LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w06 4/1 p. 12-16
  • Fakapapauʻi ke Tauhi kia Sihova

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Fakapapauʻi ke Tauhi kia Sihova
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2006
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Tō ha Tenga ʻo e Fakapapauʻí
  • Kamata ʻa e Akoʻi Ne Tokoniʻi Ai Au ke Tauhi ki he ʻOtuá
  • Tupulekina ʻa ʻEku Fakapapaú
  • Ko ha Efiafi Naʻá Ne Liliu ʻEma Moʻuí
  • Fiefia mo e Loto-Mamahi
  • Kamata Foʻou
  • Tau ʻi he Ngaahi Halá
  • Hoko ʻa e Taʻu ʻe Tahá ko e Taʻu ʻe Hongofulu
  • Kuo Fakahīkihikiʻi ʻe Hoku Ngaahi Vaivaiʻangá ʻa e Mālohi ʻo e ʻOtuá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2024
  • Aʻu ʻa e Tohi Tapú ki he Motu Lahi Kulokulá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2009
  • Kuo ‘Fakatonutonu Hoku Ngaahi Halá’ ʻe Sihova
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2021
  • Naʻa Nau Foaki Loto-Lelei Atu Kinautolu—ʻI Matakesikā
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2018
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2006
w06 4/1 p. 12-16

Talanoa ki he Moʻuí

Fakapapauʻi ke Tauhi kia Sihova

FAKAMATALA FAI ʻE RAIMO KUOKKANEN

ʻI he 1939, naʻe mapuna hake ai ʻi ʻIulope ʻa e Tau II ʻa Māmaní, pea naʻe ʻohofi ʻe he Sovieti ʻIunioní ʻa hoku fonua tupuʻangá ʻa Finilani. Naʻe mavahe ʻa ʻeku tamaí ke kau ʻi he kau tau Finilaní. Naʻe vave ʻa e laku pomuʻi ʻe he ngaahi vakapuna tau Lūsiá ʻa e kolo naʻa mau ʻi aí, pea naʻe ʻave au ʻe heʻeku faʻeé ke u nofo mo ʻeku kui-fefiné ʻi he ngaahi ʻātakai naʻe malu angé.

ʻI HE 1971, naʻá ku ngāue ai ko ha misinale ʻi ʻIukanitā, ʻi ʻAfilika Hahake. ʻI he ʻaho ʻe taha lolotonga ʻa ʻeku malanga ʻi he matapā ki he matapaá, naʻe lele fakalaka hake ai ʻiate au ʻa e kakai tokolahi naʻa nau manavahē. Naʻá ku fanongo ki he ngaahi fana peá u kamata lele ki ʻapi. ʻI he ofi ange mai ʻa e faná, naʻá ku puna ai ki ha luo fakatafenga vai ʻi he veʻehalá. ʻI he tatangi ʻa e mahafú ʻi hoku funga ʻulú, naʻá ku totolo ai ki hoku ʻapí.

Naʻe ʻikai lava ke u kalofi ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e Tau II ʻa Māmaní, ka ko e hā naʻá ku loto-lelei ai mo hoku uaifí ke ʻi he tuʻunga taʻemanonga ʻi ʻAfilika Hahaké? Ko e talí ʻoku felāveʻi vāofi ia mo ʻema fakapapau ke tauhi kia Sihová.

