LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • bsi06 p. 9-11
  • Tohi Tohi Tapu Fika 17—Eseta

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Tohi Tohi Tapu Fika 17—Eseta
  • “Potu Folofola Kotoa Pe”—Moʻoni Alafalalaʻanga mo ʻAonga, Voliume 14
  • Kaveinga Tokoni
  • ʻUHINGA ʻOKU ʻAONGA AÍ
“Potu Folofola Kotoa Pe”—Moʻoni Alafalalaʻanga mo ʻAonga, Voliume 14
bsi06 p. 9-11

Tohi Tohi Tapu Fika 17—Eseta

Tokotaha-Tohí: Motekiai

Feituʻu Naʻe Tohi Aí: Sūsani, ʻĪlami

Kakato Hono Tohí: 475 K.M. n.

Vahaʻa Taimi: 493-475 K.M. n.

ʻI HONO fakamatalaʻi mahinó, ko ha talanoa eni kia ʻEhasivelo, tuʻi ʻo Pēsiá, ʻoku fakakaukau ʻa e niʻihi ko ʻAkisese I, ʻa ia ko hono uaifi talangataʻa ko Vasitaí ʻoku fetongi ia ʻe he fefine Siu ko ʻĒsetá, ʻa ia naʻe tuofefineʻaki ʻe Motekiai. Ko e tangata ʻĒkaki ko Hāmaní ʻokú ne faʻufaʻu ke tāmateʻi ʻa Motekiai mo e kotoa ʻo e kakai Siú, ka ʻoku tautau ia ʻi he ʻakau pē ʻaʻaná, lolotonga ia ʻoku hiki hake ʻa Motekiai ʻo ne hoko ko e palēmiá pea ʻoku fakahaofi ai ʻa e kakai Siú.

2 Ko e moʻoni, ʻoku ʻi ai ʻa e faʻahinga ʻoku nau loto ke leaʻaki ko e tohi Esetá ʻoku ʻikai ke fakamānavaʻi pea ʻikai hano ʻaonga, ka ko ha foʻi talatupuʻa mālie pē. ʻOku fakatuʻunga ʻenau taukaveʻí ʻi he ʻikai ke hā ai ʻa e huafa ʻo e ʻOtuá. Lolotonga ʻoku moʻoni ʻoku ʻikai ke fai ha lave fakahangatonu ai ki he ʻOtuá, ʻi he konga tohi faka-Hepeluú ʻoku hā ʻoku ʻasi tuʻo fā ai ʻi he taimi kehekehe ʻa e faʻunga ʻalafapeti ʻo e Tetakalamatoní, ʻi he muʻaki mataʻitohi ʻo e foʻi lea fakaholoholo ʻe fā, ʻo sipelaʻi ai ʻa e YHWH (faka-Hepelū, יהוה), pe Sihova. Ko e ngaahi muʻaki mataʻitohi ko ení ʻoku ʻai ʻo mātuʻaki maeʻeeʻa lelei ia ʻi he ngaahi maniusikilipi faka-Hepelū motuʻa ʻikai siʻi hifo he tolú pea ʻoku toe fakaʻilongaʻi kinautolu ʻi he Masolá ʻaki ʻa e ngaahi mataʻitohi kulokula. Pehē foki, ʻi he Eseta 7:5 ʻoku hā mahino ai ʻa e faʻunga ʻalafapeti ʻo e fanongonongo fakaʻotua “Ko au ai pe.”​—Sio ki he fakamatala ʻi lalo ʻi he Eseta 1:20; 5:​4, 13; 7:​7, pea pehē ki he 7:5, NW.

