Ko e Fakatapui ʻo e Senitā Fakaeako ʻa e Taua Leʻó—Ko ha Kātoanga kia Sihova
TALU mei he ngaahi kuonga muʻá, mo e hoko ʻa e ngaahi kātoanga fakafiefiá ko ha konga ʻo e lotu moʻoní. Ko e niʻihi ʻo e ngaahi kātoanga naʻe fai ʻi ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá naʻe lele ia ʻo laui ʻaho pea naʻe kau ki ai ʻa e laui afe tokolahi ʻo e kau lotu ʻa Sihová. Ko e kātoanga fakatapui ʻo e temipale ʻo Solomoné naʻe feʻunga ia mo e ʻaho ʻe fitu pea naʻe hoko atu ai ʻa e Kātoanga Falelouʻakaú ʻa ia naʻe uike ʻe taha hono lōloá. Naʻe tokonaki heni ki he kau ʻIsilelí ha faingamālie ke nau fakakaukauloto ai ki he founga fakaofo naʻe feangainga ai ʻa Sihova mo kinautolú. Naʻa nau foki ki ʻapi “ʻoku nau fiefia, pea lelei honau loto ʻi he fuʻu lelei kuo fai ʻe he ʻEiki.”—1 Tuʻi 8:66.
Ko e meʻa naʻe fai ʻi he Senitā Fakaeako ʻa e Taua Leʻó ʻi Patterson, Niu ʻIoke, U.S.A., ʻi Mē 17-22, 1999, naʻá ne fakamanatu ai ki he kau ʻaʻahí ʻo fekauʻaki mo e ngaahi kātoanga fakafiefia ko ia ʻi he kuonga muʻá. Ko ha uike ia ʻo e ngāue makehe ʻo fakatefito ʻi hono fakatapui ʻo ha langa ko e fale ʻe 28 ʻa ia ʻoku faʻufaʻu ke ne pouaki ʻa e ako Tohitapu ʻi he foʻi kolopé. Naʻe fai ʻa e ngaahi tokonaki ki he kau mēmipa kotoa ʻe toko 5,400 ʻo e kau ngāue ʻi he ʻuluʻiʻōfisi ʻi Brooklyn, Wallkill, mo Patterson ke nau fai ha ngaahi takimamata fakakātoa ki he ngaahi fale ʻi Patterson lolotonga ʻa e uike mahuʻinga ko iá. Naʻe ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kau fakaafé ʻa e kau mēmipa ko e kau ngāue ki muʻa ʻe toko 500 ʻa ia naʻa nau kau ʻi he ngāué lolotonga ʻa e langa ʻo e senitā fakaeakó, ko e kau fakafofonga mei he ngaahi vaʻa ʻe 23 ʻo e Sōsaieti Taua Leʻó, mo e niʻihi kehe mei he ngaahi fakatahaʻanga ofí—ko hono fakakātoá naʻe ʻikai siʻi hifo ʻi he toko 8,100.
Tokonaki Mai ʻi he Fakaʻaliʻali ʻo e Takimamatá ha Ako
Naʻe fokotuʻutuʻu ʻa e fakaʻaliʻali makehe, ko e ngaahi tuʻuaki vitiō fakaeako, mo e ngaahi takimamata tataki pē ʻe kita ke fakataukeiʻi ʻa e kau ʻaʻahí ki he senitā fakaeakó. ʻI he loki talitali tefitó, naʻe tohoakiʻi vave ʻa e kau ʻaʻahí ki ha sīpinga palani ʻo e temipale ko ia naʻe ʻi ai ʻi Selusalema lolotonga ʻa e taimi ʻo e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsū ʻi he māmaní. Ko e ngaahi fakaʻaliʻali kehé naʻe fakaeʻa ai ʻa e muʻaki hisitōlia ʻo e Akoʻanga Tohitapu Taua Leʻo ʻo Kiliatí, ko e ngaahi fakataha-lahi fakahisitōlia, ko e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá, ko hono fakahoko ʻi onopooni ʻo e ngaahi ako Tohitapu ʻi ʻapí—ʻa ia ko e laui miliona ai ʻoku fai ia he taimí ni ʻi he uike taki taha—pea mo e ngāue ʻoku fai ʻe he Potungāue Fakalaó ke tauhi ke ʻatā ʻa e halá ki he ngāue peheé ʻi he talangofua ki he fekau ʻa Sīsuú.—Mātiu 28:19, 20.
