ʻAi ʻe ha ʻAʻahi Fakahisitōlia ke Fiefia ha Motu
Ko Kiupá ko ha motu fakaʻofoʻofa ia ʻi he Kalipiané, naʻe toki hokosia ai ha faʻahitaʻu fakaivifoʻou fakalaumālie taʻehanotatau. Naʻe fakahoko mai ʻe he fakaʻosinga ʻo e 1998 ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻoku nofo ʻi he fonua Uēsite ʻInitiisi ko ʻení ha tāpuaki ne fuoloa e tatali ki aí. Ko e fuofua taimi ʻeni ʻi he ngaahi taʻu laka hake he 30, ne fai ai ha ʻaʻahi ki ai ʻa e kau mēmipa ʻo e Kulupu Pule ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová pea naʻa nau fononga fakataha mo e kau fakafofonga ʻe toko 15 kehe. Ko e kau ʻaʻahí ko e kau tangataʻifonua ʻo ʻAositelēlia, ʻAositulia, Pelisiume, Pilitānia Lahi, ʻĪtali, Nuʻu Sila, mo Pueto Liko.
NAʻE hoko ʻeni ko ha meʻa fakahisitōlia ki he toko 82,258 ʻo e kau malanga ʻo e Puleʻangá ʻi aí pea mo e toko 87,890 ko ia naʻa nau kau fakataha mo kinautolu ki hono kātoangaʻi ʻa e Kai Efiafi ʻa e ʻEikí ʻi he faʻahitaʻu failau ʻo e 1998.
Mei Tīsema 1 ki he 7, 1998, naʻe ʻaʻahi ai ʻa Lloyd Barry, John Barr, mo Gerrit Lösch ki he ʻApi Pēteli ʻi Havana pea naʻa nau maʻu ai ha niʻihi ʻo e ngaahi Fakataha-lahi Fakavahe “Founga ʻa e ʻOtuá ki he Moʻuí” naʻe fai ʻi Kiupá. Naʻa nau fiefia ʻi heʻenau malava ke feʻiloaki ai mo e kau mātuʻa fefonongaʻakí pea mo e hoko ʻo maheni lelei ange mo e kau maʻu mafai fakapuleʻanga Kiupá.
“Naʻe hoko ʻeni ko ha konga tuʻu-ki-muʻa fakateokalati ʻo e vahaʻa taimi ʻo e moʻuí kiate au mo hoku uaifí,” ko e lea ia ʻa John Barr. “Ko siʻotau fanga tokoua mo e tuofāfine ʻi Kiupá ʻoku nau mātuʻaki fonu ʻi he faivelenga ki he moʻoní! Naʻá ku mavahe mai mei ai mo e ongoʻi ko ʻetau fetokouaʻaki ʻi māmani lahí ʻoku mātuʻaki mahuʻinga moʻoni!” “Naʻe tokoniʻi au ʻe he uike mahuʻinga ko ʻení ke u maʻu ai ha mahino lelei ange fekauʻaki mo e ngaahi tuʻunga ʻo hotau fanga tokoua aí,” ko e tānaki atu ia ʻe Lloyd Barry.
ʻI he lolotonga ʻa e taʻu ʻe nima kuo hilí, ne foaki ai ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e tauʻatāina lahi ange ʻo e lotú ʻi Kiupa, pea ko e ngaahi fakamatala ʻa e kau maʻu mafai Kiupá ʻe taki atu ai ha taha ke ne tui ʻoku nau fakaʻamu ke hokohoko atu ʻa e ʻalunga ko ʻení.
ʻI Sepitema 1994, naʻe fokotuʻu ai ha ngāue paaki-tohi ʻi he ʻApi Pēteli ʻi Havana. Naʻe toe malava ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke nau fakataha tauʻatāina pea ke fakamoʻoni mei he fale ki he fale. Ki mui, ʻi he 1998, naʻe fakaʻatā ai ʻe he kau maʻu mafaí ʻa e ʻaʻahi ko ʻeni ʻa ha kau fakafofonga fakavahaʻapuleʻanga ʻe toko 18 ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻo kau ai ʻa e kau mēmipa ʻe toko tolu ʻo e Kulupu Pulé.
