LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w98 10/15 p. 25-29
  • ʻI he Taimi ʻOku Tali Ai ʻe he Ngaahi Loto ʻOku Fefeká

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • ʻI he Taimi ʻOku Tali Ai ʻe he Ngaahi Loto ʻOku Fefeká
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1998
  • Kaveinga Tokoni
  • Ko Hono Kamata ʻo e Ngāué
  • Polokalama Fakaeako Ola Lelei
  • ʻOku ʻOmai ʻa e Fiefia ʻi he Ngaahi ʻĀsemipilī Makehé
  • Olá ko e Liliu Fakaofo
  • Ngaahi Tenge mei he Kaungāmeʻa ki Muʻá
  • Hoko ko e Kau Sevāniti Fakatapui ʻa e ʻOtuá
  • ʻIloʻi ʻe he Kau Maʻu Mafai ʻi he ʻApi Pōpulá
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1998
w98 10/15 p. 25-29

ʻI he Taimi ʻOku Tali Ai ʻe he Ngaahi Loto ʻOku Fefeká

ʻI HE 1989, KO E KAU FAKAMOʻONI ʻA SIHOVA ʻI PŌLANÍ naʻe ʻoange ki ai ha fakangofua fakalao ke hoko ko ha kautaha fakaelotu. Naʻe faifai pē ʻo tukuange ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa ia ne tuku pōpula ʻi heʻenau tuʻu ʻatā faka-Kalisitiané, ʻo tuku ai ʻi ʻapi pōpula ʻa e kaungānofo tokolahi ʻa ia naʻa nau fakaʻamua ke ako lahi ange meiate kinautolu ʻo fekauʻaki mo e Tohitapú. Ko ha fakamatala eni ki he anga ʻo e feinga ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi ha ʻapi pōpula pehē ʻe taha, ke tokoniʻi ʻa e faʻahinga ko ia ʻa ia naʻe fefeka honau lotó ke nau tali ʻa e mālohi ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá.

ʻI WOŁÓW, ko ha kolo ʻo e toko 12,000 ʻi he tonga-hihifo ʻo Pōlaní, ʻoku ʻi ai ha pilīsone tautea taʻu ʻe 200 hono motuʻá ʻa ia ʻoku tauhi ai ʻa e niʻihi ʻo e kau faihia kovi taha ʻo Pōlaní. Talu mei hono fakangofua fakapuleʻanga ʻo ʻenau ngāué, kuo feinga ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke ʻomai ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá ki he kau pōpula aí, pea ʻoku nau fai ia mo e loto-māfana lahi.

Ko e meʻa naʻá ne fakaʻataá ko ha tohi naʻe tuku mai ʻe he Potungāue Fakamaauʻangá ʻi Fepueli 1990 ki he kau talēkita kotoa pē ʻi he ʻapi pōpula ʻi Pōlaní. Naʻe fakahinohino he tohí ʻoku totonu ke “ʻoua te nau fakatupunga ha ngaahi faingataʻa” ki ha kau pōpula pē ai ʻoku nau loto ke tali ʻa e ngaahi tohi Taua Leʻó pe ke feʻiloaki mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Ko e Kau Fakamoʻoní, ko e niʻihi ai ne nau fakamoleki ʻa e ngaahi taʻu lahi ʻi he ʻapi pōpula Wołów, naʻa nau ʻilo lelei ʻa e tokolahi ʻi he kau halaia lalahi ʻi aí. Kae kehe, naʻa nau hanga kia Sihova ke ne tāpuakiʻi ʻenau ngaahi feinga ke tuku ʻa e moʻoni ʻo e Tohitapú ke ne fakamoluuʻi ʻa e ngaahi loto ʻoku fefeka ʻo e kau pōpula kehé.

