LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w01 10/15 p. 8-11
  • Tafe ʻa e Vai Foaki-Moʻuí ʻi he ʻEnitesí

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Tafe ʻa e Vai Foaki-Moʻuí ʻi he ʻEnitesí
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
  • Kaveinga Tokoni
  • Ko Hono Fai ʻa e Feingá
  • “Ko Hono Fuʻifuʻi” ʻo e Anovai Titikaká
  • Fakahauhau ʻo e Fieinua Fakalaumālié
  • Ko ha Kolo Houngaʻia
  • Fakatauʻatāinaʻi mei he Ngaahi Kavenga Mamafá
  • Tali Lelei ʻa e Anga-Talitali Kakaí
  • Ko ha Utu-Taʻu Lahi
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
w01 10/15 p. 8-11

Tafe ʻa e Vai Foaki-Moʻuí ʻi he ʻEnitesí

Ko e ʻOtu Moʻunga ʻEnitesí ʻoku lele hangatonu hifo ia ʻi he vaeuaʻanga ʻo Peluú, ʻo ne vaheʻi ʻa e fonuá ki ha feituʻu matāfonua pakukā ʻi he hihifó pea ko ha vaotā maʻuiʻui mo kakapuʻia ʻi he hahaké. ʻI he foʻi lele hangatonu moʻungaʻia ko ení ʻoku nofo ai ʻo laka hake ʻi he vahe tolu ʻe tahá ʻa e kakai ʻe toko 27 miliona ko ia ʻo Peluú. ʻOku hala pē ʻi haʻanau ʻi he ngaahi konga fonua tokalelei māʻolunga mo e tafatafa moʻunga lilifa ʻo e ʻEnitesí ʻoku nau ʻi he ngaahi teleʻa fāsiʻi mo fuʻu loloto pea kelekele lelei ʻo e ʻotu moʻunga ko iá.

KO E ʻotu moʻunga tungotunga ʻo e ʻEnitesí ʻokú ne taʻofi ʻa e hūngofua atu mei tuʻá. Ko hono olá, ko e laui miliona ʻoku nofo aí ʻoku nau ʻi ha tuʻunga mavahe, ʻo ʻikai uesia ʻa e lahi tahá ʻe he ngaahi meʻa ʻoku hokó mo e ngaahi fakalakalaka ʻi tuʻa ʻi honau feituʻú.

Kuo fokotuʻu ʻa e fanga kiʻi kolo ʻi he ngaahi veʻe vaí ke nau maʻu ʻa e vai ʻoku fiemaʻu ki he fua ʻo e ngoué mo e tākanga llama, alpaca, vicuña pea mo e sipí. Kae kehe, ʻoku ʻi ai ʻa e toe faʻahinga vai mātuʻaki mahuʻinga ia ʻe taha ʻoku tafe ʻi he ʻEnitesí​—ko e vai fakaivifoʻou fakalaumālie ʻoku haʻu meia Sihova, “koe matavai moui.” (Selemaia 2:​13, PM) ʻOku ngāueʻaki ʻe he ʻOtuá ʻene Kau Fakamoʻoní ke tokoniʻi ʻa e kakai ʻi he ngaahi nofoʻanga māʻolunga ʻoku tuʻu ʻi he ngungutu ʻo e ʻEnitesí ke nau maʻu ʻa e ʻilo totonu kiate ia pea mo ʻene ngaahi taumuʻá.​—Aisea 12:3; Sione 17:3.

Koeʻuhi ko e finangalo ia ʻo e ʻOtuá ke “maʻu moʻui ʻe he kakai kotoa pe, pea ke nau aʻusia ʻa e ʻilo [“totonu,” NW] ki he moʻoni,” ʻoku ʻikai toe tuku ai ʻe he kau faifekau ko ení ʻenau feinga ke ʻaʻahi ki he ngaahi feituʻu ʻoku faingataʻa ʻa e aʻu ki aí pea mo e pōpoaki foaki moʻui mei he Tohitapú. (1 Timote 2:4) Ko e pōpoaki makatuʻunga faka-Tohitapu ko ení ʻoku fakamaama ia mo māʻolunga. Kuó ne fakatauʻatāinaʻi ʻa e kakai loto-totonu ʻo e fonuá mei he ngaahi tui fakafaʻahikehe, ngaahi anga fakafonua pea mo e ngaahi fakakaukau naʻá ne ʻai kinautolu ke nau ilifia ai ki he kau maté, ko e kongakau laumālie fulikivanú pea mo e ngaahi mālohi ʻo natulá. Ko e mahuʻinga angé, ʻoku ʻoange ʻe he pōpoakí ni kiate kinautolu ʻa e ʻamanaki lāngilangiʻia ʻo e moʻui taʻehanongataʻanga ʻi ha māmani palataisí.

