ʻE Lava Ke Ke ʻAi ʻa e Māmaní ko ha Feituʻu Lelei Ange?
“ʻOku ʻikai malava ʻe he politikí ʻo fakafoki ʻa e faʻunga tefitó ki he sōsaietí. ʻOku ʻikai fakanaunau lelei ia ke ne toe faʻu ʻa e ngaahi tui fakaeʻulungaanga tukufakaholó. Ko e ngaahi palani lelei tahá ʻe ʻikai lava ke ne toe fakafoki mai ʻa e tuʻunga mahuʻinga ʻo e faisoó pe ko e nofo malí, ʻai ʻa e ngaahi tamaí ke nau fua fatongia ki heʻenau fānaú, toe fakafoki mai ʻa e ʻitá pe ko e ongoʻi maá ʻo hangē ko ia ne ʻi ai ki muʻá . . . Ko e tuʻunga lahi taha ʻo e ngaahi palopalema fakaeʻulungaanga ʻokú ne fakahohaʻasi kitautolú ʻe ʻikai lava ke fakangata ʻosi ia ʻe he laó.”
ʻOKÚ KE hehema ke loto-tatau mo e ngaahi lea ko ia ʻa ha tokotaha ngāue tokoni fakapuleʻanga ki muʻa ʻi he ʻIunaite Setete? Kapau ko ia, ko e hā ʻa e fakaleleiʻanga ki he ngaahi palopalema lahi ʻi he ʻahó ni ʻa ia ʻoku tupu mei he mānumanú, ʻikai ha ʻofa fakaenatula ʻi he ngaahi fāmilí, ngaahi ʻulungaanga taʻemapuleʻí, taʻeakó, pea mo e ngaahi meʻa fakatupu keina tefito kehe ʻokú ne fakaʻauha ʻa e faʻunga tefito ʻo e sōsaietí? ʻOku ongoʻi ʻe he kakai ʻe niʻihi ʻoku ʻikai ha fakaleleiʻanga, ko ia ʻoku nau hokohoko atu pē ʻenau moʻuí ʻi he lelei taha ʻo ʻenau malavá. ʻOku ʻamanaki ʻa e niʻihi kehe ʻe ʻi ai ʻa e ʻaho ʻe hoko mai ai ha taki mafai fakaefakamoʻui mo poto, mahalo naʻa mo ha taki lotu, ʻo tataki kinautolu ʻi he feituʻu totonú.
Ko hono moʻoní, ʻi he taʻu ʻe ua afe kuo maliu atú, naʻe loto ʻa e kakaí ke nau ʻai ʻa Sīsū Kalaisi ke hoko ko honau tuʻi koeʻuhi naʻa nau lāuʻilo naʻe fekauʻi mai ia ʻe he ʻOtuá pea te ne hoko ko e tokotaha-pule taau tahá. Ka neongo ia, ʻi he ʻiloʻi ʻe Sīsū ʻenau ngaahi taumuʻá, naʻá ne mavahe vave mei he feituʻu ko iá. (Sione 6:14, 15) “Ko hoku puleʻanga ʻoku ʻikai ʻo e maama ko eni,” ko ʻene fakamatala ia ki mui ki ha kōvana Loma. (Sione 18:36) Kae kehe, ʻi he ngaahi ʻahó ni, ko e tokosiʻi pē ʻoku nau tuʻu ʻi he meʻa naʻe fou ai ʻa Sīsuú—naʻa mo e kau taki lotu ʻa ia ʻoku nau taku ko hono kau muimuí. Ko e niʻihi ʻo e faʻahingá ni kuo nau feinga ke ʻai ʻa e māmani ko ení ko ha feituʻu lelei ange, ʻi he feinga ke tākiekina ʻa e kau pule fakaemāmaní pe ko hono maʻu ha lakanga fakapolitikale ʻe kinautolu tonu. ʻOku lava ke tau sio ki he meʻá ni ʻi he vakai atu ki he 1960 tupú mo e 1970 tupú.
Ngaahi Feinga Fakalotu ke Fakaleleiʻi ʻa e Māmaní
ʻI he konga ki mui ʻo e 1960 tupú, naʻe fai ai ʻe he kau teolosia ʻe niʻihi ʻi he ngaahi vahefonua ʻAmelika Latiná ha fāinga maʻá e masivá mo e ngaohikoviá. Ke lavaʻi ení, naʻa nau faʻu ʻa e teolosia fakatauʻatāina ʻa ia naʻe fakaʻuhingaʻi ai ʻoku ʻikai kei hoko ʻa Kalaisi ko ha fakamoʻui ʻi he ʻuhinga faka-Tohitapú ʻataʻatā pē ka ʻi ha tafaʻaki fakapolitikale mo fakaʻekonōmika foki. ʻI he ʻIunaite Seteté, ko ha kau taki lotu tokolahi ʻa ia naʻa nau hoko ʻo hohaʻa lahi fekauʻaki mo e mōlia atu ʻa e ngaahi tuʻunga mahuʻinga fakaeʻulungāngá naʻa nau faʻu ha kautaha naʻe ui ko e Tuʻunga Lahi Fakaeʻulungaanga. Ko hono taumuʻá ke ʻai ki he lakanga fakapolitikalé ʻa e kakai te nau fakahoko fakalao ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga lelei ʻi he fāmilí. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻi he ngaahi fonua Mosilemi lahi, kuo feinga ai ʻa e ngaahi kulupu ke taʻofi ʻa e fakameleʻí mo e ngaahi meʻa ʻoku hulú ʻaki hono pouaki ʻa e pipiki ofi ange ki he Kōlaní.
