LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w96 1/1 p. 30-31
  • Vakai! Ko ha Fale Fakatahaʻanga ʻi Niuē

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Vakai! Ko ha Fale Fakatahaʻanga ʻi Niuē
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1996
  • Kaveinga Tokoni
  • Ko e Fili ke Hoko Atu
  • Ko e Laumālie ʻo e Fetokoniʻakí mo e Talitali Kakaí
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1996
w96 1/1 p. 30-31

Vakai! Ko ha Fale Fakatahaʻanga ʻi Niuē

KO Niuē ko ha kiʻi motu feo ʻi he Pasifiki Tongá, kilomita ʻe 2,160 ki he tokelau-hahake ʻo Nuʻu Silá. Fakatatau ki ha polosiua folau, ko e maʻu ʻa e hingoa Niueé mei he ongo foʻi lea ko e Niu, ʻuhingá ko e “fuʻu niu,” mo e e, ʻuhingá ko e “mamata,” pe “vakai.” ʻOku pehē ʻi he polosiuá: “Fakatatau ki he talatupuʻá ko e ʻuluaki kau Polinisia naʻa nau nofo aí naʻa nau leaʻaki ʻa e ongo foʻi leá ni ʻi heʻenau tau atu ʻo sio ki he ngaahi ʻuluniu ʻoku tupu ʻi he fonuá.”

ʻI he ʻahó ni, ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi Niueé ʻoku nau laukauʻaki ke tala ki he kau ʻaʻahí, “E! Fale he Kautu ha mautolu!” ʻuhingá, “Vakai! Ko homau Fale Fakatahaʻanga!” Ko e hā ʻoku nau maʻu ai ha ngaahi ongoʻi loloto pehē ʻo fekauʻaki mo e holo ko ʻení? Ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he feituʻu hono kotoa pē ʻoku nau laukauʻaki ʻa honau ngaahi Fale Fakatahaʻangá, tautautefito kapau ko kinautolu pē ʻa e kau tufungá. Ka ko e langa ʻo ha Fale Fakatahaʻanga ʻi ha motu mamaʻo ʻi loto mālie ʻi he fuʻu Pasifiki Tongá ko e meʻa mātuʻaki kehe ʻaupito ia. ʻI he ʻosi angé, ko Niuē ʻoku sikuea kilomita pē ʻe 260, pea ko e kakai ʻe toko 2,300 pē ʻi he motú fakakātoa.

Naʻe ʻi ai ʻa e fehuʻi pe ko hai te ne langa ʻa e Fale Fakatahaʻangá. Ko e fakatahaʻanga pē ʻe taha ʻi Niuē ʻoku ʻi ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻe toko 32 pē. Ko hono kotoa ʻo e meʻangāue lahi naʻe fiemaʻú, ʻo hangē ko e ngaahi motololi, ngaahi pulutousa, mo e ngaahi mīsini hiki-meʻa-mamafa, ko e meʻa pē ia ʻa e puleʻangá. ʻIkai ko ia pē, ko e meimei kātoa ʻo e ngaahi nāunau langa ʻoku mātuʻaki fiemaʻú​—ukamea, konga sima, ʻato, ngaahi nāunau fakaʻuhila mo e fakapalamá, nāunau fakaleʻolahí, mo e ngaahi seá​—ʻe fakaheka vaka mai ia mei Nuʻu Sila, ʻa ia ʻoku folau tuʻo taha pē ia ʻi he uike hono nima kotoa pē. Fakaʻosí, ko e makamaka ʻo e funga fonuá ʻe faingataʻa ai ʻa e langá, pea ko e falé kuo pau ke langa ia ke ne matuʻuaki ʻa e ngaahi afā ʻi he talopikí. Ko e moʻoni, ko ha ngāue lahi fakaʻulia ia ki ha taha pē!

Kae kehe, naʻe ʻi ai ʻa e faikehekehe lahi ʻi he meʻá ni. Ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ko ha Fale Fakatahaʻanga ko e senitā ia ʻo e lotu moʻoni fakalotofonuá, pea ʻoku nau hanga kia Sihova ko e ʻOtuá ki ha fakahinohino mo ha tokoni. (Sāme 56:11; 127:1) Ko e ngaahi tokoua Kalisitiane ʻi Nuʻu Silá, kau ki ai mo e kau mēmipa ʻo e fakatahaʻanga Niuē ʻi ʻOkalaní, naʻa nau tokoniʻi ʻa e kulupu tokosiʻi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻi Niuē, ʻo nau fai ai ʻa e poupou ʻaufuatō ki he ngāue langá.