3 ʻI he kotoa ʻo e lēkōtí ʻoku hā mahino ʻaupito ai naʻe fakatou tali mo talangofua ʻa Motekiai ki he lao ʻa Sihová. Naʻá ne fakafisi ke punou hifo ke fakalāngilangiʻi ha tangata ʻa ia naʻe ngalingali ko ha ʻAmaleki ia; naʻe ʻosi fakaʻilongaʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e kau ʻAmalekí ke fakaʻauha ʻosi. (Eseta 3:​1, 5; Teu. 25:19; 1 Sam. 15:3) Ko e lea ʻa Motekiai ʻi he Eseta 4:14 ʻoku fakahaaʻi ai naʻá ne ʻamanekina ʻa e fakahaofi meia Sihová pea naʻá ne maʻu ʻa e tui ki he tataki fakaʻotua ʻo e ʻalunga kotoa ʻo e ngaahi meʻa ʻe hokó. Ko e ʻaukai ʻa ʻĒsetá, fakataha mo ha ngāue tatau naʻe fai ʻe he kau Siu kehé, feʻunga mo e ʻaho ʻe tolu ki muʻa ʻi heʻene ʻalu ki he tuʻí, ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e falala ki he ʻOtuá. (Eseta 4:16) Ko e tataki ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa naʻe hokó ʻoku toe fakahaaʻi ia ʻi hono maʻu ʻe ʻĒseta ʻa e leleiʻia ʻi he ʻao ʻo Hēkai, ko e tauhi ʻo e kakai fefiné, pea ʻi he taʻemamohe ʻa e tuʻí ʻi he pō naʻá ne fiemaʻu ai ke ʻomai ʻa e ngaahi lēkōtí ʻo ʻilo ai naʻe teʻeki ai ke fakalāngilangiʻi ʻa Motekiai ʻi heʻene ngāue lelei ʻi he kuohilí. (Eseta 2:​8, 9; 6:​1-3; fakafehoanaki mo Palovepi 21:1.) ʻOku ʻi ai taʻetoeveiveiua ha lave ki he lotú ʻi he ngaahi lea, “ko e meʻa ʻoku kau ki he ngaahi ʻaukai, mo ʻenau tautapa.”—Eseta 9:31.

4 ʻOku fokotuʻu ʻe he ngaahi foʻi moʻoni lahi ʻa e lēkōtí ʻoku alafalalaʻanga mo moʻoni. Naʻe tali ia ʻe he kakai Siú, ʻa ia naʻa nau ui pē ʻa e tohí ko e Meghil·lahʹ, ko hono ʻuhingá ko e “fatunga; takainga tohi.” ʻOku hā naʻe fakakau ia ʻi he ngaahi tohi Tohi Tapu faka-Hepeluú ʻe ʻĒsela, ʻa ia naʻá ne mei siʻaki papau ha fepale. Aʻu mai ki he ʻahó ni, ʻoku tauhi ʻe he kau Siú ʻa e kātoanga ʻo e Pulimí, pe Talotaló, ʻi hono kātoangaʻi ʻo e fakahaofi lahi ʻi he taimi ʻo ʻĒsetá. ʻOku ʻomai ʻe he tohí ʻa e ngaahi tōʻonga mo e ngaahi anga fakafonua faka-Pēsiá ʻi ha founga moʻui moʻoni pea fehoanakimālie mo e ngaahi moʻoni ʻoku ʻiloʻi ʻi he ngaahi fakatotolo fakahisitōliá mo e keli fakatotoló. Ko e fakatātaá, ʻoku fakamatalaʻi totonu ʻe he tohi Esetá ʻa e founga ʻo hono fakalāngilangiʻi ha tangata ʻe he kau Pēsiá. (6:8) Ko e ngaahi keli fakatotoló kuo fakaeʻa ai ko e ngaahi fakamatalaʻi ʻo e palasi ʻo e tuʻí hangē ko ia ʻoku ʻomai ʻi he tohi Esetá ʻoku tonu mātē ʻo aʻu ki he fakaikiiki siʻisiʻi tahá.a​—5:​1, 2.

5 Ko e tonu mātē ko ení ʻoku toe fakatokangaʻi ia ʻi he fakamatalá tonu, ʻi heʻene tala totonu ʻa e hingoa ʻo e kau ʻōfisa mo e kau ngāue ʻo e lotoʻā fakatuʻí, ʻo aʻu ʻo tala mo e ngaahi hingoa ʻo e ngaahi foha ʻe toko hongofulu ʻo Hāmaní. Ko e laine hohoko ʻo Motekiai mo ʻĒsetá ʻoku fakatotoloʻi ia ʻo aʻu kia Kisi ʻo e matakali ʻo Penisimaní. (2:​5-7) ʻOku fai ʻa e ngaahi lave ki he ngaahi lēkooti fakaʻofisiale ʻo e puleʻanga Pēsiá. (2:23; 6:1; 10:2) Ko e lea ʻo e tohí ko e lea faka-Hepelū ki mui ní, fakataha mo e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea faka-Pēsia mo faka-Alamea lahi ʻoku tānaki atu ki ai, ʻa ia ko hono sīpingá ʻoku hoatatau ia mo e ongo Kalonikalí, Eselá, mo e Nehemaiá, ʻo fehoanaki kakato ia mo e vahaʻa taimi naʻe tohi aí.

