Ko e “Fakapulipuli” Kuó Ma Ako mei Heʻema Ngāue Toputapú

Fakamatala fai ʻe Olivier Randriamora

“ʻOku ou ʻiloʻi fakatouʻosi ʻa e founga ke moʻui ai ʻi he feʻamokakí pea mo e founga ke moʻui ai ʻi he hulu fau ʻa e ngaahi meʻá. ʻI he meʻa kotoa pē pea ʻi he ngaahi tuʻunga kotoa pē kuó u ako ai ʻo ʻilo ʻa e fakapulipuli fakatouʻosi ki he founga ke moʻui mākona aí mo e founga ke moʻui ai ʻi he fiekaiá . . . He ko e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku ou maʻu ʻa e ivi ki ai fakafou ʻiate ia ʻokú ne ʻomai kiate au ʻa e mālohí.”—Fil. 4:12, 13.

KO E ngaahi lea ko eni ʻa e ʻapositolo ko Paulá kuo fuoloa ʻene hoko ko e fakalototoʻa lahi kiate au mo hoku uaifí, ʻa Oly. ʻI he hangē ko Paulá, kuó ma ako “ʻa e fakapulipuli” ʻi he falala kakato kia Sihova lolotonga ʻa e tauhi kiate Ia ʻi heni ʻi Matakesikaá.

ʻI he taimi naʻe kamata ako Tohi Tapu ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová mo e fineʻeiki ʻa Oly ʻi he 1982, ko au mo Oly naʻá ma ʻosi fakamaʻu. Naʻá ku tali foki mo au ha ako Tohi Tapu, pea kau mai ʻa Oly ki mui ai. Naʻá ma mali ʻi he 1983, papitaiso ʻi he 1985, pea hili pē iá naʻá ma kamata ngāue tāimuʻa tokoni. ʻI Siulai 1986, naʻá ma hoko ko e ongo tāimuʻa tuʻumaʻu.

ʻI Sepitema 1987, naʻá ma kamata ngāue ko ha ongo tāimuʻa makehe. Ko ʻema ʻuluaki vāhenga-ngāué ko ha kiʻi kolo he tokelau-hihifo ʻo Matakesikaá ʻa ia naʻe ʻikai ke ʻi ai ha fakatahaʻanga. ʻOku ʻi ai ha kulupu fakafaʻahinga tefito ʻe 18 pea pehē ki he ngaahi haʻa taʻefaʻalaua ʻi Matakesikā, mo e ngaahi anga-fakafonua fakasōsiale mo e ngaahi talatukufakaholo kehekehe lahi. Ko e lea faka-Matakesikaá ko e lea fakapuleʻangá ia, ka ʻoku toe ʻi ai ʻa e ngaahi lea kehe. Ko ia naʻá ma fokotuʻu ke ako ʻa e lea ʻoku leaʻaki ʻi homa vāhenga-ngāue foʻoú, pea naʻe tokoni ia kia kimaua ke hoko ʻo tali lelei ange ʻi he feituʻú.

ʻI he kamatá, naʻá ku fai ha malanga maʻá e kakaí ʻi he Sāpate kotoa pē, ʻa ia ʻi he hili pē iá ʻe pasipasi faitōnunga mai ʻa Oly. Ko kimaua pē naʻá ma ʻi aí. Naʻá ma toe maʻu foki mo e polokalama kakato ki he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí, ʻo ngāueʻaki ʻe Oly ha tokotaha-ʻapi fakangalingali pē. He fiemālie ē ko kimaua ʻi he taimi naʻe fokotuʻu anga-ʻofa mai ai ʻe he ʻovasia sēketi ʻaʻahí ke ma liliu ʻa e ngaahi fakatahá!

Koeʻuhi ko e taʻefalalaʻanga ʻa e meilí, naʻe ʻikai ai ke ma maʻu tuʻumaʻu ʻema kiʻi paʻanga tokoni fakamāhiná. Ko ia ai, naʻá ma ako ki he founga ke moʻui ai ʻi he feʻamokakí. ʻI he taimi ʻe taha, naʻe ʻikai ke ma maʻu ha paʻanga feʻunga ke ma totongi pasi ke maʻu ha ʻasemipilī fakasēketi, naʻe fai ʻi he maile nai ʻe 80 (130 km) hono mamaʻó. Naʻá ma manatu ki ha faleʻi lelei mei ha kaungā-Fakamoʻoni: “Tala kia Sihova ʻa hoʻomo ngaahi palopalemá. He ko ē, ko ʻene ngāué ʻokú mo faí.” Ko ia naʻá ma lotu peá ma fili ke lue lalo. Kae kehe, ki muʻa pē ke ma mavahé, naʻe ʻaʻahi taʻeʻamanekina mai kia kimaua ha tokoua peá ne ʻomai ha meʻaʻofa paʻanga—ʻo feʻunga pē ki he totongi pasí!

