LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w95 12/1 p. 20-25
  • Ko ha Fakaafe Anga-ʻOfa ki he Kau Ongosiá

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ko ha Fakaafe Anga-ʻOfa ki he Kau Ongosiá
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1995
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko Kinautolu ʻOku “Fakaongosia mo Māfasia”
  • Tupuʻanga Moʻoni ʻo e Faingataʻaʻiá
  • Ko e Fakaafe ʻa Sīsū ʻi he ʻAho Ní
  • Fakanonga mo e Fakamālōlō
  • Mātiu 11:28-30​—“Haʻu Kiate Au, . . . pea Te U Fakamālōlō Kimoutolu”
    Fakamatalaʻi ʻo e Ngaahi Konga Tohi Tapú
  • “Haʻu Kiate Au, . . . pea Te U Fakaivifoʻou Kimoutolu”
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2019
  • Fakanonga mei he Loto-Mafasiá​—⁠Ko ha Fakaleleiʻanga ʻAonga
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
  • Ko e Hā ke Fakatahataha Fakataha Aí?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1995
w95 12/1 p. 20-25

Ko ha Fakaafe Anga-ʻOfa ki he Kau Ongosiá

“Haʻu kiate au ʻa kimoutolu kotoa pe ʻoku fakaongosia mo māfasia, pea te u fakamālōlō kimoutolu.”​—MĀTIU 11:28.

1. Ko e hā naʻe sio ki ai ʻa Sīsū ʻi Kāleli ʻi heʻene fononga fakamalanga hono tolú?

ʻI HE ofi ki he kamataʻanga ʻo e taʻu 32 T.S., naʻe fononga ai ʻa Sīsū ʻi heʻene fononga fakamalanga hono tolú ʻi he vahefonua ʻo Kālelí. Naʻá ne faifononga holo ʻi he ngaahi kolo lalahí mo e ngaahi vilisí, “ʻo ne faiako ʻi honau ngāhi falelotu, mo ne malangaʻaki ʻa e Kosipeli ʻo e Puleʻanga: pea neongo pe ko e hā ha alangamahaki, pe ha mahamahaki naʻa ne fakamoʻui ia.” ʻI heʻene fai ʻení, naʻá ne sio ki he fuʻu kakaí, pea “naʻe langa hono fatu ʻi he ʻofa kiate kinautolu: he naʻa nau nofo ongosia mo tukuhāusia, ʻo hange ko ha fanga sipi taʻe hanau tauhi.”​—Mātiu 9:​35, 36.

2. Naʻe anga-fēfē hono tokoniʻi ʻe Sīsū ʻa e kakaí?

2 Ka neongo ia, ko Sīsuú, naʻá ne fai ʻe ia ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi he ongoʻi fakaʻofaʻia pē ʻi he fuʻu kakaí. ʻI he hili ʻene fakahinohinoʻi ʻa ʻene kau ākongá ke lotu ki he “ʻEiki ʻoku aʻana ʻa e taʻu,” ʻa Sihova ko e ʻOtuá, naʻá ne fekauʻi atu kinautolu ke ō ʻo tokoniʻi ʻa e kakaí. (Mātiu 9:38; 10:1) Naʻá ne toki fakapapauʻi ange leva ki he kakaí ʻa e hala ki he nonga mo e fiemālie moʻoní. Naʻá ne toe fai kiate kinautolu ʻa e fakaafe fakalotomāfana ko ʻení: “Haʻu kiate au, ʻa kimoutolu kotoa pe ʻoku fakaongosia mo māfasia, pea te u fakamālōlō kimoutolu. ʻAi ʻeku ioke kiate kimoutolu, pea mou ako ʻiate au: he ʻoku ou faʻa kataki mo angafākatuʻa, pea te mou ʻilo ha mālōlō ʻi homou laumalie.”​—Mātiu 11:​28, 29.