Tō ha Tenga ʻo e Fakapapauʻí

Naʻe fāʻeleʻi au ʻi he 1934 ʻi Helsinki, Finilani. Ko ʻeku tamaí ko ha tokotaha vali, pea ʻi he ʻaho ʻe taha naʻe pau ai ke ne ngāue ʻi he fale naʻe ʻi ai ʻa e ʻōfisi vaʻa ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi Finilaní. Naʻe talanoa ange kiate ia ʻa e Kau Fakamoʻoní ʻo fekauʻaki mo ʻenau ngaahi fakataha ʻi he fakatahaʻangá. ʻI heʻene aʻu ki ʻapí, naʻá ne talanoa ai ki heʻeku faʻeé ʻo fekauʻaki mo e ngaahi fakataha ko iá. Naʻe ʻikai te ne kamata maʻu ia ʻi he taimi ko iá, ka ki mui ai naʻá ne kamata fetalanoaʻaki ai ʻi he ngaahi tuʻunga-lea Fakatohitapú mo ha kaungāngāue ʻa ia ko ha tokotaha Fakamoʻoni. Naʻe vave ʻa hono ngāueʻaki ʻe he fineʻeikí ʻa e meʻa naʻá ne akó, pea ʻi he 1940 naʻá ne papitaiso ai ʻo hoko ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.

Ka ki muʻa pē aí, naʻe ʻave au ʻe heʻeku kui-fefiné ki hono ʻapí ʻi he kolo ʻutá ʻi he hokohoko atu ʻa e Tau II ʻa Māmaní. Naʻe kamata faitohi mei Helsinki ʻa ʻeku faʻeé ki heʻene faʻeé mo hono tehiná ʻo fekauʻaki mo e ngaahi tui ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻá na fakatou fakahāhā ʻa e mahuʻingaʻia peá na vahevahe mai kiate au ʻa e meʻa naʻá na ʻiló. Naʻe ʻaʻahi mai ʻa e kau fakafofonga fefonongaʻaki ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he ʻapi ʻo ʻeku kui-fefiné ʻo fakalototoʻaʻi kimautolu, ka naʻe teʻeki ai pē te u fakapapauʻi ke tauhi ki he ʻOtuá.

Kamata ʻa e Akoʻi Ne Tokoniʻi Ai Au ke Tauhi ki he ʻOtuá

ʻI he ngata ʻa e taú ʻi he 1945, naʻá ku foki ai ki Helsinki, pea naʻe kamata ʻave ai au ʻe he fineʻeikí ki he ngaahi fakataha ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻI he taimi ʻe niʻihi naʻá ku ʻalu ai au ki he faivá kae ʻikai ki he fakatahá. Ka naʻe talanoa mai ʻa e fineʻeikí kiate au ʻo fekauʻaki mo e malanga naʻá ne fanongo ai ʻi he fakatahá, pea naʻá ne toutou fakamamafaʻi mai kiate au ʻa e foʻi poini ʻe taha: ʻOku ofi ʻaupito ʻa ʻĀmaketone. Naʻá ku hoko ʻo tuipau ki he meʻa ko iá pea tuku leva ai ʻa ʻeku liʻaki fakatahá. ʻI he tupulekina ʻa ʻeku mahinoʻi ʻa e moʻoni Fakatohitapú, naʻe pehē ai pē mo ʻeku holi ke kau ʻi he ngaahi ngāue kotoa ʻa e fakatahaʻangá.

Naʻe tautefito ʻa ʻeku fiefiá ʻi hono maʻu ʻa e ngaahi ʻasemipilií mo e ngaahi fakataha-lahí. ʻI he 1948, naʻá ku maʻu ai ʻa e fakataha-lahi fakavahe naʻe fai ʻo ofi ki he ʻapi ʻo ʻeku kui-fefiné, ʻa ia naʻá ku ʻi ai ʻi heʻeku mālōlō he faʻahitaʻu māfaná. Naʻe teu papitaiso ʻa hoku kaumeʻa ʻi he fakataha-lahi ko iá, pea naʻá ne fakaafeʻi au ke u fai ʻa e meʻa tatau. Naʻá ku tala ange kiate ia naʻe ʻikai ke ʻomai haku teunga kaukau, ka naʻá ne fokotuʻu mai ʻe lava ke u ngāueʻaki ʻa hono teunga kaukaú ʻi he hili ʻene papitaisó. Naʻá ku loto ki ai peá u papitaiso ai ʻi Sune 27, 1948, ʻi hoku taʻu 13.