Ko Hono Fai ʻa e Feingá

Ko e kau malanga ʻo e Puleʻangá ʻoku nau ʻaʻahi ki he ngaahi feituʻu mavahe ko ení kuo pau ke nau fai ʻa e ngaahi feʻunuʻaki lahi. Ke aʻu ki he loto ʻo e kakaí, ʻoku fiemaʻu ki he kau faiako Tohitapú ke nau kiʻi ʻilo ki he lea faka-Kēsauā pe ʻAimalá, ʻa e ongo lea fakalotofonuá.

Ko e aʻu ki he fanga kiʻi kolo ʻi he ʻEnitesí ʻoku ʻikai faingofua. ʻOku ʻikai lahi ʻa e halanga lēlue ʻoku ngāue ʻi he ngaahi feituʻu ko iá. Ko e fefonongaʻakí ʻoku fakatuʻutāmaki pea ʻoku lahi kovi ʻaupito ʻa e ʻeá mo anga-kehe ʻa ʻene tuʻu fakasiokālafí. ʻOku anga-fēfē leva ʻa e aʻu ʻa e Kau Fakamoʻoní ki he kakaí ʻo ʻoange kiate kinautolu ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá?

Ko e kau malanga loto-toʻa ʻo e ongoongo leleí kuo nau tali ʻa e pole ko iá pea kuo nau taliʻaki ʻa e laumālie ʻo e palōfita ko ʻAiseá: “Ko au eni; fekau au.” (Aisea 6:​8, 9) Kuo nau ngāueʻaki ai ʻa e kalavana ʻe tolu ke fononga ki he ngaahi feituʻu fakatokelaú, ko e loto-mālié mo e feituʻu tongá. ʻI he mateuteu mo e laui tōseni ʻo e ngaahi puha Tohitapu mo e ngaahi tohi faka-Tohitapú, kuo tūtuuʻi ai ʻe he kau tāimuʻa faivelengá pe kau faifekau taimi-kakató ʻa e tenga ʻo e moʻoni faka-Tohitapú ʻi he lotolotonga ʻo e kakai anga-fakakaumeʻa, talitali kakai mo loto-totonu ʻoku nofo aí.

Ko e ngaahi foʻi piko ʻi he ngaahi hala ʻo e moʻungá ʻoku tautefito ʻa ʻene fakatuʻutāmakí. Ke lavameʻa ʻi he fononga he niʻihi ʻo kinautolú, kuo pau ke ngāueʻaki ai ʻe he ngaahi meʻalelé ha hala pikopiko. ʻI he lolotonga ha ngaʻunu pōtoʻi pehē, naʻe sio ki tuʻa ʻi he sioʻatá ha tokotaha misinale naʻe tangutu ʻi he sea mui ʻo ha pasi ʻo ne fakatokangaʻi ai ʻa e taha ʻo e foʻi vaʻe muí ʻoku tuʻu tonu ia ʻi he teputepu ʻo ha lilifa naʻe laka hake hono lolotó he mita ʻe 190! Naʻá ne kuikui leva kae ʻoua kuo lele ki muʻa ʻa e pasí.

Ko e ngaahi hala ʻe niʻihi ʻoku ʻi he tuʻunga kovi ʻaupito pea ʻoku fuʻu fāsiʻi. ʻI he fekuki mo ha konga fonua tokakovi pehē, naʻe ʻalu hifo ai ʻa e taha ʻo e ngaahi kalavaná ʻi ha hala fāsiʻi ʻi haʻane fetaulaki mo ha loli naʻe hake atu. Naʻe pau ke foki hake ʻa e kalavaná ki ʻolunga ki ha feituʻu ʻa ia ʻe mālō ʻa e lava ke na hao ʻo ʻalu fakataha aí.

Ka neongo ia, ko e ola ʻo e ngaahi feinga kīvoi peheé naʻe makehe atu. Te ke saiʻia ke ʻilo lahi ange ʻo fekauʻaki mo e ngaahi feinga ko iá?