3. Ko e hā ʻoku ongo lelei ai ʻa e fakaafe ʻa Sīsuú ʻo tatau ai pē ʻi he ʻaho ní?

3 ʻI he ʻahó ni ʻoku tau moʻui ʻi ha taimi ʻa ia ko e tokolahi ʻoku nau ongoʻi mafasia mo kavengaʻia. (Loma 8:22; 2 Tīmote 3:1) Ki he niʻihi, kuo keina ʻa e lahi ʻo honau taimí mo e iví ʻe he ngāue pē ke maʻu ha meʻa ki he moʻuí, ʻo siʻi ai ʻa e taimi mo e ivi ʻoku nau tuku ki honau fāmilí, ngaahi kaumeʻá, pe ha meʻa kehe pē. ʻOku fakamafasiaʻi ʻa e tokolahi ʻe he puke lahi, ngaahi fakamamahi, mafasia fakaefakakaukau, pea mo e ngaahi palopalema fakaesino mo fakaeongo kehe. ʻI he ongoʻi ʻo e mafasiá, ʻoku feinga ai ʻa e niʻihi ke maʻu ʻa e fakafiemālié ʻaki ʻenau femoʻuekina ʻi he tuli ki he mālié, kaí, inú, naʻa mo e ngāuehalaʻaki ʻo e faitoʻo kona tapú. Ko e moʻoni, ʻoku hanga ʻe he meʻá ni ʻo lī kinautolu ke feviloʻaki ai pē ʻi he meʻa tatau, ʻo ʻomai ai ʻa e ngaahi palopalema mo e ngaahi mafasia lahi ange. (Loma 8:6) ʻOku hā mahino, ʻoku ongo lelei tatau pē ʻi he ʻahó ni ʻa e fakaafe anga-ʻofa ʻa Sīsuú mo ia naʻe ʻi ai ʻi muʻá.

4. Ko e hā ʻa e ongo fehuʻi ʻoku totonu ke tau fakakaukau ki ai koeʻuhi ke maʻu ha ʻaonga mei he fakaafe anga-ʻofa ʻa Sīsuú?

4 Ka neongo ia, ko e hā naʻe moʻulaloa ki ai ʻa e kakaí ʻi he taimi ʻo Sīsuú ʻo ʻai ai ke nau hā “ongosia mo tukuhāusia,” ʻo ueʻi ai ʻa Sīsū ke langa hono fatú ʻi he ʻofa kiate kinautolú? Ko e hā ʻa e ngaahi mafasia, mo e ngaahi kavenga naʻa nau fuá, pea ʻe tokoniʻi fēfē kinautolu ʻe he fakaafe ʻa Sīsuú? Ko e tali ki he ongo fehuʻi ko ʻení ʻe lava ke tokoni lahi kiate kitautolu ki hono maʻu ko ia ʻa e ʻaonga mei he fakaafe anga-ʻofa ʻa Sīsū ki he kau ongosiá.

Ko Kinautolu ʻOku “Fakaongosia mo Māfasia”

5. Ko e hā naʻe feʻungamālie ai ʻa e fakamatala ʻa e ʻaposetolo ko Mātiú ki he meʻa ko ʻeni ʻi he ngāue fakafaifekau ʻa Sīsuú?

5 Ko e meʻa fakatupu tokangá ko Mātiu pē naʻe fakamatala ki he meʻa ko ʻeni ʻi he ngāue fakafaifekau ʻa Sīsuú. Ko Mātiu, ʻa ia naʻe toe ʻiloa foki ko Līvaí, ʻi heʻene hoko ko ha tokotaha tānaki tukuhaú, naʻá ne maheni ai mo e kavenga tefito ʻe taha naʻe fua ʻe he kakaí. (Mātiu 9:9; Maʻake 2:14) Ko e tohi ko e Daily Life in the Time of Jesus ʻoku pehē ai: “Ko e tukuhau ko ia [naʻe pau ki he kau Siú] ke totongi paʻanga pea mo e koloá naʻe hulu fau ʻene mamafá, ʻo toe mamafa ange ʻi he ō fakataha ʻa e ongo founga tukuhau ʻe ua naʻe tuku kiate kinautolú, ʻa e ngaahi tukuhau ʻa e fonuá mo e ngaahi tukuhau fakalotú; pea naʻe ʻikai ha taha ʻe maʻamaʻa.”

6. (a) Ko e hā ʻa e founga tukuhau naʻe ngāueʻaki ʻi he taimi ʻo Sīsuú? (e) Ko e hā naʻe kovi pehē ai ʻa e ongoongo ʻo e kau tānaki tukuhaú? (f) Ko e hā ʻa e fakamanatu naʻe ongoʻi ʻe Paula ʻoku fiemaʻu ke fai ki hono kaungā-Kalisitiané?