Ko Hono Kamata ʻo e Ngāué

“Naʻe faingataʻa ke kamata ʻa e polokalamá,” ko e lau ia ʻa Tokoua Czesław mei he kolo ko Wrocław, ʻoku kilomita nai ʻe 40 hono mamaʻó, ʻa ia naʻe fakamafaiʻi ke ʻaʻahi ki he ʻapi pōpula ʻi Wołów. “Naʻe fai ʻa e ngaahi fetalanoaʻaki lōloa tuʻo lahi mo e kau ʻōfisa ʻapi pōpulá ke nau hoko ai ʻo tuipau ko ʻetau ‘ngaahi ngāue fakalotú’ ʻoku ʻaonga ki he kau pōpulá.”

Ke fakafaingataʻaʻiaʻi ʻa e ngaahi meʻá, ko e manatu ia ʻa e hoa ngāue ʻo Czesław ko Paweł, “naʻe fakamatematē mai ha ʻōfisa tuʻunga māʻolunga ko hono ngāueʻaki pē ʻe he kau pōpulá ia ʻa e ngaahi ngāue fakalotú ko ha taumuʻa ke maʻu ha ngaahi meʻa fakamatelie.” Ka ʻi he taimi naʻe foaki atu ai ʻe ha toko tolu ko e kau faihia fakatuʻutāmaki kinautolu ki muʻa, ke papitaiso ʻi he 1991, naʻe liliu leva ʻa e fakakaukau ʻa e kau maʻu mafai ʻi he ʻapi pōpulá, pea naʻe lelei ange ai ʻenau ngāue fakatahá.

“Naʻa mau kamataʻaki ʻa e faifakamoʻoni ki he kau pōpulá, ki honau ngaahi fāmili naʻa nau ō ange ke ʻaʻahi kiate kinautolu ʻi ʻapi pōpulá, pehē foki ki he kau ngāue ʻi he pilīsone tauteá,” ko e fakamatala ia ʻa Czesław. “Naʻe toki fakaʻatā leva kimautolu ke malangaʻi ʻa e ongoongo leleí mei he loki ki he loki, ko ha fakangofua mātuʻaki ngali kehe ia. Faifai atu pē, ʻi heʻemau ʻiloʻi ʻa e ʻuluaki faʻahinga mahuʻingaʻiá, naʻe fakaʻatā mai leva kiate kimautolu ha kiʻi holo siʻisiʻi ke fai ai ʻa e ngaahi ako Tohitapú mo fai ai ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané.” ʻIo, naʻe fakaava ʻe Sihova ʻa e hala ki he ngaahi loto ʻoku fefeka ʻo e kau pōpulá.

Polokalama Fakaeako Ola Lelei

Naʻe vave pē ʻa hono fakamoʻoniʻi ʻa e fuʻu siʻisiʻi ʻa e kiʻi holo ko iá. Koeʻuhi naʻe kau fakatouʻosi ʻa e kau pōpula ʻosi papitaisó pea mo e fanga tokoua naʻe haʻu mei tuʻa ʻi he ngāue fakamalangá, ʻo aʻu ki he tokolahi ko e kau pōpula ʻe toko 50 naʻa nau kamata ke maʻu ʻa e ngaahi fakatahá. “Laka hake he taʻu ʻe tolu, naʻa mau fai kotoa ai ʻa e ngaahi fakatahá, pea naʻe maʻu maʻu pē ʻe he kau pōpulá ʻa e ngaahi fakataha fakauiké,” ko e fakamatala ia ʻa e taha ʻo e kau mātuʻa ʻi he feituʻú. Ko ia ai, ʻi Mē 1995 naʻe foaki ange ai ke nau ngāueʻaki ha holo lahi ange.

ʻOku anga-fēfē hono fakapapauʻi ʻe he fanga tokoua fua fatongiá ʻa e faʻahinga ʻe lava ke haʻu ki he ngaahi fakataha naʻe fai ʻi he ʻapi pōpulá? “ʻOku mau maʻu ha fakahokohoko ʻo e kau pōpula ʻoku nau fakahāhā ʻa e mahuʻingaʻia loto-moʻoni ʻi he moʻoní,” ko e fakamatala ia ʻa Tokoua Czesław mo Zdzisław. “Kapau ʻoku ʻikai ke fakalakalaka ha pōpula pe liʻaki ʻa e ngaahi fakatahá ʻo ʻikai ʻi ha ʻuhinga lelei, ʻo fakahaaʻi ai ʻa e ʻikai ha houngaʻia ki he ngaahi tokonaki peheé, ʻoku mau tāmateʻi leva hono hingoá mei he fakahokohokó pea fakahā ia ki he talēkita ʻo e ʻapi pōpulá.”

