Ko ha Ngoue “Kuo Fisi Hina Ia ki he Ututaʻu”
ʻOku tokoto ʻa e Muitolotolo Guajira ʻi he ngataʻanga fakatokelau ʻo ʻAmelika Tongá. ʻOku ʻi he tokelau ia ʻo Kolomupiá mo e tokelau-hihifo ʻo Venisuelá. Ko e laʻā vevelá mo e siʻi ʻa e ʻuhá ko ha meʻa fakamamahi ia ʻi he feituʻu hangē ha toafa ko eni, ʻa ia ʻoku lava ke aʻu ai ʻa e fua māfaná ki he tikilī Selosiasi ʻe 43. Neongo ʻa e anga ʻo e ʻeá, ko e kakai hení ko e kau faama moʻumoʻua mo ngoue lahi. Ko e havilivili anga-maheni ʻo ʻōsení mo e tokaʻanga matangi ʻi he tokelau-hahaké ʻoku ʻai ai ke ala makātakiʻi ʻa e tuʻunga ʻi he moʻuí, ʻo malava ai ʻa e kau ʻaʻahí ke nau fiefia ʻi he ngaahi funga fonua fakaholomamata mo e ngaahi matātahi fakaʻofoʻofa.
ʻOKU talitali lelei kimoutolu ki he fonua ʻo e kau ʻInitia Uaiū. ʻOku ʻi ai ʻa e kau Uaiū ʻe toko 305,000 nai, ko e toko 135,000 ai ʻoku nau nofo ʻi Kolomupia. Ko e matakalí ni naʻa nau nofo heni fuoloa ki muʻa ke fokotuʻu fakakolonia ia ʻe he kau Sipeiní.
Ko e maʻuʻanga moʻui tefito ʻa e kau Uaiū ko e tauhi ʻo e fanga monumanú mo e fāmá. ʻOku nau toe toutai foki mo fefakatauʻaki mo e ngaahi fonua kaungāʻapí. Ko e kakai fefiné ʻoku nau fai ʻa e lālanga pōtoʻi ʻi he ngaahi lanu mataʻāʻā, pea ʻoku manakoa ʻe he kau folau ʻeveʻevá ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau ngaohí.
ʻOku ʻiloa ʻa e kau Uaiū ʻi heʻenau loto-moʻoní mo e anga-talitali kakaí. Kae kehe, ko kinautolu foki ʻoku nau moʻui ʻi he “ngaahi taimi faingataʻa.” (2 Timote 3:1) Ko e masivá ʻa e taha ʻo ʻenau palopalema lahi ʻa ia ʻoku iku ai ki he ngaahi faingataʻa kehe, hangē ko e ʻikai poto he tohí mo e lautohí, fasimanava ʻa e fānau valevalé, ʻikai ha tokangaʻi fakafaitoʻo pea mo e faihia ʻi he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi.
Kuo fekauʻi atu ʻi he laui hongofuluʻi taʻu ʻe he ngaahi siasi ʻo e Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané ʻa e kau misinale ke nau nofo ʻi he lotolotonga ʻo e kau Uaiū. Ko hono olá, ko e lahi taha ʻo e ngaahi akoʻanga ako fakafaiakó mo e ngaahi ako nofo-maʻú ʻoku puleʻi ia ʻe he siasí. Kuo tali ʻe he kau Uaiū tokolahi ʻa e ngaahi anga fakafonua ʻoku taku ʻoku faka-Kalisitiane, hangē ko e lotu ki he ʻīmisí mo e papitaiso ʻo e kau valevalé, ka kuo ʻikai te nau liʻaki ʻa e ngaahi tui mo e ouau tupu mei he talatupuʻa mo e tui taʻeʻuhinga tukufakaholó.