6 Ko e meʻa naʻe tautefito ʻene ʻai ke fakamafasia ʻa e meʻá ni kotoa ko e founga tukuhau he taimi ko iá. Naʻe ʻoange ʻe he kau ʻōfisa Lomá ʻa e totonu ko ia ke tānaki ʻa e ngaahi tukuhau ʻi he ngaahi vahefonuá ki he kau tala mahuʻinga māʻolunga tahá. Ko kinautolu leva, naʻa nau fakangāueʻi ʻa e kakai ʻi honau ngaahi feituʻú ke tokangaʻi ʻa hono fai ko ia ʻo e ngāue ko hono tānaki ʻo e tukuhaú. Ko kinautolu kotoa naʻe ʻi he fokotuʻutuʻu fakaengāue ko ʻení naʻa nau ongoʻi tonuhia kakato pē ʻi hono hilifaki atu ki heʻene totongi tukuhau totonú ha fakalahi pe tupu. Ko e fakatātaá, naʻe pehē ʻe Luke “naʻe ʻi ai ha tangata naʻe hingoa ko Sakeasi; pea ko e toko taha ko ia ko e popilikane lahi, [tānaki tukuhau] pea ko e toko taha ia naʻe koloaʻia.” (Luke 19:2) Ko e “popilikane lahi” ko Sākeasí pea mo kinautolu ʻi he malumalu ʻo ʻene tatakí naʻe mahino ʻa ʻenau fokotuʻu koloa ʻi he funga ʻo e faingataʻaʻia ʻa e kakaí. Ko e ngāhikoviʻi mo e fakameleʻi naʻe kamataʻi ʻe he fokotuʻutuʻu peheé naʻá ne fakatupunga ai ʻa e fakakalasi ʻe he kakaí ʻa e kau tānaki tukuhaú fakataha mo e kau angahalá, pea mo e kau paʻumutú, pea ngalingali naʻa nau taau pē mo e kalasi ko iá ʻi he lahi taha ʻo e ngaahi meʻá. (Mātiu 9:10; 21:​31, 32; Maʻake 2:15; Luke 7:34) Koeʻuhi ko e ongoʻi ʻikai meimei lava ke fuesia ʻa e mafasiá ʻe he kakaí, ʻoku ʻikai ha ofo ai ʻi he ongoʻi ʻe he ʻaposetolo ko Paulá ʻa e fiemaʻu ke fakamanatu ki hono kaungā Kalisitiané ke ʻoua te nau taʻefiemālie ʻi he malumalu ʻo e ioke ʻa e kau Lomá ka ke “fai kiate kinautolu kotoa pe ʻa e meʻa ʻoku totonu: ʻa e tukuhau kiate ia ʻoku aʻana ʻa e tukuhau; ʻa e tute kiate ia ʻoku aʻana ʻa e tute.”​—Loma 13:7a; fakafehoanaki mo Luke 23:2.

7. Naʻe anga-fēfē ʻa e toe tānaki atu ki he kavenga ʻa e kakaí ʻa e ngaahi lao fakaetautea ʻa e kau Lomá?

7 Naʻe toe fakamanatuʻi ʻe Paula ki he kau Kalisitiané ke ʻange “ʻa e manavahe kiate ia ʻoku aʻana ʻa e manavaheʻia; ʻa e fakaʻapaʻapa kiate ia ʻoku aʻana ʻa e fakaʻapaʻapaʻia.” (Loma 13:7e) Naʻe ʻiloa ʻa e kau Lomá ʻi he fakamamahi mo e mafatukituki ʻa ʻenau ngaahi lao fakaetauteá. Ko e kauʻimaea, haha, ngaahi tuku pilīsone fakamamahi, pea mo e ngaahi tautea maté, naʻe faʻa ngāueʻakí koeʻuhi ke tauhi maʻu ʻa e kakaí ʻi he moʻulaloá. (Luke 23:​32, 33; Ngāue 22:​24, 25) Naʻa mo e kau taki Siú naʻe ʻoange kiate kinautolu ʻa e mafai ke fakahoko ʻa e tautea peheé kapau ʻoku nau sio ʻoku feʻunga ke fai. (Mātiu 10:17; Ngāue 5:40) Ko ha faʻahinga fokotuʻutuʻu pehē naʻe fuʻu fakapōpula moʻoni, ʻo aʻu pē ki heʻene fakaaoao, ki ha taha pē ʻi he malumalu ʻo iá.