NGĀUE SĒKETÍ

ʻI Fepueli 1991, naʻe fakanofo ai au ko ha ʻovasia sēketi. ʻI he taimi ko iá, ko ʻema kiʻi kulupú naʻe tupu ʻo aʻu ki he kau malanga ʻe toko 9, ko e toko 3 ai naʻa nau ʻosi papitaiso, pea ko e ʻavalisi ʻo e maʻu fakatahá ko e toko 50. Hili hono akoʻi kimauá, naʻá ma ngāue ki ha sēketi ʻi he kolomuʻá, ʻa Antananarivo. ʻI he 1993, naʻe toe vaheʻi ai kimaua ki ha sēketi ki he tafaʻaki fakahahake ʻo e fonuá. Ko e tuʻunga moʻui ʻi aí naʻe fuʻu kehe ʻaupito ia mei he tuʻunga moʻui ʻi he kolo lahí.

Ke aʻu ki he ngaahi fakatahaʻangá mo e ngaahi kulupu tuʻu mavahé, naʻá ma lue lalo, taimi ʻe niʻihi ne aʻu ki he maile ʻe 90 (145 km) ʻo ma fou atu ʻi he ngaahi moʻunga vaotā matolu. Naʻá ma tauhi ʻema katoletá ki he siʻisiʻi tahá. Ko e moʻoni, ʻi he taimi pē naʻe kau ai ʻi he malanga ʻa e ʻovasia sēketí ha hulu silaiti, hangē ko ia naʻe hoko he taimi ʻe niʻihi ʻi he ngaahi ʻaho ko iá, naʻe mamafa ange ʻema utá. Naʻe toʻotoʻo ʻe Oly ʻa e mīsini silaití, ka u fākafua ʻe au ha puha ʻuhila kā volota ʻe 12.

Naʻá ma faʻa ʻosiki ʻa e maile nai ʻe 25 (40 km) ʻi he ʻaho koeʻuhí ke ma aʻu ai ki he fakatahaʻanga hokó. ʻI he fonongá, naʻá ma faai hake mo faai hifo ʻi he fanga kiʻi hala he moʻungá, kolosi ʻi he ngaahi vaitafe, pea aʻa ʻi he pelepelá. ʻI ha ngaahi taimi, naʻá ma mohe ʻi he veʻehalá, ka naʻá ma faʻa feinga ke maʻu ha kiʻi kolo ʻa ia ʻe lava ke ma kumi ai ha nofoʻanga ʻi he poʻulí. ʻI he taimi ʻe niʻihi naʻá ma kole ai ki ha kau sola fakaʻaufuli ke ma nofo ai ʻi he poʻulí. Hili hono maʻu ha ngaahi nofoʻanga, te ma kamata ke teuteu ha meʻatokoni. ʻE kole ʻe Oly ha kulo pea ʻalu ki he vaitafé pe anovai ofi tahá ke tou vai. Lolotonga iá, te u kole ʻe au ha toki ʻo fahi ha fefie ki he feimeʻakaí. Ko e meʻa kotoa pē naʻe fiemaʻu ki ai ʻa e taimi. ʻI he taimi ki he taimi, naʻá ma fakatau mai ha moa moʻui, ʻa ia naʻá ma toki tāmateʻi pea ngaahi ʻo maʻa.

Hili ʻa e kaí, naʻá ma tou mai ʻa e vai lahi ange ki he kaukaú. ʻI he taimi ʻe niʻihi, naʻá ma mohe ʻi he peitó. ʻI he taimi naʻe ʻuha aí, naʻá ma mohe leva ʻo falala ki he holisí, ʻo feinga ke ʻoua te ma viku ʻi he tutulú.