Hili ʻa e fakataha-lahí, naʻe tala ange ai ki heʻeku faʻeé ʻe hano ngaahi kaungāmeʻa naʻá ku papitaiso. ʻI he taimi hono hoko naʻá ne sio ai kiate aú, naʻá ne loto ai ke ʻiloʻi pe ko e hā naʻá ku fou ai ʻi ha lākanga mahuʻinga pehē ʻo ʻikai kumi faleʻi ange kiate iá. Naʻá ku fakamatalaʻi ange kiate ia naʻá ku mahinoʻi ʻa e ngaahi akonaki tefito Fakatohitapú pea naʻá ku ʻiloʻi ʻoku ʻi ai hoku fatongia kia Sihova ʻi hoku ʻulungāangá.

Tupulekina ʻa ʻEku Fakapapaú

Ko e fanga tokoua ʻi he fakatahaʻangá naʻa nau tokoniʻi au ke fakamālohiʻi ʻa ʻeku fakapapau ke tauhi kia Sihová. Naʻa nau ō fakataha mo au ʻi he ngāue fakafaifekau fale-ki-he-falé pea ʻomai mo ʻeku ngaahi konga ʻi he ngaahi fakatahá ʻi he meimei uike kotoa pē. (Ngāue 20:20) ʻI hoku taʻu 16, naʻá ku fai ai ʻeku ʻuluaki malanga maʻá e kakaí. ʻIkai fuoloa mei ai, naʻe fakanofo ai au ko e sevāniti ako Tohi Tapu ʻi heʻemau fakatahaʻangá. Ko e ngāue fakalaumālie kotoa ko iá naʻe tokoniʻi ai au ke u matuʻotuʻa, ka naʻe kei pau pē ke u ikunaʻi ʻeku manavahē tangatá.

ʻI he ngaahi ʻaho ko iá, naʻa mau tuʻuaki ai ʻa e malanga maʻá e kakaí ʻi he fakataha-lahi fakavahé ʻaki ʻa e ngaahi fuʻu fakaʻilonga lalahi. Ko e ngaahi fakaʻilonga taki taha ko ení naʻe faʻuʻaki ia ʻa e ongo papa tuʻuaki ʻe ua naʻe fakamaʻu ʻaki ha leta kavei ʻi he funga uma ʻo e tokotahá pea ʻufiʻufi ʻaki ia ʻa hono sinó ʻi muʻa mo mui. ʻI he ʻuhinga ko iá naʻe ui ai kimautolu ʻe he kakai ʻe niʻihi ko e kau tangata sanuisi.

ʻI he taimi ʻe taha, naʻá ku ʻi ha tuliki hala lōngonoa ai mo ʻeku papa fakaʻilongá ʻi heʻeku sio ki ha kulupu ʻo hoku kaungā kalasí ʻoku nau hangatonu mai kiate au. ʻI heʻenau lue maí, ko e sio ʻa honau matá naʻá ne ʻai au ke u momou. Naʻá ku lotu kia Sihova ki ha loto-toʻa peá u tuʻu maʻu mo e fakaʻilongá. ʻI hono ikuʻi ʻi he taimi ko iá ʻa e manavahē tangatá naʻe teuʻi ai au ki he ʻahiʻahi lahi ange ʻo hono tauhi maʻu ʻa e tuʻu-ʻatā faka-Kalisitiané.

ʻI ha taimi ki mui, naʻe tuʻutuʻuniʻi ai au mo ha kau talavou Fakamoʻoni kehe ʻe he puleʻangá ke mau līpooti ki he ngāue fakakautaú. Naʻa mau ʻalu ki he nofoʻanga fakakautaú ʻo hangē ko ia ne tuʻutuʻuniʻí, ka naʻa mau fakafisi anga-fakaʻapaʻapa ke tui ʻa e teungá. Naʻe tauhi fakalao kimautolu ʻe he kau ʻōfisá, pea ʻikai fuoloa mei ai naʻe tautea ai kimautolu ʻe ha fakamaauʻanga ki he māhina ʻe ono ʻi he pilīsoné. Naʻe toe tuku pōpula kimautolu ʻi he māhina ʻe valu ʻa ia naʻe fiemaʻu ki he ngāue fakakautaú. Ko ia naʻa mau fakamoleki ai ha māhina fakakātoa ʻe 14 ʻi he pilīsoné koeʻuhi ko ʻemau tuʻu-ʻataá.