6 ʻOku ʻi ai ʻa e tui ko e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he tohi Esetá ʻoku fokotuʻu ia ʻi he ngaahi ʻaho naʻe ʻi hono tumutumú ai ʻa e ʻemipaea mālohi Pēsiá pea ʻoku kāpui ai ʻa e taʻu nai ʻe 18 ʻo e pule ʻa ʻEhasiveló (ʻAkisese I). Ko e vahaʻa taimí, ʻa ia ʻoku faai mai ʻo aʻu ki he 475 K.M. nai, ʻoku fakahaaʻi ia ʻe he fakamoʻoni mei he ngaahi maʻuʻanga fakamatala faka-Kalisi, faka-Pēsia, mo e faka-Pāpilone.b Ko Motekiai, ʻa ia naʻe sio tonu pea ko ha tokotaha tefito ia ʻi he talanoá, ʻoku mātuʻaki ngalingali ko ia ʻa e tokotaha-tohi ʻo e tohí; ko e fakamatala fekoekoeʻi mo fakaikiikí ʻoku fakahaaʻi ai ko e tokotaha-tohí kuo pau pē naʻá ne moʻui ʻi he kotoa ʻo e ngaahi meʻa ko eni naʻe hoko ʻi he palasi ko Sūsaní.c Neongo ʻoku ʻikai fai ha lave ki ai ʻi ha toe tohi kehe ʻi he Tohi Tapú, ʻoku ʻikai toe fehuʻia ko Motekiaí ko ha tokotaha moʻoni ia ʻo e hisitōliá. ʻOku fakatupu tokangá, kuo maʻu ha konga tohi hiki matatōtao ʻoku ʻikai ʻasi hono ʻahó ʻa ia ʻoku fakamatalaʻi ʻe A. Ungnad ʻo Siamané ʻo pehē ko e lave kia Mātuka (Motekiai?) ko ha ʻōfisa māʻolunga ʻi he lotoʻā ʻo Susá (Sūsani) lolotonga ʻa e pule ʻa ʻAkisese I.d ʻOku ʻikai ha veiveiua ko Sūsani naʻe fakakakato ai ʻe Motekiai ʻa hono lēkooti ʻo e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he tohi Esetá ʻi he hili pē ʻenau hokó, ʻa ia ko e 475 K.M. nai.

ʻUHINGA ʻOKU ʻAONGA AÍ

16 Lolotonga ʻoku ʻikai ke fai ʻe ha toe tokotaha-tohi Tohi Tapu kehe ha hiki lea fakahangatonu mei he tohi Esetá, ʻoku fehoanaki kakato ʻa e tohí mo e toenga ʻo e Tohi Tapu fakamānavaʻí. Ko hono moʻoní, ʻoku tokonaki mai ai ha ngaahi fakatātā fisifisimuʻa ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu ko ia ʻoku hiki ki mui ʻi he Ngaahi Konga Tohi Tapu Faka-Kalisi Kalisitiané pea ʻoku ngāueʻaki ia ki he kau lotu ʻa Sihová ʻi he kuonga kotoa pē. Ko hano ako ʻo e ngaahi konga hokó ʻe ʻikai ngata pē ʻi heʻenau fakahaaʻi ʻa ʻene pehē ení ka ʻe fakatupu langa hake ia ki he tui faka-Kalisitiané: Eseta 4:5​—Filipai 2:4; Eseta 9:22—Kaletia 2:10. Ko e tukuakiʻi naʻe fai ki he kau Siú, ʻo pehē naʻe ʻikai te nau talangofua ki he ngaahi lao ʻa e tuʻí, ʻoku meimei tatau ia mo e tukuakiʻi naʻe ʻohake ʻo kau ki he muʻaki kau Kalisitiané. (Eseta 3:​8, 9; Ng. 16:21; 25:7) ʻOku fetaulaki taʻemanavahē ʻa e kau sevāniti moʻoni ʻa Sihová mo e ngaahi tukuakiʻi peheé fakataha mo e falala fakamātoato ki he mālohi faifakahaofi fakaʻotuá, ʻi he muimui ki he sīpinga fisifisimuʻa ʻa Motekiai, ʻĒseta, mo hona kaungā Siú.​—Eseta 4:16; 5:​1, 2; 7:​3-6; 8:​3-6; 9:​1, 2.