ʻI he fakalūkufuá, ʻoku manavahē-ʻOtua ʻa e kau Uaiū pea ʻoku nau tali lelei ʻa e ngaahi moʻoni Fakatohitapu ʻoku akoʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻI he konga ki muʻa ʻo e 1980 tupú, naʻe toko fitu pē ai ʻa e Kau Fakamoʻoni Uaiū ʻi Guajira, ko e toko tolu naʻa nau nofo ʻi Ríohacha, ko e kolomuʻá. Tānaki atu ki he Kau Fakamoʻoni tuʻufonuá, ʻoku malangaʻi ai ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá ʻe he kau malanga kehe ʻe toko 20 ʻi he lea faka-Sipeiní.
Pōpoaki ʻi Heʻenau Leá Tonu
Ko e tokolahi taha ʻo e kau Uaiū ʻoku nau nofo ʻi Ríohacha ʻoku nau ngāueʻaki ʻa e lea faka-Sipeini siʻisiʻi ʻoku nau ʻiló ʻo tānaki atu ki heʻenau lea tuʻufonuá ko e faka-Uaiū. ʻI he ʻuluaki taimí, naʻe siʻi ʻaupito ʻa e lavameʻa ʻi hono malangaʻi ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá. Naʻe hā naʻe fakaʻehiʻehi ʻa e kakai tuʻufonuá mei he kau arijunas, ko ʻenau ui ia ʻa e faʻahinga ʻoku ʻikai ko e kau Uaiū. ʻI he ʻaʻahi atu ʻa e Kau Fakamoʻoní ki honau ngaahi ʻapí, ko e tokolahi taha ʻo e kau Uaiū naʻa nau tali mai ʻi heʻenau leá tonu, ʻo ʻikai ʻi he lea faka-Sipeiní. Naʻe hiki pē ai ʻa e Kau Fakamoʻoní ki he fale hoko maí.
Kae kehe, ʻi he ngataʻanga ʻo e 1994, naʻe vaheʻi ai ʻe he ʻōfisi vaʻa ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ha kulupu ʻo e kau tāimuʻa makehe, pe kau faifekau taimi-kakato, ke nau ngāue ʻi he Fakatahaʻanga Ríohacha. Naʻe kole ai ʻe he kau tāimuʻá ki ha tokotaha Fakamoʻoni Uaiū ke ne akoʻi kinautolu ki he lea faka-Uaiū. Hili hono ako maʻuloto ha ngaahi tuʻuaki faingofua, naʻe ʻalu ʻa e kau faifekau ko iá ki he feituʻu ngāué pea nau fakatokangaʻi leva ai ha liliu mahuʻinga ʻi he tali ʻa e kakaí. Neongo naʻe lea hala ʻa e kau faiako Tohi Tapú ʻi he lea faka-Uaiū, naʻe ʻohovale mo fiefia ʻa e faʻahinga ʻi he ngaahi ʻapí pea nau loto-lelei ke fanongo, ʻo hokohoko atu ai ʻi he taimi ʻe niʻihi ha fetalanoaʻaki māfana ʻi he lea faka-Sipeini siʻisiʻi naʻa nau ʻiló!
“Fisi Hina Ia ki he Ututaʻu”
Naʻe fakatatau ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e ngāue ngaohi-ākonga faka-Kalisitiané ki hono tō ʻo ha ngoue, ko ha fakahoa ʻoku mahinoʻi lelei ʻe he kakai faama Uaiū. (1 Kolinito 3:5-9) ʻI he ʻuhinga fakaefakatātaá, ko e ngoue Uaiū ko hono moʻoní ʻoku “fisi hina ia ki he ututaʻu.”—Sione 4:35.