ʻI he ngaahi nofoʻanga fakakautau he pilīsoné, naʻa mau fakataha ai ʻi he ʻaho kotoa pē ke lāulea ki he Tohi Tapú. Lolotonga ʻa e ngaahi māhina ko iá, ko e tokolahi ʻo kimautolú naʻa mau lau ʻa e Tohi Tapú fakakātoa ʻo tuʻo ua. ʻI he ʻosi ʻa homau tauteá, ko e tokolahi taha ʻo kimautolú naʻa mau mavahe mei he pilīsoné mo e toe fakapapauʻi lahi ange ai pē ke tauhi kia Sihova. Aʻu mai ki he ʻahó ni, ko e tokolahi ʻo e kulupu ko ia ʻo e kau talavou Fakamoʻoní ʻoku nau tauhi faitōnunga kia Sihova.

Hili e mavahe mei he pilīsoné, naʻá ku foki ai ke nofo mo ʻeku ongo mātuʻá. Taimi nounou mei ai, naʻá ku maheni ai mo Veera, ko ha Fakamoʻoni faivelenga naʻe toki papitaiso foʻou. Naʻá ma mali ʻi he 1957.

Ko ha Efiafi Naʻá Ne Liliu ʻEma Moʻuí

ʻI he efiafi ʻe taha lolotonga ʻa ʻemau ʻaʻahi fakataha mo e fanga tokoua fua fatongia mei he ʻōfisi vaʻá, naʻe ʻeke mai ai ʻe ha taha ʻo kinautolu kia kimaua pe te ma saiʻia ke ʻalu ʻi he ngāue fakasēketí. Hili ʻa e lotu ʻi he poó kotoa, naʻá ku tā ai ki he vaʻá ʻo tala ange ʻio. Ko e ʻalu ʻi he ngāue fakafaifekau taimi-kakató naʻe ʻuhinga iá ko e mavahe mei heʻeku ngāue vāhenga leleí, ka naʻá ma fakapapauʻi ke fakamuʻomuʻa ʻa e Puleʻangá ʻi heʻema moʻuí. Naʻá ku taʻu 23 pea taʻu 19 ʻa Veera ʻi heʻema fai ʻa e ngāue fefonongaʻakí ʻi Tīsema 1957. ʻI he taʻu ʻe tolu naʻá ma fiefia ai ʻi he ʻaʻahi mo hono fakalototoʻaʻi ʻa e ngaahi fakatahaʻanga ʻo e kakai ʻa Sihová ʻi Finilani.

ʻI he konga ki mui ʻo e 1960, naʻá ku maʻu ai ha fakaafe ki he Akoʻanga Tohi Tapu Taua Leʻo ko Kiliatí ʻi Brooklyn, Niu ʻIoke. Ko e toko tolu ʻo kimautolu mei Finilani naʻe fiemaʻu ke mau kau ki ha koosi ako makehe, māhina ʻe hongofulu ki hano akoʻi ʻi he tafaʻaki ʻo hono fakalele ʻo e vaʻá. Naʻe nofo pē ʻa homau ngaahi uaifí ʻo ngāue ʻi he ʻōfisi vaʻa ʻi Finilaní.

