Naʻe Kau ki he Fāmili ʻo Kaiafasí
Ko ha tauhiʻanga meʻa anga-maheni naʻe tuku ai ʻa e ngaahi tukuʻanga huí
ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku fakapapauʻi fakahangatonu pe taʻefakahangatonu ai ʻe ha meʻa naʻe ʻilo hake ʻi he keli fakatotoló, ʻa e ʻi ai moʻoni ʻa ha tokotaha ʻi he Tohi Tapú. Hangē ko ení, ʻi he 2011, naʻe pulusi ai ʻe ha kau mataotao ʻIsileli ha fakamatala fekauʻaki mo ha meʻa naʻe maʻu ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e tuʻunga ko ení. Ko ha tanuʻanga hui ia ko hono motuʻá ko e taʻu ʻe 2,000—ko ha puha makalahe naʻe teuteuʻi ʻa ia naʻe tuku ai ʻa e ngaahi hui ʻo ha pekia hili ʻa e ʻauʻaunga hono kakanó.
Ko e tauhiʻanga hui makehe ko ení ʻoku ʻasi ai ʻa e tohi-tongi: “Ko Meliame ʻofefine ʻo Yeshua, foha ʻo Kaiafasí, ko e taulaʻeiki ʻo Maʻasaia mei Beth ʹImri.” Ko e taulaʻeiki lahi Siu naʻe kau ʻi hono fakamāuʻi mo tāmateʻi ʻa Sīsuú ko Kaiafasi. (Sione 11:48-50) ʻOku lave ʻa e faihisitōlia ko Feleviasi Siosifasí kiate ia ko “Siosifa, ʻa ia naʻe ui ko Kaiafasí.” Ko e tauhiʻanga hui ko ení ʻoku hā mahino ko e meʻa ia ʻa e taha ʻo hono ngaahi kāingá. Koeʻuhi ʻoku ui ia ko Yehosef bar Caiapha, pe Siosifa, foha ʻo Kaiafasía ʻi he tohi-tongi ʻi ha tauhiʻanga hui naʻe maʻu ki muʻa ʻa ia naʻe fai ʻa e fakakaukau ko e meʻa ia ʻa e taulaʻeiki lahí tonu, ko Meliamé naʻe ʻi ai pē hono kiʻi kāinga mo Kaiafasi.
Fakatatau ki he fakamatala naʻe ʻomai ʻe he kautaha Israel Antiquities Authority (IAA), ko e tauhiʻanga hui ʻo Meliamé naʻe faʻao mai ia mei he kau kaihaʻa naʻa nau kaihaʻa ʻi ha faʻitoka ʻi he kuonga muʻá. Ko hono ʻanalaiso ʻo e ngāue fakameaʻa ko ení mo hono tohi-tongí ʻoku fakapapauʻi ai ʻa ʻene alafalalaʻangá.
Ko e tauhiʻanga huí ʻoku toe tala mai ai kia kitautolu ha meʻa foʻou. ʻOku lave ai kia “Maasaia,” ʻa ia ko e vāhenga fakaʻosi ia ʻi he ngaahi vāhenga fakataulaʻeiki ʻe 24, ʻa ia naʻa nau ngāue taufetongi ʻi he temipale ʻi Selusalemá. (1 Kal. 24:18) Ko e tohi-tongi ʻi he tauhiʻanga hui ko ení ʻoku fakahaaʻi ai “ko e fāmili Kaiafasí naʻe ʻi ai ʻenau fekauʻaki mo e vāhenga Maʻasaiá,” ko e lau ia ʻa e IAA.
ʻOku toe lave ʻi he tohi-tongí ki Beth ʹImri. ʻOku ʻi ai ʻa e fakaʻuhinga nai ʻe ua ʻo e konga ko eni ʻo e tohi-tongí. Ko e ʻuluaki fakaʻuhingá ʻoku pehē ai ko Beth ʹImri ko e hingoa ia ʻo ha fāmili taulaʻeiki—ko e haʻa ʻĪmelí (ʻĒsela 2:36-37; Nehe. 7:39-42) ʻa ia ko honau hakó ʻoku kau ai ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e vāhenga Maʻasaiá,” ko e lau ia ʻa e IAA. “Ko e fakaʻuhinga hono uá ʻoku pehē ai [ko Beth ʹImri] ko e feituʻu tupuʻanga ia ʻo e pekiá [ʻa Meliame] pe ko hono fāmilí fakalūkufua.” Pe ko e hā pē ʻa e tuʻungá, ko e tauhiʻanga hui ʻo Meliamé ʻoku ʻomai ai ʻa e fakamoʻoni ʻoku lave ʻa e Tohi Tapú fekauʻaki mo e kakai moʻoni naʻa nau kau ki he ngaahi fāmili moʻoni.
a Fekauʻaki mo e tauhiʻanga hui ʻo Kaiafasí, sio ki he kupu naʻe fakakaveinga “Ko e Taulaʻeiki Lahi Naʻá Ne Fakahalaiaʻi ʻa Sīsuú,” ʻi he Taua Leʻo ʻo Sanuali 15, 2006, peesi 10-13.