Ko Neil, ko ha ʻInitia Uaiū ia naʻe nofo ʻi Manaure, naʻá ne faingataʻaʻia ʻi ha palopalema naʻe fanauʻi mo ia. ʻI hono tukuakiʻi ʻa e ʻOtuá, naʻe loto-mafasia ʻa Neil ʻo aʻu ki he tuʻunga naʻá ne feinga ai ke taonakita. Naʻe talanoa ha Fakamoʻoni kia Neil ʻo fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo Sihová, ʻa ia naʻá ne ngāueʻaki ʻa e faingamālié ke malanga fale ki he fale lolotonga ʻene ʻaʻahi ki he ngaahi kolo kehekehe fekauʻaki mo ʻene ngāue fakamāmaní. Naʻe taʻu 14 pē ʻa Neil. ʻI hono ʻiloʻi ʻa e mahuʻingaʻia ʻa Neil, naʻe kamata ai ʻe he Fakamoʻoní ha ako Tohi Tapu mo ia. Naʻe fiefia ʻa Neil ke ako fekauʻaki mo e ʻulungāanga ʻofa ʻo Sihová, ʻo tataki ai ia ki he fakamulituku naʻe ʻikai fakatupunga ʻe he ʻOtuá ʻa ʻene faingataʻaʻiá. He maongo lahi ē kiate ia ko e taimi naʻá ne lau ai ʻo fekauʻaki mo e talaʻofa ʻa e ʻOtuá ki ha palataisi fakaemāmani, ʻa ia heʻikai ke toe ʻi ai ha mahakí!—Aisea 33:24; Mātiu 6:9, 10.
ʻI he taimi ko iá, naʻe kē ai ʻa e fāmili ʻo Neil mo ha fāmili ʻe taha. ʻI he feinga ke fakapapauʻi ʻa honau maluʻí tonu, naʻe fakahoko ai ʻe he kāinga ʻo Neil ha ngaahi ouau fakalotu pau. ʻOku fakamatala ʻa Neil: “Naʻá ku ʻuluaki ilifia ke talanoa ki hoku fāmilí fekauʻaki mo ʻeku tui ne toki maʻú, tautefito ki he kau ʻulumotuʻa ʻi he fāmilí, ʻa ia ʻoku fakaʻapaʻapaʻi lahí.” Naʻe ʻita ʻa e ongo mātuʻa ʻa Neil heʻena ʻiloʻi heʻikai te ne muimui ʻi he ngaahi tui taʻefakatohitapú pe fai ʻa e ngaahi tōʻonga fakahaʻele faʻahikehé. Naʻe hiki leva ai ʻa Neil ki Ríohacha ʻo kamata feohi mo e fakatahaʻanga ʻi aí. Naʻá ne papitaiso ki mui. ʻI he 1993 naʻe fakanofo ai ia ko ha sevāniti fakafaifekau, pea ʻi ha taʻu ʻe tolu ki mui ai naʻá ne hoko ko ha tāimuʻa tuʻumaʻu. ʻI he 1997 leva naʻe fakanofo ai ia ko ha mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá. ʻI he taʻu 2000, naʻá ne fakalahi ai ʻene ngāue fakafaifekaú, ʻo ne hoko ko ha tāimuʻa makehe.
Toe fakakaukau foki ki he tuʻunga ʻo Teresa, ko ha tupuʻi Uaiū naʻá ne kamata ako Tohi Tapu mo e Kau Fakamoʻoní. Ko Daniel ʻa hono hoa naʻá na nonofó naʻá ne manukiʻi mo ngaohikoviʻi fakaesino ia mo ʻena fānau ʻe toko tolu. Neongo naʻá ne loto ki mui ke ako Tohi Tapu fakataha mo Teresa, naʻá ne faʻa ʻalu ʻi he ngaahi inu taʻemapuleʻi mo hono ngaahi kaumeʻá, ʻo feʻunga mo e ʻaho ʻe fā pe nima he taimi ʻe niʻihi. Naʻe liʻaki ai ʻi he tuʻunga masiva ʻa hono fāmilí. Naʻe hokohoko faitōnunga atu ʻa e ako ʻa Teresa peá ne maʻu ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. Naʻe tokoniʻi ʻe he meʻá ni ʻa Daniel ke ne sio ki he mahuʻinga ʻo hono ako ʻa e Tohi Tapú. Ki mui ai, naʻe tō ʻa e taha ʻo ʻena fānaú ʻi ha fakatuʻutāmaki ki ha fuʻu kulo vai lili ʻo ne mate ai ʻi he vela lahi. Tuku kehe ʻa hono kātekina ʻa e mamahi lahi ʻi he mole ʻa hono fohá, naʻe pau ke fehangahangai ʻa Teresa mo e tenge mei he ngaahi kaumeʻá mo e kaungāʻapí ke muimui ʻi he tōʻonga putu taʻefakatohitapu.