Ki muʻa pē ʻi he ʻosi ʻa e kōsí, naʻe tala mai ai ke u līpooti ki he ʻōfisi ʻo Nathan H. Knorr, ʻa ia naʻá ne tokangaʻi he taimi ko iá ʻa e ngāue ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi māmani lahí. Naʻe tuku mai ʻe Tokoua Knorr kiate au mo hoku uaifí ha vāhenga-ngāue fakamisinale ʻi he Lepupilika Malakasí, ʻa ia ʻoku ʻiloa he taimí ni ko Matakesikaá. Naʻá ku tohi ai kia Veera, ʻo ʻeke pe ko e hā ʻene fakakaukau ʻo fekauʻaki mo e vāhenga-ngāue ko iá, pea naʻá ne tali vave mai, “ʻIo.” ʻI heʻeku foki ki Finilaní, naʻá ma fakavave ai ke mateuteu ki he moʻui ʻi Matakesikaá.

Fiefia mo e Loto-Mamahi

ʻI Sanuali 1962 naʻá ma puna ai ki Antananarivo, ko e kolomuʻa ʻo e fonuá, ʻo ma tui ʻa e ongo tātā fulufuluʻi manu mo e kote matolu, he naʻá ma mavahe ʻi he faʻahitaʻu momoko ʻo Finilaní. ʻI he vela fakatalopiki ʻo Matakesikaá, naʻá ma fetongi vave ai ʻa e anga ʻo homa valá. Ko homa ʻuluaki ʻapi misinalé ko ha kiʻi fale loki mohe ʻe taha. Naʻe ʻosi ʻi ai ha toe ongo meʻa misinale ai, ko ia naʻá ku mohe ai mo Veera ʻi he falefakatoló.

Naʻá ma kamata ako lea faka-Falanisē, ʻa ia ko ha lea fakapuleʻanga ʻa Matakesikā. Naʻe kiʻi faingataʻa eni koeʻuhí ko kimauá naʻe ʻikai te ma lea tatau mo Tuofefine Carbonneau, ʻa ʻema faiakó. Naʻá ne ngāueʻaki ʻa e lea faka-Pilitāniá ke akoʻiʻaki kimaua ki he lea faka-Falaniseé, ka naʻe ʻikai ke lea faka-Pilitānia ʻa Veera ia. Ko ia naʻá ku liliu ai ʻa e ngaahi fakahinohino ʻa Tuofefine Carbonneau kia Veera ʻi he lea faka-Finilaní. Naʻá ma ʻiloʻi leva ai naʻe mahinoʻi lelei ange ʻe Veera ʻa e ngaahi foʻi lea fakatekinikalé ʻi he lea faka-Suētení, ko ia naʻá ku fakamatalaʻi ai kiate ia ʻa e kalama faka-Falaniseé ʻi he lea faka-Suētení. Naʻe vave ʻa ʻema fakalakalaka lelei ʻi he lea faka-Falaniseé pea kamata ako ʻa e lea faka-Malakasí, ʻa ia ko e lea fakalotofonuá.

Ko ʻeku ʻuluaki ako Tohi Tapu ʻi Matakesikaá naʻe fai ia mo ha tangata naʻe lea faka-Malakasi pē. Naʻá ku sio ki he ngaahi veesi Tohi Tapú ʻi heʻeku Tohi Tapu faka-Finilaní, pea naʻá ma kumi leva ki he ngaahi veesi ko iá ʻi heʻene Tohi Tapu faka-Malakasí. Naʻe siʻi ʻaupito ʻa e malava ke u fai hano fakamatalaʻi kiate ia ʻa e Tohi Tapú, ka naʻe vave ʻa e tupulaki ʻa e moʻoni Fakatohitapú ʻi he loto ʻo e tangata ko iá, pea naʻá ne fakalakalaka ai ki he papitaisó.