Toe Fakatahataha Fiefia
ʻI he tūʻuta ʻa e kau fakafofongá ʻi he malaʻevakapuna José Martí ʻi Havana, naʻe talitali lelei ai kinautolu ʻe ha kulupu ʻo e kau maʻu mafai fakapuleʻangá mo ha kulupu mei he ʻApi Pētelí, ʻa ia naʻe ʻi honau lotolotongá ha tokoua naʻá ne manatuʻi ʻa e ʻaʻahi fakamuimui ange ki Kiupa ʻa ha mēmipa ʻo e Kulupu Pulé—ko Milton Henschel—ʻi he 1961. Naʻe taʻu 12 ʻa e tokouá ʻi he taimi ko iá; ka ʻokú ne lolotonga hoko ʻeni ko ha ʻovasia fefonongaʻaki.
ʻI he tūʻuta ʻa e kau fakafofongá ki he ʻApi Pētelí, naʻe talitali kinautolu ʻaki ʻa e ngaahi haʻinga matalaʻiʻakau ʻo e ngaahi kalatiola, ngaahi lose, sesimini, mo e ngaahi teisi engeenga mo kulokula, naʻe tō tautefito ia ʻe ha tokoua ki he foʻi taimi pē ko ʻení. Naʻe lelenoa pē ʻa e ngaahi loʻimatá ʻi hono talitali lelei ʻe he fāmili Pētelí ʻa e kau fakafofongá. Ki mui ai, naʻa nau maʻu ʻinasi fakataha ʻi ha houa kai ʻo e puaka tunu faka-Kiupa, laise mo e piini, sālati, iuka fakataha mo e mojo (ko ha soosi ngaohi ʻaki ʻa e kālikí mo e lolo ʻōlivé), pea mo e fuaʻiʻakau kei foʻou. ʻI he hili ʻa e kaí naʻe fai ai ʻe he mēmipa taki taha ʻo e Kulupu Pulé ha lea fakatupu langa hake ʻi hono koloaʻaki ʻa e ngāue Pētelí. Ko e ngaahi lea ʻa tokoua Lösch naʻe tautefito ʻene maongó ʻi heʻene lea faka-Sipeini ko ia ki he fanga tokouá. Ko e fāmili Pētelí ʻoku kau ki ai ʻa e kau ngāue pole tuʻumaʻu ʻe toko 48 mo e kau tokoni fakataimi ʻe toko 18.
Neongo ʻoku pulusi ʻi ʻĪtali ʻa e ngaahi tohi mo e ngaahi Tohitapu maʻá e fanga tokoua ʻi Kiupá, ko e ngaahi pulusinga taʻefakalanu ʻo e makasini Taua Leʻo mo e Awake! ʻoku ngaohi pē ia ʻi he fonuá tonu, ʻi he ongo mīsini paaki tohi takai. ʻOku fiemaʻu ʻa e ngaahi houa lahi mo e ngāue-nima hokohoko ʻi he ngaahi feituʻu ʻefiʻefi, ki hono ngaohi ko ia ʻa e ngaahi makasini kotoa ʻoku fiemaʻú. ʻOku fakamahuʻingaʻi ʻe he kau ngāue polé ʻenau mataʻikoloa ko e ngāue kia Sihová ʻi ha founga makehe ʻaupito.—2 Kolinito 4:7.
Ngaahi Meʻa Lalahi ʻo e Fakataha-Lahí
Naʻe vahevahe leva ʻa e kau mēmipa fakafofonga ʻe toko 18 ki he ngaahi kulupu ʻe tolu koeʻuhi ke nau maʻu ʻa e ngaahi fakataha-lahi fakavahe naʻe fai ʻi he ngaahi feituʻu ʻe tolu—ʻi Havana, Camagüey, mo Holguín. ʻI he ʻaho taki taha ʻo e ʻaho ʻe tolú, naʻe fakaafeʻi ai ha fuʻu kulupu lahi ʻo e fanga tokouá mo e tuofāfiné, ʻo kau ai ʻa e tokolahi ʻo e kau mātuʻa mo e kau tāimuʻa, ke nau ʻalu ki he ngaahi feituʻú taki taha. Naʻe ʻosi tala ia ki he Kau Fakamoʻoni fakalotofonuá ko ha meʻa makehe ʻeni, ka naʻe ʻikai te nau ʻilo ʻe maʻu fakataha ai ha kau mēmipa ʻo e Kulupu Pulé. Sioloto atu ki heʻenau ʻohovale he sio ki he siʻi fanga tokouá ni mo honau ngaahi uaifí ʻi heʻenau hopo hifo he ngaahi pasi noó ʻi he pongipongi Falaité!