Naʻá ma ʻai maʻu pē ko ʻema taumuʻá ia ke faifakamoʻoni ki he faʻahinga naʻa nau talitali kimauá. ʻI heʻema aʻu ki he feituʻu naʻá ma fononga ki aí, ko e anga-lelei mo e anga-talitali kakai homa fanga tokoua mo e fanga tuofāfine Kalisitiané naʻe tōtōatu. Ko ʻenau houngaʻia loto-moʻoni ki heʻema ʻaʻahí naʻe mōlia atu ai ha ngaahi faingataʻa pē naʻá ma hokosia ʻi heʻema fonongá.

ʻI heʻema nofo ʻi he ngaahi ʻapi ʻo e ngaahi kaungā-Fakamoʻoní, naʻá ma fiefia ai ke tokoni kia kinautolu ʻi he ngaahi ngāue fakaʻapí. Naʻa nau ʻatā leva heni ke kau fakataha mo kimaua ʻi he ngāue fakafaifekaú. Naʻe ʻikai te ma ʻamanekina ha moʻui fakatuʻumālie pe ha meʻakai makehe, ʻa ia naʻe ʻikai lava ke maʻu ʻe he faʻahinga naʻa nau talitali kimauá.

ʻAʻAHI KI HE NGAAHI KULUPU TUʻU MAVAHÉ

Naʻá ma fiefia ʻi he ʻaʻahi ki he ngaahi kulupu tuʻu mavahé, ʻa ia naʻe talitali lelei kimaua ʻe he fanga tokouá ʻaki ha taimi-tēpile kuo fonu ʻi he ngāue ke faí. Naʻe tātātaha ke ma maʻu ha taimi ke “kiʻi mālōlō.” (Mk. 6:31) ʻI he feituʻu ʻe taha, naʻe ʻosi fakaafeʻi ai ʻe ha ongo meʻa mali Fakamoʻoni ia ʻa e kotoa ʻo ʻena kau ako Tohi Tapú—ko e toko 40 ʻo kinautolu—ki hona ʻapí koeʻuhí ke ma lava ʻo kau ʻi heʻena ngaahi akó. Naʻe kau fakataha ʻa Oly mo e tuofefiné ʻi hono fai ʻo e ngaahi ako ʻe 20 pe ofi ki ai, pea ko au mo e tokouá ki he 20 ko ē. ʻI he mavahe pē ʻa e tokotaha ako ʻe taha, naʻe kamata leva ʻa e ako hono hokó. Ki mui ʻi he ʻaho ko iá, naʻa mau kiʻi mālōlō ke fai ʻa e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá, hili iá naʻe toe hoko atu ʻa e ngaahi konga ki he ako Tohi Tapú. Ko e ʻaho lōloa ko iá naʻe toki ʻosi ia ki he valú efiafi!

ʻI heʻema ʻaʻahi ki ha kulupu ʻe taha, ko kimautolu kotoa naʻa mau huʻu atu ki ha kolo kaungāʻapi ʻi he valú pongipongi nai. Naʻa mau tui kotoa ʻa e ngaahi vala siʻi. Hili ha fononga lōloa atu ʻi he vaotaá, naʻa mau aʻu ki he feituʻu ngāué ʻi he hoʻataá nai. Naʻa mau tui ʻa e vala maʻa pea kamata malanga leva mei he matapā ki he matapā. Naʻe siʻisiʻi ʻa e ngaahi ʻapí kae tokolahi ʻa e kau malangá. Ko ia naʻa mau ʻosiki ʻa e feituʻu ngāué fakakātoa ʻi he miniti nai ʻe 30. Naʻa mau huʻu atu leva ki he kolo hokó. Hili ʻa e malanga aí, naʻa mau hanga atu leva ki he fononga lōloa ki ʻapi. ʻI he kamatá, ko e sīpinga ko ení naʻe ʻai ai ke mau kiʻi loto-siʻi. Naʻa mau fakamoleki ha taimi mo e feinga lahi ka naʻa mau kau atu ʻi he ngāue fale-ki-he-falé ʻi ha houa pē nai ʻe taha. Kae kehe, naʻe ʻikai ke lāunga ʻa e Kau Fakamoʻoni fakalotofonuá. Naʻa nau kei loto-māfana pē.