ʻI he 1963, ko Milton Henschel mei he ʻuluʻi ʻapitanga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi Brooklyn naʻá ne ʻaʻahi mai ki Matakesikā. Taimi nounou mei ai, naʻe fokotuʻu ai ha ʻōfisi vaʻa foʻou ʻi Matakesikā, pea naʻe fakanofo ai au ko e ʻovasia ʻo e vaʻá, ʻo tānaki mai ki heʻeku ngāue ko e ʻovasia sēketí mo e ʻovasia fakavahé. ʻI he taimi kotoa ko iá, naʻe tāpuakiʻi lahi kimaua ʻe Sihova. Mei he 1962 ki he 1970, naʻe tupu ai ʻa e tokolahi ʻo e kau malanga ʻo e Puleʻangá ʻi Matakesikaá mei he toko 85 ki he toko 469.

ʻI heʻema foki mai mei he ngāue fakafaifekau ki he kakaí ʻi he ʻaho ʻe taha ʻi he 1970, naʻá ma maʻu ai ha nouti ʻi homa matapaá ʻoku tuʻutuʻuni mai ai ki he kau misinale kotoa ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke nau līpooti ki he ʻōfisi ʻo e minisitā ki he ngaahi meʻa fakalotofonuá. Naʻe tala mai ai ʻe ha ʻōfisa kia kimaua kuo tuʻutuʻuni ʻa e puleʻangá ke ma mavahe leva mei he fonuá. ʻI heʻeku ʻeke pe ko e hā ʻa e hia naʻe fiemaʻu ai ke tipooti aú, naʻe pehē mai ʻe he ʻōfisá: “ʻE Kuokkanen, kuo ʻikai te ke fai ʻe koe ha hala ʻe taha.”

“Kuó ma ʻi heni ʻo feʻunga mo e taʻu ʻe valu,” ko ʻeku tala angé ia. “Ko homa ʻapí eni. Heʻikai lava ke ma mavahe fakafokifā pehē.” Neongo ʻa ʻema ngaahi feingá, ko e kau misinalé kotoa naʻe pau ke nau mavahe ʻi loto ʻi he uike ʻe taha. Naʻe tāpuni ʻa e vaʻá, pea naʻe kamata ke tokangaʻi ʻe ha tokotaha Fakamoʻoni fakalotofonua ʻa e ngāué. Ki muʻa ke mavahe mei siʻoma fanga tokoua ʻi Matakesikaá, naʻá ma maʻu ai ha vāhenga-ngāue foʻou, ki ʻIukanitā.

Kamata Foʻou

ʻI ha ngaahi ʻaho siʻi hili e mavahe mei Matakesikaá, naʻá ma tūʻuta ai ʻi Kampala, ko e kolomuʻa ʻo ʻIukanitaá. Naʻá ma kamata leva ke ako ʻa e lea faka-Lukanitaá, ko ha lea ongo mālie hangē ha hivá kae faingataʻa ʻaupito ke ako. Naʻe tokoniʻi ʻe he kau misinale kehé ʻa Veera ke ne ʻuluaki ako ʻa e lea faka-Pilitāniá, pea naʻá ma kamata ai ke malanga ola lelei ʻi he lea ko iá.

Ko e ʻea vela mo ʻafu ʻo Kampala naʻe kovi ia ki he tuʻunga moʻui lelei ʻo Veera. Ko ia naʻá ma maʻu ai ha vāhenga-ngāue ʻi Mbarara, ko ha kolo ʻi ʻIukanitā fakataha mo ha ʻea naʻe māfana lelei ange. Ko kimaua ʻa e ʻuluaki ongo Fakamoʻoni naʻe ʻi aí, pea ʻi homa ʻuluaki ʻaho ʻi he ngāue fakafaifekaú, naʻe tāpuakiʻi ai kimaua ʻaki ha hokosia lelei. Naʻá ku lea ki ha tangata ʻi hono falé ʻi he hū mai ki tuʻa ʻa hono uaifí mei he peitó. Ko hono hingoá ko Margaret, pea naʻá ne fanongo mai ki heʻeku fakamatalá. Naʻe kamata ke ako Tohi Tapu ʻa Veera mo Margaret, ʻa ia naʻá ne fai ha fakalakalaka fakalaumālie lelei. Naʻá ne papitaiso pea hoko ko ha tokotaha malanga faivelenga ʻo e Puleʻangá.

