Ngaahi Fehuʻi mei he Kau Lautohí
Ko e hā ʻa e fakatuʻutāmaki ʻe tolu naʻe fakatokanga ʻa Sīsū ʻo kau ki ai ʻi he Mātiu 5:22?
ʻI heʻene Malanga he Moʻungá, naʻe fakatokanga ai ʻa Sīsū Kalaisi ki hono kau muimuí: “ʻOku ou tala kiate kimoutolu ʻe au, ʻIlonga ʻa ia te ne ʻita ki hono kainga, ʻe fakamāumateaʻi he fakamauʻanga fakakolo; pea ka ʻilonga ʻa ia te ne pehe ki hono kainga, Siana vale, ʻe fakamāumatea ia ʻi he Sanetalimi; ka ʻilonga ha taha te ne pehe, [“fuʻu vale hioa,” Ko e Kōsipeli ʻe Fā] ʻe fakamāumatea pea tutu ʻi he afi ʻo Kihena.”—Mātiu 5:22.
Naʻe ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa e ngaahi meʻa naʻe anga-maheni ki ai ʻa e kau Siú—ko e fakamaauʻanga fakakoló, Sanetalimí pea mo e afi ʻo Kīhená—ke fakamahinoʻiʻaki kia kinautolu ʻa e lahi fakautuutu ʻo e tautea ki he ngaahi angahala ʻoku fakautuutu ʻene mafatukitukí.
ʻUluakí, naʻe pehē ʻe Sīsū ko e tokotaha kotoa pē ʻoku hokohoko ʻita ki hono tokouá ʻe fakamaaumatea ia “he fakamauʻanga fakakolo,” ʻa e fakamaauʻanga fakalotofonuá. Fakatatau ki he talatukufakaholó, ko e ngaahi fakamaauʻanga ko ení naʻe fokotuʻu ia ʻi he ngaahi kolo naʻe toko 120 pe lahi ange ai ʻa e tokolahi ʻo e kakai tangata lalahí. (Mātiu 10:17; Maake 13:9) Ko e kau fakamaau ʻi he fakamaauʻanga peheé naʻa nau maʻu ʻa e mafai ke fakahoko ha fakamaau, naʻa mo e ʻi he ngaahi keisi fakapoó. (Teutalonome 16:18; 19:12; 21:1, 2) Ko ia ai, naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū ko ha tokotaha ʻokú ne tukulotoa ha fakakaukau ʻita ki hono tokouá ʻokú ne fakahoko ai ha angahala mamafa.
Naʻe hoko atu ʻa Sīsū ʻo ne pehē ko ha tokotaha ʻokú ne “pehe ki hono kainga, Siana vale, ʻe fakamāumatea ia ʻi he Sanetalimi.” Ko e foʻi lea faka-Kalisi ko e rha·kaʹ ʻoku fakalea ko e “Siana vale” ʻoku ʻuhingá ko e “ngeʻesi” pe ko e “ʻulu-māngoa.” Fakatatau ki he New Thayer’s Greek-English Lexicon of the New Testament, ko e foʻi lea ko iá ko “ha foʻi lea ia ʻo e luma naʻe ngāueʻaki ʻe he kau Siú ʻi he taimi ʻo Kalaisí.” Ko ia naʻe fakatokanga ai ʻa Sīsū ʻo kau ki he mafatukituki ʻo hono fakahaaʻi ʻa e ʻita ki ha tokoua ʻaki ha foʻi lea tuku hifo ʻo e paetaku. Naʻe ʻuhinga tefito ʻa Sīsuú ko ha tokotaha ʻokú ne ngāueʻaki ha lea pehē ʻe fakamāuʻi ia ʻo ʻikai ʻi ha fakamaauʻanga fakakolo pē ka ʻi he Sanetalimí, ʻa e Sanetalimí kotoa—ko e kulupu fakamaau ia ʻi Selusalema naʻe faʻuʻaki ʻa e taulaʻeiki lahí pea mo e kau mātuʻa mo e kau sikalaipe ʻe toko 70.—Maake 15:1.
Fakaʻosí, naʻe fakamatalaʻi ʻe Sīsū kapau ʻe ui ʻe ha tokotaha ha taha kehe, “fuʻu vale hioa” ʻe fakamaaumatea ia ʻi he afi ʻo Kīhená. Ko e foʻi lea ko e “Kihena” ʻoku haʻu ia mei he ongo foʻi lea faka-Hepelū ko e geh hin·nomʹ, ʻa ia ʻoku ʻuhingá ko e “teleʻa ʻo Hīnomi,” ʻa ia naʻe tuʻu ʻi he fakahihifo mo e fakatonga ʻo Selusalema motuʻá. ʻI he ʻaho ʻo Sīsuú, naʻe hoko ʻa e teleʻá ko ha feituʻu ia ki hono tutu ai ʻa e vevé, ʻo kau ai ʻa e sino ʻo e kau faihia fakalielia ʻa ia naʻe vakai kia kinautolu naʻe ʻikai te nau tuha mo ha tanu fakaleleí. Ko ia ko e foʻi lea “Kihena” ko ha fakaʻilonga feʻungamālie ia ʻo e fakaʻauha fakaʻaufuli.
Ko e hā leva naʻe fakahaaʻi ʻe he kupuʻi lea “fuʻu vale hioa”? Ko e foʻi lea naʻe ngāueʻaki hení naʻe ongo meimei tatau ia mo ha foʻi lea faka-Hepelū ʻoku ʻuhingá ko e “angatuʻu” pe “fakamoveuveu.” ʻOku fakahaaʻi ai ha tokotaha ʻokú ne taʻetaau fakaeʻulungāanga, ko ha tafoki mei he moʻoní pea ko ha angatuʻu ia ki he ʻOtuá. Ko ia ko e tokotaha ʻokú ne ui hono tokouá ko ha “fuʻu vale hioa” ʻoku tatau tofu pē ia mo ʻene pehē ʻoku totonu ke maʻu ʻe hono tokouá ha tautea ʻoku feʻunga mo ha tokotaha angatuʻu ki he ʻOtuá, ko e fakaʻauha taʻengata. Mei he anga ʻo e vakai ʻa e ʻOtuá, ko e tokotaha ʻokú ne leaʻaki ha fakahalaia pehē ki ha tokotaha kehé ʻoku tuha ia mo e tautea fefeka pehē—ko e fakaʻauha taʻengata—ʻa ia tonu.—Teutalonome 19:17-19.
Ko ia ai, naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū ia ha tuʻunga māʻolunga ange maʻa hono kau muimuí ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe tuʻu mei mui ʻi he Lao ʻa Mōsesé. Lolotonga naʻe tui ʻa e kakaí ko ha tokotaha fakapō “ʻe fakamaaumatea ia ʻi he fakamāuʻanga fakakolo,” naʻe hoko atu ʻa Sīsū ʻo ne lave ki ha meʻa lahi ange. Naʻá ne akoʻi ʻoku totonu ke fakaʻehiʻehi ʻa hono kau muimuí mei he aʻu ʻo tukulotoa ha loto-tāufehiʻa ki honau fanga tokouá.—Mātiu 5:21, 22.