8. Naʻe anga-fēfē hono fakakavengaʻi ʻe he kau takilotú ʻa e kakaí?

8 Ka neongo ia, ko e meʻa naʻe toe kovi ange ia ʻi he ngaahi tukuhau mo e ngaahi lao ʻa e kau Lomá, ko e kavenga naʻe hilifaki ki he kakai lāuvalé ʻe he kau takilotu ʻo e ʻaho ko iá. Ko hono moʻoní, naʻe hā ʻi hono fakamatalaʻi ʻe Sīsuú naʻe “fakaongosia mo māfasia” ʻa e kakaí ko e meʻa ia naʻe tefito ki ai ʻene tokangá. Naʻe pehē ʻe Sīsū naʻe ʻikai ʻoange ʻe he kau takilotú ia ha ʻamanaki mo ha fakafiemālie ki he kakai naʻe faingataʻaʻia ʻi he fakaaoaó, ka naʻa nau “haʻihaʻi ʻa e ngāhi kavenga mamafa, mo ʻai ki he uma ʻo e kakai; ka ko kinautolu ʻoku ʻikai te nau fie ʻai hanau foʻi tuhu ke hiki ia.” (Mātiu 23:4; Luke 11:46) ʻOku ʻikai malava ke taʻefakatokangaʻi ʻe ha taha ʻa hono fakaeʻa mahino ʻi he ngaahi Kōsipelí ʻa e kau takilotú​—tautefito ki he kau sikalaipé mo e kau Fālesí​—ko ha kulupu anga-hiki, anga-fakamamahi, mo mālualoi. Naʻa nau siolalo ki he kakai lāuvalé ko e kau taʻeako mo taʻemaʻa, pea naʻa nau taʻetokaʻi ʻa e kau muli ʻi honau lotolotongá. Naʻe pehē ʻe ha fakamatala ʻo kau ki heʻenau tōʻongá: “ʻOku moʻua he ʻahó ni ʻi he laó ha tangata ʻi haʻane fakauta ʻo fuʻu hulu ha hoosi. Fēfē ha tangata naʻá ne fakauta ha ngaahi fekau ʻe 613 ki he ‘kakai ʻo e fonuá’ ʻa ia naʻe ʻikai ke akoʻi fakalotu; pea hili iá, ʻi he ʻikai ke fai ha meʻa ke tokoniʻi kinautolú, naʻe fakahalaiaʻi kinautolu ko e kau fakaʻotuamate?” Ko e moʻoni, ko e kavenga moʻoní, naʻe ʻikai ko e Lao ʻa Mōsesé, ka ko e lahi fau ko ia ʻa e talatukufakaholo naʻe hilifaki ki he kakaí.

Tupuʻanga Moʻoni ʻo e Faingataʻaʻiá

9. Naʻe anga-fēfē ʻa e ngaahi tuʻunga naʻe ʻi ai ʻa e kakai ʻi he taimi ʻo Sīsuú ʻi hono fakahoa atu mo kinautolu ko ia ʻi he taimi ʻo Tuʻi Solomoné?

9 Naʻe ʻi ai ha ngaahi taimi naʻe mamafa ai ʻa e kavenga fakapaʻanga ʻa ia naʻe tuku ki he kakaí, ko ia ai naʻe mafolalahia ʻa e masivá. Ko e kau ʻIsilelí naʻe pau ke nau totongi ʻa e ngaahi tukuhau maʻamaʻa naʻe fokotuʻu ʻe he Lao ʻa Mōsesé. ʻI he lolotonga leva ʻa e pule ʻa Solomoné, naʻe tokangaʻi ʻe he kakaí ʻa e ngaahi ngāue fakafonua mātuʻaki mamafa, hangē ko e langa ʻo e temipalé mo e ngaahi langa kehe. (1 Tuʻi 7:​1-8; 9:​17-19) Neongo ia, ʻoku tala mai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu ko e kakaí ia naʻa nau “kai mo inu mo fakafiefia. . . . Toki nofo fiemalie ʻa Siuta mo ʻIsileli taki taha ʻi hono lolo vaine mo lolo fiki, mei Tani ʻo aʻu ki Peasipa, lolotonga ʻa e moʻui ʻa Solomone.” (1 Tuʻi 4:​20, 25) Ko e hā naʻá ne fakatupunga ʻa e faikehekehé?