Lolotonga ʻenau ako Tohitapú, ʻoku toe akoʻi ai ʻe he fanga tokouá ki he kau pōpulá ʻa e founga ke teuteu lelei ai ki he ngaahi fakatahá mo e founga ke ngāue ola lelei ʻaki ʻetau tohí. Ko ia, ʻi he taimi ʻoku haʻu ai ʻa e kau pōpulá ki he ngaahi fakatahá, ʻoku nau ʻosi teuteu lelei pea ʻoku nau kau tauʻatāina ki ai. ʻOku nau fai ʻa e ngaahi tali fakatupu langa hake, ngāueʻaki pōtoʻi ʻenau ngaahi Tohitapú, pea ngāueʻaki kiate kinautolu ʻa e akonakí, ʻo faʻa fakakau ʻi heʻenau ngaahi talí ʻa e fakamatala hangē ko e, ‘ʻOku mahino kiate au, kuo pau ke u fai eni pe ko ē.’

“ʻI hono fakakātoá, ʻoku fai ʻa e ngaahi ako Tohitapu ʻe 20 ʻi he ʻapi pōpula Wołów. Ko e valu ai ʻoku fai ia ʻe he kau malanga ko e kau pōpula ʻe toko tolu,” ko e lau ia ʻa e sekelitali ʻo e fakatahaʻangá. Kuo nau maʻu foki ʻa e ngaahi ola lelei lolotonga ʻa e malanga mei he loki ki he lokí pea ʻi he lolotonga ʻenau ʻalu holo ʻi he lotoʻā ʻapi pōpulá. Ko e fakatātaá, ʻi he māhina ʻe hongofulu, mei Sepitema 1993 ki Sune 1994, naʻa nau tufaki ai ʻa e ngaahi tohi ʻe 235, ngaahi polosiua naʻe meimei 300, mo e ngaahi makasini ʻe 1,700. Ki muí ni mai, naʻe kole ai ʻa e toko ua he kau ʻōfisa ʻo e ʻapi pōpulá ki ha ako Tohitapu.

ʻOku ʻOmai ʻa e Fiefia ʻi he Ngaahi ʻĀsemipilī Makehé

Naʻe toe tānaki atu ʻi ha taimi ʻa e meʻa ki he polokalama fakaeako ʻi he ʻapi pōpula ko iá, ʻa ia, ko e ngaahi ʻasemipilī makehe. ʻOku fakahoko ai ʻe ha kau ʻovasia fefonongaʻaki mo e fanga tokoua taau kehe ʻi he fale faiʻanga sipoti ʻo e ʻapi pōpulá ʻa e ngaahi konga tefito ʻo e ʻasemipilī fakafeituʻú mo e ngaahi polokalama ʻo e ʻasemipilī makehe ʻaho ʻe taha. Ko e ʻuluaki ʻasemipilī makehé naʻe fai ia ʻi ʻOkatopa 1993. Naʻe kau ki ai ʻa e kau pōpula ʻe toko 50, mo e “kotoa ʻo e ngaahi fāmili, kau ai ʻa e kakai fefiné mo e fānaú, naʻa nau haʻu mei Wrocław,” ko e fakamatala ia ʻa e nusipepa Słowo Polskie, ko e fakakātoa naʻe kau ki aí ko e toko 139. Naʻe lava ʻi he taimi mālōlō ʻo e polokalama ʻasemipilií ʻa e faingamālie ki ha meʻakai naʻe teuteuʻi ʻe he fanga tuofāfiné, pehē foki ki ha taimi ʻo e feohi lelei faka-Kalisitiane.