Lolotonga ʻa e taimi faingataʻa ko iá, naʻe maʻu ʻe he ongo meʻá ni ʻa e tokoni fakalototoʻa mo e fakafiemālie mei he kau mēmipa ʻo ha fakatahaʻanga ofi mai. Hili ʻa e putú, naʻe hokohoko atu ʻena maʻu ʻa e ngaahi ʻaʻahi fakafiemālie mei he fakatahaʻanga lea faka-Uaiū fakalotofonuá. ʻI he sio ki he fakahāhā ʻo e ʻofa faka-Kalisitiané, naʻe ueʻi ai ʻa Daniel ke ne fai ha fakalakalaka fakalaumālie. Naʻe tuku ʻa ʻene inú mo hono ngaohikoviʻi ʻo Teresa. Naʻe mali ʻa Daniel mo Teresa, pea naʻá ne kamata ngāue mālohi ke tokoniʻi ʻa hono fāmilí. Naʻá na fakalakalaka fakalaumālie peá na papitaiso ʻi he 2003. ʻOkú na fakatou fai ha ngaahi ako Tohi Tapu. Tupu mei he fakamoʻoni lelei ʻaupito naʻe fai ʻe Teresa ki hono fāmilí, ʻoku loto-lelei he taimí ni ʻa hono ngaahi kāingá ke fanongo ki he Kau Fakamoʻoní ʻi he taimi ʻoku nau ʻaʻahi atu aí. Ko e taha ʻo e ngaahi ʻilamutu tangata ʻo Daniel ko ha tokotaha malanga teʻeki papitaiso, pea ko hono ʻilamutu fefine ʻe toko ua ʻokú na ako Tohi Tapu mo maʻu ʻa e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá. Ko e tokoua-ʻi-he-fono ʻo Teresa, ʻa ia naʻe mole foki mo hono fohá ʻi ha fakatuʻutāmaki, ko ia mo hono fāmilí kuo nau fakahaaʻi ʻa e mahuʻingaʻia ʻi hono ako ʻa e Tohi Tapú.
Meʻakai Fakalaumālie ʻi he Lea Faka-Uaiū
ʻI he 1998 naʻe tukuange mai ai ʻa e kiʻi tohi ko e Moʻui Fiefia ʻi he Māmani ʻo Taʻengata!a ʻi he lea faka-Uaiū. Naʻe hoko eni ko ha meʻangāue mahuʻinga ki hono fakatupulekina ʻa e malaʻe ngāue Uaiū mo hono fai ʻo e ngaahi ako Tohi Tapú. Naʻe fai ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu ʻi he 2003 ke akoʻi ʻa e fanga tokoua ʻe niʻihi ke nau liliu ʻa e ʻū tohi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he lea faka-Uaiū. Koeʻuhi ko e ngāue mālohi ʻa ha kulupu ʻo e kau liliu lea ʻi Ríohacha, kuo ʻai ai ke ala maʻu ʻa e ngaahi polosiua lahi ange, ʻo tokoni ia ki he tupu fakalaumālie ʻa e kau ākonga lea faka-Uaiū.
Talu mei he 2001, mo hono fakatonulea ʻa e ngaahi konga ʻe niʻihi ʻo e fakataha-lahi fakavahé ki he lea faka-Uaiū. ʻOku ueʻi fakalaumālie ʻa e kau ako Tohi Tapú ʻi he taimi ʻoku nau fanongo ai ki he polokalamá ʻi heʻenau leá tonu. ʻOku nau fakatuʻotuʻa atu ki he ʻaho ʻa ia ʻe toe fakahoko ai ʻa e tulama Fakatohitapú ʻi he lea faka-Uaiū.