“Ko Hono Fuʻifuʻi” ʻo e Anovai Titikaká

ʻI he tokoto ʻi ha foʻi taluo ʻo e ʻOtu Moʻunga ʻEnitesí ʻi he mita ʻe 3,800 ʻi ʻolunga ʻi he fukahi tahí, ko e Anovai Titikaká ʻa e ano tuʻu loto fonua māʻolunga taha mo alafolaua taha ʻi he māmaní. Ko e ngaahi tumutumu moʻunga ʻoku ʻufiʻufi sinoú, ko e niʻihi ai ʻoku laka hake hono māʻolungá ʻi he mita ʻe 6,400, ʻoku hoko ia ko e matavai ki he lahi taha ʻo e vaitafe ʻe 25 ʻoku tafe ki he Titikaká. Koeʻuhi ko ʻene māʻolungá, ʻoku momoko ai ʻa e ʻeá, pea ko e faʻahinga ʻoku ʻikai tupu hake ʻi he feituʻu ko iá kuo pau ke nau fāinga mo e puke ʻi he siʻi ʻa e ʻosikená.

ʻI ha taimi he kuohilí, naʻe folau ai ha kulupu ʻo e kau tāimuʻa lea faka-Kēsauā mo ʻAimalá ki he ongo motu ko Amantani mo Taquile ʻi he Anovai Titikaká. Naʻa nau ʻalu fakataha ai mo ha silaiti ke fakaʻaliʻali ʻa ia naʻe fakakaveinga, “Ko ha Vakai Lelei Ange ki he Ngaahi Siasí,” ko ha sivisiviʻi totonu ia ʻa e ngaahi loi ʻa e Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané. Naʻe tali lelei ʻaupito eni. Naʻe talitali lelei ʻe ha tangata ʻa e fanga tokouá peá ne fakaʻatā ai ha fuʻu loki lahi ʻi hono ʻapí ʻa ia ʻe malava ke nau nofo ai ʻo akoʻi ʻa e Tohitapú.

Ko e ʻuluaki fakataha ʻi Amantani naʻe haʻu ki ai ʻa e toko 100; ko e fakataha ʻi Taquile naʻe maʻu ia ʻe he toko 140. Ko e fakaʻaliʻalí naʻe fai ia ʻi he lea faka-Kēsauaá. Naʻe pehē ʻe ha ongo meʻa mali naʻá na nofo ki muʻa ʻi he fonua lahí: “Kuo taimi kia kimoutolu Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke mou manatua kimautolu. Kuo mau lotu ke mou ʻaʻahi mai.”

Tuku kehe ʻa e ongo motu lalahi ange ko ení, ko e niʻihi ʻo e ngaahi motu ʻe 40 nai ʻoku “tētē” ʻi he Anovai Titikaká kuo toe aʻu foki ki ai ʻa e ongoongo leleí. Ngaahi motu ʻoku tētē? ʻIo, ko e fanga kiʻi motú ni ʻoku faʻuʻaki ia ʻa e totola, ko e kaho ʻoku tupu ʻi he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi ʻo e anovaí ʻoku ʻikai lolotó. ʻOku tupu hake ʻa e totola ʻi he vaí pea ʻalu ki ʻolunga ʻi he fukahi vaí. Ke faʻu ha motú, ʻoku pelu ai ʻe he kakai ʻo e feituʻú ʻa e kahó, ʻoku kei faiaka pē ʻi he takele ʻo e anovaí, pea lalanga kinautolu ke faʻu ai ha tuʻuʻanga. ʻOku fakafonuʻaki leva ʻa e tuʻuʻangá ʻa e kele pea tānaki atu ki ai ha ngaahi kaho kuo ʻosi tutuʻu ke mālohi. ʻOku nofo leva ʻa e kakaí ʻi ha fanga kiʻi fale kaho ʻi ʻolunga.

ʻOku maʻu ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ha vaka ke ngāueʻaki ki hono malangaʻi ʻa e kakai ʻi he fanga kiʻi motu ʻo e Anovai Titikaká. ʻOku malava ke uta ʻe he vaká ʻa e toko 16. ʻI he hili ʻa e tau atu ki he fanga kiʻi motu tētē ko ení, ʻoku laka atu ai ʻa e Kau Fakamoʻoní ʻi he tuʻuʻanga kahó mei he fale ki he fale. ʻOku nau pehē ʻoku nau faʻa ongoʻi ha kiʻi ngaʻeke ʻi honau lalo vaʻé. ʻOku ʻikai ko e feituʻu lelei eni ki he faʻahinga ʻoku lua ʻi he ʻalu tahí!