ʻI he holo hoko maí, ʻa ia ʻoku nofo fiemālie ai ʻa e toko 1,700, ko e faʻahinga ko ia ʻoku ʻaʻahi lolotonga ʻa e ngaahi kātoanga fakatapuí naʻe fakaʻaliʻali kiate kinautolu ha foʻi vitiō miniti ʻe 33 ʻoku fakakaveinga “ʻIkai ʻAki ha Mālohi—ʻAki Hoku Laumālié!” ʻOku fakahaaʻi ʻe he foʻi vitiō ko ení ʻa e anga ʻo e hoko mai ʻa e Senitā Fakaeako ʻa e Taua Leʻó. Naʻe hā mahino ʻi he ngaahi fakaʻekeʻeke mahuʻinga ʻa hono fakamoʻoniʻi ʻa e tataki ʻa Sihova ʻi he ngaahi meʻá pea mo ʻene tāpuaki ʻi he ngaahi ngāué ke ʻomai ai ki ha fakaʻosinga lavameʻa ʻa e langa taʻu ʻe 15 ko ení. Naʻe kau ʻa e laui afe ʻi he ngāue langa tonu ko ení. ʻI he taimi ʻe taha ʻi he 1994, naʻe ʻi ai ʻa e kau ngāue ʻe toko 526 ʻi he feituʻú, ʻo kau ai ʻa e kau ngāue pole taimi-kakato ʻe toko 350, ko e kau ngāue fakataimi ʻe toko 113, pea mo e toko 63 naʻa nau fefonongaʻaki ʻi he ʻaho taki taha ke tokoni. Naʻe poupou ʻa e tokolahi ange ki he ngāué ʻaki ʻa e ngaahi meʻaʻofa. ʻOku ʻiloʻi ʻe he kotoa ʻo kinautolú naʻe ʻikai mei malava ʻa e meʻá ni taʻekau ai ʻa e laumālie ʻo Sihová.—Sakalaia 4:6.
Ko e faʻahinga ko ia naʻa nau ʻalu ʻi he takimamatá naʻe lava ke nau sio ko e tuʻunga ʻo e ngāue kuo fai ʻi he senitā fakaeakó ko hono pouaki ʻo e akonaki fakaʻotuá. Ko e fakahāhā ʻi he hūʻanga ki he Akoʻanga Kiliatí ʻi he fungavaka ʻuluaki ʻo e fale akó naʻe fakaeʻa ai ʻa e tofiʻa lahi fakalaumālie mo e hisitōlia ʻo e akoʻangá. Talu mei heʻene ʻuluaki kalasí ʻi he 1943 ʻi he ʻuluaki fale ʻo e akoʻangá ʻi South Lansing, Niu ʻIoke, kuo akoʻi ʻe he Akoʻanga Kiliatí ʻa e kau ako laka hake he toko 7,000 ki he ngāue fakamisinalé. Ko e ngaahi fakaʻaliʻali ʻi he fungavaka ua ʻo e fale akó naʻe tokonaki mai ai ʻa e ngaahi ʻata ʻo e Ako ki he ngaahi Mēmipa ʻo e Kōmiti Vaʻá pea mo e Ako ki he kau ʻOvasia Fefonongaʻakí, ʻa ia ʻoku fai fakatouʻosi ʻena ngaahi kalasí ʻi ai. Talu mei heʻene kamata ʻi Nōvema ʻo e 1995, kuo tokonaki mai ʻe he ako ʻa e vaʻá ha fakahinohino fakalakalaka ki he kau mēmipa ʻe toko 360 ʻo e Kōmiti Vaʻá mei he ngaahi fonua ʻe 106.