Ko e Fili ke Hoko Atu

ʻI Sune 1994 ʻi he feituʻu naʻe fai ai ʻa e langa ʻo ha Fale Fakatahaʻanga ʻi Rotorua, ʻi Nuʻu Sila, naʻe fai ha kole ki ha faʻahinga te nau mahuʻingaʻia ke kau ki he ngāue ʻi Niuē. Naʻe fakaʻohovalé, ko e ngaahi tokoua mo e tuofāfine Kalisitiane ʻe toko 200 naʻa nau pole ki aí. Naʻe fili ʻa e toko 80 mei he faʻahinga ko ʻení, ʻo kau ki ai ʻa e kau tufunga, kau ngāue ki he ukameá, kau palama, kau ʻato, kau palasitā, kau vali, kau ngaahi ʻuhila, kau ngāue ki he nāunau fakaleʻolahí, kau ngāue ki he simá, kau fakatoka-piliki, mo e kau tangata ngāue.

Naʻe tā ʻe he ngaahi tokouá ʻa e ngaahi palaní pea nau hoko atu, ʻo falala pē kia Sihova. Ko e toko taha ʻi he ongo mātuʻa ʻi he fakatahaʻanga ʻi Niueé, ko ha tangata pisinisi fakalotofonua, naʻá ne kamata ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu ki hono fakaheka vaka mai ʻa e ngaahi nāunau kotoa naʻe fiemaʻú. Naʻe aleaʻi ha totongi vakapuna mo ha nofoʻanga makehe ki he kau ngāue mei mulí, ʻa ia naʻa nau pole te nau totongi pē ʻa ʻenau ngaahi fakamolé, pea naʻe fokotuʻu ʻa e ʻaho ke kamata ai ʻa e langá. Ko e langá naʻe pau ke kakato ia ʻi he ʻaho ʻe 20, mei Maʻasi 4 ki Maʻasi 23, 1995, ʻa ia ʻe fakatapui ai ʻa e Fale Fakatahaʻangá.

“Ko ʻeku ʻuluaki hokosia ia ʻa e loto-moʻua ʻo fuʻu hulú ʻi heʻeku sio ki he tuʻuʻanga ʻo e falé,” ko e lea ia ʻa e talēkita ngāue langá, ʻa ia naʻá ne haʻu mei Nuʻu Sila ʻi ha uike ʻe taha ki muʻa ke fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi meʻá. “ʻOku fuʻu makamaka ʻa e konga kelekelé. ʻE feʻunga mo e uike ʻe ua ʻa e keli pē ʻo e ngaahi fakavaʻé.” Ka naʻe siʻi ʻa ʻene fakafuofua ki he Kau Fakamoʻoni fakalotofonuá, naʻá ne tala ko e moʻoni ki mui mai. “Ko e ngaahi tokoua Niueé ʻoku nau taukei mo e ngaahi maká,” ko ʻene lea ia. “ʻOku nau ʻilo ʻa e feituʻu ke taaʻi ai ʻa e maká kae ngangana ʻa e ngaahi konga lalahí.” Ko e ngaahi fakavaʻé naʻe kakato pē ia ʻi he ʻaho pē ʻe ua!

ʻI Maʻasi 4 naʻe tau mai ai ʻa e ʻuluaki uta ʻa e vakapuná ko e Kau Fakamoʻoni mei Nuʻu Silá, pea naʻe ʻosi mo e ngāue ki he simá. ʻI he fakaholoholo mai ʻa e ngaahi kulupu ʻo e kau ngāué, naʻe fakakakato ʻa e ngaahi konga kehekehe ʻo e ngāué. Ko e ngaahi ʻaho ngāué naʻe kamata ia he 7:00 pongipongí pea mo e fetalanoaʻaki nounou ʻi he konga Tohitapu fakaʻahó. Naʻe ngāue ʻa e ngaahi tokoua ʻe niʻihi ʻi he houa ʻe 12 ʻi he ʻaho ʻi he māfana ʻoku aʻu ki he 36° C. Faifai atu pē ʻi he aʻu ki Maʻasi 23, naʻe ʻosi fakatokaleleiʻi ʻa e konga ʻapí. Ko ha fakaʻilonga matamata-lelei naʻe ngaohi mei ha fuʻu mango ʻo fakaʻilongaʻi ʻa e falé ko e “Fale Fakatahaʻanga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.”