Ko e kakai lea faka-ʻAimalá, ʻoku nau nofoʻi ʻe kinautolu ʻa e ngaahi feituʻu mo e fanga kiʻi kolo lahi ʻi he veʻe matātahí pea mo e ngaahi muitolotolo ʻoku hope atu ki he anovaí. ʻOku lava ange ke aʻu ki he ngaahi feituʻú ni ʻi he ʻalu vaká ʻi ha fononga ʻi ʻuta. ʻI hono fakakātoá, ʻoku fakafuofua ko e kakai ofi ki he toko 400,000 ʻoku nau nofo ʻi he feituʻu ʻa ia ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e fanga kiʻi vaka peheé ki hono ʻoatu ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá. ʻE femoʻuekina ʻaupito ai ʻa e fanga kiʻi vaká ni ʻi ha ngaahi taimi he kahaʻú.

Fakahauhau ʻo e Fieinua Fakalaumālié

Naʻe nofo ʻa Flavio ʻi he kolo ko Santa Lucía, ofi ki Juliaca, ʻi he ʻEnitesí. ʻI he Siasi Fakaʻevangeliō ʻokú ne kau ki aí, naʻe akoʻi ai kiate ia ʻa e tokāteline ʻo e afi ʻo helí. ʻI ha laui taʻu lahi, naʻá ne nofo tailiili ai ki ha tautea taʻengata pehē ʻi ha afi. Naʻá ne faʻa fifili pe ʻe anga-fēfē ki ha ʻOtua ʻofa ke ne fakamamahiʻi taʻefakangatangata ʻa e tangatá ʻi ha afi. ʻI he taimi naʻe ʻaʻahi atu ai ʻa Tito, ko ha faifekau taimi-kakato ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ki he kolo ko iá naʻá ne ʻaʻahi ai kia Flavio.

Ko e taha eni ʻi he ʻuluaki fehuʻi naʻe langaʻi ʻe Flavio, “ʻOku akoʻi ʻe hoʻomou lotú ʻoku fakamamahiʻi ʻa e kakaí ʻi he afi ʻo helí?” Naʻe tali ange ʻe Tito ʻo pehē, ko e fakakaukau ko iá ʻoku taukovi ia ki he Tokotaha-Fakatupú pea ʻokú ne ʻomai ʻa e luma ki he huafa ʻo Sihova, ko e ʻOtua ʻofá. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e liliu Tohitapu tonu ʻa Flavio, naʻe fakahaaʻi ange ai ʻe Tito kiate ia ʻoku ʻikai toe ʻilo ʻe he maté ha meʻa pea ʻoku nau tatali ki ha toetuʻu fakamāmani ʻi he malumalu ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. (Koheleti 9:5; Sione 5:​28, 29) Ko ha meʻa fakaʻohovale ia kia Flavio. Naʻá ne tali leva ha ako Tohitapu pea hoko vave ai ko ha Kalisitiane ʻosi papitaiso.

Ko ha Kolo Houngaʻia

Fakaʻuta atu ki he fakafiefia ʻo hono ʻomai ʻo e ngaahi Konga Tohitapú ki he kakai ʻo e koló ʻa ia kuo teʻeki ai ʻaupito te nau sio ʻi ha tatau ʻo e Tohitapú ki muʻa pe ko e malanga ʻi he fanga kiʻi kolo ʻa ia kuo teʻeki ʻaupito ai fanongo ʻa e kakaí ia ʻi he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová pe ko e ongoongo lelei ʻoku nau malangaʻí! Ko e meʻa ia naʻe hokosia ʻe he fanga tuofāfine ʻe toko tolu​—ko Rosa, Alicia mo Cecilia​—ʻa ia naʻa nau malanga ʻi he ongo kolo ko Izcuchaca mo Conayca, ʻoku tuʻu ʻi ha foʻi māʻolunga ʻa ia ʻoku laka hake ʻi he mita ʻe 3,600 ʻi he uhouhonga ʻo Peluú.