Naʻe fai mo e ngaahi ʻasemipilī makehe ʻe fitu talu mei ai, pea kuo aʻu ʻa hono ngaahi ʻaongá ʻo ʻikai ki he faʻahinga pē ʻi he ʻapi pōpulá kae pehē foki ki he faʻahinga ʻi tuʻá. ʻI he taimi naʻe ʻaʻahi atu ai ha tuofefine Fakamoʻoni ki ha tokotaha pōpula ki muʻa ʻi Wołów ʻoku nofo he taimí ni ʻi kolo, naʻe taʻetaʻepau ia ʻi he ʻuluaki taimí. Ka ʻi he taimi naʻe tala ange ai kiate ia kuo hoko ko ha Fakamoʻoni ha tokotaha pōpula ʻe taha, naʻe lea ʻa e tangatá ʻi he taʻetui: “Kuo hoko he taimí ni ko ha Fakamoʻoni ʻa e tokotaha fakapō ko iá?” Ko hono olá, naʻe tali ʻe he tangatá ha ako Tohitapu.

Olá ko e Liliu Fakaofo

Kuo fakamoluuʻi moʻoni ʻe he polokalama fakaeako lahi ko ení ʻa e ngaahi loto ʻoku fefeka ʻo e kau pōpulá? Tuku ke nau talanoa ia.

“Naʻe ʻikai ʻaupito ke u ʻiloʻi ʻeku ongo mātuʻá koeʻuhi naʻá na liʻaki au ʻi he taimi naʻá ku kei siʻi aí, pea naʻe hoko ai ʻo mole fakamamahi lahi meiate au ʻa e ongoʻi ʻo e ʻofaʻí,” ko e fakahaaʻi ia ʻe Zdzisław, ko ha tangata natula fakakaukau. “ʻI he konga ki muʻa ʻo ʻeku moʻuí, naʻá ku kau ai ki he faihiá, ʻo faifai atu pē peá u fai ha fakapō. Naʻe teke au ʻe he ongoʻi halaiá ke u fai ha taonakita, pea naʻá ku mātuʻaki kumi ki ha ʻamanaki moʻoni. Pea ʻi he 1987, naʻá ku maʻu ai ha makasini Taua Leʻo. Naʻá ku ʻiloʻi mei ai ʻa e ʻamanaki ki he toetuʻú pea ki he moʻui taʻengatá. ʻI he ʻiloʻi kuo ʻikai siva e ʻamanakí kotoa, naʻá ku tukuange leva ʻa e fakakaukau taonakitá pea kamata ke ako ʻa e Tohitapú. Kuó u ʻiloʻi he taimí ni ʻa e ʻuhinga ʻo e ʻofá meia Sihova pea mei he fanga tokouá.” Ko e tokotaha fakapō ko eni ki muʻá, kuó ne hoko ko ha sevāniti fakafaifekau talu mei he 1993 pea ko ha tāimuʻa tokoni ia pea ʻi he taʻu kuo ʻosí naʻá ne hoko ai ko ha tāimuʻa tuʻumaʻu.

ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko Tomasz, naʻá ne tali lelei ha ako Tohitapu. “Kae kehe, naʻe ʻikai ko ha laka loto-moʻoni ia,” ko ʻene fakahāʻí ia. “Naʻá ku akó pē au koeʻuhi naʻá ku saiʻia ke fiehā ʻi hono fakamatalaʻi ʻa e ngaahi tui ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he niʻihi kehé. Ka naʻe ʻikai te u fai ʻe au ha meʻa lahi fekauʻaki mo e moʻoni ʻi he Tohitapú. ʻI he ʻaho ʻe taha, naʻá ku fakapapauʻi ai ʻi heʻeku fakakaukaú peá u ʻalu ki ha fakataha faka-Kalisitiane. Naʻe talitali lelei loto-māfana au ʻe he kau pōpula ʻosi papitaisó. Naʻá ku ʻiloʻi ai ʻi he ʻikai tonu ʻa e feinga ke fiehā ʻaki ʻa e ʻiló, kuo pau ke u fakamolū hoku loto-fefeká pea liliu ʻa ʻeku fakakaukaú.” Naʻe kamata ʻa Tomasz ke ʻai ʻa e angaʻitangata foʻou faka-Kalisitiané. (Efeso 4:​22-​24) ʻI he ʻahó ni, ko iá ko ha Fakamoʻoni fakatapui, ʻosi papitaiso pea ʻokú ne fiefia ʻi he malanga mei he loki ki he lokí.