Naʻe fai ʻa e ngaahi fakataha-lahí ʻi he ngaahi fale taʻeholisi naʻe langa ʻe he fanga tokouá ʻi hono fakangofua ʻe he kau maʻu mafaí. ʻI he faiʻanga fakataha-lahi ʻi Havana, naʻe tongi ai ʻi he taha ʻo e ngaahi maka hūʻangá ʻa e lave ki he “Sāme 133:1.” Naʻe fakamanatu ʻe he meʻá ni ki he fanga tokouá ʻa e ngaahi lea ʻoku hā ʻi he konga tohi ko iá: “Vakai! Hono ʻikai lelei pea hono ʻikai fakafiemālie ki he fanga tokouá ke nofo fakataha ʻi he fāʻūtaha!” (NW) Ko hono moʻoní, ʻi he lolotonga ʻa e fakataha-lahí, naʻe ʻi ai ʻa e feohi faka-Kalisitiane lelei mo fakafiemālie ʻi he feituʻu ko iá.
Naʻe fakaongoongoleleiʻi ʻe he kau ʻaʻahí ʻa hono fakahoko lelei ʻaupito ʻa e ngaahi malangá mo e ngaahi fakaʻekeʻeké, pea naʻe maongo kiate kinautolu ʻa hono fai ʻo e tulamá, ʻa ia naʻe fakatuʻunga ʻi he talanoa Tohitapu ʻo e Taniela vahe 3, naʻe hoko ʻi Pāpilone ʻo e kuonga muʻá. Ko e fakamatala ʻeni ʻa ha tuofefine: “Naʻe fakaʻofoʻofa ʻaupito ʻa e kotoa ʻo e kau faivá, pea ko e taimi taha ʻa e leʻó naʻe tō atu hono fai iá ʻo ʻikai te ke ʻilo ʻe koe ko e ongo ko iá naʻe hiki tepi ki muʻa. . . . Ko e tokotaha Pāpilone fulikivanú naʻá ne hā mātuʻaki fulikivanu, pea ko e kau Hepelū ʻe toko tolú naʻa nau tuʻumaʻu mo tuʻukāivi.”
Ko e kau fakafofonga ʻo e ʻŌfisi ʻo e Ngaahi Meʻa Fakalotú mo e kau ʻōfisa kehe ʻo e puleʻangá ʻa ia naʻa nau haʻu ke sio ʻi he ngaahi fakataha-lahí naʻa nau fakaongoongoleleiʻi ʻa e fanga tokouá ʻi heʻenau fokotuʻutuʻu māú mo e ʻulungaanga leleí. Naʻe fakahaaʻi ʻe Tokoua Barry ʻa ʻene houngaʻia loto-moʻoni ki he fakafeangai lelei ʻaupito naʻe fai ki he kau fakafofonga ʻaʻahí ʻe he kau maʻu mafai Kiupá. ʻAki ʻa e tuʻu ʻo pasipasi fiefia, ʻo faʻa lōloa ʻi ha ngaahi miniti, naʻe fakahaaʻi ai ʻe he fanga tokouá ʻenau houngaʻia ʻi he ngaahi malangá, pea pehē foki ki he fakaʻatā ʻe he kau maʻu mafaí ʻa e ngaahi fakataha-lahí. “ʻOku mahulu atu ʻeni ia mei he meʻa naʻa mau ʻamanekiná—ko ha kiʻi fakataha-lahi fakavahaʻapuleʻanga!” ko e lea ia ʻa ha fāmili Kalisitiane ʻe taha. “Kuo fakaofo ʻaupito ia, he kuó ne ʻomai ʻa e fakamoʻoni ʻo e mālohi lahi ʻo Sihova ke ʻai ʻene ngaahi talaʻofá ke hoko moʻoní.”