Ko e kulupu tuʻu mavahe ʻe taha ʻi Taviranambo naʻe tuʻu ʻo ofi ki ha tumuʻaki moʻunga. ʻI aí naʻá ma ʻilo ai ha fāmili Fakamoʻoni ʻoku nau nofo ʻi ha fale loki-taha. Ko ha kiʻi fale ofi mai ʻe taha naʻe hoko ia ko ha feituʻu faiʻanga fakataha. Tuai e kemo, naʻe kamata ui leʻo-lahi atu ha tokotaha talitali, “Fanga tokoua!” Naʻe tali mai ʻe ha leʻo mei he tumuʻaki moʻunga hoko maí: “Ē!” Naʻe toe ui atu homa tokotaha talitalí, “Ko e ʻovasia sēketí eni kuo aʻu mai!” Naʻe tali mai, “ʻIo!” Naʻe hā ngali ne fakaaʻu atu ʻa e pōpoakí ki he niʻihi ʻoku kei nofo mamaʻo atú. Taimi nounou pē mei ai naʻe kamata fakatahataha mai ʻa e kakaí, pea ʻi he kamata ʻa e fakatahá, naʻe laka hake ʻi he toko 100 naʻe ʻi aí.

NGAAHI POLE ʻO E FEFONONGAʻAKÍ

ʻI he 1996 naʻe toe vaheʻi kimaua ki ha sēketi ofi ange ki Antananarivo, ʻi he ngaahi feituʻu māʻolunga lotolotó. Naʻe toe ʻi ai pē hono ngaahi pole makehe ʻona ʻo e sēketi ko ení. Naʻe ʻikai ke ʻi ai ha meʻalele uta pāsese tuʻumaʻu ki he ngaahi feituʻu mamaʻó. Naʻá ma fakataimitēpileʻi ke ʻaʻahi ki ha kulupu ʻi Beankàna (Besakay), ko e maile nai ʻe 150 (240 km) mei Antananarivo. Hili ha alea mo e fakaʻulí, naʻá ma heka ʻi ha kiʻi loli naʻe fononga ki he feituʻu ko iá. Naʻe ʻi ai ʻa e kau pāsese nai ʻe toko 30 ʻi loto pea ʻi he funga lolí, tokoto ʻa e niʻihi ʻi he funga lolí pea ko e niʻihi naʻa nau piki mei mui.

Hangē ko ia ʻoku faʻa hokó, naʻe vave e maumau ʻa e meʻalelé, peá ma hoko atu ʻo lue lalo. Hili ʻema luelue māmālie ʻi ha ngaahi houa, naʻe lele mai ha fuʻu loli. Naʻe ʻosi fonu ia ʻi he kakaí mo e utá, ka naʻe kei tuʻu mai pē ʻa e fakaʻulí. Naʻá ma heka hake, ʻo tuʻu pē he ʻoku ʻikai toe ʻataʻatā ha tangutu. Ki mui ai naʻa mau aʻu ki ha vaitafe, ka naʻe kei fai ʻa e monomono ki he hala fakakavakavá. Naʻá ma toe lue lalo ʻo faifai pē ʻo ma aʻu ki ha kiʻi kolo, ʻa ia naʻe nofo ai ha kau tāimuʻa makehe. Neongo naʻe ʻikai fakataimitēpileʻi ha ʻaʻahi, naʻá ma fakamoleki ha taimi ke malanga mo kinautolu lolotonga ʻa e tatali ke ʻosi ʻa e monomono ʻo e hala fakakavakavá pea ki ha meʻalele ʻe fou mai.

Naʻe ʻosi ha uike pea toki haʻu ha meʻalele, pea naʻe toe hoko atu ʻema fonongá. Naʻe fonu e halá he luoluo lalahi. Naʻe pau ke ma toutou tokoni ki hono teke ʻa e meʻalelé ʻi he vai ne aʻu hake ki he tuí, ʻo toutou tūkia mo tō ʻi hono teké. ʻI he kei hengihengí, naʻa mau aʻu ki ha kiʻi kolo, ʻa ia naʻa mau hifo ai. ʻI heʻema mavahe mei he hala lahí, naʻe hoko atu ʻema lue lalo ki he feituʻu naʻá ma fononga ki aí, ʻo fou atu ʻi he ngaahi anovai laisé, ʻa ia ne aʻu hake ʻa e vai pelepelá ki homa koná.