10. Ko e hā ʻa e ʻuhinga naʻe tuʻunga pehē ai ʻa ʻIsileli ʻi he ʻuluaki senitulí?

10 ʻI he nōfoʻi ʻa e puleʻangá ʻo tuʻumaʻu maʻá e lotu moʻoní, naʻa nau aʻusia ai ʻa e hōifua ʻa Sihová pea naʻe tāpuakiʻi ʻaki kinautolu ʻa e maluʻanga pea mo e tuʻumālie neongo naʻe mamafa ʻa e fakamole ʻi he fonuá. Ka neongo iá, naʻe fakatokanga ʻa Sihova kapau te nau “matuʻaki tafoki mei he muimui kiate [ia] ʻo ʻoua ʻe tauhi [ʻene] ngaahi fekau,” te nau faingataʻaʻia ʻi he maliu ki he kovi lahi ange. Ko hono moʻoní, “ʻe hoko ʻa ʻIsileli ko e meʻa ke fakatokotokanaki ʻaki mo lumaʻi ʻe he ngaahi kakai kotoa.” (1 Tuʻi 9:​6, 7) Naʻe liliu ʻa e ngaahi tuʻungá ki he founga tofu pē ko iá. Naʻe hoko ʻa ʻIsileli ki he malumalu ʻo e pule ʻa e fonua muli, pea ko e puleʻanga ko ia naʻe ʻiloá ne fakasiʻisiʻi ia ke ʻi he tuʻunga ko e kolonia pē. Ko ha ngaahi nunuʻa fakamamahi lahi ē ʻo ʻenau liʻaki honau ngaahi fatongia fakalaumālié!

11. Ko e hā naʻe ongoʻi ai ʻe Sīsū ko e kakaí “naʻa nau nofo ongosia mo tukuhāusia, ʻo hange ko ha fanga sipi taʻe hanau tauhi”?

11 Ko e kotoa ʻo e meʻá ni ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke mahinoʻi ʻa e ʻuhinga naʻe ongoʻi ai ʻe Sīsū ko e kakai naʻe sio ki aí “naʻa nau nofo ongosia mo tukuhāusia.” Ko e kau ʻIsilelí ʻeni, ko e kakai ʻa Sihova, ʻa ia ʻi he tuʻunga fakalūkufuá naʻa nau feinga ke moʻui ʻo fakatatau ki he ngaahi lao ʻa e ʻOtuá pea ke fakahoko ʻa ʻenau lotú ʻi ha founga ʻe ala talí. Ka neongo iá, naʻe ngāhikoviʻi kinautolu mo fakafaingataʻaʻia fakaaoao ʻo ʻikai ngata pē mei he ngaahi mālohi fakapolitikale mo fakakomēsialé kae toe pehē foki mei he kau takilotu tafoki mei he moʻoní ʻi honau lotolotongá. Naʻa nau “hange ko ha fanga sipi taʻe hanau tauhi” koeʻuhi he naʻe ʻikai te nau maʻu ha taha ke ne tokangaʻi kinautolu pe ke taukapoʻi kinautolu. Ke fekuki mo e ngaahi moʻoniʻi meʻa naʻe fuʻu fakamamahí, naʻe fiemaʻu kiate kinautolu ha tokoni. He toki fakaafe anga-ʻofa mo anga-malū taimi tonu ē naʻe fai ʻe Sīsuú!

Ko e Fakaafe ʻa Sīsū ʻi he ʻAho Ní

12. Ko e hā ʻa e ngaahi fakaʻaiʻai ʻoku ongoʻi ʻi he ʻahó ni ʻe he kau sevāniti ʻa e ʻOtuá mo e kakai loto-totonu kehé?

12 ʻOku meimei tatau ʻa e ngaahi meʻá ʻi he ngaahi founga lahi he ʻahó ni. Ko e kakai loto-totonu ko ia ʻoku nau feinga ke moʻui faitotonú ʻoku nau ʻilo ʻa e faingataʻa ke matuʻuaki ʻa e ngaahi fakaʻaiʻai mo e ngaahi fiemaʻu mei he tuʻu fulikivanu ko ʻení. Naʻa mo kinautolu kuo nau fakatapui ʻenau moʻuí kia Sihová ʻoku ʻikai ke nau hao mei ai. ʻOku hā mei he ngaahi līpootí ʻoku ʻi ai ʻa e niʻihi ʻi he lotolotonga ʻo e kau sevāniti ʻa Sihová ʻoku nau ʻilo ʻa e tupulekina ʻo e faingataʻa ke fakakakato kotoa honau ngaahi fatongiá, neongo ʻa ʻenau loto ke fai peheé. ʻOku nau ongoʻi mafasia, helaʻia, mo ongosia. Kuo aʻu ʻo ongoʻi ʻe he niʻihi ia ʻe hoko ko ha fakafiemālie kapau te nau lava ke fakangaloʻi ʻenau hohaʻá pea puli ki ha feituʻu koeʻuhi ke maʻu ha fakakaukau lelei. Kuó ke ʻosi ongoʻi pehē? ʻOkú ke ʻiloʻi ha tokotaha ʻoku vāofi mo koe ʻoku ʻi he tuʻunga ko iá? ʻIo, ko e fakaafe manavaʻofa ʻa Sīsuú ʻoku ʻi ai hono ʻuhinga lahi kiate kitautolu ʻi he ʻaho ní.