Tau ʻi he Ngaahi Halá

ʻI he 1971 naʻe veuki ai ʻe ha tau fakalotofonua ʻa ʻemau melino ʻi ʻIukanitaá. ʻI he ʻaho ʻe taha naʻe hoko ai ha tau takatakai ʻi homa ʻapi misinale ʻi Mbarara. Ko e taimi ko iá naʻá ku hokosia ai ʻa e meʻa naʻe fakamatalaʻi ʻi he kamataʻanga ʻo e talanoa ko ení.

Ne ʻosi ʻi he ʻapi misinalé ʻa Veera ʻi heʻeku aʻu atu hili ia ʻa ʻeku totolo lōloa ʻi ha luo fakatafenga, ʻi he toi mei he kau sōtiá. ʻI ha tuliki ʻo e falé, naʻá ma langa ai ha “hūfangaʻanga” mei he ngaahi fakamoluú mo e naunau falé. Naʻá ma nofo maʻu ʻi fale ʻi he uike ʻe taha, ʻo fanongo ki he ongoongó ʻi he letioó. ʻI he taimi ʻe niʻihi naʻe maʻili hake ai ʻa e ngaahi foʻi mahafú ʻo patopatō ʻi he holisí ʻi heʻema sonini ʻi homa hūfangaʻangá. ʻI he poʻulí naʻe ʻikai te ma ngāueʻaki ai ha maama, ʻi he ʻai ke ʻoua ʻe ʻiloʻi naʻá ma ʻi he falé. ʻI he taimi ʻe taha, naʻe haʻu ai ʻa e kau sōtia ki he matapā ʻi muʻá ʻo kaikaila. Naʻe ʻikai te ma ngaue, ʻi heʻema lotu fakalongolongo kia Sihová. ʻI he ʻosi ʻa e taú, naʻe haʻu ai homa ngaahi kaungāʻapí ʻo fakamālō mai kia kimaua ʻi heʻenau haó. Naʻa nau tui naʻe maluʻi ʻe Sihova ʻa kimautolu hono kotoa, pea naʻá ma loto-tatau mo kinautolu.

Naʻe nonga ai pē ʻa e ngaahi tuʻungá ʻo aʻu ki he pongipongi ʻe taha ʻa ia naʻá ma fanongo ai ʻi he letioó kuo tapui ʻe he puleʻanga ʻIukanitaá ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻe pehē ʻe he faiongoongó ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova kotoa pē ʻoku totonu ke nau foki ki heʻenau lotu ki muʻá. Naʻá ku fakatangi ʻi he ʻao ʻo e kau ʻōfisa fakapuleʻangá ʻo fekauʻaki mo homau tuʻungá ka naʻe ʻikai ke lavameʻa ia. Naʻá ku ʻalu leva ki he ʻōfisi ʻo Palesiteni Idi Amin ʻo kole ki ha ʻapoinimeni mo ia. Naʻe tala mai ʻe he tokotaha talitali kakaí naʻe moʻua ʻa e palesitení ia. Naʻá ku foki tā tuʻo lahi ki ai, ka naʻe ʻikai ʻaupito pē lava ke u sio ki he palesitení. Naʻe faifai pē ʻo pau ai ke ma mavahe mei ʻIukanitā ʻi Siulai 1973.