Ko ʻema ʻuluaki ʻaʻahi ia ki he feituʻú, ko ia naʻá ma fakakaukau ai ke faifakamoʻoni ki he niʻihi naʻa nau ngāue ʻi he ngaahi ngoueʻanga laisé mo ʻeke ange ha ngaahi fakahinohino ki he feituʻu ʻoku nofo ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻi he feituʻú. He fiefia ē ko kimaua ke ʻiloʻi ko e kau ngāue ko iá ko e moʻoni ko homa fanga tokoua fakalaumālie!

FAKALOTOTOʻAʻI ʻA E NIʻIHI KEHÉ KE HŪ KI HE NGĀUE FAKAFAIFEKAU TAIMI-KAKATÓ

ʻI he faai mai ʻa e ngaahi taʻú, kuo ʻomi ai kia kimaua ʻa e fiefia lahi ke sio ki he ngaahi ola hono fakalototoʻaʻi ʻa e niʻihi kehé ke hū ki he ngāue fakafaifekau taimi-kakató. Lolotonga e ʻaʻahi ki he fakatahaʻanga ʻe taha naʻe ʻi ai ʻa e kau tāimuʻa tuʻumaʻu ʻe toko hiva, naʻá ma fakalototoʻaʻi ʻa e tāimuʻa taki taha ke fokotuʻu ʻa e taumuʻa ko hono tokoniʻi ha tokotaha malanga kehe ʻe taha ke hū ki he ngāue tāimuʻá. ʻI heʻema ʻaʻahi atu ʻi he māhina ʻe ono ki mui ai, naʻe mapuna hake ʻa e tokolahi ʻo e kau tāimuʻa tuʻumaʻú ki he toko 22. Ko e ongo tuofefine tāimuʻa ʻe toko ua naʻá na fakalototoʻaʻi ʻena ongo tamaí, ʻa ia naʻá na fakatou mātuʻa, ke na hoko ko e ongo tāimuʻa tuʻumaʻu. Ko ia ai, ko e ongo tokoua ko ení, naʻá na ueʻi ha tokotaha mātuʻa hono tolu ke kau fakataha mo kinaua. Taimi nounou pē mei ai, naʻe fakanofo ʻa e tokotaha mātuʻa hono tolú ko ha tāimuʻa makehe. Ki mui ai, ko ia mo hono uaifí naʻá na kamata ʻi he ngāue fakasēketí. Kae fēfē ʻa e ongo tokoua mātuʻa ko eé? ʻOku ngāue ʻa e taha ko ha ʻovasia sēketi, pea ko e taha ko ha tokotaha pole ʻi he langa Fale Fakatahaʻangá.

Naʻá ma fakamālō kia Sihova ʻi he ʻaho kotoa pē koeʻuhí ko ʻene tokoní, he ʻokú ma ʻiloʻi ʻoku ʻikai lava ke ma fakahoko ha meʻa ʻi homa mālohí pē. Ko e moʻoni, ʻokú ma ongoʻi ongosia mo puke he taimi ʻe niʻihi, ka neongo iá ʻokú ma fiefia ʻi he fakakaukauloto atu ki he ngaahi ola ʻo ʻema ngāue fakafaifekaú. ʻOku ʻai ʻe Sihova ke laka ki muʻa ʻene ngāué. ʻOkú ma fiefia ke ʻi ai haʻama kiʻi kaunga atu ki ai, ʻo tauhi kiate ia he taimí ni ʻi he tuʻunga ko e ongo tāimuʻa makehe. ʻIo, kuó ma ako ki he “fakapulipuli” ʻaki ʻa e falala kia Sihova, ʻa ē ‘ʻokú ne ʻomai ʻa e mālohí’ kia kimaua.

[Fakamatala ʻi he peesi 6]

Kuó ma ako ʻa e “fakapulipuli” ʻaki ʻa e falala kia Sihova

[Mape/Fakatātā ʻi he peesi 4]

Ko Matakesikaá, ʻoku ui ko e Motu Kula Lahí, ko e motu lahi taha ia hono fā ʻi he māmaní. Ko hono kelekelé ʻoku kulokula, pea ʻoku moʻui lelei ai ʻa e ngaahi faʻahinga meʻamoʻui makehe

[Fakatātā ʻi he peesi 5]

Ko e fefonongaʻakí ko e taha ia ʻo e ngaahi pole lahi taha naʻá ma fehangahangai mo iá

[Fakatātā ʻi he peesi 5]

Naʻá ma fiefia ʻi he kau ki he ngaahi ako Tohi Tapú