Ngaahi Tenge mei he Kaungāmeʻa ki Muʻá

Ko e faʻahinga ko ia kuo nau ako ʻa e moʻoni ʻo e Tohitapú ʻi ʻapi pōpulá kuo nau ʻi he malumalu ʻo e ngaahi tenge mamafa mei he kaungāmeʻa ki muʻa ʻi he ʻū lokí pea mei he kau ʻōfisa ʻo e ʻapi pōpulá. ʻOku pehē ʻe he tokotaha ʻo kinautolu: “Naʻe toutou manukiʻi au mo lumaʻi. Ka naʻá ku tauhi maʻu ʻi heʻeku fakakaukaú ʻa e ngaahi lea fakalototoʻa ʻa e fanga tokouá. ‘Hokohoko lotu kia Sihova,’ ko ʻenau tala maí ia. ‘Lau hoʻo Tohitapú pea te ke ongoʻi ʻi loto ʻa e melino.’ Naʻe tokoni moʻoni ia.”

“Naʻe anga-fītaʻa ʻa hoku kaungāpōpulá ʻi he ngaahi lea fefeka naʻa nau fai mai kiate aú,” ko e lea ia ʻa Ryszard, ko ha tokoua kaukaua ʻosi papitaiso. “ʻE lava ke ke ʻalu ki hoʻomou ngaahi fakatahá, kae ʻoua te ke feinga ke ʻiloa pea fakangalingali ʻokú ke lelei ange, OK?’ ko ʻenau fakatokangá mai ia. ʻI heʻeku fai ʻa e ngaahi liliu ʻi heʻeku moʻuí koeʻuhi ko hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Tohitapú, naʻe pau ke u faingataʻaʻia koeʻuhi ko ia. Naʻa nau fulihi hoku mohengá, laku takai holo ʻeku tohi faka-Tohitapú, pea fakaveve ʻi hoku feituʻu lokí. Naʻá ku lotu kia Sihova ki ha mālohi ke u mapuleʻi ʻaki au peá u toki hoko atu ʻo fakamaau fakalongolongo ʻa e ngaahi meʻá. Hili mei ai ha kiʻi taimi, naʻe tuku e ʻohofí.”

“ʻI he sio ʻa e kaungāpōpulá kuo mau fai ha fili mālohi ke tauhi ʻa Sihová,” ko e fakamatala ia ʻa e kau pōpula kehe ʻosi papitaisó, “ʻoku hoko mai leva ʻa e tengé ʻi he founga ʻe taha. Hangehangē ʻoku nau pehē leva, ‘Manatuʻi, ʻoku ʻikai totonu ke mou inu, ifi, pe toe loi.’ ʻOku tokoni ʻa e faʻahinga tenge ko iá ke te mapuleʻi ai kita, ʻo tuku fakavavevave ha ngaahi tōʻonga kovi pē, pe ha ngaahi meʻa ʻoku nau maʻukovia kita. ʻOku toe tokoni foki ia kiate kita ke fakatupulekina ʻa e ngaahi fua ʻo e laumālié.”​—Kaletia 5:​22, 23.

Hoko ko e Kau Sevāniti Fakatapui ʻa e ʻOtuá

ʻI he fakangofua ʻe he kau maʻu mafai ʻi he ʻapi pōpulá, naʻe fai ai ʻa e ʻuluaki papitaisó ʻi he faiʻanga sipotí ʻi he faʻahitaʻu failau ʻo e 1991. Ko e tokotaha papitaiso fiefia aí ko Zdzisław. Naʻe ʻi ai ha kau pōpula ʻe toko 12, pea naʻe haʻu ki he meʻá ni ha fanga tokoua mo e tuofāfine ʻe toko 21 mei tuʻa. Naʻe ʻi ai ha ola fakalototoʻa ʻi he fakatahá ki he kau pōpulá. Naʻe fai ai ʻe he niʻihi ʻo kinautolu ha fakalakalaka mahuʻinga he naʻe fakauku ai ki mui ʻi he taʻu ko iá ha ongo pōpula ʻe toko ua. ʻI he taʻu ʻe ua ki mui ai, ʻi he 1993, naʻe fai tuʻo ua ai ʻa e papitaisó, pea naʻe fakahāhā ai ʻe he toe kau pōpula ʻe toko fitu ʻenau fakatapui kia Sihová!

