Moʻui Fakataha mo e Fakatuʻutāmakí
“ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe taha ʻe malava ke ke fai ʻi ha ʻaho anga-maheni—kau ai ʻa e mohé—ʻoku taʻefakatuʻutāmaki feʻunga ke hoko ko e meʻa fakaʻosi ia kuó ke faí.”—Makasini Discover.
KUO fakahoa atu ʻa e moʻuí ki ha luelue ʻi ha feituʻu ʻoku tanu maina, he ʻe lava ke hoko mai ai ʻa e laveá pe maté ʻi ha faʻahinga taimi pē, ʻo faʻa ʻikai ha fakatokanga. Ko e ngaahi tuʻunga ʻo e fakatuʻutāmakí ʻoku kehekehe ia ʻi he fonua ki he fonua. ʻOku kau ai ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻi he halá, tau fakalotofonua, honge, ʻeitisi, kanisā, mahaki mafu, pea mo e ngaahi meʻa lahi kehe. Ko e fakatātaá, ʻi he konga ʻo ʻAfilika ʻi he faka-Tonga ʻo Sahalá, kuo hoko ai ʻa e ʻeitisí ko e mateʻanga fika ʻuluakí ia, ʻi ha taʻu ki mui mai “naʻá ne toʻo ai ʻa e moʻui ʻe 2.2 miliona, ko e liunga 10 ia ʻo e tokolahi naʻe mate ʻi he ngaahi tau fakalotofonua kotoa pē ʻo ʻAfiliká,” ko e lau ia ʻa e U.S.News & World Report.
ʻI he lolotonga iá, ʻoku fakamoleki ʻe he māmaní ʻa e fuʻu paʻanga lahi ʻi hono fakatolonga ʻo e moʻuí pea mo hono fakasiʻisiʻi ʻa e fakatuʻutāmaki ʻo e mahamahakí mo e taʻemalavá. Ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakakaukau ʻoku poupouʻí, hangē ko e tōʻonga kai mo e inu fakatupu moʻuileleí mo e fakamālohi sinó, ʻoku malava ke ne ʻomai ʻa e ngaahi ola ʻaonga. Kae kehe, ʻoku ʻi ai ha matavai ʻo e fakamatala falalaʻanga ʻi he tafaʻaki mahuʻinga kotoa pē ʻo e moʻuí ʻoku malava ke ne tokoniʻi koe ke ke fiefia ʻi ha moʻui hao ange mo malu lahi ange. Ko e matavai ko iá ko e Tohitapú. ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi fakahinohino ki hono fakaleleiʻi ha fakahokohoko lahi ʻo e ngaahi meʻa ʻokú ne uesia ʻetau moʻuileleí mo ʻetau fiefiá. Ko e moʻoni, ko e Tohitapú ʻoku ʻikai te ne feangai fakaikiiki mo e palopalema kotoa pē. Neongo ia, ʻokú ne tokonaki mai ha ngaahi tefitoʻi moʻoni lelei ʻaupito ke tataki ʻaki kitautolu ʻi he ngaahi meʻa hangē ko e tōʻonga ʻo e kaí, moʻuilelei fakaesinó, fakakaukau fakaeʻatamaí, fehokotaki fakasinó, ko hono ngāueʻaki ʻo e ʻolokaholó, tapaká, mo e fakafiefia ʻoku maʻu tokua ʻi he ngaahi faitoʻo kona tapú, pea mo e ngaahi meʻa lahi kehe.
Ko e moʻuí ki he tokolahi ʻoku toe fakamafasiaʻi ia ʻe he ngaahi tuʻunga taʻepau fakaepaʻangá. ʻI he meʻá ni foki, ʻoku toe tokoni mai ai ʻa e Tohitapú kiate kitautolu. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi heʻene fakalototoʻaʻi ha vakai fakapotopoto ki he paʻangá mo e ngāueʻaki ʻo e paʻangá ka ʻokú ne toe fakahaaʻi mai ʻa e founga ke hoko ai ko ha tokotaha ngāue pe pule ngāue lelei angé. ʻOku moʻoni, ko e Tohitapú ko ha tataki lelei, ʻo ʻikai ki he malu fakaepaʻangá pē mo e moʻuilelei fakaesinó, ka ki he moʻuí tonu. Te ke fie mamata nai ki he ʻaonga moʻoni ʻo e Tohitapú ʻi he ʻaho ní? Ko ia, kātaki ʻo hoko atu hoʻo lau iá.