ʻI he takimamataʻi ʻo e kau ʻaʻahí, naʻe vave ʻenau fakatokangaʻi naʻe malava ke nau sio ʻi he ngaahi ʻēlia lahi, ʻo laka hake ʻi he ngaahi fakaʻaliʻali ʻo e ngaahi fakatātaá. Naʻa nau malava ke hū tonu ki he ngaahi potungāue kehekehe, ʻo ʻaʻahi ki he ngaahi ʻōfisí mo e ngaahi feituʻu ngāue kehé, pea maʻu ha vakai loloto ki he ngāue ʻoku faí. Ko ha konga mahuʻinga ʻo e takimamataʻí ko e fale Ngāue Hiki/Vitioó. He ngaahi fale lelei ʻaupito moʻoni ia ʻoku ngāueʻaki ke pouaki ʻaki ʻa e ako ʻo e Tohitapú! Fakafou ʻi ha hokohoko ʻo e ngaahi fakaʻaliʻali fakatupu ʻilo mo e ngaahi foʻi vitiō nounou, naʻe tokoniʻi ai ʻa e kau ʻaʻahí ke nau mahinoʻi ʻa e anga hono fai ʻo e ngaahi hiki ʻo e leʻó mo e anga ʻo hono teuteuʻi ʻo e ngaahi foʻi vitioó. Naʻa nau ako ai ʻa e meʻa fekauʻaki mo e fekumi fakalahi ʻoku kau ki hono teuteuʻi ʻo e ngaahi meʻangāué mo e ngaahi teungá. Naʻa nau sio ai ki he anga ʻo hono fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi tuʻuʻanga ʻi he siteisí ʻaki ʻa e fakamole siʻisiʻi kae tokanga lelei ki he fakaikiikí. Naʻa nau sio tonu ai ki he anga ʻo hono ngāueʻaki ʻo e fasí ke ʻai ʻa e kakaí ke nau ongoʻi ʻoku nau ʻi ai moʻoni ʻi he konga ko ia ʻoku nau vakai ki aí. Talu mei he 1990 kuo faʻu ai ʻe he Sōsaietí ʻa e ngaahi foʻi vitiō ʻe hongofulu ʻi he ngaahi lea ʻe 41, ʻo fakaeʻa ai ʻa e ngaahi kaveinga kehekehe ʻo e Tohitapú, ʻi he tānaki atu ki he ngaahi foʻi vitiō kehe ki he faʻahinga ko ia ʻoku nau ngāueʻaki ʻa e Lea Fakaʻilonga faka-ʻAmeliká.
Ko e tokolahi naʻa nau kau ʻi he takimamataʻí naʻa nau ō ki he Lepi Faitaá, ko e Potungāue Tāvalivalí, Ngaahi Ngāue Fakahinohinó, ʻa ia ʻoku tokonaki mai ai ʻa e ako mo e tokoni ki he komipiutá, ko e Potungāue Ngāué, ʻa ia ʻokú ne tokangaʻi ʻa e ngāue ʻa e ngaahi fakatahaʻanga ʻe 11,242 mo e kau ʻovasia fefonongaʻaki ʻe toko 572, mo e Fetuʻutaki Faitohí, ʻa ia ʻoku fakahoko ai ʻa e ngāue ʻi he taʻu taki taha ki he ngaahi fehuʻi ʻe 14,000 nai. Naʻe maongo kiate kinautolu ʻa e fekumi kuo fai maʻá e ngaahi tohi ʻa ia ʻoku ʻoatú pea mo e tokanga moʻoni ʻoku fakahaaʻi ki he faʻahinga ko ia ʻoku fakamoʻoniʻi ʻi heʻenau ngaahi fakaʻekeʻeké ʻoku nau feinga ke fekuki mo e ngaahi palopalema mamafá.