13. Ko e hā te tau lava ai ʻo fakapapauʻi ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe Sīsū ke maʻu ʻa e fiemālie mo e mālōlō?

13 Ki muʻa ke fai mai ʻe Sīsū ʻene fakaafe anga-ʻofá, naʻá ne pehē: “Kuo tuku mai kiate au ʻe heʻeku Tamai ʻa e ngāhi meʻa fulipe: pea ʻoku ʻikai ha toko taha ʻe ʻilo lelei ʻa e Foha, ngata pe ʻi he Tamai; kaeʻumaʻā ʻa e ʻilo ʻo e Tamai ʻe ha taha, ngata pe ʻi he Foha, pea mo ha taha ʻe loto ʻe he Foha ke fakaʻilo ia ki ai.” (Mātiu 11:27) Koeʻuhi ko e felāveʻi fekoekoeʻi ko ʻeni ʻi he vahaʻa ʻo Sīsū mo ʻene Tamaí, ʻoku fakapapauʻi ai kiate kitautolu ko hono tali ʻa e fakaafe ʻa Sīsuú pea hoko ko ʻene kau ākongá, ʻe lava ke tau laka atu ai ki ha vahaʻangatae fakafoʻituitui vāofi mo Sihova, ko e “ʻOtua ʻoku āʻana ʻa e tokoni kotoa pe.” (2 Kolinitō 1:3; fakafehoanaki mo Sione 14:6.) ʻI he tānaki atu ki aí, ko Sīsū Kalaisi tokotaha pē ʻoku ʻi ai ʻa e mālohi mo e mafai ke fakamaʻamaʻa ʻa ʻetau ngaahi kavengá koeʻuhi ‘kuo tuku kiate ia ʻa e ngāhi meʻa fulipe.’ Ko e ngaahi kavenga fē? ʻA ē naʻe hilifaki ʻe he tuʻunga fulikivanu fakapolitikale, fakakomēsiale, mo e ngaahi fokotuʻutuʻu fakalotú, pea pehē foki ki he kavenga naʻe hilifaki mai ʻe heʻetau angahalaʻia tukufakaholó mo e taʻehaohaoá. Ko ha fakakaukau fakalototoʻa mo fakanonga ē talu pē mei he kamataʻangá!

14. Ko e fakaongosia ʻi he hā ʻoku lava ke tokonaki mai ʻe Sīsū ha mālōlō ki aí?

14 Naʻe hoko atu ʻa Sīsū ʻo pehē: “Haʻu kiate au, ʻa kimoutolu kotoa pe ʻoku fakaongosia mo māfasia, pea teu fakamālōlō kimoutolu.” (Mātiu 11:28) Ko e moʻoni naʻe ʻikai ko e lea fakafepaki ia ʻa Sīsū ki he ngāue mālohí, he naʻá ne faʻa hīnoiʻi ʻene kau ākongá ke nau tōtōivi ʻi he ngāue naʻa nau faí. (Luke 13:24) Ka ko e “fakaongosia” (“ngāue fakafitefitaʻa,” Kingdom Interlinear) ʻoku kau ki ai ʻa e ngāue taimi lōloa mo fakatupu helaʻia, kae ʻikai faʻa ʻaonga ʻa hono olá. Ko e “māfasia” ʻokú ne ʻomai ʻa e fakakaukau ʻo e hoko ʻo tōtuʻa ʻa e kavengá ia ʻi heʻete malava totonú. ʻE lava ke fakatatau ʻa e faikehekehé ki ha tangata ʻoku keli ki ha koloa fufū pea mo ha taha ʻoku keli luo ʻi ha kemi ngāueʻanga. ʻOkú na fai ʻa e ngāue mālohi meimei tatau. Ki he taha, ko e ngāué ʻoku vēkeveke fai, ka ki he taha ko ē ko ha ngāue fakafiu ia ʻoku ʻikai hano ngataʻanga. Ko e meʻa ʻokú ne ʻai ke kehekehé ko e taumuʻa ʻo e ngāué pe ko e hala mo ha taumuʻá.

15. (a) Ko e hā ʻa e ongo fehuʻi ʻoku totonu ke tau ʻeke hifo kiate kitautolu kapau ʻoku tau ongoʻi ʻoku tau fua ha ngaahi kavenga mamafa ʻi hotau ngaahi umá? (e) Ko e hā ʻe lava ke leaʻaki ʻo kau ki he tupuʻanga ʻo ʻetau ngaahi kavengá?