ʻI he fakamatala ki he papitaiso naʻe fai ʻi Tīsemá, naʻe pehē ai ʻe he pepa fakaʻaho fakakolo ko e Wieczór Wrocławia: “Naʻe hokohoko pue mai ʻa e kakaí ki he holo faiʻanga sipotí, ʻo fakafeʻiloaki ki he tokotaha kotoa mo lulululu mo kinautolu. ʻOku ʻikai ha taha ʻe sola heni. ʻOku nau faʻu ha fāmili lahi pē ʻe taha, ʻo fāʻūtaha ʻi he fakakaukau, ʻi heʻenau founga moʻuí, pea ʻi he tauhi ki he ʻOtua pē taha, ko Sihová.” Ko e “fāmili lahi ʻe taha” ko iá naʻe kau ki ai ʻi he taimi ko iá ʻa e toko 135, ʻo kau ai ʻa e kau pōpula ʻe toko 50. Tau feʻiloaki angé mo ha niʻihi ʻo kinautolu.

Ko Jerzy, naʻe papitaiso ʻi Suné, ʻokú ne fakamatala: “Neongo naʻá ku ʻosi fetuʻutaki mo e moʻoni ʻo e Tohitapú ʻi he ngaahi taʻu kuohilí, ko e meʻa moʻoni naʻe ʻiate aú ko ha loto-fefeka. Ko e kākaá, vete mo hoku ʻuluaki uaifí, nonofo mo Krystyna, ko ha tama tuʻutāmaki, mo e toutou foki ki he ʻapi pōpulá​—naʻe pehē ʻa ʻeku moʻuí.” ʻI he sio ki he anga ʻo e hoko ko e Kau Fakamoʻoni ʻa e kau faihia lalahi kehé lolotonga ʻenau ʻi he ʻapi pōpulá, naʻe kamata ke ne ʻeke hifo kiate ia, ‘ʻE ʻikai lava ke u hoko mo au foki ko ha tangata lelei ange?’ Naʻá ne kole ki ha ako Tohitapu pea kamata haʻu ki he ngaahi fakatahá. Kae kehe, ko e taimi mahuʻinga moʻoní naʻe hoko ia ʻi heʻene ʻilo mei he talatalaaki ʻa e puleʻangá kuo hoko ʻa Krystyna ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová he taʻu ʻe tolu ki muʻá. “Naʻá ku ʻohovale lahi!” ko e lau ia ʻa Jerzy. “Naʻá ku fakakaukau, ‘Fēfē au? Ko e hā ʻoku ou faí?’ Naʻá ku ʻiloʻi ke fakahōifuaʻi ʻa Sihova, kuo pau ke fakatonutonu ʻa ʻeku moʻuí.” Ko hono olá, naʻe hoko ha toe fakataha fiefia ʻi he ʻapi pōpulá​—mo Krystyna mo ʻena kiʻi taʻahine taʻu 11, ko Marzena. ʻIkai fuoloa mei ai, naʻá na fai fakalao ʻena nofo malí. Neongo ʻokú ne kei ʻi he ʻapi pōpulá pea ʻoku ʻi ai ʻene ngaahi faingataʻa, naʻe toki ako tonu ʻe Jerzy ki muí ni ʻa e lea fakaʻilongá pea ʻokú ne malava ke tokoniʻi ʻa e kau pōpula ʻoku nau tulí.