Ko ha ʻaukolo tuʻumaʻu mai ʻa e faʻahinga ʻi he takimamatá naʻa nau ʻaʻahi ki he Ngaahi Ngāue Liliu-Leá. Naʻa nau ʻohovale ke ʻilo ai ʻi he lolotonga ʻo e taʻu ʻe nima kuohilí, naʻe tānaki mai ai ʻa e ngaahi lea lahi ange ʻe 102 ki he fika ko ia ʻoku tokonaki ki ai ʻe he Sōsaietí ʻa e ngaahi tohi faka-Tohitapú. ʻI māmani lahi, ko e peseti ʻe 80 nai ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku nau lau ʻa e ngaahi tohi ʻa e Sōsaietí ʻi he ngaahi lea kehe mei he faka-Pilitāniá. Ke tokonaki ki heʻenau ngaahi fiemaʻú, ʻoku ʻi ai ʻa e kau ngāue pole laka hake he toko 1,700 ʻoku nau ngāue ʻi he malaʻe liliu-leá ʻi he ngaahi fonua ʻe 100. Naʻe fakahaaʻi ʻi he ngaahi fakaʻaliʻalí ʻa e Taua Leʻo ʻi he ngaahi lea ʻa e ʻOtu ʻAmeliká, ʻIulope, ʻĒsia, mo ʻAfilika. Naʻe lava ke sio ai ʻa e kau ʻaʻahí ʻi he New World Translation ʻo e Tohitapú ʻi he ngaahi lea ko ia ʻe 31 kuo pulusi aí. Naʻa nau ʻiloʻi ai ko e ngaahi tohi ʻa e Taua Leʻó ʻoku ala maʻu ia ʻi he taimí ni ʻi he ngaahi lea ʻe 332 pea ko e polosiua Ko e Hā ʻOku Fiemaʻu ʻe he ʻOtuá Meiate Kitautolú? kuo pulusi ia ʻi he ngaahi lea ʻe 219 ʻo e ngaahi lea ko iá.
Ko e kau ʻaʻahi ki he Potungāue Fakalaó naʻe fakahaaʻi ki ai ʻa e ngaahi malaʻe kehekehe ʻo e ngāué ʻa ia ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e tokanga fakalao ʻi māmani lahí. ʻI ha foʻi vitiō, naʻa nau sio ai ki ha fakamaauʻanga fakalao moʻoni ʻa ia naʻe fakakikihiʻi ai ʻe ha loea ko ha Fakamoʻoni ha keisi ʻo fekauʻaki mo e huhu totó. Naʻa nau toe ako ai ki he meʻa ʻoku fai ke hokohoko ʻatā ai ʻa e hala ki hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí ki he kakaí. (Filipai 1:7) Naʻe tohoaki ai ʻa e tokangá ki he tuʻutuʻuni ʻi Maʻasi ʻo e taʻu ní, ʻa ha fakamaauʻanga tefito fakavahe, ʻo fakahinohino ʻa e kolo ʻo Oradell, New Jersey, U.S.A., ke liliu ʻa ʻene ngaahi laó koeʻuhi ke toʻo ai ʻa e ngofua mo e ngaahi fiemaʻu fakaʻilonga ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻoku loto ke kau ʻi heʻenau ngāue fakafaifekau ki he kakaí mei he fale ki he fale ʻi he feituʻu ko iá.
Naʻe ʻikai ko e meʻa kotoa ia naʻe mamata ki ai ʻa e kau ʻaʻahí. Naʻa nau sivisiviʻi ʻa e ngaahi fakaʻaliʻali ʻo e langá ʻi he Falengāue Pēnoló pea takimamataʻi ʻi he ngaahi fale Ngāue Fakatafenga-Vaí, ko e Faleʻuhilá, ko e Fale Fakavaivaiʻi-Vaí, pea mo e ngaahi falengāue monomono lahi, ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi meʻa kehé. Ko ha faingamālie laulōtaha ia.
