻOku maʻu ʻe he niʻihi ha ongoʻi mateaki hala. ʻI he sio ki he akonakí ko ha meʻa fakatupu maumaú, ʻoku nau fakakaukau ʻoku nau fai ha lelei ki honau kaumeʻá ʻaki hono ʻufiʻufi ʻene ngaahi palopalemá. Tānaki atu ki ai, ko hono maumauʻi ʻa e foʻi lao longotai ko iá ʻe fakaeʻa nai ai ha taha ki he manuki ʻa e toʻumeʻá pea mo e malava ke mole ʻa ʻenau hoko ko ha kaumeʻa.

Kae kehe, ʻi he taimi naʻe ʻilo ai ʻe he talavou ko Lee naʻe ifi tapaka ʻa hono kaumeʻa fafale ko Chris, naʻá ne fakapapauʻi ke fai ha meʻa. ʻOku pehē ʻe Lee: “Naʻe fakahohaʻasi lahi au ʻe hoku konisēnisí koeʻuhí he naʻá ku ʻilo naʻe pau ke u tala ki ha taha!” Naʻe ʻi ai ha talavou ʻi he taimi ʻo e Tohi Tapú naʻe fehangahangai mo e tuʻunga tatau. “Kuo hongofulu ma fitu taʻu ʻa Siosifa, pea ne fai mo hono ngaahi tokoua ʻa e tauhi manu . . . pea naʻe haʻu mo Siosifa ki heʻenau ʻeiki honau talakoviʻi.” (Senesi 37:2) Naʻe ʻilo ʻe Siosifa kapau ʻe nofo fakalongo pē, ʻe ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻa e lelei fakalaumālie ʻa hono fanga tokouá.

Ko e angahalá ko ha mālohi fakameleʻi fakatupu-ʻauha. Ka ʻikai maʻu ʻe ha kaumeʻa faihala ha tokoni—mahalo ʻi he founga ʻo e valoki mālohi Fakatohitapú—te ne tūʻulu atu nai ʻo toe loloto ange ki he fulikivanú. (Koheleti 8:11) Ko ia ai, ko hono ʻufiʻufi ʻa e faihala ʻo ha kaumeʻa ʻoku ʻikai ngata pē ʻi he siʻi ʻa e lelei ʻoku maʻu aí ka ʻe toe hoko nai ai ha maumau taʻealafakaleleiʻi.

ʻOku naʻinaʻi ai ʻa e Tohi Tapú: “Kainga, neongo pe ʻe puke nima ha taha lolotonga ʻene fai ha kovi; ka ko kimoutolu, ʻa e kau fakalaumalie, mou faitoʻo ki ha taha pehe ʻo angafakaalaala.” (Kaletia 6:1) ʻE ʻikai nai te ke ongoʻi ʻokú ke maʻu ʻa e ngaahi tuʻunga taau fakalaumālie ke fakatonutonu ha kaumeʻa faihala. Ka, ʻikai ʻoku ʻuhinga lelei ke fakapapauʻi ʻoku līpooti ʻa e meʻá ni ki ha taha ʻoku taau ke ne fai ha tokoní?

Ko ia ʻoku mahuʻinga ke ke fakaofiofi ki ho kaumeʻá ʻo fakamahino kiate ia ʻa ʻene koví. (Fakafehoanaki mo e Mātiu 18:15.) ʻE fiemaʻu ki he meʻá ni ʻa e loto-lahi mo e loto-toʻa ʻi hoʻo tafaʻakí. Tuʻu mālohi ʻo ʻoatu ʻa e fakamoʻoni fakatuipau fekauʻaki mo ʻene angahalá pea tala pau ange ʻa e meʻa ʻokú ke ʻiló pea mo e anga ʻo hoʻo ʻiloʻi iá. (Fakafehoanaki mo e Sione 16:8.) ʻOua te ke palōmesi heʻikai te ke tala ki ha taha, he ko ha palōmesi pehē ʻe taʻetotonu ia ʻi he ʻafio ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻokú ne fakahalaiaʻi ʻa hono ʻufiʻufi ʻo e faihalá.—Palovepi 28:13.