Ko Mirosław ne ʻosi kau ia he ngaahi tōʻonga faihiá ʻi he taimi naʻá ne ʻi he lautohi siʻí aí. Naʻá ne mālieʻia ʻi he meʻa naʻe fai ʻe hono kaungāmeʻá, pea vave ʻene kamata ke fai ʻa e meʻa tatau. Tokolahi ʻa e faʻahinga naʻá ne kaihaʻa mei ai pe haha. Pea naʻe ʻave ai ia ki ʻapi pōpula. “ʻI heʻeku ʻi he ʻapi pōpulá, naʻá ku hanga ki he pātelé ki ha tokoni,” ko e fakahaaʻi ia ʻe Mirosław. “Ka naʻe mātuʻaki siva moʻoni ʻeku ʻamanakí. Ko ia, naʻá ku fili ke tāmateʻi au ʻaki haʻaku maʻu ha meʻa kona.” ʻI he ʻaho tofu pē ko ia naʻá ne palani ai ke toʻo ʻa ʻene moʻuí, naʻe ʻave ia ki ha loki ʻe taha. Naʻá ne maʻu ai ha tatau ʻo e Taua Leʻo ʻa ia naʻe lau ʻo fekauʻaki mo e taumuʻa ʻo e moʻuí. “Ko e fakamatala faingofua mo maʻalaʻalá naʻe fakamoʻoniʻi ko e meʻa pē ia naʻá ku fiemaʻú,” ko ʻene tānaki mai ia ki aí. “Naʻá ku fie moʻui leva he taimi ko iá! Ko ia, naʻá ku lotu ai kia Sihova pea kole ki he Kau Fakamoʻoní ki ha ako Tohitapu.” Naʻá ne fai ha fakalakalaka vave ʻi heʻene ako Tohitapú pea naʻá ne papitaiso ʻi he 1991. ʻOkú ne ngāue he taimí ni ko ha tāimuʻa tokoni ʻi ʻapi pōpula, ʻo ne maʻu ai ʻa e monū ke malanga mei he loki ki he loki.

Ko e kau pōpula fakakātoa ʻe toko 15 kuo nau papitaiso he taimi ní. Ko e fakatahaʻi honau tauteá ko e meimei taʻu ʻe 260. Naʻe tukuange ʻa e niʻihi ki muʻa ke kakato honau ngaahi tauteá. Ko e pōpula ʻe taha naʻe fakasiʻisiʻi hifo ʻaki ʻa e taʻu ʻe 10 ʻa hono tautea taʻu ʻe 25. Pea ko e niʻihi ʻa ia naʻa nau fakahaaʻi ʻenau mahuʻingaʻia lolotonga ʻenau ʻi pilīsoné naʻa nau hoko ko e Kau Fakamoʻoni ʻosi papitaiso hili hono tukuange kinautolú. Tānaki atu ki ai, ʻoku toe ʻi ai mo e kau pōpula ʻe toko fā ʻi he ʻapi pōpulá ʻoku nau teuteu ke papitaiso.

ʻIloʻi ʻe he Kau Maʻu Mafai ʻi he ʻApi Pōpulá

“Ko e liliu ʻi he fakakaukau ʻa e kau pōpulá kuo tautefito hono fakatokangaʻí,” ko e fakamatala ia ʻa e līpooti he ʻapi pōpulá. “Kuo tuku ʻe he tokolahi ʻenau ifí, pea ʻoku nau tauhi ke maʻa honau ngaahi lokí. Ko e ngaahi liliu pehē ʻi he ʻulungāngá ʻoku hā mahino ia ʻi he kau pōpula tokolahi.”

Ko e nusipepa ko e Życie Warszawy ʻoku fakamatala ai ko hono fakalele ʻo e pilīsone tautea ʻi Wołów kuo ʻiloʻi ai ko e “kau liliú kuo akonakiʻi; ʻoku ʻikai te nau fakatupu ha ngaahi palopalema ki he kau kaʻate ʻo e pilīsoné.” ʻOku toe fakamatala ʻa e kupú ko e faʻahinga ko ia kuo tukuange ki muʻa ke kakato honau tauteá ʻoku fakakau lelei kinautolu ki he siakale ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová pea ʻoku ʻikai te nau toe foki ki he ʻalunga ʻo e faihiá.