Fakamamafaʻi ʻi he Polokalama Fakatapuí ʻa e Ako Fakaʻotuá
Ko e polokalama fakatapuí tonu naʻe fai ia ʻi he Pulelulu, ʻo Mē 19, ʻo kamata ʻi he 4:00 efiafi. Ko e fuʻu kakai fiefia ʻe toko 6,929 ʻo kau ai ʻa e kau mēmipa ʻo e kau ngāue ʻo e ʻuluʻiʻōfisí, ko e kau fakaafe ʻa e Sōsaietí, mo e toko 372 naʻa nau fakatahataha ʻi he vaʻa ʻi Kānatá, ʻa ia naʻe fakahoko fakaʻilekitulōnika ki ai.
Naʻe fiefia moʻoni ʻa e kau fanongó ke fanongo ki he ngaahi lea fakalotomāfana ʻo e talitali lelei naʻe fai ʻe Milton G. Henschel, ko e palesiteni ʻo e Sōsaieti Taua Leʻó. Ko Theodore Jaracz, ko ha mēmipa ʻo e Kulupu Pulé mo e sea ki he kātoangá, naʻá ne fakafeʻiloaki hoko mai ʻa William Malenfant. ʻI hono fakahoko ʻa e “Ngaahi Meʻa Mahuʻinga ʻo e Polokalama Langá,” naʻá ne fakaʻekeʻeke ai ʻa e fanga tokoua ʻe toko tolu ʻa ia naʻe ʻi ai ʻenau ngaahi ngafa mahuʻinga ʻi hono fakahoko, tisaini, mo langa ʻa e Senitā Fakaeako ʻa e Taua Leʻó. ʻI he fakahoko ʻo e ngaahi fakaʻekeʻeké, naʻe fakahaaʻi ai ko e lolotonga ʻo e ngaahi taʻu ʻo e ngāue langá tonu, naʻe laka hake ʻi he kau ngāue fakataimi ʻe toko 8,700 naʻa nau haʻu ʻi he fakamole pē ʻanautolu ke ngāue ʻi he langá. He fakamoʻoni lelei ē ki he fāʻūtaha mo e nima-homo naʻe ʻai ke ala lava ʻe he akonaki fakaʻotuá!
Naʻe hoko mai ai ha malanga fakakongokonga naʻe fakakaveinga “Ako Fakaʻotuá ʻi he Māmani Lahí.” Naʻe fakahoko ia ʻe he kau mēmipa ʻe toko fā ʻo e Kulupu Pulé. Naʻe fakamamafaʻi ʻe John E. Barr ʻo pehē ko e akonaki fakaʻotuá ʻoku maʻu ʻa hono makatuʻungá ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá, ko e Tohitapú, ʻa ia ʻoku fakalototoʻaʻi ai ʻa e kau Kalisitiané ke nau “fakatupu fua, ko e ngaahi ngaue lelei kehekehe; mo mou tupulekina ko e meʻa ʻi he ʻilo ki he ʻOtua.” (Kolose 1:10) Naʻe lāulea ʻa Daniel Sydlik ki he anga ʻo hono fokotuʻutuʻu fakateokalati ʻa e ako fakaʻotuá mei he ʻulu ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiané, ʻa Sīsū Kalaisi, ʻo faai hifo ai ki he mēmipa kotoa ʻo e fetokouaʻaki ʻi māmani lahí. (1 Kolinito 12:12-27) Ko e konga ʻe ua fakaʻosi ʻo e malanga fakakongokongá, naʻe fakahoko ia ʻe Gerrit Lösch mo Carey Barber, naʻe fakahaaʻi ai ʻa e anga hono ʻai ʻe he ako fakaʻotuá ke taau ʻa e kau faifekaú ke aʻu ki he kakai ʻi he feituʻu kotoa pē mo fakahinohinoʻi kinautolu koeʻuhi ke nau ʻaʻeva mo kinautolu foki ʻi he founga ʻa e ʻOtuá.—Aisea 2:1-4; 2 Kolinito 3:5.