Naʻe toe tokonaki mai ʻe he ngaahi fakataha-lahí ha faingamālie ki he niʻihi kehé ke nau feinga ai ke ʻilo lahi ange ki he Kau Fakamoʻoní. Ko e taha ʻo e kau fakaʻuli pasí naʻá ne maʻu ʻa e fakataha-lahi ʻi he Tokonakí pea toe pehē ki he Sāpaté. Naʻá ne pehē naʻá ne fanongo he ngaahi meʻa lahi fekauʻaki mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ka kuó ne toki ʻilo ʻeni ko e kakai lelei mo melino kinautolu.
“Ngaahi Meʻa ke ʻOua ʻAupito ʻE Ngalo ʻIate Kitautolu”
Naʻe maongo ki he kau fakafofongá ʻa e loto-māfana mo e anga-fakakaumeʻa ʻa e kakai ʻo Kiupá. ʻOku faʻa ngāue, anga-maau, mo anga-ʻofa ʻa e kau Kiupá. “Lahi hake ʻi he tuʻo tahá, ʻa e fie tokoni mai ʻa e faʻahinga mātuʻaki sola kiate kimautolu,” ko e lea ia ʻa e fakafofonga ʻe taha.
Naʻe maongo loloto ki he kau fakafofongá ʻa e tui, fiefia, mo e ʻofa naʻe fakahāhā ʻe he kaungā Kau Fakamoʻoni ʻi Kiupá. Neongo ʻa e ngaahi faingataʻaʻiaʻanga fakaʻuliá, kuo nau ʻai ʻa Sihova ko honau talitauʻanga. (Sāme 91:2) Naʻe pehē ʻe John Barr: “Ko e ngaahi meʻa lahi ʻaupito naʻa nau fakaʻohovaleʻi fiefia au hení, ʻi heʻeku fuofua ʻaʻahi ki Kiupá—ko e fakaʻofoʻofa ʻo e fonuá, ko e ʻulungaanga fakaholomamata ʻo e kakai naʻá ku feʻiloaki mo iá pea ʻoku hiliō ai ʻa e fiefia hulu fau ʻa e Kau Fakamoʻoni Kiupá. Ne teʻeki te u fanongo au talu ʻeku tupu ʻi hano hivaʻi ongoʻiloto pehē ʻo ʻetau ngaahi hiva ʻo e Puleʻangá pea mo e pasipasi fakaʻāulolongo pehē ʻi he taimi naʻe tau ai ki honau lotó ʻa e ngaahi meʻa fakalaumālié! Ko e ngaahi meʻa ʻeni ʻe ʻikai ʻaupito ngalo ʻiate kitautolu. Te tau koloaʻaki maʻu pē kinautolu.”
ʻOku pehē ʻe he Sāme 97:1: “Ke fuʻu fiefia ai ʻa e ʻu motu lahi.” Ko e moʻoni, kuo fiefia ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻoku ʻi he motu ko Kiupá ʻi heʻenau tauʻatāina fakalahi mai ke lotu ai ki he ʻOtuá, pea pehē ki he ʻaʻahi fakahisitōlia ko ʻeni ʻa e kau fakafofonga fakavahaʻapuleʻangá.
[Fakatātā ʻi he peesi 8]
Ngaahi fāmili lahi naʻa nau maʻu ʻa e ngaahi Fakataha-Lahi Fakavahe makehe “Founga ʻa e ʻOtuá ki he Moʻuí” ʻi Kiupa
[Fakatātā ʻi he peesi 8]
Ko e ʻApi Pēteli ʻi Havana naʻe toe fakaava ʻi he 1994
[Fakatātā ʻi he peesi 8]
Fakamoʻoni hingoa ʻa e kau mēmipa ʻo e Kulupu Pulé ʻi he ngaahi Tohitapu meʻaʻofa ki he kau maʻu mafai fakapuleʻangá