Pea ko e hā ʻa e fakakaukau ʻa e talēkita ʻo e ʻapi pōpulá? “Ko e ngāue ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he pilīsone tautea ko ení ʻoku manakoa mo tokoni lahi tahá,” ko ʻene laú ia. ʻOku toe lāuʻilo ʻa e talēkitá “ʻi he fai ʻo ʻenau ako Tohitapu [mo e Kau Fakamoʻoní], ko e ngaahi mahuʻingaʻia mo e tuʻunga ʻo e kau pōpulá ʻoku liliu ia, ʻo ʻoange ai kiate kinautolu ha tataki foʻou mālohi ki heʻenau moʻuí. Ko honau ʻulungāngá ʻoku mātuʻaki fakapotopoto mo lelei. Ko e kau ngāue faivelenga kinautolu ʻo ʻikai te nau fakatupunga ha ngaahi palopalema.” Ko e moʻoni, ko e ngaahi fakamatala lelei pehē mei he kau maʻu mafaí, ʻoku fakafiefia ia ki he Kau Fakamoʻoni ʻoku nau ngāue mo e kau pōpula ʻi he ʻapi pōpula Wołów.

Ko e Kau Fakamoʻoni ʻaʻahí ʻoku nau houngaʻia kakato ʻi he ngaahi lea ʻa Sīsū: “ʻOku te ʻilo ʻa e ngaahi meʻa aʻata, pea ʻoku ʻilo kita ʻe he ngaahi meʻa aʻata, . . . te nau tokanga ki hoku leʻo; pea te nau hoko ko e takanga pe taha, pea taha pe ʻa e tauhi.” (Sione 10:​14, 16) Naʻa mo e ngaahi ʻā pilīsoné ʻoku ʻikai lava ke ne taʻofi ʻa e Tauhi-Sipi Lelei, ko Sīsū Kalaisí, mei hono tānaki ʻo e faʻahinga hangē ha sipí. ʻOku houngaʻia ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻi Wołów ʻi heʻenau maʻu ʻa e monū ʻo e kau ʻi he ngāue fakafiefia ko ení. Pea ʻoku nau hanga kia Sihova ki heʻene hokohoko tāpuakí ʻi hono tokoniʻi ʻa e ngaahi loto-fefeka tokolahi ange ke nau tali ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá ki muʻa ke hoko mai ʻa e ngataʻangá.​—Mātiu 24:14.

[Puha ʻi he peesi 27]

Palopalema “ʻi he Hangē ha Kiʻi Leká”

“Hili ʻa e ʻi ha taimi he ʻapi pōpulá, ʻoku faʻa mole leva mei ha taha pōpula ia ʻa e mahino ki he ʻuhinga ʻo e nofo ʻi he tauʻatāiná, pe ʻiate kita peé,” ko e fakamatala ia ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻoku nau ngāue ʻi he pilīsone tautea ʻi Wołów. “Ko e meʻa ʻoku mau maʻú ʻoku tautefito ko ha palopalema ‘ʻi he hangē ha kiʻi leká,’ ko ha tokotaha ʻa ia ʻi hono tukuange mei ʻapi pōpulá ʻoku ʻikai te ne ʻilo ʻa e founga ki hono tokangaʻi ʻo iá tonu. Ko hono ʻuhinga ia ʻoku fakalaka atu ai ʻa e ngafa ia ʻo e fakatahaʻangá mei hono akoʻi pē kiate ia ʻa e moʻoni ʻo e Tohitapú. Kuo pau ke tau teuʻi ia ke hoko ko ha konga ʻo e kakai he feituʻú, ʻo fakatokanga kiate ia ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki mo e fakatauele foʻou te ne fehangahangai nai mo ia. Neongo ʻa e tokanga ke ʻoua ʻe fuʻu tōtuʻa ʻa e maluʻí, kuo pau ke tau tokoniʻi ia ke ne fai ha kamata foʻou ʻi he moʻuí.”

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share