Mahalo kuo ʻi ai nai ha ngaahi taʻefemahinoʻaki. (Palovepi 18:13) Kapau ʻoku ʻikai, pea ʻoku fekauʻaki moʻoni ia mo ha faihala, mahalo ko ho kaumeʻá ʻoku fiemālie ke talanoaʻi ʻa ʻene palopalemá. Hoko ko ha tokotaha fanongo lelei. (Semisi 1:19) ʻOua te ke fakafaingataʻaʻiaʻi ʻa e tafe tauʻatāina ʻo ʻene ngaahi ongó ʻi hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea fakaefakamaau hangē ko ení, “Naʻe ʻikai totonu ke ke fai pehē!” pe fakahaaʻi ʻa e ʻohovalé ʻi he pehē, “Naʻe anga-fēfē!” Fakahā ʻa e kaungāongoʻi pea ongoʻi ʻa e meʻa ʻoku ongoʻi ʻe ho kaumeʻá.—1 Pita 3:8.

ʻOku faʻa hoko ʻo fiemaʻu ki he tuʻungá ia ʻa e tokoni lahi ange ʻi hoʻo ʻi he tuʻunga ke fai iá. Ko ia, vilitaki leva ke fakahā ʻe ho kaumeʻá ʻa e halá ki heʻene ongo mātuʻá pe ki ha kakai lalahi alafalalaʻanga kehe. Pea fēfē kapau ʻoku fakafisi ho kaumeʻá ke fai ia? ʻAi ke ne ʻiloʻi kapau heʻikai te ne fakaleleiʻi ʻa e meʻá ʻi ha vahaʻa taimi feʻunga, ko koe, ʻi ho tuʻunga ko hono kaumeʻa moʻoní, te ke moʻuaʻaki leva ke ke ʻalu ki ha taha koeʻuhí ko ia.—Palovepi 17:17.

ʻI he ʻuluaki taimí ʻe ʻikai nai mahino ki ho kaumeʻá ʻa e ʻuhinga naʻá ke fai pehē aí. ʻE aʻu nai ki haʻane ʻita pea fakangata leva ʻa hoʻomo kaungāmeʻá. Ka ʻoku pehē ʻe Lee: “ʻOku ou ʻilo naʻá ku fai ʻa e meʻa totonú ʻi heʻeku tala ki ha tahá. Ko e ongoʻi lelei moʻoni ʻa hoku konisēnisí koeʻuhí ko e maʻu ʻe Chris ʻa e tokoni naʻá ne fiemaʻú. Ki mui ai, naʻá ne haʻu ʻo tala mai kiate au naʻe ʻikai te ne ʻita ʻi heʻeku fai ʻa e meʻa naʻá ku faí pea naʻe toe ʻai ʻe he meʻa ko iá ke u fiemālie.”

Kapau ko ho kaumeʻá ʻoku kei ʻita pē ia ʻi hoʻo ngaahi tōʻonga loto-toʻá, ʻoku hā mahino naʻe ʻikai pē ko ha kaumeʻa moʻoni ia ʻi he kamatá. Ka te ke maʻu ʻe koe ʻa e fiemālie ʻi hoʻo ʻiloʻi naʻá ke fakamoʻoniʻi ʻa hoʻo mateaki ki he ʻOtuá pea fakahaaʻi ko ha kaumeʻa moʻoni koe.

[Fakatātā ʻi he peesi 67]

ʻOkú ke faingataʻaʻia he ʻai ha ngaahi kaumeʻá?

[Fakatātā ʻi he peesi 70]

Ko e mahuʻingaʻia ʻi he niʻihi kehé ʻa e kī ki hono kamata ha kaumeʻa

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share