Ko ha Ngoue Tupu ʻĀfaʻafa
Ko Uribia ko ha kolo ia ʻoku kilomita nai ʻe 100 ki he tokelau-hahake ʻo Ríohacha. Ko e Fakatahaʻanga Uribia Uaiū ʻoku ʻi ai ʻa e kau malanga ʻo e Puleʻangá ʻe toko 16, ko e tokolahi ai ʻoku nau fakalahi ʻenau ngaahi feinga ke malanga ki he kau ʻInitia ʻoku nofo ʻi he ngaahi feituʻu ʻutá. ʻOku leaʻaki eni ʻe he taha ʻo e kau mātuʻa ʻi ha fakatahaʻanga fekauʻaki mo ha fononga ʻo faifakamoʻoni pehē: “Naʻa mau ʻaʻahi ki ha faama naʻe ʻi ai ha ngaahi fale ʻato māʻulalo mo e fanga kiʻi matapā sioʻata iiki. Naʻe ʻi muʻa ʻi he fale taki taha ha palepale ʻato lafalafa naʻe ngaohi mei he yotojolo, ko e konga ʻi loto ʻi he vaʻa ʻo e kakatisí. ʻOku maluʻi ai ʻa e fāmilí mo e kau ʻaʻahí mei he laʻā vevelá. Ne mau fiefia ʻi he sio ki hono fakahaaʻi ʻe he tokolahi ʻa e mahuʻingaʻia lahi, ko ia naʻa mau fai ai ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu ke toe foki ʻo kamata ha ngaahi ako Tohi Tapu. ʻI heʻemau foki atú, naʻa mau fakatokangaʻi ai ʻa e ʻikai lava ke lautohi mo tohi ʻa e tokolahi. Naʻa nau tala mai ai ne ʻi ai ha ʻapiako naʻe tāpuni ko e ʻikai ha paʻangá. Ko e tokotaha naʻe pulé naʻá ne anga-lelei ʻo fakangofua ke mau ngāueʻaki ʻa e taha ʻo e ngaahi loki akó ke fai ai ha ngaahi kalasi ako lautohi mo tohi pea ke fai ai ha ngaahi ako Tohi Tapu. Kuo ako ai ʻa e kau Uaiū ʻe toko ono ke lautohi mo tohi pea ʻoku nau fakalakalaka ʻi heʻenau ako Tohi Tapú. Naʻe maongo kia kimautolu ʻa e mahuʻingaʻia kuo fakahāhaá, ko ia ʻoku mau palani ai ke fai ʻa e ngaahi fakataha ʻi he fāmá.”
Kuo ako ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻikai ko ha kakai tuʻufonuá ʻa e lea faka-Uaiū, pea ʻoku fakahoungaʻi lahi ʻenau tokoní. ʻI he Muitolotolo Guajira, ʻoku ngāueʻaki ai he taimí ni ʻe he fakatahaʻanga ʻe valu mo e kulupu ʻe ua ʻa e lea ko ení.
ʻOku hā mahino ʻa e tāpuaki ʻa Sihová ʻi he ngaahi feinga ko ení. ʻOku ʻikai ha veiveiua, ʻoku lava ke fakahoko ʻa e meʻa lahi ange ʻi hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí ʻi he lotolotonga ʻo e kau Uaiū. ʻOku ʻamanekina ʻa e ola lelei ʻi he hoko ʻa e faʻahinga ʻoku nau lāuʻilo ki heʻenau fiemaʻu fakalaumālié ko e kau ākonga Kalisitiané. ʻOfa ke hanga ʻe Sihova ʻo fekauʻi mai ha kau faifekau tokolahi ange ke nau fakatupulekina ʻa e ngoue ko eni, ʻa ia ʻoku “fisi hina ia ki he ututaʻu.”—Mātiu 9:37, 38.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.
[Mape ʻi he peesi 16]
(Ki he konga tohi kuo fokotuʻu kakató, sio ki he tohi)
VENESUELA
KOLOMUPIA
LA GUAJIRA
Manaure
Ríohacha
Uribia
[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 16]
ʻI laló ko e kemi Uaiū: Victor Englebert