ʻOkú ke tui ko e māmaní ko ha feituʻu lelei ange ia koeʻuhi ko e ngaahi feinga peheé? Ko e ngaahi moʻoniʻi meʻá ʻoku fakahaaʻi ai ʻi hono fakalūkufuá, ʻa e hokohoko atu ke hōloa ʻa e ngaahi tuʻunga mahuʻinga fakaeʻulungāngá, pea ko e mamaʻo ʻi he vahaʻa ʻo e koloaʻiá mo e masivá ʻoku hokohoko atu ʻa ʻene mamaʻo angé, ʻo kau ai ʻa e ngaahi fonua ko ia naʻe tuʻu-ki-muʻa ai ʻa e teolosia fakatauʻatāiná.
Koeʻuhi ko e Tuʻunga Lahi Fakaeʻulungāngá naʻe ʻikai lavameʻa ʻi heʻene ngaahi taumuʻa tefitó ʻi he ʻIunaite Seteté, ko e tokotaha naʻá ne fokotuʻú, ko Jerry Falwell, naʻá ne tāpuni ʻa e kautahá ʻi he 1989. Kuo fetongi ia ʻe ha ngaahi kautaha kehe. Ka neongo ia, ko Paul Weyrich, ʻa e ʻuluaki tokotaha naʻá ne ngāueʻaki ʻa e kupuʻi lea “tuʻunga lahi fakaeʻulungāngá,” naʻá ne tohi ʻi he makasini ko e Christianity Today: “Naʻa mo e taimi ʻoku tau ikuna ai ʻi he politikí, ʻoku ʻikai malava ʻe heʻetau ngaahi ikuná ʻo liliu ki he faʻahinga founga ko ia ʻoku tau tui ʻoku mahuʻingá.” Naʻá ne toe tohi: “Ko e anga fakafonuá ʻoku fakautuutu ʻa ʻene hoko ki he tuʻunga māʻulalo tahá. ʻOku tau fihia ʻi ha holofa ʻi he anga fakafonua ʻo e ngaahi fakahoatatau fakahisitōliá, ko ha holofa mātuʻaki lahi ʻa ia ʻokú ne lōmia moʻoni ʻa e politikí.”
Ko e faʻu-kōlomu mo faʻu-tohi ko Cal Thomas naʻá ne fakahaaʻi ʻa e meʻa naʻá ne vakai ki ai ko ha mele tefito ʻi he feinga ke fakamāʻolungaʻi ʻa e sōsaietí fakafou ʻi he politikí: “ʻOku hoko mai ʻa e liliu moʻoní mei he tokotaha ki he tokotaha, ʻo ʻikai ʻi he fili ki he fili, koeʻuhi ko ʻetau ngaahi palopalema tefitó ʻoku ʻikai fakaʻekonōmika mo fakapolitikale ka ʻoku fakaeʻulungaanga mo fakalaumālie.”
Ka ʻoku anga-fēfē hoʻo fakaleleiʻi ʻa e ngaahi palopalema fakaeʻulungāngá mo fakalaumālié ʻi ha māmani ʻa ia ʻoku ʻikai ʻi ai ha ngaahi tuʻungá, ʻa ia ʻoku fili pē ʻe he kakaí maʻanautolu ʻa e meʻa ʻoku tonú mo halá? Kapau ko e kakai fai tākiekina mo fakataumuʻa lelei—fakalotu pe ʻikai—ʻoku ʻikai te nau malava ke ʻai ʻa e māmani ko ení ko ha feituʻu lelei ange moʻoni, ko hai te ne lavá? Hangē ko ia te tau sio ki ai ʻi he kupu hoko maí, ʻoku ʻi ai ha tali. Ko hono moʻoní, ko e ʻuhinga tefito ia naʻe pehē ai ʻe Sīsū ko hono Puleʻangá ʻoku ʻikai ʻo e māmani ko ení.
[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 2]
TAKAFI: Vai ʻuli: WHO/UNICEF photo; kolopé: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.
[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 3]
Fānau: UN photo; kolopé: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.