Ko e Laumālie ʻo e Fetokoniʻakí mo e Talitali Kakaí

Ko ha ʻuhinga mahuʻinga lahi naʻe tokoni ki he lavameʻa ʻa e ngāué ko e tokoni mei he kakai ʻo Niueé. Ko e kakai ʻi he ngaahi koló naʻa nau maʻu ʻa e laumālie ʻo e ngāue naʻe faí, ʻo nau meʻaʻofaʻaki mai ʻa e meʻakai mo e paʻanga. Ko e tokolahi naʻa nau vakai ki he langa ʻo e holó ʻo hangē ko haʻanau ngāué. Ko e kau ngāue fakapuleʻangá mo e kau tangata pisinisí naʻa nau fai ʻa e ngaahi ngāué ʻo mahulu atu ia mei honau fatongiá. Naʻe ʻai ke ala maʻu ʻa e meʻangāue naʻe fiemaʻú, ʻo hangē ko ha fale ngāue fakatufunga naʻe fakaʻatā kiate kinautolu. Naʻa mo e kautaha vaká naʻá ne toe liliu ʻa e fefolauʻaki ki honau vaká ke fakapapauʻi ko e ngaahi nāunau naʻe fiemaʻú ʻe tau mai ʻi he taimi totonu pē.

Ko e kau ʻaʻahí naʻa nau houngaʻia moʻoni ʻi he ngāue mālohi mo e talitali kakai ʻa e Kau Fakamoʻoni Niueé, ʻa ia naʻa nau ngāueʻaki ʻa honau ngaahi ʻapí mo e ngaahi koloá. “ʻOku fakaofo ʻa e ngaahi tuofefine fakalotofonuá,” ko e lea ia ʻa e tokotaha ngāue langa. Tānaki atu ki he meʻakai māfana ʻi he hoʻatā he ʻaho kotoa pē, naʻe teuteu ʻe he ngaahi tuofefiné ʻa e kai pongipongí ʻi he pongipongi taki taha ʻi he 6:30. Naʻe ʻā ʻa e niʻihi ʻi he 4:30 hengihengí ke feimeʻakai. Naʻe pehē ʻe ha tokotaha ngāue langa: “ʻOku ou fakakaukau ʻoku lelei ange ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo ʻemau moʻui ʻi Niuē ní ʻi homau ngaahi ʻapi totonú.”

ʻI Maʻasi 10 naʻe fakamatalaʻi ʻi he Niue Star ʻa e ngāue kuo faí ʻi he peesi ʻuluakí mo e ʻuluʻi fakamatala “Ko e ʻUluaki Fale Fakatahaʻanga ʻi Niuē” mo ha tā ʻo e kau Nuʻu Sila mo e kau Niuē ʻoku nau ngāue ʻi he konga ʻapí. Naʻe lave ai ko e falé ʻoku feʻunga mo e sikuea mita ʻe 280 ʻa hono lahí, pea ʻe nofo ai ʻa e kakai ʻe toko 70 ki he 100. Naʻe tānaki atu ʻi he kupú: “Ko e ngāué ʻoku lava moʻoni ke kakato ia ʻi he [uike] ʻe ua, ka ʻi he meʻá ni ʻe fakalahi ia. ʻI he taimi ko ʻení, ko e ʻaho pē ia ʻe ua mei he kamata ʻa e ngāué, ko e fakavaʻé, ngaahi alangafalé, ngaahi saá mo e ʻató kuo ʻosi fokotuʻu ia, ʻo tōmuʻa ia ʻi he taimi-tēpilé.”

Ko ha tangata pisinisi fakalotofonua naʻá ne fakahā ʻa ʻene fakaʻamú ki he kakai kotoa ʻi he motu ko Niuē ke nau mamata ki he ngāué mo ako ha lēsoni mei ai. Naʻá ne pehē ʻokú ne ʻamanaki ʻe fakahā ʻe he meʻá ni ki he tokotaha kotoa pē ʻa e meʻa ʻe malava ke fai ʻi he ʻofá mo e fetokoniʻakí.

Ko e kakai ʻe toko 204 naʻe haʻu ki he fakatapuí. Ko e meʻa naʻe fakamoʻoniʻi ʻa ʻene maongo loloto kiate kinautolu kotoa naʻa nau ʻi aí, ko hono fai ʻe he ngaahi tokoua mo e tuofāfine Niuē, mo e fānaú, ʻa hono fakamatalaʻi ʻi he hiva mo e tauʻolunga ʻa e langa ʻo e Fale Fakatahaʻangá. Naʻe fai ʻa e ngaahi fakamālō ki he timi langá pea pehē kia Sihova, ʻa ia ko hono laumālié naʻá ne ueʻi ʻa e ngaahi fakakaukaú, ngaahi lotó, mo e ngaahi nima ke fakaʻosi ʻa e ngāué.​—ʻAisea 40:​28-31.

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share