ʻI heʻenau aʻu ki he ʻuluaki koló, naʻe ʻikai ʻi ai ha feituʻu ke nau nofo ai. Naʻa nau fakalea ki he pule polisi ʻo e koló, ʻo fakamatala ange ʻa e ʻuhinga ʻo ʻenau ʻaʻahí. Ko hono olá? Naʻá ne fakaʻatā ai kinautolu ke nau mohe he pō ko iá ʻi he ʻapi polisí. ʻI he ʻaho ʻe tahá, naʻe malava ʻa e kau tāimuʻá ke nau maʻu ha ngaahi nofoʻanga tuʻumaʻu ange ʻa ia naʻe hoko ko e senitā ki heʻenau ngāué.

Naʻe hoko vave mai ʻa e taimi ki he Fakamanatu fakataʻu ʻo e pekia ʻa Kalaisí. Naʻe ʻahia ʻe he kau tāimuʻá ʻa e ngaahi fale kotoa pē ʻi he kolo ko Izcuchaca, tufaki mo e ngaahi Tohitapu lahi pea naʻa nau kamata mo ha ngaahi ako Tohitapu. Ki muʻa ʻi he Fakamanatú, naʻa nau ʻoatu ai ʻa e ngaahi tohi fakaafe ki he kātoangá ni, ʻo fakahaaʻi ai ʻa e taumuʻa ʻo e kātoangá pea mo e ʻuhinga ʻo e ongo fakaʻilonga fakaefakatātā ʻoku ngāueʻaki lolotonga ʻa e fakamanatú. Naʻe fakaafeʻi ha kulupu ʻo e fanga tokouá ke nau tokoni ʻi he kātoanga ko ení, pea ko e tokotaha ʻiate kinautolu naʻá ne fai ʻa e malangá. Ko ha meʻa fakafiefia ē ke sio ki he toko 50 mei he kiʻi kolo siʻisiʻi ko iá naʻa nau maʻu ʻa e kātoanga makehe ko ení! Ko e ʻuluaki taimi eni ke nau mahinoʻi ai ʻa e ʻuhinga moʻoni ʻo e Kai Efiafi ʻa e ʻEikí. ʻIkai ko ia pē, ko ha meʻa mahuʻinga moʻoni ē kiate kinautolu ʻa ʻenau maʻu tonu ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi honau nimá!

Fakatauʻatāinaʻi mei he Ngaahi Kavenga Mamafá

Ko hono ʻomai ʻa e vai fakaivifoʻou ʻo e moʻoni faka-Tohitapú ki he kau nofo pōpula ʻo e lotu loí ko ha meʻa fakafiefia maʻu pē ia. Ko Pisac ko ha kolotau ia ki he ʻEmipaea Inca motuʻá. Ko e tokolahi taha ʻo e kakai ʻoku nofo ai he ʻaho ní kuo akoʻi kiate kinautolu ʻa e akonaki taʻefakatohitapu ʻo e afi ko helí. ʻOku tala kiate kinautolu ʻe heʻenau kau faifekaú te nau toki hū pē ki hēvani ʻo fakafou ʻi he hūfaki ʻa e kau faifekaú.

ʻOku hā mahino mei ai, ko e kakai ko ení ʻoku nau fiemaʻu ʻa e vai fakaivifoʻou ʻo e moʻoni faka-Tohitapú. Lolotonga ʻa e malanga mei he matapā ki he matapaá, naʻe maʻu ʻe Santiago, ko ha faifekau taimi-kakato ia ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ha faingamālie ke fakamatalaʻi ai ki ha tangata ʻoku fakataumuʻa ʻa e faʻahinga māʻoniʻoní ke nofo ʻi ha māmani palataisi. (Sāme 37:11) Naʻe fakahaaʻi ange ʻe Santiago mei he Tohitapú, ʻe fokotuʻu ʻa e kau maté pea ʻe akoʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he ngaahi founga haohaoa ʻa Sihová fakataha mo e vakai atu ki he moʻui taʻengata. (Aisea 11:9) ʻI he aʻu mai ki he taimi ko ení, ko e tangata ko ení ko ha tokotaha Katolika līʻoa ia, naʻe kau ʻi he fakahaʻele faʻahikehé pea naʻe tōtuʻa ʻene inú. ʻI he taimi ní, ʻokú ne maʻu ha ʻamanaki makatuʻunga ʻi he Tohitapú pea mo ha taumuʻa ʻi he moʻuí​—ke moʻui ʻi he Palataisí. Naʻá ne tutu ʻa e kotoa ʻo ʻene nāunau fakahaʻele fakafaʻahikehé pea tuku ʻa e inu lahí. Naʻá ne fakatahatahaʻi mai ʻa hono fāmilí pea tali ke ako ʻa e Tohitapú. ʻI he faai mai ʻa e taimí, ko e faʻahinga kotoa ʻi he fāmili ko iá naʻa nau fakatapui kinautolu kia Sihova ko e ʻOtuá pea nau papitaiso.