Ke fakataukeiʻi ʻa e kau fanongó ki he ngaahi ako kehekehe ko ia ʻoku fai ʻi he senitā fakaeako ko ení, naʻe fai ʻa e ngaahi fakaʻekeʻeke mo e ngaahi fetalanoaʻaki mo e kau faiakó pea pehē ki he niʻihi kehe naʻe kau ʻi honau fakalelé. Ko e ngafa ʻo e ako taki taha ʻi hono fakahoko ʻo e polokalama fakaeako fakaʻotuá ʻi māmani lahí naʻe fakahaaʻi. Naʻe fakahaaʻi ai ʻoku fakahangataha ʻa e Akoʻanga Kiliatí ki ha ako ʻo e tohi taki taha ʻo e Tohitapú, ʻi he hisitōlia ʻi onopooni ʻo e kakai ʻa Sihová, pea ʻi he teuteu ki he ngāue fakamisinalé. Ko e ako ki he vaʻá ko ha ako fakalūkufua fakaofo ia ʻo e ngaahi malaʻe lahi ʻo e ngāué ʻa ia ʻoku kau ki ai ʻa e kau mēmipa ʻo e Kōmiti Vaʻá. Ko e Ako ki he Kau ʻOvasia Fefonongaʻakí ʻoku faʻufaʻu ia ke ʻikai ngata pē ʻi heʻene fakahoko ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e fanga tokoua fefonongaʻakí kae pehē foki ki hono teuʻi kinautolu ke nau tokonaki mai ʻa e faʻahinga tokoni fakalaumālie ʻa ia ʻe tautefito ʻa ʻene ʻaongá ki he ngaahi fakatahaʻangá.
Ke fakaʻosiʻaki ʻa e polokalama leleí, naʻe fai ʻe Lloyd Barry ʻo e Kulupu Pulé ha malanga fakatapui ʻi he kaveinga ko e “Langa Fakataha mo Hotau Tokotaha-Fakatupu Maʻongoʻongá.” Naʻá ne fakahaaʻi ko e Tokotaha-Fakatupú, ʻa Sihova, ʻokú ne fiefia ʻi he kotoa ʻo ʻene ngaahi meʻa fakatupú pea ʻokú ne fakaafeʻi mai kitautolu ke tau fiefia fakataha mo ia. (Aisea 65:18) Koeʻuhi “ko ia naʻa ne langa ʻa e meʻa kotoa pe ko e ʻOtua,” ʻoku ʻave ʻa e lāngilangi kotoa pē kia Sihova ko e ʻOtuá ki he kotoa ʻo e langa ko ení. (Hepelu 3:4) ʻI hono fakamatalaʻi ʻa e ngaahi fakakaukau peheé, naʻe fai ʻe he tokotaha malangá ha lotu ongoʻi loloto, ʻo fakatapui ʻa e Senitā Fakaeako ʻa e Taua Leʻó kia Sihova, ko hotau Tokotaha-Fakatupu Maʻongoʻongá.a
ʻOku ʻikai ha veiveiua ko e kotoa ʻo e ngaahi kātoanga ʻi he uiké ʻe manatuʻi fuoloa ia ʻe he faʻahinga naʻa nau kau ki aí. Ko e hā ʻoku ʻikai ke fokotuʻutuʻu ai ke ke ʻaʻahi ki he Senitā Fakaeako ʻa e Taua Leʻó? ʻOku mau fakapapauʻi ko e ʻaʻahi mo e takimamataʻi aí ʻe hoko ia ko ha fakalototoʻa kiate koe ʻi hoʻo ngaahi feinga ke ako lahi ange ʻo fekauʻaki mo hotau Tokotaha-Fakatupu ʻofá pea ke moʻui ʻaki ʻa ʻene ngaahi tuʻunga māʻoniʻoní.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Naʻe ngata ʻa e ʻalunga anga-tonu ʻa Tokoua Barry ʻi he māmaní ʻi Siulai 2, 1999. Sio ki he Taua Leʻo ʻo ʻOkatopa 1, 1999, peesi 16.
[Fakatātā ʻi he peesi 10]
Ko ha loki fonu pea mo ha kau fanongo tokolahi ʻi he loki kaí
[Fakatātā ʻi he peesi 10]
Ko e ngaahi takimamatá ko ha tafaʻaki fakafiefia tefito ia