15 ʻOkú ke ongoʻi ko koé ʻokú ke “fakaongosia mo māfasia,” ʻo fuʻu lahi ai ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻo ho taimí mo e iví? ʻOku hā ngali fuʻu mamafa kiate koe ʻa e ngaahi kavenga ʻokú ke fuá? Kapau ko ia, ko ha tokoni nai ke ʻeke hifo kiate koe, ‘Ko e hā ʻoku ou fakaongosia ki aí? Ko e faʻahinga kavenga fēfē ʻoku ou fuá?’ ʻI he fekauʻaki mo e meʻá ni, naʻe fakamatala ʻe ha tokotaha fakamatala Tohitapu lahi hake ʻi he taʻu ʻe 80 kuo hilí: “Kapau te tau fakakaukau atu ki he ngaahi kavenga ʻo e moʻuí ʻoku vahe kinautolu ki he ongo kalasi ʻe ua; te tau ui nai kinaua ko e kavenga hilifaki mai pē ʻe kita mo e kavenga ʻikai ala leʻei: ko e ngaahi kavenga ko e fakatupunga mo e ngaahi kavenga kinautolu ʻoku ʻikai ko e fakatupunga heʻetau ngaahi ngāue pē ʻatautolu.” Naʻá ne toe hoko atu: “Ko e tokolahi ʻo kitautolu ʻe ʻohovale, hili ha sivisiviʻi kita fakamātoato, ʻe ʻilo ai ko e konga lahi ʻo e kotoa ʻo ʻetau ngaahi kavengá ko e hilifaki mai pē ʻe kita.”

16. Ko e hā ʻa e ngaahi kavenga ʻe lava nai ke tau hilifaki taʻefakapotopoto mai pē kiate kitautolú?

16 Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi kavenga ʻe lava nai ke tau hilifaki mai kiate kitautolú? ʻOku tau moʻui ʻi he ʻahó ni ʻi ha māmani ʻoku mamafa ki he meʻa fakamatelié, ʻofa ki he mālié, mo ʻulungaanga taʻetaau. (2 Tīmote 3:​1-5) Naʻa mo e kau Kalisitiane ʻosi fakatapuí ʻoku nau ʻi he malumalu ʻo hono fakaʻaiʻai maʻu pē ke muimui ki he ngaahi sīpinga pea mo e ngaahi tōʻonga moʻui ʻa e māmaní. Ko e ʻaposetolo ko Sioné naʻá ne tohi ʻo kau ki he “holi ʻo e kakano, mo e holi ʻo e mata, mo e ʻafungi ʻo e moʻui.” (1 Sione 2:16) Ko e ngaahi ivi tākiekina mālohi ʻeni ʻe malava ke faingofua ʻene uesia kitautolú. ʻOku ʻiloa ʻa e niʻihi ia kuo nau loto-lelei ke fakamoʻua lahi koeʻuhi pē ke fiefia lahi ange ʻi he ngaahi mālie fakamāmaní pe ke tauhi maʻu ha faʻahinga tōʻonga moʻui. ʻOku nau toki ʻilo leva kuo pau ke nau fakamoleki ha taimi lahi ʻi he ngāué pe kau ʻi ha ngaahi ngāue, ke maʻu ʻa e paʻanga ke totongi ʻaki honau ngaahi moʻuá.

17. Ko e hā ʻa e tuʻunga ʻe lava nai ke ne ʻai ke toe faingataʻa ange ai hono fua ʻo e kavengá, pea ʻe anga-fēfē nai ʻa hono fakaleleiʻi ʻo e meʻá ni?