Tali Lelei ʻa e Anga-Talitali Kakaí

Ko e kau nofo ko ia ʻi he moʻungá ʻoku nau fuʻu anga-talitali kakai ʻaupito. Neongo ʻoku ʻikai ke fuʻu fēfē honau ngaahi falé pea masiva ʻa e kakaí, ʻoku nau kei foaki pē ki he kau ʻaʻahí ʻa e meʻa ʻoku nau maʻú. Ki muʻa ke nau ako ʻa e ngaahi tuʻunga māʻolunga ʻa e Tohitapú, ko ha tokotaha talitali te ne foaki ki ha tokotaha ʻaʻahi ha lauʻi koko ke ne ngaungau lolotonga ʻena pōtalanoá. Ka ʻi he hoko ko ha tokotaha Fakamoʻoní, te ne foaki nai ha sēpuni suka fonu ʻe taha, ʻa ia ʻoku tatau pē hona mahuʻingá ʻi he ngaahi vahefonua ʻoku tuʻu mavahé.

Naʻe kole ʻe ha tokoua ki ha misinale ʻe taha ke na ʻalu fakataha ki ha toe ʻaʻahi. ʻI he hili ha foʻi kaka faingataʻa ʻi ha lilifa he moʻungá, naʻá na pasipasi ai ke fakahaaʻi ʻa ʻena aʻu ki he tokotaha-ʻapí. Naʻe fakaafeʻi kinaua ki loto ki he fale ʻato saafa, ʻo pau ke na punou hifo ke hū ai koeʻuhi ko e māʻulalo ʻa e hūʻangá. Naʻá na laka tokanga takatakai pē ʻi loto mālie ʻi he faliki kelekelé, ʻa ia naʻe keli ai ʻe he faʻeé ha foʻi luo, ʻo mono ki ai ha sipi kafu, pea tuku ai ʻene pēpeé. ʻI he ʻikai lava ke ʻalu haké, naʻe fiemālie pē ʻa e pēpē ko ení ʻi heʻene talatalanoa mo longoaʻa fiefia lolotonga ia ʻoku talanoa ʻa e kakai lalahí. ʻI he hili haʻanau fetalanoaʻaki longomoʻui ki he ngaahi tāpuaki ʻo e Puleʻangá, naʻe ʻomai leva ʻe he fefiné ʻi ha meʻa ʻaiʻanga inu lōloa ʻa ʻenau inu fakalotofonuá. Naʻe fononga hifo leva ʻa e ongo tokouá ʻi he tafatafa moʻungá ke fai ha ngaahi toe ʻaʻahi lahi ange.

Ko ha Utu-Taʻu Lahi

ʻI he feituʻu ko ení he taimí ni, ʻoku ʻi ai nai ʻa e fanga kiʻi kulupu tuʻu mavahe ʻe teau, fakataha mo e kakai ʻa ia ʻoku laka hake ʻi he toko taha afé ʻoku nau ako ʻa e Tohitapú mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Kuo fakafolau atu ʻa e kau maʻu tohi fakamoʻoni ako ʻo e Akoʻanga Ako Fakafaifekau ʻi Lima ke nau fakatupulekina ʻa e fanga kiʻi kulupu ko iá ki ha ngaahi fakatahaʻanga. Ko e faʻahinga loto-totonu tāutaha naʻa nau hoko ko e kau pōpula ki he lotu loí mo e tui fakafaʻahikehe ʻo fuoloá kuo nau maʻu ha tauʻatāina fakafou ʻi he ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá! (Sione 8:32) Ko ʻenau fieinua ko ia ki he vai ʻo e moʻoní kuo fakatōliʻa ia.

[Fakatātā ʻi he peesi 10]

Ko e faifakamoʻoni ʻi he fanga kiʻi motu ʻoku “tētē” ʻi he Anovai Titikaká

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share