Hoko ʻa e Taʻu ʻe Tahá ko e Taʻu ʻe Hongofulu

Ko e mamahi naʻá ma ongoʻi ʻi hono kapusi kimaua mei Matakesikaá naʻe toe hoko tatau ia kia kimaua ʻi heʻema mavahe mei siʻoma fanga tokoua ʻIukanitaá. Ki muʻa ke ʻalu ki homa vāhenga-ngāue foʻou ʻi Senikoló, naʻá ma folau ki Finilani. Naʻe kaniseli ʻi ai ʻa homa vāhenga-ngāue ki ʻAfiliká, pea naʻe tala mai ai ke ma nofo ʻi Finilani. Naʻe hā ngali ʻosi ʻa ʻema ngāue ko e ongo misinalé. ʻI Finilaní, naʻá ma ngāue ai ko e ongo tāimuʻa makehe pea toe ngāue ʻi he ngāue fakasēketí.

ʻI he 1990 naʻe hōloa ai ʻa e fakafepaki ki he ngāue ʻi Matakesikaá, pea naʻe fakaʻohovaleʻi kimaua ʻe he ʻuluʻi ʻapitanga ʻi Brooklyn ʻi he kole mai pe te ma ō ki ai ki ha vāhenga-ngāue taʻu ʻe taha. Naʻá ma fie ʻalu ka naʻá ma fehangahangai mo e ongo pole lalahi ʻe ua. Ko ʻeku tamai taʻumotuʻá naʻe fiemaʻu ke tokangaʻi, pea naʻe hokohoko atu pē ʻa e mahamahaki ʻa Veera. Naʻe fakalotomamahiʻi au ʻe he mate ʻa ʻeku tamaí ʻi Nōvema 1990, ka ko e tuʻunga moʻui lelei ange ʻo Veera naʻe ʻomai ai kia kimaua ʻa e ʻamanaki ʻo e toe foki ki he ngāue fakamisinalé. Naʻá ma foki ki Matakesikā ʻi Sepitema 1991.

Ko homa vāhenga-ngāue ʻi Matakesikaá naʻe fiemaʻu ke taʻu ʻe taha, ka naʻe iku ia ki he taʻu ʻe hongofulu. Lolotonga ʻa e taimi ko iá, ko e tokolahi ʻo e kau malangá naʻe tupu ia mei he toko 4,000 ki he toko 11,600. Naʻá ku fiefia lahi ʻi he ngāue ko ha misinalé. Neongo ia, ʻi he taimi ʻe niʻihi naʻá ku ongoʻi loto-siʻi ai, ʻi he fifili pe ʻoku ou tukunoaʻi nai ʻa e ngaahi fiemaʻu fakaesino mo fakaeongo ʻa siʻoku uaifí. Naʻe ʻomai ʻe Sihova kia kimaua fakatouʻosi ʻa e mālohi ke hokohoko atu. Fakaʻosí, ʻi he 2001 naʻá ma foki ai ki Finilani, ʻa ia kuó ma ngāue ai ʻi he ʻōfisi vaʻá. Ko ʻema faivelenga ki he Puleʻangá ʻoku hokohoko atu ʻene mafaná, pea ʻokú ma kei manatu ʻofa pē ki ʻAfilika. ʻOkú ma fakapapauʻi ke fai ʻa e finangalo ʻo Sihová ʻi ha feituʻu pē ʻokú ne vaheʻi kimaua ki ai.—Aisea 6:8.

[Mape ʻi he peesi 12]

(Ki he konga tohi kuo fokotuʻu kakato, sio ki he tohi)

FINILANI

ʻIULOPE

[Mape ʻi he peesi 14]

(Ki he konga tohi kuo fokotuʻu kakato, sio ki he tohi)

ʻAFILIKA

MATAKESIKĀ

[Mape ʻi he peesi 15]

(Ki he konga tohi kuo fokotuʻu kakato, sio ki he tohi)

ʻAFILIKA

ʻIUKANITĀ

[Fakatātā ʻi he peesi 14]

ʻI homa ʻaho malí

[Fakatātā ʻi he peesi 15]

Mei he ngāue fakasēketi ʻi Finilaní, 1960 . . .

. . . ki he ngāue fakamisinale ʻi Matakesikā, 1962

[Fakatātā ʻi he peesi 16]

Mo Veera ʻi he ʻahó ni

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share