17 ʻI he taimi ko ia ʻe fakaʻuhinga nai ai ha taha ʻo pehē ʻoku ʻikai hala ke maʻu pe ke fai ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku maʻu pe fai ʻe he niʻihi kehé, ʻoku mahuʻinga ke sivi fakaʻāuliliki angé pe ʻokú ne toe fakalahi ange ai ʻene kavengá ka ʻoku ʻikai fiemaʻu. (1 Kolinitō 10:23) Koeʻuhi ʻoku fakangatangata pē ʻa e meʻa ʻoku lava ke fua ʻe ha taha, kuo pau leva ke liʻaki ha meʻa koeʻuhí ke lava ʻo fua ha kavenga kehe. Ko e meʻa ia ʻoku faʻa hokó, ko e ngaahi meʻa ko ē ʻoku fiemaʻu ki heʻetau moʻui lelei fakalaumālié​—ʻa e ako Tohitapu fakafoʻituituí, maʻu ʻo e fakatahá, pea mo e ngāue fakamalangá​—ko e ngaahi meʻa ia ʻoku ʻuluaki liʻakí. Ko e nunuʻá leva ko e ʻikai toe mālohi fakalaumālie, ʻa ia ʻoku hoko ia ke ne ʻai ʻo toe faingataʻa ange ke fuesia ʻa e kavengá. Naʻe fakatokanga ʻa Sīsū Kalaisi ki ha fakatuʻutāmaki pehē ʻi heʻene lea: “Ka mou lamasi kimoutolu, naʻa ʻiloange ʻe mafatukituki homou loto, ko e meʻa ʻi he faʻa kai, mo e faʻa inu, mo e faʻa lotomoʻua ki he moʻui ni, pea lapasi kimoutolu ʻe he ʻaho ko ia ʻo hangē ko ha hele puna.” (Luke 21:​34, 35; Hepelū 12:1) ʻOku faingataʻa ke ʻiloʻi ha tauhele pea hola mei ai kapau ʻokú te mafasia mo helaʻia.

Fakanonga mo e Fakamālōlō

18. Ko e hā naʻe ʻoange ʻe Sīsū kiate kinautolu naʻe haʻu kiate iá?

18 Ko ia ai, ʻi he anga-ʻofa, naʻe ʻoange ai ʻe Sīsū ʻa e fakaleleiʻanga: “Haʻu kiate au,. . . pea te u fakamālōlō kimoutolu.” (Mātiu 11:28) Ko e foʻi lea ʻi heni ko e “fakamālōlō” mo e “mālōlō” ʻi he Mt 11 veesi 29 ko e haʻu mei he ongo foʻi lea faka-Kalisi ʻoku fehoanaki mo e foʻi lea ʻoku ngāueʻaki ʻi he liliu Sepituakiní ke fakamatalaʻi ʻa e foʻi lea faka-Hepelū ki he “sapate” pe “tauhi-sapate.” (ʻEkisoto 16:23) Ko ia ai, naʻe ʻikai ke talaʻofa ʻa Sīsū ia ko kinautolu ʻe haʻu kiate iá ʻe ʻikai ke nau toe ngāue, ka naʻá ne talaʻofá te ne fakamālōlō kinautolu koeʻuhi ke nau hoko ai ʻo mateuteu ki he ngāue kuo pau ke nau fakahoko ke fehoanakimālie mo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá.

19. ʻE fēfē ʻa e ‘haʻu kia Sīsū’ ha taha?

19 Ka neongo ia, ʻe fēfē ʻa e ‘haʻu kia Sīsū’ ha taha? Naʻe pehē ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá: “Kabau e muimui ha taha iate au, tuku kene liaki eia ia, bea too hake ene akau mafajia o muimui iate au.” (Mātiu 16:​24, PM) Ko ia, ke haʻu kia Sīsuú ʻoku kau ki ai ʻa hono fakamoʻulaloaʻi ʻe he taha ko iá hono lotó ki he finangalo ʻo e ʻOtuá mo Kalaisi, ʻo tali ʻa e kavenga pau ʻo e fatongiá, ʻo fai pehē hokohoko. ʻOku fuʻu lahi ʻa e meʻa ʻoku ʻamanekina mei he ngaahi meʻá ni kotoa? ʻOku fuʻu māʻolunga ʻa e meʻa ʻe fai ki aí? Tau fakakaukau ki he meʻa naʻe leaʻaki ʻe Sīsū ʻi he hili ʻene fai ʻa e fakaafe anga-ʻofa ki he faʻahinga ongosiá.

ʻOku Lava ke Ke Manatuʻi?

◻ Ko e ngaahi founga fē naʻe mafasia ai ʻa e kakaí ʻi he taimi ʻo Sīsuú?

◻ Ko e hā naʻá ne fakatupu moʻoni ʻa e faingataʻaʻia ʻa e kakaí?

◻ ʻOku totonu ke tau sivisiviʻi fēfē kitautolu kapau ʻoku tau ongoʻi kavengaʻia lahi?

◻ Ko e hā ʻa e ngaahi kavenga ʻe lava nai ke tau hilifaki taʻefakapotopoto mai pē kiate kitautolú?

◻ ʻE lava fēfē ke tau maʻu ʻa e mālōlō naʻe talaʻofa mai ʻe Sīsuú?

[Fakatātā ʻi he peesi 23]

Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi kavenga te tau ʻomai pē nai kiate kitautolú?

[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 23]

Fakangofua ʻe he Bahamas Ministry of Tourism

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share