17 ʻI he tuʻunga ko e kau Kalisitiané, ʻoku ʻikai totonu ke tau fakakaukau ʻoku kehe ʻa hotau tuʻungá mei he tuʻunga ʻo Motekiai mo ʻĒsetá. Ko kitautolu foki ʻoku tau toe moʻui ʻi he malumalu ʻo e “ngaahi pule ʻoku maʻolunga” ʻi ha māmani anga-kehe. Ko ʻetau holí ia ke hoko ko e kau tangataʻifonua tauhi lao ʻi ha fonua pē ʻoku tau nofo ai, ka ʻi he taimi tatau, ʻoku tau loto ke fakahaaʻi mahino ʻa e ngataʻanga ʻi he vahaʻa ʻo e ‘ʻange kia Sisa ʻa e ngaahi meʻa ʻa Sisá, pea ki he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá.’ (Loma 13:1; Luke 20:25) ʻOku fokotuʻu ʻe Palēmia Motekiai mo Kuini ʻĒseta ʻa e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻo e anga-līʻoa mo e talangofua ʻi hona ngaahi fatongia fakamāmaní. (Eseta 2:​21-23; 6:​2, 3, 10; 8:​1, 2; 10:2) Kae kehe, naʻe fakahaaʻi mahino taʻemanavahē ʻe Motekiai ʻa e ngataʻanga fekauʻaki mo e talangofua ki he fekau ʻa e tuʻí ke punou hifo ʻi he ʻao ʻo e tangata ʻĒkaki fehiʻanekinaʻi ko Hāmaní. ʻIkai ngata aí, naʻá ne tokangaʻi ke fai ha kole ke kumi ha fakatonutonu fakalao ʻi he taimi naʻe faʻufaʻu fakafufū ai ʻa Hāmani ke fakaʻauha ʻa e kakai Siú.​—3:​1-4; 5:9; 4:​6-8.

18 Ko e kotoa ʻo e fakamoʻoní ʻoku fakahaaʻi ai ko e tohi ʻa Esetá ko e konga ia ʻo e Tohi Tapu Māʻoniʻoní, ko e “fakamanava mei he ʻOtua, ʻoku ʻaonga.” Naʻa mo e ʻikai ke lave hangatonu ai ki he ʻOtuá pe ko hono huafá, ʻokú ne tokonaki mai kiate kitautolu ʻa e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga tuʻu-ki-muʻa ʻo e tuí. Ko Motekiai mo ʻĒsetá naʻe ʻikai ko ha ongo meʻa pē naʻe toki faʻu ʻi ha fakakaukau ʻa ha tokotaha-faʻu talanoa, ka ko ha ongo sevāniti moʻoni kinaua ʻa Sihova ko e ʻOtuá, ko e ongo meʻa naʻá na tuku ʻa e loto-falala taʻetoeveiveiua ki he mālohi ʻo Sihova ke faifakamoʻuí. Neongo naʻá na moʻui ʻi he malumalu ʻo e “ngaahi pule ʻoku maʻolunga” ʻi ha fonua muli, naʻá na ngāueʻaki ʻa e ngaahi founga fakalao kotoa pē ke maluʻiʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá mo ʻenau lotú. Ko kitautolu ʻi he ʻaho ní ʻoku lava ke tau muimui ʻi heʻena ngaahi faʻifaʻitakiʻangá ʻi hono “maluʻi mo fokotuʻu fakalao ʻa e ongoongo lelei” ʻo e Puleʻanga faifakahaofi ʻo e ʻOtuá.​—Fili. 1:7, NW.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Insight on the Scriptures, Vol. 1, peesi 764; Vol. 2, peesi 327-31.

b Insight on the Scriptures, Vol. 2, peesi 613-16.

c McClintock and Strong’s Cyclopedia, toe pulusi he 1981, Vol. III, peesi 310.

d A. Ungnad, “Keilinschriftliche Beiträge zum Buch Esra und Ester,” Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft, LVIII (1940-41), peesi 240-4.

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share